Nr 123 LISTOPAD 2011 - Architektura i planowanie przestrzenne

Nr 123 LISTOPAD 2011 - Architektura i planowanie przestrzenne

CZYLI O ILUMINACJI POMNIKA HISTORII
Nr 123 LISTOPAD 2011
Iluminacja miasta nie jest jedynie eksponowaniem obiektów
w nocnym krajobrazie, podobnie jak obraz miasta w nocy
nie jest sumą oświetlonych budynków i ulic.
Tak naprawdę, wrażenia powinny być budowane za sprawą sieci
powiązań i wzajemnych oddziaływań światła użytkowego, wyróżnienia światłem i oświetlenia dekoracyjnego, pozostających ze
sobą w harmonii, uwzględniających zarówno hierarchię ważności
miejsc lub obiektów, sposób ich użytkowania, intensywność
ruchu, jak też wymogi oszczędności energii i ochrony środowiska.
Wieloletnie doświadczenia, których podwaliny zbudował profesor
dr hab. inż. Wojciech Żagan, wskazują na konieczność myślenia
o iluminacji w kategoriach obszarowych, a nie tylko obiektowych,
tak aby uniknąć „wojny świateł”, budując jednocześnie
atrakcyjny obraz miasta.
„Masterplan iluminacji: Warszawa światłem malowana”,
opracowany przez Norberta Wasserfurtha (ze swoim zespołem
Studia DL), jest długookresowym planem uporządkowania oświetlenia Pomnika Historii Warszawy, nadania tej jakże ważnej części
stolicy charakteru i klimatu świetlnego. W planie wyznaczono
strefy, wskazano zalecane temperatury barwowe źródeł światła,
określono zalecane poziomy jasności i wiele innych istotnych parametrów, a wszystko po to, aby na nowo opowiedzieć Warszawę.
Zwykle wprowadzenie w życie masterplanu trwa od kilkunastu do
kilkudziesięciu lat, a to dlatego, że najczęściej wymiana funkcjonującej iluminacji następuje dopiero po naturalnym zużyciu się
sprzętu oświetleniowego. Propozycję Studia DL należy zatem
traktować jako pewnego rodzaju manifest, „małą konstytucję”
na kolejne dziesięciolecia, przy realizacji której niezbędna jest
konsekwencja władz miasta i inwestorów prywatnych, dbałość
o szczegóły oraz zapewnienie środków, zarówno tych inwestycyjnych, jak i wymaganych, na bieżącą eksploatację i konserwację.
Bo tak naprawdę liczyć się będzie efekt, a nie najpiękniejsza
nawet koncepcja nakreślona na papierze.
Tomasz Gamdzyk
foto SBT Piotr Wierzbowski
POMNIK HISTORII. KONCEPCJA ILUMINACJI
2
Ze względu na jej dziedzictwo kulturowe, duchowe i materialne,
Warszawa jest miastem szczególnym na historycznej mapie
Polski. Jest skupiskiem miejskim o bogatej przeszłości, sięgającej
XIII wieku. Jednakże historia jej rozwoju została prawie całkowicie
unicestwiona w wyniku wydarzeń II wojny światowej. A zatem
wyrazem troski o zachowanie i przekazanie przyszłym pokoleniom
dziedzictwa kulturowego jest dbałość o każdy ślad świadczący
o tożsamości miasta.
Warszawa prezentuje się również jako miasto kontrastów –
– tradycji, świeżej energii, kreacji, wybitnych instytucji kultury
oraz nieokiełznanej sztuki niezależnej. Podzielone rzeką miasto
jest źródłem inspiracji, poszukiwań i odważnych artystycznych
eksperymentów. Wciąż kształtowana dłonią artysty, zachwyca
również nocą. Wizerunek Warsaw by night należy do bardzo ważnych elementów tworzących i identyfikujących tożsamość miasta.
Władze Warszawy, opierając się na doświadczeniach wielu miast
europejskich o podobnej strukturze i historii, uznały opracowanie
i wdrożenie długoterminowego masterplanu oświetlenia stolicy
za jeden z ważniejszych elementów poprawy wizerunku miasta
oraz bezpieczeństwa jego mieszkańców.
Zadaniem masterplanu, jako długookresowego narzędzia planistycznego, jest stworzenie podstaw do uporządkowania struktury
oświetlenia w mieście, nadanie mu swoistego charakteru i klimatu
świetlnego oraz podniesienie jakości oświetlenia publicznego
w przestrzeni miejskiej.
