Tlumaczenie w Pages

5. Hipoteza form mentalnych 131 e 8 – 133 a 7
5.1.
131.e.8
132.a
5
190
132.b
2
Argument trzeciego człowieka
Τί δὲ δή; πρὸς τόδε πῶς ἔχεις;
Τὸ ποῖον;
Οἶµαί σε ἐκ τοῦ τοιοῦδε ἓν ἕκαστον εἶδος οἴεσθαι εἶναι·
ὅταν πόλλ᾽ ἄττα µεγάλα σοι δόξῃ εἶναι, µία τις ἴσως δοκεῖ
ἰδέα ἡ αὐτὴ εἶναι ἐπὶ πάντα ἰδόντι, ὅθεν ἓν τὸ µέγα ἡγῇ
εἶναι.
Ἀληθῆ λέγεις, φάναι.
Τί δ᾽ αὐτὸ τὸ µέγα καὶ τἆλλα τὰ µεγάλα, ἐὰν ὡσαύτως
τῇ ψυχῇ ἐπὶ πάντα ἴδῃς, οὐχὶ ἕν τι αὖ µέγα φανεῖται, ᾧ
ταῦτα πάντα µεγάλα φαίνεσθαι;
Ἔοικεν.
Ἄλλο ἄρα εἶδος µεγέθους ἀναφανήσεται, παρ᾽ αὐτό τε τὸ
µέγεθος γεγονὸς καὶ τὰ µετέχοντα αὐτοῦ· καὶ ἐπὶ τούτοις αὖ
πᾶσιν ἕτερον, ᾧ ταῦτα πάντα µεγάλα ἔσται· καὶ οὐκέτι δὴ
ἓν ἕκαστόν σοι τῶν εἰδῶν ἔσται, ἀλλὰ ἄπειρα τὸ πλῆθος.
Parmenides, część I$
« Więc co teraz? Co będziesz miał do powiedzenia na coś takiego? »
« Coś jakiego? »
«Sądzę, na podstawie tego, co przed chwilą mówiłeś, że ty uważasz, iż
każda forma jest jedna: ilekroć by ci się zdało, że jest dużo jakichś [rzeczy]
wielkich, tyle razy, skoro spojrzałeś [na nie wszystkie z góry], wydaje ci się
chyba, że jakaś jedna postać [idea] jest ponad [nimi] wszystkimi ta sama, i
dlatego uważasz, że to co wielkie jest jedno. »
« Mówisz prawdę, rzekł Sokrates ».
« Więc jak [zapytamy się razem o] samo to co wielkie i owe inne
[rzeczy] wielkie — gdybyś w ten sam sposób duszą spojrzał ponad [je]
wszystkie, czy znowu się nie ukaże jedno „wielkie,” przez które tamte
właśnie wszystkie będą się wydawać wielkimi?»
« Na to wygląda ».
« Inna zatem forma wielkości się ujawni z kolei, zrodzona obok owej
wielkości samej, a także to, co w niej uczestniczy: a ponad nimi znowu
wszystkimi [od nich] różna, przez którą wszystkie tamte będą wielkie: i
już ci nie będzie każda z form jedna, ale [będą one] nieskończone w [swej]
liczbie »
$
na podstawie tego, co mówiłeś „ἐκ
τοῦ τοιοῦδε”: LSJ „in prose narrative
τοιάδε is, prop., as follows, τοιαῦτα
as aforesaid, […], but this distn. is
not strictly observed.” Można zatem
przełożyć tak jak proponuję.
skoro spojrzałeś [na nie wszystkie z
góry]: celownik imiesłowu aorystu
„ἰδόντι” znaczy dosł. „temu, który
zobaczyłeś.” „na nie wszystkie” trzeba
powtórzyć, gdyż imiesłów
tłumaczymy jako odrębne zdanie.
