pobierz

Szkolenie z zakresu ochrony przeciwpożarowej
1. Co to jest pożar?
Pożar jest zjawiskiem zdecydowanie niepożądanym w miejscu pracy. Na szczęście nie
występuje on często. Ma to swoje dobre i złe strony, dobre – nie musimy pracować przez cały
czas z gaśnicą w ręku, złe – przyzwyczajamy się do przeświadczenia, że problem ten nas nie
dotyczy. „ Pożar zdarza się może innym, mnie nie” – podobnie myśleli również „ci inni”.
Pożar to niekontrolowane spalanie się materiału palnego, w miejscu do tego nie
przeznaczonym. Spalanie może być płomieniowe lub bezpłomieniowe (tlenie, żarzenie).
W obu przypadkach zagrożenie naszego zdrowia i życia istnieje. Dlaczego?... ponieważ przy
pożarze obecna jest wysoka temperatura oraz dymy pożarowe. To ich przede wszystkim
trzeba się wystrzegać. Według niektórych statystyk nawet 90% ofiar pożarów ginie wskutek
zatrucia dymem. Dym jest bardzo groźny! Jeśli znajduje się w nim tlenek węgla, czyli czad,
wystarczy jeden wdech by stracić przytomność – drugi wdech powoduje śmierć.
Pożar jest więc groźny. Jednak muszą być spełnione trzy warunki, by mógł on w ogóle mieć
miejsce.
2. Trójkąt spalania
Warunki powstania pożaru opisuje doskonale tzw. trójkąt spalania. Tworzą go utleniacz,
odpowiednio wysoki bodziec energetyczny oraz materiał palny.
Utleniaczem większości pożarów jest tlen zawarty w powietrzu. Ze względu na swoją
powszechność, z góry zakładamy jego obecność w reakcji spalania.
Odpowiednio wysoki bodziec energetyczny to nic innego jak ciepło. Przenoszone przez
nagrzane powierzchnie, otwarte płomienie, iskry, prąd elektryczny lub promieniowanie
powoduje ogrzewanie materiałów palnych powyżej temperatury, w której ulegają zapaleniu.
Co więc może spowodować zapalenie się materiałów palnych w miejscu pracy? Wymienia się
tu niestety bardzo wiele:
 otwarty płomień,
3
Szkolenie z zakresu ochrony przeciwpożarowej







żarówki,
grzałki, kaloryfery, piecyki,
iskry, trące powierzchnie,
wadliwie działające instalacje i urządzenia elektryczne,
papierosy, niedopałki,
elektryczność statyczna, związana z ruchem płynów (powietrza, cieczy),
skupione promienie słoneczne.
Narzuca się w końcu pytanie: Co może się zapalić? Są to materiały palne. Obecnie istnienie
naprawdę niewiele tworzyw, które są zupełnie niepalne. W odpowiednio wysokiej
temperaturze (przy pożarze taka z pewnością będzie) zapalić się może dosłownie wszystko.
Materiałów palnych jest tak dużo, że ich pożary zostały pogrupowane na potrzeby ochrony
przeciwpożarowej wg poniższej zależności:
 Grupa pożarów typu A – czyli ciał stałych (np. drewno, papier, tkaniny, wykładziny,
zasłony, okleiny). W tym przypadku warto dodać, że im materiał bardziej
rozdrobniony, tym łatwiej jest go zapalić.
 Grupa pożarów typu B – czyli cieczy palnych i substancji topiących się w wysokiej
temperaturze (np. benzyna, rozpuszczalniki, parafina, wosk, nafta, alkohol, aceton,
oleje, tłuszcze).
 Grupa pożarów typu C – czyli gazów palnych (np. propan, butan, gaz ziemny, wodór,
gaz miejski). Nawet niedopałek papierosa jest w stanie spowodować zapłon
mieszaniny takiego gazu z powietrzem.
 Grupa pożarów typu D – czyli metali (np. sód, potas). Nie wolno ich gasić wodą.
Służą temu celowi specjalne gaśnice.
 Grupa pożarów typu F – czyli tłuszczów. Podobnie jak w przypadku metali, nie
wolno ich gasić wodą. Szerzej omówione zostaną w ZAŁĄCZNIKU.
Uwaga: Dym jest materiałem palnym. Wszędzie gdzie dostanie się dym, tam może rozwinąć
się również ogień!
3. Jak rozwija się pożar i jak mu zapobiegać?
Jak widać sposobów na zapalanie szerokiego grona materiałów palnych jest bardzo dużo.