Wyodrębnienie historycznej sylwety miasta nocą na tle nowoczesnej, w szybkim tempie rozwijającej się metropolii za pomocą
specjalnie opracowanego kodu świetlnego (księgi reguł) jest
jednym z priorytetowych elementów koncepcji iluminacji.
Prawidłowa iluminacja powinna odzwierciedlać wyjątkowy charakter miasta, podkreślać jego tożsamość, zaznaczać najważniejsze elementy identyfikacyjne.
Rosnące znaczenie świadomości ekologicznej zobowiązuje do
zastosowania rozwiązań inżynierskich odpowiadających najwyższym światowym standardom w dziedzinie techniki świetlnej.
Zastosowanie tych rozwiązań powinno przyczynić się do ograniczenia zużycia energii, sensownego uporządkowania oświetlenia
i obniżenia kosztów eksploatacyjnych urządzeń oświetleniowych.
Zastosowanie światła w kształtowaniu wizerunku i koncepcji marketingowych miast zostało już dawno odkryte. Inwestycje w tym
zakresie posiadają, w stosunku do nakładu pracy i finansów,
najwyższą efektywność oddziaływania medialnego.
Na podstawie wieloletnich obserwacji rozwoju struktur miast, ich
funkcjonowania, przemian w zakresie zarówno substancji trwałej,
jak i relacji społecznych Studio DL szukało wspólnych cech łączących procesy ewolucji miast. Analiza ta poskutkowała stworzeniem definicji organicznego Lighting Design, którego głównym
założeniem jest określenie naturalnych (organicznych) reguł,
na podstawie których rozwija się świetlna struktura miasta.
Analizując strukturalną sylwetkę Warszawy, podjęto próbę określenia najważniejszych elementów planowanej harmonii świetlnej
miasta – jego genetycznego kodu świetlnego. Rozszyfrowanie takiego kodu pozwala na jasne określenie zasad przyszłego oświetlenia, bez uciekania się do definicji konkretnych technologii czy
aktualnych rozwiązań technicznych. Sprecyzowanie tych zasad
ułatwia uniezależnienie się od wpływu czasu, tak aby ich zastosowanie było możliwe bez względu na technologiczny postęp.
Opracowanie koncepcji iluminacji
obejmuje część obszaru
Pomnika Historii Warszawy.
Za Pomnik Historii uznano –
– zarządzeniem Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej –
– Historyczny Zespół Miasta z Traktem
Królewskim i Wilanowem.
W skład tego zespołu wchodzą,
obok historycznego centrum Warszawy,
zróżnicowane założenia i układy
urbanistyczne oraz zespoły zabudowy,
w tym wpisane do rejestru zabytków
budowle tworzące zabytkowy układ
przestrzenny z historyczną sylwetą
miasta na Skarpie Wiślanej oraz
tereny otaczające.
Mapa obok przedstawia obszar
planowania obejmujący południową
część pomnika historii pomiędzy aleją
Solidarności i ulicą Agrykola.
Teren został podzielony na kilka dystryktów. Centralnym obszarem jest dystrykt
Traktu Królewskiego, który przebiega
wzdłuż całego obszaru planowania.
Stanowi swoisty „kręgosłup” łączący
pozostałe dystrykty.
Trakt Królewski
Okolice Krakowskiego Przedmieścia
Okolice Nowego Światu
Okolice placu Trzech Krzyży
Okolice Alei Ujazdowskich
Pierwszy poziom opracowania masterplanu iluminacji opierał się
na dogłębnej analizie, która pozwoliła na znalezienie newralgicznych punktów, wyznaczenie granic obszarów i wskazanie najważniejszych obiektów.
W ten sposób przeanalizowane zależności przestrzenne oraz ich
relacje dostarczyły cennych wskazówek wspomagających proces
tworzenia koncepcji iluminacji. W 2009 roku, w ramach umowy
między Wydziałem Estetyki Przestrzeni Publicznej Biura Architektury i Planowania Przestrzennego (BAiPP) Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy a firmą Studio DL – Creative Light Design, został
opracowany program koncepcji iluminacji północnej części
Pomnika Historii Warszawy. W roku 2010 kontynuowano prace
nad masterplanem dla drugiej, południowej, części.
