Procesy urbanizacyjne Wielkie miasta Źwiata

Teoria i praktyka dydaktyczna
Procesy urbanizacyjne
Wielkie miasta Êwiata
Scenariusz lekcji w LO
■ MA¸GORZATA MIASTOWSKA (Grodzisk Mazowiecki)
Co to jest suburbanizacja, reurbanizacja czy dezurbanizacja, jak rozwija∏y si´ wielkie
miasta Êwiata: Londyn i Meksyk, czy powstanie wielkich metropolii, konurbacji i meganopolis ma sens – to sà zagadnienia, które poznajà i nad którymi b´dà dyskutowaç uczniowie na lekcji omówionej poni˝ej.
Cele ogólne:
a) zapoznanie uczniów z podstawowymi poj´ciami zwiàzanymi z urbanizacjà,
b) wskazanie uczniom wielkich miast Êwiata;
próba oceny ich funkcjonowania,
c) gromadzenie, interpretowanie, prezentowanie wiedzy geograficznej,
d) umiej´tne korzystanie z ró˝nych êróde∏
wiedzy geograficznej,
e) skuteczne komunikowanie si´; umiej´tnoÊç pracy w grupie.
Cele szczegó∏owe:
a) uczeƒ zna poj´cia aglomeracja, konurbacja, megalopolis,
b) potrafi podaç przyk∏ady ka˝dej z form
urbanizacyjnych,
c) zna i umie uszeregowaç etapy urbanizacji,
d) umie wymieniç wielkie miasta Êwiata i pokazuje je na mapie,
e) potrafi wymieniç pozytywne i negatywne
skutki funkcjonowania wielkich miast,
f) umie korzystaç z atlasu szkolnego,
g) potrafi analizowaç wykresy.
Metody: praca z mapà, elementy wyk∏adu.
Formy pracy: indywidualna, zbiorowa,
praca w grupach.
Ârodki dydaktyczne: mapa fizyczna Êwiata,
atlas szkolny, szkolny rocznik statystyczny, Âwiat
w liczbach 2002/2003 (WSiP SA, Warszawa
2002), tablice geograficzne, karty pracy ucznia.
210
4/2003
Przebieg lekcji:
1. Sprawy organizacyjno-porzàdkowe.
2. Praca w grupach:
I grupa – uczniowie wyjaÊniajà poj´cia
aglomeracja, konurbacja, megalopolis z podaniem przyk∏adów, korzystajàc przy tym ze êróde∏ wiedzy geograficznej,
II grupa – uczniowie otrzymujà kartki
z nazwami i opisami faz urbanizacji i, po dok∏adnym przeczytaniu, szeregujà je wed∏ug
kolejnoÊci nast´powania (p. za∏àcznik 1),
III grupa – uczniowie wyszukujà z ró˝nych
êróde∏ wiedzy geograficznej nazwy wielkich
miast Êwiata i wskazujà je na mapie.
3. Grupy przedstawiajà wyniki swojej pracy.
4. Uczniowie otrzymujà karty pracy i wype∏niajà je samodzielnie (p. za∏àcznik 2).
5. Nast´puje podzia∏ klasy na zwolenników i przeciwników funkcjonowania wielkich
miast. Ka˝da z grup opracowuje argumenty
broniàce w∏asnego stanowiska.
6. Podsumowanie lekcji – uczniowie wzajemnie zadajà sobie pytania dotyczàce tematów omawianych w czasie zaj´ç lekcyjnych.
Za∏àcznik 1
Wst´pna urbanizacja – polega na powolnej koncentracji ludnoÊci w miastach oraz
centralnych strefach aglomeracji, spowodowanej systematycznie zwi´kszajàcym si´ zapoGEOGRAFIA W SZKOLE
Teoria i praktyka dydaktyczna
trzebowaniem na si∏´ roboczà w rozwijajàcym
si´ przemyÊle i us∏ugach. Na tym etapie mamy
do czynienia z urbanizacjà demograficznà
i ekonomicznà. Pod koniec tej fazy rozwoju
procesu znacznie zwi´ksza si´ tempo koncentracji ludnoÊci w centrum aglomeracji.
