Wp³yw importu karpi konsumpcyjnych na ich produkcję i ceny w

Wp³yw importu karpi konsumpcyjnych na ich produkcję i ceny w

KOMUNIKATY RYBACKIE
Nr 6 (137)/2013, 2 – 6
0 Artyku³y naukowe ¨ Artyku³y naukowe ¨ Artyku³y naukowe ¨ Artyku³y naukowe
Krzysztof Hryszko1, Andrzej Lirski2
1
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ¯ywnoœciowej, Pañstwowy Instytut Badawczy w Warszawie
Instytut Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie
2
Wp³yw importu karpi konsumpcyjnych na ich produkcjê
i ceny w Polsce
Wstêp
handlu zagranicznego pochodz¹ ze zbiorów Centrum Infor-
Polska obok Czech nale¿y do najwiêkszych producentów karpia w Unii Europejskiej (Lirski 2011). Wiêkszoœæ
od³owionych ryb konsumowana jest w kraju, a najwiêksze
spo¿ycie przypada na okres œwi¹t Bo¿ego Narodzenia,
z uwagi na tradycjê traktowania karpia jako wa¿nego dania
podczas posi³ku wigilijnego. W trakcie kilkunastu dni grudnia, przed œwiêtami sprzedaje siê oko³o 80% krajowej rocznej produkcji tego gatunku (Lirski i Myszkowski 2008).
Od pocz¹tku XXI wieku obserwuje siê spadek produkcji
karpia, co powoduje obni¿enie rentownoœci gospodarstw
prowadz¹cych chów tego gatunku (Wo³os i in. 2013). Jako
g³ówne przyczyny trudnej sytuacji ekonomicznej gospodarstw, bêd¹cej pochodn¹ obni¿aj¹cej siê produkcji karpia
handlowego, wymieniæ nale¿y straty materia³u obsadowego
spowodowane chorobami ryb oraz presj¹ zwierz¹t rybo¿ernych (Turkowski i Lirski 2010). Obok wymienionych wy¿ej
problemów, do g³ównych czynników ograniczaj¹cych rozwój
gospodarstw karpiowych zaliczane s¹ trudnoœci ze zbytem
wyprodukowanych ryb (Lirski i Wa³owski 2010). Na krajowy
rynek karpia negatywnie wp³ywa jego s³abe zorganizowanie
(Lirski 2012), niedostatecznie rozwiniête przetwórstwo
(Dudziak 2013) oraz zwiêkszaj¹cy siê z roku na rok import
¿ywego karpia (Seremak 2013). W ostatnich latach, obok
Niemiec, Polska jest najwiêkszych importerem karpia w Unii
Europejskiej i to u nas s¹ lokowane nadwy¿ki produkcyjne
z Czech, Litwy i Wêgier (Lirski i Hryszko 2013).
Celem badañ jest analiza wzajemnych relacji miêdzy
czynnikami kszta³tuj¹cymi rynek karpia w Polsce, zw³aszcza ocena wp³ywu importu na ceny i produkcjê krajow¹ oraz
okreœlenie wielkoœci tego rynku w analizowanym okresie.
matyki Handlu Zagranicznego oraz Centrum Analitycznego
Administracji Celnej. W analizie rynku krajowego wykorzystano dane ze zbiorów i badañ ankietowych Instytutu
Rybactwa
Œródl¹dowego.
Badania
te,
prowadzone
w latach 1993-2012 przy u¿yciu specjalnie zaprojektowanych ankiet, umo¿liwia³y szacowanie produkcji ryb t¹ sam¹
metod¹, dla sta³ej powierzchni stawowej, przy zmiennym
wspó³czynniku reprezentatywnoœci warunkowanym liczb¹
odes³anych przez respondentów formularzy. Otrzymane
z formularzy dane ekstrapolowano na ca³¹ u¿ytkow¹
powierzchniê karpiowych stawów ziemnych w Polsce.
Badania umo¿liwia³y wszechstronn¹ analizê danych zebranych w poszczególnych sezonach oraz trendów w akwakulturze stawowej w Polsce (Lirski i Myszkowski 2009).