Wystarczy dosłownie chwila nieuwagi by stworzyć trójkąt spalania. Jeśli już ogień
powstanie, będzie podgrzewał wszystkie materiały palne w swoim sąsiedztwie. Najwięcej
ciepła wydziela się w górę. Gromadzi się ono wraz z nagrzanym dymem pod sufitem. To
właśnie pod sufitem podczas pożaru jest najcieplej (nawet do 1200oC – w tych samych
warunkach przy podłodze jest tylko 200oC).
Bardzo ważne: Jeśli musisz przedostać się przez pomieszczenie objęte pożarem lub nawet
tylko zadymione – idź „na czworaka” i trzymaj się jak najbliżej podłogi!!! Osłoń usta i nos,
by nie wdychać dymu!!!
Przewidując rozprzestrzenianie się płomieni na dalsze pomieszczenia, musimy zwrócić uwagę
na to, gdzie przedostaje się nagrzany dym. Należy ograniczyć rozprzestrzenianie się dymu,
który unosi się do góry i szuka wszelkiego rodzaju otworów. Są nimi otwarte okna, drzwi,
kanały wentylacyjne, sufity podwieszane, podłogi podnoszone, szachty kablowe, szyby
windowe oraz klatki schodowe.
4
Szkolenie z zakresu ochrony przeciwpożarowej
Jak więc zapobiegać powstaniu niekontrolowanego spalania się materiałów palnych
w miejscu do tego nie przeznaczonym, a także ograniczyć skutki takiego zdarzenia?
Sposobów jest wiele. Większość z nich jest na szczęście pochodną logicznego myślenia
i przewidywania. Poniżej przedstawiam niektóre z nich.
„Nie zmieniać usytuowania zainstalowanych urządzeń gaśniczych i sygnalizacji pożarowej”.
„Nie zastawiać i nie zawężać dróg ewakuacyjnych, nic na nich nie składować”.
„Palenie papierosów dozwolone wyłącznie w miejscach do tego przeznaczonych”.
„Urządzenia i osprzęt elektryczny powinny być użytkowane zgodnie z instrukcją obsługi”.
„Zaznajomić pracowników z przepisami przeciwpożarowymi obowiązującymi w zakładzie
pracy”.
„Odstęp od źródeł promieniowania cieplnego powinien wynosić co najmniej 1 m”.
„Nie przechowywać materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od urządzeń
i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do temperatury
przekraczającej 1000 C”.
Myśleć
4. Czym i jak gasić płomienie?
Pomimo szkoleń z zakresu ochrony przeciwpożarowej, zdrowego rozsądku pracowników
i kadry kierowniczej pożary były, są i będą. Smutna to prawda, należy więc sobie z nią radzić.
Jeśli wybuchnie pożar, musimy wiedzieć co robić.
Zasadnicze pytanie odnosi się do sposobów gaszenia ognia. Tu z pomocą przychodzi nam
trójkąt spalania. Opisuje on warunki niezbędne do powstania pożaru. Co najważniejsze –
muszą one zaistnieć równocześnie. W tym momencie daje się zauważyć cała tajemnica
gaszenia pożaru – musimy zniszczyć trójkąt spalania, a można to osiągnąć eliminując nawet
tylko jeden z jego wierzchołków! Rozważmy każdy z nich.
A. Utleniacz:
Jak zabrać pożarowi tlen zawarty w powietrzu? Należy zmniejszyć jego stężenie. Jest na to
kilka sposobów:
 użycie gaśnic śniegowych (z dwutlenkiem węgla, który wyprze tlen z obszaru
spalania),
 użycie gaśnic pianowych (piana odizoluje materiał palny od powietrza),
 podczas opuszczania pomieszczenia objętego płomieniami zamknięcie za sobą
(w miarę możliwości) wszystkich okien i drzwi – ogień sam zużyje dostępny tlen
i przydusi się,
 użycie koców gaśniczych, które swoją powierzchnią odetną dostęp tlenu z powietrza
do materiału palnego. Na podobnej zasadzie działają gaśnice pianowe.
B. Materiał palny:
Ogień rozwija się poprzez materiał palny, dlatego warto zastanowić się nad:
5
Szkolenie z zakresu ochrony przeciwpożarowej

odsunięciem od płomieni jeszcze nie zapalonych materiałów palnych (np. dokumenty,
meble),
 zakręceniu zaworów z gazem, jeśli wskutek uszkodzenia instalacji i zapłonu mamy do
czynienia z jego spalaniem,
UWAGA: Nie gasimy płonącego gazu, dopóki nie zostanie zamknięty jego dopływ!!!