Dodaję z góry, gdyż „ἐπὶ” z
biernikiem ma znaczenie „ponad
czymś” lub w „odniesieniu do czegoś”,
a Platon oba znaczenia łączy w
koncepcji jednej idei ponad wieloma
rzeczami, czyli do wielu rzeczy się
odnoszącej. Jeśli widzimy wiele
rzeczy, i dzięki temu widzimy ich
wspólną cechę, to możemy
powiedzieć po polsku, że patrzymy na
nie „z góry.” Z uwagi na to, że mówiąc
po grecku o „formach ponad
rzeczami” tak, jak mówiąc po polsku
o „patrzeniu z góry” wyrażamy się w
istocie abstrakcyjnie, można
próbować tłumaczyć wyrażenie
„ponad rzeczami” w sposób
pomijający jego stronę obrazową. Np.
zamiast chyba jakaś jedna postać
jest ponad [nimi] wszystkim ta
sama możemy zaproponować
tłumaczenie „wydaje ci się, że
zobaczyłeś jedną formę [a. „cechę”],
która jest ta sama w odniesieniu do
nich wszystkich. Podobnie, nawet
prościej, tłumaczy np. Sayre.
Porządek zdania nie pozwala jednak
na to, aby wyrażenie „ta sama” było
orzecznikiem, co wydaje się narzucać
interpretacja czysto abstrakcyjna
wyrażenia „forma ponad rzeczami.”
Por. Brisson, inaczej jednak Ferrari.
Aby uniknąć niemalże dowolnych
parafraz pozostałych części tego
zdania, które konieczne są przy
abstrakcyjnej interpretacji „ἐπὶ”,
tłumaczę dosłownie.
s. 1
5.2.
Sokrates myśli, że to on wysuwa hipotezę form mentalnych
132.b.3 Ἀλλά, φάναι, ὦ Παρµενίδη, τὸν Σωκράτη, µὴ τῶν εἰδῶν
« Ale, Parmenidesie, rzekł Sokrates, być może każda z form jest
ἕκαστον ᾖ τούτων νόηµα, καὶ οὐδαµοῦ αὐτῷ προσήκῃ ἐγγίpojęciem tamtych [wszystkich], i być może nie zdarza się jej nigdzie indziej
γνεσθαι ἄλλοθι ἢ ἐν ψυχαῖς· οὕτω γὰρ ἂν ἕν γε ἕκαστον εἴη
rodzić, jak [tylko] w duszach: w ten sposób każda byłaby jedna i nie
6
καὶ οὐκ ἂν ἔτι πάσχοι ἃ νυνδὴ ἐλέγετο.
cierpiałaby tego, o czym przed chwilą była mowa. ».
5.3.
132.b.7
10
132.c
5
10
12
być może: µὴ z koniunktiwem można
tłumaczyć jako przypuszczenie
νόηµα, pojęciem: słowo to znaczy
dosłownie „myśl” bądź „zamiar.” Jest
także terminem technicznym, który
można oddać jako „pojęcie”, jednakże
pod tym warunkiem, że przez
„pojęcie” rozumiemy rzeczywistość
istniejącą w umyśle, czy też w duszy,
a nie rzeczywistość logiczną. Dzięki
temu mogę mówić o „pojęciu czegoś”
bądź „niczego”.
Hipoteza form mentalnych unieważniona
Τί οὖν; φάναι, ἓν ἕκαστόν ἐστι τῶν νοηµάτων, νόηµα δὲ
οὐδενός;
Ἀλλ᾽ ἀδύνατον, εἰπεῖν.
Ἀλλὰ τινός;
Ναί.
Ὄντος ἢ οὐκ ὄντος;
Ὄντος.
Οὐχ ἑνός τινος, ὃ ἐπὶ πᾶσιν ἐκεῖνο τὸ νόηµα ἐπὸν νοεῖ,
µίαν τινὰ οὖσαν ἰδέαν;
Ναί.