Produkcja rybacka w poszczególnych latach okreœlana
by³a tak¿e na podstawie badañ ekonomicznych z zakresu
rybactwa œródl¹dowego, przewidzianych w programie
Badañ Statystycznych Statystyki Publicznej. Analizy w tym
programie przeprowadzane s¹ przy u¿yciu formularzy statystycznych RRW-22 metod¹ sumowania danych (Lirski
i Myszkowski 2013).
Ca³oœæ analizy zosta³a wsparta danymi z zasobów
G³ównego Urzêdu Statystycznego oraz Narodowego
Banku Polskiego.
W opracowaniu danych i prezentacji wyników badañ
wykorzystano metody opisowe, analizê porównawcz¹,
a w przypadku analizy statystycznej metody regresji i korelacji liniowej (Pu³aska-Turyna 2011). W celu konwersji wielkoœci handlu zagranicznego poszczególnych produktów
karpiowych (karp œwie¿y, mro¿ony) do masy ¿ywej wykorzystano odpowiednie przeliczniki zgodnie z metodologi¹
Materia³ i metody
FAO (FAO 1992, 2000).
Analiz¹ objêto lata 1997-2012 i dokonano jej w oparciu
o dane pochodz¹ce z licznych Ÿróde³. Informacje dotycz¹ce
2
KOMUNIKATY RYBACKIE
6/2013
y = 0,9959x + 1,9215
y = -0,0004x + 15,667
2
R = 0,7721 R = -0,8787
12
2
R = 0,8711
10
R = 0,9333
10
Cena hurtowa
Cena hurtowa
12
8
6
4
5
6
7
Cena importowa
8
9
Rys. 1. Cena importowa i cena hurtowa karpi (z³/kg).
15000
karpia sta³ siê atrakcyjny i dochodowy dla importerów.
Zawdziêczaæ to nale¿y wielkoœci tego rynku oraz kursów
z³otego wobec waluty narodowej eksporterów lub dolara
amerykañskiego, który wówczas funkcjonowa³ w rozliczeniach (Krûger 2002). Oferty cenowe karpia z importu by³y
w tym czasie bardzo konkurencyjne w stosunku do cen krajowych.
Op³acalnoœæ przywozu karpia do Polski potwierdza
analiza statystyczna, która wykaza³a siln¹ zale¿noœæ cen
transakcyjnych notowanych w imporcie, z cenami hurtowymi karpia w kraju. Zarówno wspó³czynnik korelacji (R),
jak i determinacji (R2) przyjmuj¹ bardzo wysokie wartoœci
(odpowiednio 0,93 i 0,87) (rys. 1), co praktycznie oznacza,
¿e zmianom hurtowych cen karpi w kraju odpowiada analogiczna zmiana cen importowych, dostosowuj¹ca siê do
aktualnej sytuacji rynkowej. W badanym okresie ró¿nice
w poziomie cen importowych i hurtowych by³y zbli¿one
i wynosi³y 20-30%, a w pojedynczych latach przekracza³y
40% (1997-1998, 2000 i 2007). Na podstawie opisanych
zale¿noœci mo¿na stwierdziæ, ¿e eksporterzy karpia do Polski uwzglêdniali w cenie tak¿e ewentualne zmiany kursu
z³otego wobec ich waluty narodowej lub euro. Jednocze-
Podobne zale¿noœci odnotowywano te¿ w handlu karpiem przed II wojn¹ œwiatow¹, w warunkach gospodarki
wolnorynkowej. W II Rzeczpospolitej wzrastaj¹ca produkcja krajowa karpia natrafia³a na potêguj¹ce siê problemy
z lokowaniem jej na rynku. Eksport z wielu wzglêdów nie by³
mo¿liwy (Kolanek 1938), natomiast zwiêkszaj¹cy siê import
by³ oceniany w Polsce jako podstawowa przyczyna perturbacji rynkowych. Sp³ywaj¹cy z zagranicy ¿ywy karp
wp³ywa³ na sytuacjê rynkow¹ nie tylko swoj¹ iloœci¹, ale
i cen¹, wed³ug oceny autora w stopniu nieproporcjonalnym
do przywo¿onych iloœci (H.O. 1936).