OBSZAR PÓŁNOCNY POMNIKA HISTORII
Hierarchia obiektów i miejsc
Jednym z najistotniejszych elementów poprzedzających tworzenie
koncepcji iluminacji Pomnika Historii było skonstruowanie hierarchii obiektów i wiążącej się z nią hierarchii luminacji. W tym celu
posłużono się specjalnie stworzoną na potrzeby masterplanu,
„metodą ideogramów”, w której poszczególne obiekty otrzymały
„punkty” w postaci ideogramów [Rys. 1. Równoważność
ideogramów], w następujących dziedzinach:
turystyka – pozycja obiektu w przewodnikach i listach najważniejszych obiektów, „perełek” Warszawy, np. polecanych do
obejrzenia na stronach internetowych Urzędu m.st. Warszawy –
– ideogramy na tle zielonym;
zabytki – rodzaj wpisu do rejestru zabytków – ideogramy na
tle niebieskim;
widoczność obiektu: umiejscowienie, natężenie ruchu,
otoczenie – ideogramy na tle żółtym.
Według tego narzędzia, pojedyncze obiekty otrzymały, w zależności od ich znaczenia historycznego, wpisu w rejestrze zabytków
oraz widoczności, odpowiednią liczbę ideogramów.
Im ważniejszy obiekt, o lepszym położeniu i znaczeniu, tym więkRys. 1. Równoważność ideogramów
Rys. 3. Skalowanie obiektów
4
sza liczba ideogramów, a co za tym idzie, wyższy stopień w hierarchii. Mapka obok [Rys. 2. Mapka hierarchii obiektów] pokazuje rejony Starego i Nowego Miasta, wraz z przydzielonymi
trzema stopniami hierarchii:
stopień 1 (najwyższy w hierarchii) – kolor pomarańczowy,
stopień 2 (średni w hierarchii) – kolor zielony,
stopień 3 (najniższy w hierarchii) – kolor niebieski.
Przedstawienie graficzne [Rys. 3. Skalowanie obiektów] jest wynikiem przyporządkowania stopnia hierarchii do wartości na skali
luminacji (jasności obiektów wyrażonej w cd/m2; im więcej ideogramów, tym wyższa wartość luminancji) oraz temperatury barwowej (wyrażonej w kelwinach) z określonymi wartościami dla
poszczególnych elementów obiektu (elewacja, dach, wieża itp.).
Myśl przewodnia koncepcji iluminacji Pomnika Historii
Punktem wyjścia tworzenia koncepcji iluminacji Pomnika Historii
było postawienie następującej tezy:
Każde skupisko miejskie posiada w sobie zakodowane „DNA
świetlne“, które – wydobyte w umiejętny sposób – tworzy naturalny, uporządkowany i estetyczny wizerunek nocny aglomeracji.
Warszawa to nie tylko Starówka i Pomnik Historii. Aby odtworzyć
kompletny świetlny wzór DNA dla jednej części miasta, należało
Rys. 2. Mapka hierarchii obiektów
Rys. 4. Szkic koncepcji
uwzględnić również sąsiadujące z nią obszary. Umieszczony obok
szkic [Rys. 4. Szkic koncepcji] przedstawia schematyczny podział miasta na część nowoczesną, historyczną i mieszkalną.
Szkic ten uwidacznia potrzebę globalnego potraktowania tematu
iluminacji Pomnika Historii, który jest częścią składową całości.
Za pomocą asocjatywnej metody analizy [Rys. 5. Asocjatywna
analiza. Wywód koncepcji], identyfikującej ukryte przekazy
w strukturze miasta, wyodrębniono w obszarze planowania kod
temperatur barwowych światła dla poszczególnych obszarów
[Rys. 6. Mapka temperatur barwowych].
Starówka, jako kolebka tradycji, regionalności i identyfikacji kulturowej, jest przepełniona informacjami „genetycznymi”. Inspiracją
do koncepcji iluminacji było wydobycie tych informacji i przetworzenie ich na potrzebę tego opracowania.
Wyodrębnione w analizie granice dystryktów stały się przewodnią
częścią składową koncepcji iluminacji.
Na powstały podział obszaru Starego Miasta, Nowego Miasta,
okolic Starego Miasta, Cytadeli oraz Bulwarów Wiślanych, przeplecionych terenami zieleni, nowa koncepcja nakłada odpowiedniki świetlne – „przestrzenie światła” [Rys. 7. Przestrzenie
światła].
Koncepcja rozgranicza starsze historycznie obszary od młodszych, nadając im różniące się od siebie temperatury barwowe
światła. Im starszy obszar, tym cieplejsza barwa oświetlenia.
Przestrzenie te gwarantują przejrzystość i rozpoznawalność pojedynczych obszarów miasta.