C. Źródło zapłonu:
W tym przypadku należy odebrać ze strefy spalania ciepło. Przyroda obdarzyła nas wodą,
która jest doskonała pod tym względem. Ogrzewając się, zwiększa swoją objętość 1700
razy!!! (z 1 litra wody jest 1700 litrów pary wodnej). Pochłania ciepło ze strefy spalania i po
pewnym czasie pożar gaśnie. Ponadto istnieje wiele sposobów i środków gaśniczych. Poniżej
przedstawiam te, z którymi na pewno przyszło lub przyjdzie nam się spotkać w miejscu
pracy, a także poza nim.
Hydranty wewnętrzne:
Hydrant wewnętrzny to nic innego jak zawór umieszczony w rurociągu napełnionym wodą,
połączony z wężem pożarniczym, zakończony prądownicą wodną, obudowany tzw. szafką
hydrantową. Są dwa rodzaje hydratów wewnętrznych, różniące się typem zastosowanych
węży pożarniczych: hydranty z wężem płaskoskładanym oraz hydranty z wężem
półsztywnym. Możemy nimi gasić grupy pożarów A oraz w pewnym stopniu B (powinien
być strumień rozproszony).
Rys. 1. 1) Symbol hydrantu wewnętrznego, 2) Hydrant wewnętrzny z wężem
płaskoskładanym, 3) Hydrant wewnętrzny w wężem półsztywnym.
Hydranty z wężem półsztywnym – umieszczane np. w budynkach użyteczności publicznej.
Wąż pożarniczy jest wstępnie nawodniony, a jego budowa pozwala użyć go praktycznie
od razu po otwarciu szafki hydrantowej.
Sposób użycia: otworzyć szafkę – odkręcić zawór – skierować strumień wody na ogień.
Hydranty z wężem płaskoskładanym – umieszczane przeważnie w magazynach. Wąż nie jest
nawodniony, przed odkręceniem zaworu należy go całkowicie rozwinąć w kierunku „OD”
pożaru.
Sposób użycia: otworzyć szafkę – rozwinąć wąż w kierunku „OD” pożaru, odkręcić zawór –
skierować strumień wody na ogień.
6
Szkolenie z zakresu ochrony przeciwpożarowej
Hydranty wewnętrzne umieszczane są przeważnie przy klatkach schodowych, wejściach
do budynku i pomieszczeń, w obiektach wielokondygnacyjnych: w rzucie pionowym nad
sobą (tworzą pion).
Gaśnice:
Gaśnice przenośne to zbiorniki ze środkiem gaśniczym oraz mechanizmy jego
wyładowywania. W zależności od zastosowanego medium gaśniczego, służą do zwalczania
grup pożarów jednocześnie A, B i C, A i B bądź B i C. Opiszę w skrócie co można gasić
poszczególnymi rodzajami gaśnic oraz jak je uruchamiać.
Gaśnica śniegowa: znajduje się w niej skroplony dwutlenek węgla (CO2). Wypiera on
z otoczenia pożaru tlen. Dodatkowo, rozprężając się przy wylocie z dyszy, osiąga temperaturę
– 72oC, chłodząc miejsce gaszenia; charakterystyczny wygląd: metalowa lub gumowa dysza
z gumową bądź drewnianą rączką.
Co gasić: pożary grup A, B i C:
 meble,
 dokumenty, papiery,
 tkaniny, okrycia, wykładziny, zasłony,
 sprzęt elektroniczny,
 urządzenia pod napięciem,
 lakiery, rozpuszczalniki,
 płonące gazy.
Czego NIE gasić:
 ubrań na ludziach (-72oC na wylocie dyszy powodują odmrożenia).
Sposób użycia: odkręcić zawór – skierować strumień równolegle powierzchni objętej
płomieniami.
Gaśnica pianowa: znajduje się w niej wodny roztwór środka pianotwórczego. W momencie
uruchomienia, przelatując przez prądowniczkę z odpowiednimi otworami, napowietrza się.
Tworząca się piana izoluje materiał palny od powietrza oraz w pewnym stopniu chłodzi
miejsce podawania.
Co gasić: pożary grup A i B:
 meble,
 dokumenty, papiery,
 tkaniny, okrycia, wykładziny, zasłony,
 lakiery, paliwa, rozpuszczalniki.