Nale¿y braæ jednak pod uwagê, ¿e ceny karpia importowanego maj¹ ograniczony wp³yw na ceny krajowe. Za podstawowy czynnik cenotwórczy nale¿y uznaæ wielkoœæ produkcji karpia handlowego w Polsce w poszczególnych
sezonach. Wspó³czynnik korelacji tych dwóch zmiennych
przyjmuje w analizowanym okresie wartoϾ -0,88 (rys. 3),
a wiêc prawie zawsze zwiêkszeniu produkcji towarzyszy³
jednoczesny spadek cen, jakie krajowi hodowcy byli w stanie otrzymaæ za sprzedawane ryby. Tak¿e w latach trzydziestych ubieg³ego stulecia wystêpowa³y identyczne zale¿noœci, czyli wzrost produkcji krajowej powodowa³ drastyczny spadek cen hurtowych uzyskiwanych przez w³aœcicieli gospodarstw. Niskie, nieatrakcyjne dla importerów
ceny karpia polskiego zlikwidowa³y praktycznie przywóz
y = 674,19x - 2631,3
4000
y = -0,2632x + 6314,5
2
R = 0,4523
R = -0,6725
2
R = 0,5886
3000
R = 0,7668
Import
Import
24000
mem cen (R=0,77, R2=0,59) (rys. 2).
cia, to jest od rozpoczêcia transformacji sektora rybackiego
i wprowadzenia systemu wolnorynkowego, polski rynek
2000
1000
2000
1000
0
0
4
5
6
7
Cena importowa
Rys. 2. Import i cena importowa (tony, z³/kg).
6/2013
21000
œnie wielkoœæ importu by³a dodatnio skorelowana z pozio-
Od pocz¹tku lat dziewiêædziesi¹tych ubieg³ego stule-
3000
18000
Produkcja
Rys. 3. Produkcja i ceny hurtowe (tony, z³/kg).
Wyniki i dyskusja
4000
6
4
12000
4
3
8
8
9
12000
15000
18000
Produkcja
21000
24000
Rys. 4. Produkcja i import karpi (tony).
KOMUNIKATY RYBACKIE
3
Karp niesprzedany
3000
25000
20000
15000
2000
10000
5000
1000
0
0
1000
2000
3000
4000
Import
1998
2000
2002
2004
2006
2008
2010
2012
Rys. 7. PojemnoϾ krajowego rynku karpia (produkcja+import-produkcja niesprzedana, tony).
Rys. 5. Karp niesprzedany i import (tony).
dukcyjnego. W tej sytuacji, w ostatnich latach import
3000
y = 0,1553x - 1064,1
R = 0,3467
spe³nia coraz czêœciej rolê uzupe³niaj¹c¹ poda¿ ryb na
rynek, a nie konkurencyjn¹ wobec karpia krajowego, gdy¿
R = 0,5888
2-3-krotnie przewy¿sza³ iloœæ karpia niesprzedanego
Karp niesprzedany
2
2000
w danym roku. Ograniczenie strat produkcyjnych
w poprzednim i obecnym sezonie skutkuje wzrostem wielkoœci od³owu karpia handlowego i w efekcie import staje siê
1000
konkurencyjny dla produkcji krajowej. W 2012 roku przewaga importu nad produkcj¹ niesprzedan¹ wynios³a
2
0
tylko 40%.
Rys. 6. Produkcja i karp niesprzedany (tony).
Polska dysponuje obecnie najwiêkszym rynkiem karpia
w Unii Europejskiej i z tego wzglêdu nale¿y obok Niemiec do
krajów decyduj¹cych o sytuacji rynkowej tego gatunku
karpia z zagranicy w 1937 roku, co jednak nie spowodowa³o
wzrostu cen transakcyjnych (Kolanek 1938).