Rys. 5. Asocjatywna analiza. Wywód koncepcji
Rys. 6. Mapka temperatur barwowych
Definicja kodu DNA
Aby wybrana koncepcja była czytelna i możliwa w zastosowaniu,
została zapisana w formie „W-wa DNA”- księgi reguł iluminacyjnych. Z zapisów tego kodu wynikają zalecenia do stworzenia
koncepcji iluminacji obiektów, hierarchii światła oraz opraw
oświetlenia ulicznego. Ta „mała konstytucja” powinna uzyskać
wysoki stopień w randze przepisów lokalnych. W momencie
Rys. 7. Przestrzenie światła
wprowadzenia ich w życie będzie ona kształtowała nowy, czytelny,
uporządkowany i konsekwentny wizerunek nocny sylwety miasta
oraz Pomnika Historii.
Zastosowanie tych reguł będzie aktywnie zapobiegać tzw. wojnie
świateł. Reguły iluminacji określają m.in. wartości luminancji
i natężenia oświetlenia poprzez wprowadzenie przedziałów dozwolonych wartości, pozostawiając pewne pole dla wolności
artystycznej, cech indywidualnych obiektu itp.
W ramach opracowania wyznaczono siedem reguł iluminacyjnych:
1. reguła kontrastu względnego,
2. reguła jasności bezwzględnej (luminancja średnia),
3. reguła jasności/wysokości,
4. reguła temperatury barwowej,
5. reguła przestrzeni świetlnych,
6. reguła hierarchii świetlnej obiektów historycznych,
7. reguła hierarchii świetlnej obiektów znajdujących się przy placach.
7
Zastosowanie reguł DNA
Sylweta Starego i Nowego Miasta, jako jeden z najpiękniejszych
widoków starej Warszawy, pomnik UNESCO, historycznie ważne
miejsce i zespół architektoniczny, godny ochrony kultury światowej, wymaga ostrożnej, ale konsekwentnej inscenizacji świetlnej.
Ustalenie wymaganych parametrów iluminacji dla obiektów
widocznych od strony Wisły było punktem wyjścia do zaprojektowania oświetlenia Pomnika Historii Warszawy.
Skarpa Warszawska stanowi podstawowy element historycznej
panoramy Warszawy, wiążący Trakt Królewski z historycznymi
rezydencjami położonymi na skarpie, z podskarpiem i Wisłą.
Jest to również podstawowy element topograficzny, na którym
obrosło miasto, pierwszorzędny dla tożsamości miasta, świadczący o jego wyjątkowości. Ze względu na te istotne wartości
zarówno przyrodnicze, jak i kulturowe, ważne jest utrzymanie
i świadome kreowanie panoramy miasta.
Spójność, czytelność, plastykę i konsekwencję w oświetleniu
gwarantuje dostosowanie iluminacji do powstałej już wcześniej
wspomnianej księgi reguł. Na jej podstawie zostały wyznaczone
ogólne, wymagane wartości luminancji (jasności) i temperatury
barowej (Tb) światła dla budynków widocznych od strony Wisły.
Następnie z użyciem księgi reguł można wyznaczyć parametry
iluminacji dla dowolnych obiektów z obszaru Pomnika Historii.
Podane wartości podlegają tolerancji ludzkiego oka. Przykładowo,
podane temperatury są precyzyjnie osiągalne przy zastosowaniu
np. technologii ledowej (mieszanie światła), a w razie użycia standardowo produkowanych lamp, np. lamp metalohalogenkowych,
należy zastosować dostępne źródła o Tb najbardziej zbliżonej
do wymaganych. Powyżej przedstawiono ilustrację pokazującą
zastosowanie reguł DNA koncepcji „Warszawa światłem
malowana“ na sylwecie miasta, według księgi reguł iluminacji
[Rys. 8. Skalowanie. Panorama Starego Miasta].
Ważnym elementem wspomagającym wprowadzenie koncepcji
w życie było stworzenie kart wymagań ogólnych i szczegółowych
dla najważniejszych budynków północnej części Pomnika Historii.
Karty te, powstałe we współpracy firm Elpro i Studio DL, posłużą
jako narzędzie wspomagające proces szczegółowego planowania
iluminacji obiektów i obszarów oraz przyczynią się do wprowadzenia długotrwałego ładu świetlnego w stolicy. Projektanci
oświetlenia powinni potraktować owe wskazówki jako wytyczne
w procesie projektowania przyszłych iluminacji, które wprawdzie
nadają kierunek, ale nie ograniczają ich wolności artystycznej.
Multimedia
Warszawa jest miastem nowoczesnym, tętniącym życiem.
Klasyczne środki wyrazu w kompleksowej iluminacji Pomnika
Rys. 9. Mapka oświetlenia dachów
i umiejscowienia systemów multimedialnych
8
Rys. 8. Skalowanie. Panorama Starego Miasta
Historii nie w pełni oddają charakter miasta i jego ambicji.