Suburbanizacja – charakteryzuje si´
szybkim wzrostem liczby mieszkaƒców zewn´trznych stref aglomeracji. Nap∏yw ludnoÊci wiejskiej jest ˝ywio∏owy i powoduje niekontrolowane rozrastanie si´ ubogich dzielnic
peryferyjnych – slumsów. Zaczyna ubywaç
mieszkaƒców w dzielnicach centralnych, gdy˝
zamo˝na ludnoÊç przenosi si´ na obszary podmiejskie, dobrze skomunikowane z centrum
aglomeracji. W konsekwencji, miasta i zespo∏y miejskie rozrastajà si´. Do urbanizacji
w sensie demograficznym i ekonomicznym
dochodzi jej aspekt przestrzenny.
Dezurbanizacja – polega na intensywnym
odp∏ywie ludnoÊci zarówno z obszarów centralnych, jak i peryferyjnych, na tereny bardziej oddalone. Zjawisko to cz´sto okreÊla si´
mianem „kryzysu ÊródmieÊcia”, który prowadzi do przestrzennego rozwoju miast i powstawania wielkich stref zurbanizowanych.
Przyczynà jest, z jednej strony, modernizacja
i automatyzacja produkcji oraz przenoszenie
poza miasto zak∏adów przemys∏owych, z drugiej zaÊ – ogólny wzrost zamo˝noÊci mieszkaƒców. W tym stadium rozwoju dominuje
urbanizacja ekonomiczna i przestrzenna.
Reurbanizacja – charakteryzuje si´ przemieszczaniem ludnoÊci z ca∏ych stref zurbanizowanych do ma∏ych jednostek osadniczych po∏o˝onych na terenach typowo
rolniczych. Powoduje to wyraêne zahamowanie urbanizacji w sensie demograficznym
i cz´Êciowo ekonomicznym. BezpoÊrednià
przyczynà jest kryzys ÊródmieÊcia. RównoczeÊnie na terenach wiejskich zachodzi proces urbanizacji w sensie spo∏ecznym – upowszechnia si´ miejski styl ˝ycia. Wymaga on
rozwoju us∏ug, co z kolei powoduje post´powanie procesu urbanizacji przestrzennej.
Proces ten zacz´to nazywaç tworzeniem si´
„cywilizacji miejskiej bez miast” i okreÊlono
terminem kontrurbanizacji.
4/2003
Ryc. 1. Wzrost aglomeracji Londynu i Meksyku
w latach 1750–2000
Za∏àcznik 2
KARTA PRACY UCZNIA
Zadanie 1
Na podstawie wykresu (ryc. 1) uzupe∏nij
tekst Wzrost aglomeracji Londynu i Meksyku
w latach 1750–2000:
• DwieÊcie lat temu Londyn by∏ ju˝ wielkim miastem, liczy∏ prawie ................. mieszk.
Szybki wzrost liczby ludnoÊci Londynu
nastàpi∏ po roku ..........
W ciàgu nast´pnych 116 lat ludnoÊç miasta wzros∏a prawie ......... razy.
Po .......... wojnie Êwiatowej wzrost zosta∏
zahamowany. LudnoÊç Wielkiego Londynu
zmniejszy∏a si´, ale w latach 1991–1998 ponownie ..................................
• Miasto Meksyk osiàgn´∏o liczb´ 1 miliona mieszkaƒców 120 lat póêniej ni˝ Londyn –
w ...... roku. Od tego czasu liczba mieszkaƒców
wzrasta bardzo szybko, przede wszystkim w rezultacie masowego nap∏ywu ludnoÊci wiejskiej.
W ciàgu 55 lat (1940–1995) liczba ludnoÊci aglomeracji wzros∏a, a˝ ...... razy. ■
Mgr MA¸GORZATA MIASTOWSKA, nauczycielka geografii, Zespó∏ Szkó∏ nr 1, ul.
˚wirki i Wigury 4, 05–825
Grodzisk Mazowiecki.
GEOGRAFIA W SZKOLE
211