w Unii. W 2012 roku sprzeda¿ karpia z produkcji krajowej i
z importu wynios³a 17586 ton (rys. 7), podczas gdy w Czechach, produkuj¹cych w ostatnich kilku latach wiêcej karpia
12000
15000
18000
Produkcja
21000
24000
Wp³yw importu na sytuacjê krajowych producentów
karpia nale¿y tak¿e rozpatrywaæ w dwóch aspektach (Begg
i in. 1998, Rymarczyk 1996). Z jednej strony
ni¿ w Polsce, sprzedano na rynku wewnêtrznym 10203
tony. Polska z importem na poziomie 3-4 tys. ton w ostat-
nale¿y ujmowaæ import jako zagro¿enie dla krajowych producentów, ale trzeba tak¿e pamiêtaæ
o uzupe³niaj¹cej roli importu w poda¿y karpia na
rynek w sytuacji oczekiwanego niedoboru. Wielkoœæ importu jest ujemnie skorelowana z produkcj¹, ale si³a zwi¹zku nie jest silna (R=-0,67)
(rys. 4). S³ab¹ zale¿noœæ potwierdza tak¿e relacja wielkoœæ produkcji niesprzedanej w danym
roku do wielkoœci importu karpia, która z punktu
widzenia statystycznego w ca³ym analizowanym okresie jest nieistotna (rys. 5) oraz produkcji wytworzonej i niesprzedanej w danym roku
(rys. 6). Negatywny wp³yw importu widoczny by³
jednak zw³aszcza do po³owy lat 2000, kiedy to
z porównania dwóch powy¿szych zmiennych
(import i produkcja niesprzedana) wynika, ¿e
krajowi producenci byliby w stanie w pe³ni
zaspokoiæ potrzeby rynku krajowego.
Rosn¹cy od pocz¹tku XXI wieku problem
œniêæ wszystkich roczników karpia, szczególnie
z powodu chorób wirusowych (Antychowicz
2004) oraz straty powodowane przez zwierzêta
Fot. 1. Od³owiony magazyn karpia w Gospodarstwie Rybackim Pustelnia
rybo¿erne, to g³ówne przyczyny regresu pro-
4
KOMUNIKATY RYBACKIE
6/2013
nich latach jest równoczeœnie najwiêkszym importerem
w Unii Europejskiej, przed Niemcami (Lirski i Hryszko 2013).
Wzrastaj¹ca produkcja krajowa po³¹czona z du¿ym
importem w œwietle przedstawionych w artykule zale¿noœci
skutkowaæ bêdzie nieuchronnym spadkiem cen hurtowych
w kraju.
W odró¿nieniu od sytuacji z lat trzydziestych XX wieku
obecnie nie ma mo¿liwoœci administracyjnego ograniczenia
czy te¿ zlikwidowania importu karpia. Rozwi¹zaniem mo¿e
byæ jedynie egzekwowanie w³aœciwego oznakowania
pochodzenia karpia, co pozwoli na promocjê i ochronê krajowego produktu. Niezbêdne s¹ te¿ prowadzone równolegle dzia³ania marketingowe i promocyjne zwiêkszaj¹ce
konsumpcjê karpia w kraju. Zmniejszanie produkcji krajowej karpia w celu ograniczenia spadku cen nale¿y w œwietle
przedstawionych wyników uznaæ za dzia³anie nieracjonalne, gdy¿ natychmiast poda¿ uzupe³niona zosta³aby karpiem z importu.
Literatura
Antychowicz J. 2004 – Choroby karpi – Choroby œrodowiskowe, wirusowe
i bakteryjne. Wyd. PIWet.-PIB, ss. 290
Begg D., Fischer S., Dornbusch R.1998 – Ekonomia – Wydawnictwo PWE,
Warszawa: 405-435.
FAO – Conversion factors – landed weight to live weight. FAO Fisheries Circular No. 847, 1992.
FAO – Conversion factors – landed weight to live weight. FAO Fisheries Circular No.847, Revision 1, 2000.
Dudziak E. 2013 – Karp-ryba globalna czy lokalna? Jak powinniœmy go
postrzegaæ? Jak powinien byæ traktowany? – W: Lirski A., Pyæ A.,
Zaremba A. (Red) – Chów karpia w Europie. Wydawca Aller Aqua Polska Sp. z o.o. No¿ynko, 31-34.