Starówka jest historycznym centrum miasta i jego wizytówką,
wyposażoną w bogaty kalendarz imprez kulturalnych. Przyciąga
nie tylko turystów zainteresowanych historią miasta, ale także
mieszkańców i przyjezdnych, ciekawych zjawisk sztuki i rozrywki.
Te czynniki sprawiają, iż obszar ten wymaga użycia innych środków przekazu niż tylko klasyczne iluminacje. Jako uzupełnienie
koncepcji iluminacji, Studio DL przewiduje możliwość zastosowania nowoczesnego przekazu multimedialnego [Rys. 9. Mapka oświetlenia dachów i umiejscowienia systemów multimedialnych].
Za pomocą welonu świetlnego (muśnięcia światłem jak w poświacie księżycowej) koncepcja wydobywa z ciemności trójwymiarowość miasta oraz jego osobliwy charakter. Welon nie jest
równomierną iluminacją fasad, może posiadać różne „kształty“.
Jego zadaniem jest ogólne rozjaśnienie przestrzeni miejskiej,
tworzące szczególną atmosferę, tak aby obserwator przemieszczał się pomiędzy mrokiem, półmrokiem i światłem.
Koncepcja przewiduje wprowadzenie welonu światła za pomocą
nowego oświetlenia ulicznego, które powinno być zmodernizowane w obszarze Pomnika Historii.
Welon światła – więcej niż ciemność, mniej niż iluminacja
„To dyskretne źródło światła pokazuje to, co jest ważne w wizerunku miasta, jego twarz – architekturę, podkreśla jego piękno,
zapewnia uczucie bezpieczeństwa. Nie rości sobie prawa perfekcyjnej iluminacji, jego celem jest zniuansowane zaakcentowanie
istniejącej zabudowy i podkreślenie jej sylwety na tle nocnego
warszawskiego nieba...”(Norbert Wasserfurth).
Subtelne rozjaśnienie wszystkich fasad w obszarze planowania
jest kolejnym uzupełnieniem i ważnym elementem koncepcji
iluminacji „Warszawa światłem malowana” [Rys. 10. Mapka
welonu świetlnego]. Rozpoznawalność charakteru miasta jest
ważną cechą, która pomaga obserwatorowi w orientacji.
Skalowanie
Oprócz już wymienionych kart wymagań dla poszczególnych
obiektów, powstały również plansze ilustrujące wytyczne do iluminacji większych obszarów, jak ważne place lub ulice stolicy.
Celem owych plansz jest przedstawienie umiejscowienia welonu
światła, dostarczenie informacji o natężeniu oświetlenia wybranych fasad i obiektów w jednostce (luks) wraz z określeniem temperatury barwowej źródeł światła w kontekście przestrzennym.
Na podstawie przedstawionych ilustracji możliwe będzie stworzenie koncepcji iluminacji wybranych budowli, zgodnie z założeniami
masterplanu. Jednocześnie zabezpieczą one prawidłowy długofalowy rozwój przestrzeni świetlnej Pomnika Historii.
Rys. 10. Mapka welonu świetlnego
OBSZAR POŁUDNIOWY POMNIKA HISTORII
Idea iluminacji części drugiej (południowej) Pomnika Historii
Warszawy jest kontynuacją całościowej koncepcji „Warszawa
światłem malowana” – opracowanej w roku 2009 dla
jego części północnej.
Z analizy obszaru południowego Pomnika Historii wynika, iż posiada on inny charakter, cechy oraz jest około dwukrotnie większy
od części północnej. Największa różnica polega jednak na tym, iż:
przecięty jest on ważnymi arteriami komunikacyjnymi,
posiada kilka częściowo zabudowanych osi historycznych,
jego zabudowa jest nie zawsze spójna,
duże place i punkty ogniskowe zajmują dużą część obszaru,
brak widoku ogólnego pejzażu.
Rys. 11. Wyjścia i pętle
Na podstawie analizy zostały wyznaczone tzw. wyjścia, pętle,
[Rys. 11. Wyjścia i pętle] charakter placów, miejsca spotkań
[Rys. 12. Place i miejsca spotkań]. Wyniki analizy posłużyły
bezpośrednio do opracowania koncepcji iluminacji.
Wejścia do miast. Trakty komunikacyjne
Most Śląsko-Dąbrowski oraz Trasa Łazienkowska tworzą
obramowanie południowej części obszaru Pomnika Historii
i stanowią bramy wejściowe do poszczególnych dzielnic.