Εἶτα οὐκ εἶδος ἔσται τοῦτο τὸ νοούµενον ἓν εἶναι, ἀεὶ ὂν
τὸ αὐτὸ ἐπὶ πᾶσιν;
Ἀνάγκη αὖ φαίνεται.
Τί δὲ δή; εἰπεῖν τὸν Παρµενίδην, οὐκ ἀνάγκῃ ᾗ τἆλλα
φῂς τῶν εἰδῶν µετέχειν ἢ δοκεῖ σοι ἐκ νοηµάτων ἕκαστον
εἶναι καὶ πάντα νοεῖν, ἢ νοήµατα ὄντα ἀνόητα εἶναι;
Ἀλλ᾽ οὐδὲ τοῦτο, φάναι, ἔχει λόγον, ἀλλ᾽, ὦ Παρµενίδη,
Parmenides, część I$
« Jak to więc, rzekł [Parmenides], każde z pojęć jest jedno, ale pojęciem
niczego? »
« [To] jednak niemożliwe, powiedział [Sokrates] ».
« Więc jednak czegoś? »
« Tak ».
« Czegoś, co jest, czy czego nie ma? »
« Czegoś, co jest ».
« Czy nie czegoś jednego, co owo pojęcie, które jest w górze„nad
wszystkimi”, pojmuje, a co jest jakąś jedną postacią [ideą]? »
« Tak ».
« Czy w takim razie nie będzie formą to, co pojęte jest jako jedno,
zawsze będąc tym samym nad wszystkimi? »
« Wydaje się znów, że to konieczne ».
« Cóż więc teraz?, rzekł Parmenides, Czy przez tę konieczność, dla
której mówisz, że inne [rzeczy] uczestniczą w formach, nie wydaje ci się,
że każda albo rzecz jest [zbudowana] z pojęć, i że wszystkie [rzeczy]
pojmują, albo że choć są pojęciami, same są niepojmowalne? »
«Ale nic z tego, rzekł [Sokrates], nie ma jednak sensu, Parmenidesie,
$
ἐπὶ πᾶσιν ἐπὸν, w górze„nad
wszystkimi”: w przeciwieństwie do
poprzedniego wypadku, gdy mówiąc
o formach nad rzeczami Parmenides
używał wyrażeń o znaczeniu zarówno
materialnym, jak i abstrakcyjnym,
tutaj przechodzi on na język
opisujący normalnie relacje czysto
fizyczne. „ἐπὶ” użyte jest w datiwie,
jak w przypadku argumentu żagla.
„jest w górze” tłumaczy czasownik
„ἐπεῖναι”, dosłownie „być ponad”, a
abstrakcyjnie „być powyżej” (o
liczbach), „nadchodzić”, „posiadać.”
pojmują: albo „myślą”
sensu: dosł. logosu, nie ma w sobie
rozumności.
s. 2
6. Hipoteza modelu i obrazu
132.d.1 µάλιστα ἔµοιγε καταφαίνεται ὧδε ἔχειν· τὰ µὲν εἴδη ταῦτα
ὥσπερ παραδείγµατα ἑστάναι ἐν τῇ φύσει, τὰ δὲ ἄλλα τούτοις
ἐοικέναι καὶ εἶναι ὁµοιώµατα, καὶ ἡ µέθεξις αὕτη τοῖς ἄλλοις
γίγνεσθαι τῶν εἰδῶν οὐκ ἄλλη τις ἢ εἰκασθῆναι αὐτοῖς.
Εἰ οὖν τι, ἔφη, ἔοικεν τῷ εἴδει, οἷόν τε ἐκεῖνο τὸ εἶδος
5
µὴ ὅµοιον εἶναι τῷ εἰκασθέντι, καθ᾽ ὅσον αὐτῷ ἀφωµοιώθη;
ἢ ἔστι τις µηχανὴ τὸ ὅµοιον µὴ ὁµοίῳ ὅµοιον εἶναι;
Οὐκ ἔστι.