Czego NIE gasić:
 urządzeń pod napięciem (grozi porażeniem),
 sprzętu elektronicznego (powoduje zniszczenie sprzętu),
 płonących gazów (bardzo słaba skuteczność).
Sposób użycia: wyjąć zawleczkę – nacisnąć zawór – skierować strumień piany w jedno
miejsce tak, by rozlewając się sama pokryła całą palącą się powierzchnię.
Gaśnica proszkowa: najbardziej popularna i obecnie powszechnie stosowana. Znajduje się
w niej proszek gaśniczy i sprężony gaz roboczy. Występuje w odmianach ABC oraz BC,
gasząc odpowiadające im grupy pożarów.
Co gasić: pożary grup A, B i C lub B i C:
Czego NIE gasić:
7
Szkolenie z zakresu ochrony przeciwpożarowej

sprzętu elektronicznego (powoduje zniszczenie sprzętu).
Sposób użycia: wyjąć zawleczkę – nacisnąć zawór – /poczekać, aż przestanie
charakterystycznie „syczeć”/ – skierować obłok proszku równolegle do powierzchni objętej
płomieniami.
Rys.2. 1) Gaśnica proszkowa, 2) Gaśnica śniegowa, 3) Gaśnica pianowa.
Poniższy rysunek zobrazuje technikę gaszenia pożarów gaśnicami.
Do pożaru podchodzimy „z
wiatrem”, nigdy „pod wiatr”!
Używamy gaśnic zgodnie
z opisanymi wyżej zasadami.
Płonące pionowe powierzchnie
zaczynamy gasić od dołu.
Lepiej gasić kilkoma gaśnicami
na raz niż po kolei. Dobrze
zawołać pomoc.
Nie zostawiamy pożarzyska bez
nadzoru aż do przyjazdu straży
pożarnej.
Zużyte gaśnice odwieszamy
dopiero po ponownym ich
uzupełnieniu.
8
Szkolenie z zakresu ochrony przeciwpożarowej
Gaśnice umieszczane są często przy hydrantach wewnętrznych (np. w rozbudowanych
szafkach hydrantowych), w korytarzach, przed wejściami do pomieszczeń, w przedsionkach
windowych i przy klatkach schodowych.
5. Skuteczna ewakuacja – co to takiego?
Ewakuacją nazywamy opuszczenie pomieszczenia bądź innego miejsca, wskutek
występującego tam lub nadchodzącego zagrożenia życia lub zdrowia. Ewakuujemy się, gdy:
 dostępne nam środki są niewystarczające do zgaszenia płomieni,
 występuję zadymienie.
Podczas ewakuacji często występuje nerwowa atmosfera. By jej uniknąć lub mocno
ograniczyć, warto przestrzegać poniższych zasad:
 starać się bez względu na wszystko zachować spokój,
 zabrać ze sobą wyłącznie niezbędne rzeczy (telefon komórkowy, dokumenty,
lekarstwa),
 starać się nie wracać pod prąd ewakuujących się ludzi,
 nie opóźniać ewakuacji innym.
UWAGA: Opuszczając pomieszczenie jako ostatni sprawdźmy czy wszyscy już wyszli oraz
starajmy się pozamykać za sobą okna i drzwi. Ograniczy to rozwój pożaru i zminimalizuje
ewentualne straty.
6. Jakie informacje są istotne podczas zgłaszania zagrożenia pod telefon alarmowy 998
lub 112?
Alarmując straż pożarną lub inne służby, należy podać przez telefon następujące informacje:
1) Własne dane kontaktowe – imię i nazwisko.
2) Co się pali – pali się skład kartonów…, palą się rozpuszczalniki…, pali się gaz…:
określić rodzaj materiału palnego, z jakim będą mieli strażacy do czynienia po
przyjeździe.
Warto dodać rozmiary zagrożenia: pali się cały magazynek, pomieszczenie, cały
sklep, itp.
3) Gdzie się pali – pali się sklep przy ulicy…, pali się kontener na śmieci na roku ulic…:
podać dokładny adres lub namiary.
4) Czy zagrożone jest ludzkie życie – jest kilka osób podtrutych dymem…, ktoś został
w środku…, ktoś został mocno poparzony…: informacja ta pozwoli dyspozytorowi
odpowiednio wcześnie zadysponować pogotowie ratunkowe na miejsce zdarzenia.