Główne trasy komunikacyjne jak: Wybrzeże Gdańskie, przejście
z mostu Śląsko-Dąbrowskiego w aleję Solidarności, aleja 3 Maja
przechodząca w Aleje Jerozolimskie oraz Trasa Łazienkowska,
okrążające obszar Pomnika Historii, są również ważnymi sytuacjami wejściowymi i spełniają rolę wizytówki miasta. Orientacja
w takich obszarach gra bardzo dużą rolę, aczkolwiek charakter
oświetlenia tras funkcjonalnych powinien różnić się od traktów
reprezentacyjnych.
Tereny zieleni
Dużą część południowego obszaru Pomnika Historii zajmują tereny zieleni. Są one istotnym elementem w strukturze przestrzennej miasta. Zapewniają mieszkańcom metropolii komfort wizualny
oraz umożliwiają wypoczynek i rekreację. Charakter i styl tych
miejsc decydują o tym, czy ludzie chętnie spędzają tam wolny
czas i czy czują się bezpiecznie. Odpowiednia inscenizacja natury,
pokazująca również nocą jej postać i walory, jest elementarnym
składnikiem masterplanu iluminacji miasta. Stworzenie przyjaznej
i przede wszystkim bezpiecznej atmosfery świetlnej przyczyni się
do zwiększenia atrakcyjności terenów zieleni w mieście.
Trakt Królewski
Wyodrębnienie i uporządkowanie Traktu Królewskiego
powinny nastąpić poprzez:
1. zastosowanie konsekwentnego wzoru oprawy ulicznej;
idealnym rozwiązaniem byłoby stworzenie niepowtarzalnej
oprawy, specjalnie wykonanej dla Traktu Królewskiego;
2. zastosowanie cieplejszego światła niż w sąsiadujących ulicach;
w rejonie Krakowskiego Przedmieścia barwy kamienic są pomalowane na wyraźnie cieplejsze barwy niż pozostała część Traktu;
warto w tym rejonie podkreślić to przez jeszcze cieplejsze światło;
3. zastosowanie dodatkowego świetlnego elementu
identyfikacji Traktu;
4. podkreślenie podobnego charakteru iluminacji obiektów znajdujących się bezpośrednio przy Trakcie: kreacja świetlna dostojna
bądź umiarkowana, ponadto welon światła (Przy Trakcie Królewskim znajdują się bardzo atrakcyjne budynki, dlatego też warto je
uwidocznić przynajmniej przez welon światła. Należy zwrócić uwa-
Rys. 12. Place i miejsca spotkań
11
gę, aby światło dobrze oddawało zróżnicowane barwy budynków).
5. zachowanie ciągłości Traktu na dużych skrzyżowaniach i placach: w szczególności przy rondzie de Gaulle‘a, placu Trzech
Krzyży, placu Na Rozdrożu.
Oprócz osi Traktu Królewskiego, również inne: jak Oś Saska,
Stanisławowska, nie są dobrze wyeksponowane. Należy je
„przywrócić” miastu poprzez wyraźne zaznaczenie ciągłości
osi przy pomocy światła. Zalecenia:
1. uwidocznić ciągłość Osi Saskiej i Osi Stanisławowskiej,
tak aby nocą wyraźnie rozpoznawalny był ich przebieg;
2. uporządkować nocny widok osi Alej Jerozolimskich (rodzaj
masztu, wysokość punktu świetlnego, prowadzenie światłem,
reklamy świetlne);
3. zwrócić uwagę na czytelność skrzyżowania osi Traktu Królewskiego i Alej Jerozolimskich (np. zróżnicowany rodzaj masztu,
wysokość punktu świetlnego, temperaturę barwową itp.);
4. osie przebiegające przez tereny zieleni mogą zostać
wyeksponowane z wykorzystaniem oświetlenia zieleni.
Place i miejsca spotkań
Place to bardzo ważne przestrzenie o charakterze reprezentacyjnym i komunikacyjnym. Różnią się jednak między sobą znacznie
charakterem, klimatem, natężeniem ruchu, stylem itp. Z tego
względu dokonano szczegółowej analizy każdego z placów.
Wzięto pod uwagę hałas samochodowy, dostęp do placów (przeszkadzające drogi, parkingi), zieleń, spójność obiektów, klimat.
Na jej podstawie stwierdzono, że duże place obecnie nie zachęcają do dłuższego pozostania, zatrzymania się, nie są naturalnymi
miejscami spotkań. Zauważono natomiast, że takimi miejscami
są mniejsze placyki, skwery itp. Na podstawie obserwacji
wyznaczono właśnie takie miejsca, nazywając je „miejscami
spotkań“. Zostały one przedstawione na mapie [Rys. 12. Place
i miejsca spotkań].