8
9
132.e
5
133.a
5
7
raczej mi się jednak jasno pokazuje, że coś takiego ma miejsce: oto owe jasno pokazuje: „καταφαίνεται”
formy stanowią jakby wzory w naturze, a inne [rzeczy] je przypominają i znaczy „wydawać się”, ale w taki
sposób, że poznanie stanowiące
są [ich] podobiznami, samo zaś uczestnictwo w formach przydarza się
rezultat owego „wydawania się” jest
owym innym [rzeczom] nie jakieś inne, tylko [takie właśnie], że zostały do jasne i często oczywiste.
absolutnie konieczne: dosł. „wielką
nich upodobnione ».
koniecznością”
« Jeśli więc coś, rzekł [Parmenides], przypomina formę, czy jest
[εἴδους], uczestniczyło w jednym
możliwe, żeby owa forma nie była podobna do tego, co otrzymało jej
[i] tym samym: „ εἴδους” usuwa
wizerunek, w tym stopniu, w jakim do niej [tamto] zostało upodobnione? Jackson, jako usunięcie zaznaczają w
Czy jest jakaś sztuczka, żeby podobne było niepodobne do podobnego? » tekście Burnet i Diès. Gdyby nie
usuwać, mielibyśmy „uczestniczyło w
« Nie ma ».
jednej i tej samej formie”.
Τὸ δὲ ὅµοιον τῷ ὁµοίῳ ἆρ᾽ οὐ µεγάλη ἀνάγκη ἑνὸς τοῦ
« Czy zatem nie jest absolutnie konieczne, żeby to co podobne do
αὐτοῦ [εἴδους] µετέχειν;
podobnego, uczestniczyło w jednym [i] tym samym? »
Ἀνάγκη.
« Konieczne ».
Οὗ δ᾽ ἂν τὰ ὅµοια µετέχοντα ὅµοια ᾖ, οὐκ ἐκεῖνο ἔσται
«Do czego, w nim uczestnicząc, [rzeczy] podobne były podobne, czy to
αὐτὸ τὸ εἶδος;
właśnie nie będzie samą formą? »
Παντάπασι µὲν οὖν.
« Jak najbardziej tak ».
Οὐκ ἄρα οἷόν τέ τι τῷ εἴδει ὅµοιον εἶναι, οὐδὲ τὸ εἶδος
« Nie jest więc możliwe, żeby coś było podobne do formy, a forma
ἄλλῳ· εἰ δὲ µή, παρὰ τὸ εἶδος ἀεὶ ἄλλο ἀναφανήσεται εἶδος, wcale nie była do tej innej [rzeczy podobna]; a jeśli nie, zawsze obok formy
καὶ ἂν ἐκεῖνό τῳ ὅµοιον ᾖ, ἕτερον αὖ, καὶ οὐδέποτε παύσεται ujawni się inna forma, i gdyby ta była do czegoś podobna, [to] znowu inna,
ἀεὶ καινὸν εἶδος γιγνόµενον, ἐὰν τὸ εἶδος τῷ ἑαυτοῦ µετέχοντι i nigdy nie przerwie się wieczne powstawanie nowej formy, jeśliby forma
ὅµοιον γίγνηται.
miała stawać się podobna do tego, co w niej uczestniczy ».
Ἀληθέστατα λέγεις.
« Mówisz najprawdziwszą prawdę. »
Οὐκ ἄρα ὁµοιότητι τἆλλα τῶν εἰδῶν µεταλαµβάνει, ἀλλά
« Zatem nie przez podobieństwo inne [rzeczy] uczestniczą w formach,
τι ἄλλο δεῖ ζητεῖν ᾧ µεταλαµβάνει.
ale trzeba szukać czegoś innego, przez co uczestniczą. »
Ἔοικεν.
« Zdaje się ».
Parmenides, część I$
$
s. 3