5) Czy występują dodatkowe zagrożenia – w pobliżu kontenera znajduje się stacja
transformatorowa…, przebiegają linie wysokiego napięcia…, są korki na drogach
dojazdowych od strony…: ratownicy będą mogli lepiej się przygotować do swoich
działań.
Przykładowy pełny meldunek: Nazywam się Zbigniew Iksińśki, pali się skład kartonów
i wykładzin w magazynku sklepu odzieżowego przy ulicy Pożarowej 1, tam naprzeciwko
stacji kolejowej, obok zakładu mięsnego. Podobno dwie osoby cofnęły się po jakieś
dokumenty i nie wróciły. Jest dużo dymu a za oknem jak wydobywają się płomienie,
znajdują się linie wysokiego napięcia. Podobno w magazynku jest jakaś butla z gazem.
Meldunek nie musi być składny czy poprawny językowo – MA BYĆ PEŁNY!!!
9
Szkolenie z zakresu ochrony przeciwpożarowej
Po zgłoszeniu czekamy aż dyspozytor sam pierwszy odłoży słuchawkę. Następnie ponownie
odczekujemy chwilę, na wypadek sprawdzenia telefonicznego poprawności zgłoszenia
(w dobie 1/3 fałszywych alarmów, strażacy czasem sprawdzają, czy nikt nie robił sobie
żartów przez podanie fałszywych danych osobowych).
PODSUMOWANIE:
Co robimy gdy się pali:
1) Alarmujemy wszystkich wkoło!
2) Dzwonimy po straż pożarną!
3) Wołamy pomoc i…
4) …wspólnymi siłami próbujemy ugasić ogień.
5) Jeśli to nie pomoże, ewakuujemy się.
Od Autora:
Niniejsze opracowanie stanowi dosłownie pigułkę wiedzy na temat pożarów i sposobów
walki z nimi. Najważniejsze to zdać sobie sprawę z faktu, iż każdy jest w stanie zapobiec tej
tragedii.
Proszę o wyrażenie swojej opinii na temat opracowanego dla Państwa skryptu. Każdy punkt
widzenia będzie brany pod uwagę przy aktualizacji oraz opracowywaniu kolejnych jego
wydań. Liczę na Państwa krytyczne podejście.
Proszę wysyłać wszelkie uwagi pod adres email: [email protected]
10
Szkolenie z zakresu ochrony przeciwpożarowej
ZAŁĄCZNIK
Jak gasić płonącą patelnię?
Grupa pożarów F – czyli tłuszczów, jest bardzo specyficzną pod kątem gaśniczym. Zalicza się
do niej między innymi tłuszcze i oleje roślinne oraz zwierzęce, powszechnie spotykane
w każdej kuchni.
Wyobraźmy sobie pewną sytuację: smażymy na patelni tradycyjne polskie kotlety schabowe.
W pewnym momencie między soczyste kawałki mięsa dostaje się iskra spod sąsiedniej
kuchenki i cała patelnia staje w płomieniach. Być może błahy to powód, zagrożenie jednak
istnieje. Ogień zagraża naszej kuchni, wobec czego sięgamy po szklankę i napełniamy wodą.
Nalewamy na patelnię i płomienie ogarniają nie tylko całą kuchenkę ale pół kuchni, razem
z nami. Jeśli wyjdziemy z tego cało – mamy niesamowite szczęście. Co roku jest jednak
mnóstwo osób, którym takiego szczęścia brakuje. Giną w niewyobrażalnych męczarniach lub
na ich ciele pozostają pamiątki z tego feralnego dnia.
Woda polewana na płonący olej podsyca ogień, rozpryskuje się, zaś płomienie ogarniają
bardzo dużą powierzchnię. Może to być śmiertelne w skutkach!!!
!!!NIE POLEWAMY PŁONĄCEGU TŁUSZCZU/OLEJU WODĄ!!!
Co więc zrobić?
- przykryć naczynie przykrywką (odetniemy dopływ tlenu z powietrza).
Jeśli nie mamy pod ręką przykrywki…:
- nasączyć ręcznik/ścierkę wodą, wycisnąć i położyć na płonącym naczyniu (odetniemy
dopływ tlenu z powietrza).
Jeśli i tego nie możemy zrobić…:
- wlać do dużego garnka wodę i przelać do niego płonący olej, NIGDY odwrotnie
(odetniemy dopływ tlenu z powietrza oraz schłodzimy).
Jeśli uprzednio kupiliśmy:
- użyć gaśnicy pianowej typu F (najszybszy sposób na zgaszenie).
11