Miejsca spotkań (placyki, skwery) powinny zachęcać do odpoczynku, emanować przyjemnym, przytulnym klimatem świetlnym,
dawać poczucie bezpieczeństwa, zachęcać do zatrzymania się
w tym miejscu, spędzenia czasu. Miejsce takie można porównać
do pokoju mieszkalnego, w którym często przebywamy. Podobnie
w przestrzeni miejskiej. Dobrze zaaranżowana, wyposażona przestrzeń naturalnie staje się miejscem chętnie odwiedzanym.
Konsekwencją tego jest teza, jaką stawia Studia DL, iż oświetlając
„miejsca spotkań”, należy starać się stworzyć pokrewną atmosferę do tej wnętrza pomieszczenia mieszkalnego np. poprzez:
1. oświetlenie pośrednie – iluminację budynków, monumentów itp.,
2. oświetlenie akcentujące – iluminację zieleni,
3. atrakcyjną małą architekturę (ławki, kosze itp.),
4. oryginalne rozwiązania świetlne, oprawy oświetleniowe,
5. spójną i czytelną kompozycję plam świetnych na placu (brak
olśnienia, chaosu świetlnego).
12
Duże place
Duże place powinny „wygrać” swą iluminacją z rzęsiście oświetlonymi przyległymi ulicami. Delikatne, oświetlenie obiektów nie stanowi żadnej konkurencji dla oświetlenia ulicznego. Oświetlenie
dużych placów powinno być silniejsze i chłodniejsze niż skwerów.
Ten sam plac w zależności od sposobu oświetlenia może otrzymać różny wizerunek nocny.
Wyróżniono trzy sposoby oświetlenia placów:
1. wyspy światła – iluminowane pierzeje – bez rozświetlania
posadzki (obecnie np. plac Zamkowy),
2. obszary światła – oświetlenie fragmentów posadzki placu
(obecnie np. plac Piłsudskiego),
3. dywan światła – jednolite rozświetlenie posadzki placu.
Masterplan Pomnika Historii proponuje następujące rozwiązania:
1. plac Zamkowy – wyspy światła
2. plac Bankowy – dywan światła + wyspy światła,
3. plac Teatralny – wyspy światła,
4. plac Piłsudskiego – obszary światła, wyspy światła (Grób
Nieznanego Żołnierza i Krzyż Jana Pawła II),
5. plac przy rondzie de Gaulle‘a – dywan światła,
6. plac Trzech Krzyży – dywan światła, wyspy światła (kościół
św. Aleksandra),
7. plac Na Rozdrożu – dywan światła.
Pętle i wyjścia
Trakt Królewski stanowiący kręgosłup południowej części Pomnika Historii Warszawy nie jest jedynym atrakcyjnym miejscem
tego obszaru. Odchodzące od niego ulice prowadzą do wielu interesujących miejsc spotkań, ciekawych obiektów architektonicznych. W związku z tym wyróżniono dwa rodzaje takich szlaków:
wyjścia z Traktu Królewskiego oraz pętle. Wyjściami są ulice prowadzące do interesujących obiektów, miejsc, np. do placów,
skwerów, parków, muzeów. Ze względu na funkcję łączącą Trakt
Królewski z innymi miejscami wartymi uwagi, wyjścia powinny
pełnić rolę łącznika, „prowadzić”, dawać poczucie bezpieczeństwa. Z kolei pętle pełnią podobną funkcję z tą jednak różnicą, że
w założeniu osoby po dojściu do ciekawego miejsca-obiektu wracają z powrotem na Trakt. Pętle powinny zachęcać przechodnia do
zboczenia z głównej trasy, poświęcenia chwili czasu na wejście
do uliczki, ciekawego miejsca i powrotu na Trakt Królewski.
Rys. 13. Temperatura barwowa
13
Rys. 14. Temperatura barwowa – opis
Rys. 15. Diagram warszawski
Rys. 16. Diagram warszawski – wizualizacje porównawcze
na przykładzie kościoła Najczystszego Serca Maryi w Warszawie
a. Oświetlenie użytkowe
b. Wyróżnienie światłem
c. Oświetlenie dekoracyjne
Światło emitowane jest przez
latarnie uliczne
Światło emitowane jest przez
naświetlacze zainstalowane na
masztach oddalonych
o kilkanaście metrów
od kościoła
Światło emitowane jest przez
reflektory doziemne
umiejscowione
u podstawy obiektu
Podsumowanie
Masterplan iluminacji jest długookresowym, spójnym planem
wprowadzenia ładu świetlnego w obszarze Pomnika Historii
Warszawy. Masterplan iluminacji Pomnika Historii Warszawy przyczyni się do uwidocznienia i zachowania sylwety Starówki, jako
symbolu kulturalnego i historycznego rdzenia miasta Warszawy
chronionego przez UNESCO. Iluminacja zabytkowej sylwety Starówki oraz dachów, ma na celu wyłonienie ich znaczenia z „ciemności nieistnienia”. Panorama Pomnika Historii oraz wybrane
obszary i ważne obiekty zostały wyskalowane zgodnie z założeniami i regułami masterplanu w celu wyeksponowania światłem
architektonicznej trójwymiarowości i wyodrębnienia tego obszaru
na tle burzliwie rozwijającego się miasta.