H.O. 1936 – Osi¹gniêcia polityki handlowej w dziedzinie importu ryb –
Przegl. Ryb. 5: 202 – 205.
Kolanek W. 1938 – Ceny karpia za ubieg³e dziesiêciolecie na rynku warszawskim – Przegl. Ryb. 6: 241-246.
Krûger A. 2002 – Quo vadis polskie rybactwo stawowe? Czyli tym razem
rozwa¿ania o jego historii, dniu dzisiejszym i perspektywach – Wyd.
IRS Olsztyn, ss. 17.
Lirski A. 2011 – Stan gospodarki karpiowej w Unii Europejskiej – W: Lirski A.,
Pyæ A. (Red) Chów karpia w Europie stan obecny, trudnoœci, perspektywy. Wyd. IRS, Olsztyn, 15-23.
Lirski A. 2012 – Rynek karpia w Polsce w 2011 roku – Komun. Ryb. 3: 18-22.
Lirski A., Hryszko K. 2013 – Ekstensywnie, intensywnie, czyli ile nale¿y produkowaæ karpia w Unii Europejskiej? – W: Lirski A., Pyæ A., Zaremba
A. (Red) – Chów karpia w Europie. Wydawca Aller Aqua Polska Sp.
zo.o. No¿ynko, 10-12.
Lirski A., Myszkowski L. 2008 – Common carp Cyprinus CarpioL. production
in Poland at the beginning of the XXI century – W: Kamler E., D¹browski K. (red) Resource Management, natural, human and material resources for the sustainable development of aquaculture. Wydawca
European Aquaculture Society: 381-382.
Lirski A., Myszkowski L. 2009 – Prognoza jesiennej produkcji stawowej
w 2009 roku na podstawie badañ ankietowych – Komun. Ryb. 6:
11-15.
Lirski A., Myszkowski L. 2013 – Produkcja rybacka prowadzona w stawach
rybnych i innych urz¹dzeniach s³u¿¹cych do chowu lub hodowli na
podstawie analizy kwestionariuszy RRW-22. Opracowania z lat
2005-2013.
Lirski A., Wa³owski J. 2010 – Analiza sprzeda¿y karpia handlowego w 2009
roku – Komun. Ryb. 3: 22-25.
Pu³aska-Turyna B 2011 – Statystyka dla ekonomistów – Wyd. Difin, Warszawa: 287-355.
Rymarczyk J. (red.) 1996 – Handel zagraniczny – organizacja i technika,
Wydawnictwo PWE, Warszawa: 245-270.
Seremak J. 2013 – Krajowa produkcja ryb i owoców morza, rybactwo
œródl¹dowe – Rynek Ryb nr 19, IERiG¯-PIB: 18-21.
Wo³os A., Lirski A., Czerwiñski T. 2013 – Sytuacja ekonomiczno-finansowa
rybactwa œródl¹dowego w 2012 roku – W: Mickiewicz M. (Red) Zrównowa¿one korzystanie z zasobów rybackich na tle ich stanu w 2012
roku. Wyd. IRS, Olsztyn: 35-44.
Turkowski K., Lirski A. 2010 – The economics of carp farms in Poland – Acta
Ichthyol. Piscat. 40 (2): 137-144.
Przyjêto po recenzji 29.11.2013 r.
IMPACT OF IMPORTED CARP ON PRODUCTION AND PRICE IN POLAND
Krzysztof Hryszko, Andrzej Lirski
ABSTRACT. This research focused on analyzing the dependencies of factors that shape the carp market. In particular, it assessed
the impact imports have on domestic prices and production and estimated market size. Statistical analysis confirmed significant
dependencies between carp domestic wholesale prices and import prices. The import prices were 20 to 30% lower than domestic
prices. The domestic price of carp depended primarily on levels of domestic production. Imports did not effect the sales volume
statistically significantly. Importing carp during periods of shortages in the Polish cultured fish sector resulting from disease or
piscivorous animals can be considered as a possible measure for retaining market share. However, during periods of rising domestic
production, carp imports can result in serious disturbances in the domestic market.
Keywords: carp production, carp market, import, prices
6/2013
KOMUNIKATY RYBACKIE
5