Bardzo ważnym elementem koncepcji było rozdzielenie owej nocnej panoramy oświetlenia obiektów współczesnych od oświetlonych obiektów i obszarów historycznych. Za pomocą podziału
obszarów i przydzielenia obiektów odpowiednim przestrzeniom
światła, cel ten został na płaszczyźnie planistycznej osiągnięty.
Masterplan, jako narzędzie projektantów i jednostek odpowiedzialnych za rozwój przestrzeni miejskiej, powinien uzyskać status
uchwałodawczy, by móc pełnić rolę „stróża porządku
świetlnego“ w stolicy.
Wprowadzenie ładu świetlnego Pomnika Historii w życie, zgodnie
z jego charakterem oraz wymaganiami standardów ekologicznych,
środowiskowych i ekonomicznych, będzie możliwe tylko wówczas, jeśli interpretacja masterplanu i jego wyników otrzyma
wysokie znaczenie planistyczne i zostanie konsekwentnie
wdrażane na przełomie kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu lat.
Patrząc na przykłady z innych miast europejskich, można
wnioskować, że na sukces poczynionych działań nie trzeba
będzie długo czekać.
Wykreowanie podstawowych reguł jest idealnym początkiem,
a ich konsekwentne przestrzeganie gwarancją sukcesu.
d. Oświetlenie użytkowe [a]
+ wyróżnienie światłem [b]
+ oświetlenie dekoracyjne [c]
Kombinacja trzech różnych rodzajów oświetlenia stworzyła docelowe
rozwiązanie iluminacji kościoła
15
SUMMARY
The master plan for illumination is a long–term, cohesive plan
that introduces order to lighting in the area of the Monument
to the History of Warsaw.
This Monument to the History of Warsaw illumination master plan
will play a role in making the silhouette of the Old Town more
visible and shall aid in preserving it as a cultural symbol and as
the historical core of the City of Warsaw—protected by UNESCO.
Illuminating the historical silhouette of the Old Town, as well as its
roofs, is intended to bring out their meaning from the “darkness
of nonexistence” and to avert the threat of their being deprived
of the title of UNESCO World Heritage Historical Monument
Panorama. Selected sites and major structures have been scaled
in line with the guidelines and rules of the master plan in order
to apply light to underscore an architectural three dimensionality
and to isolate this area from out of a background of a torrentially
developing city. A very important element of the concept is the
separation of the nighttime panorama of illuminated contemporary
buildings from the lighting of historical structures and areas.
This goal is achieved on a planning level with the help of
the subdivision of areas and the assignment of structures to
appropriate lighting space. A tool in the hands of designers and
units responsible for the development of urban space, this master
plan should be given the status of a by–law so it can meet the role
of “guardian of lighting order” in the capital.
The bringing of lighting order in the Monument to History into
effect, in line with its character and requirements as dictated by
ecological, environmental, and economic standards, will only be
possible if the interpretation of the master plan and its results are
assigned high planning priority and are consistently applied over
a period of more than a dozen years or even successive decades.
In observing examples in other European cities, it may be
concluded that the wait for the success of these actions will not
be long. The creation of basic rules is an ideal beginning.
Their consistent observance guarantees success.
projekt graficzny Zbyszek Gonciarz
tłumaczenie Ryszard EL. Nawrocki
zdjęcia Stefan R. Sadowski
MAGAZYN URBANISTYCZNO-ARCHITEKTONICZNY
wydaje Biuro Architekrury i Planowania Przestrzennego Urzędu m.st. Warszawy
redakcja plac Defilad 1, PKiN XIII p. 00-901 Warszawa, tel. 22 6566589, fax 22 6566802
redaguje zespół Małgorzata Zdancewicz – redaktor prowadząca, Marek Mikos – konsultacja merytoryczna, Katarzyna Niekrasz, Andrzej Śwital
16
Redakcja zastrzega sobie prawo redagowania i skracania powierzonych tekstów
e-mail [email protected] http://um.warszawa.pl ISSN 1427-907X