Zapoznaj się z fragmentem opisu herezji


epifaniusz z salaminy
panarion
herezje 1–33
tekst grecki i polski
przekład i wstęp
ks. marek gilski
opracowanie tekstu greckiego
i komentarz polski
ks. arkadiusz baron
uniwersytet papieski jana pawła ii w krakowie
wydawnictwo naukowe
kraków 2015
Κατὰ Καρποκρασίων ζ´,
τῆς δὲ ἀκολουθίας κζ´.
27. Przeciwko karpokracjanom1, siódma,
w kolejności dwudziesta siódma
27.1.1. Καρποκρᾶς τις ἕτερος γίνεται, συστήσας ἑαυτῷ ἀθέμιτον διδασκαλεῖον τῆς ψευδωνύμου αὐτοῦ γνώμης, χείρονας πάντων
οὗτος τοὺς τρόπους κεκτημένος. 27.1.2. ἐκ πάντων γὰρ τούτων, Σίμωνός τε καὶ Μενάνδρου, Σατορνίλου τε καὶ Βασιλείδου καὶ Νικολάου καὶ αὐτοῦ [301] τοῦ Καρποκρᾶ, ἔτι δὲ ἐκ προφάσεως Οὐαλεντίνου ἡ τῆς ψευδωνύμου γνώσεως ἐφύη αἵρεσις, ἥτις Γνωστικοὺς τοὺς
αὐτῆς ὠνόμασεν, ἀφ᾽ ἧς οἱ Γνωστικοὶ ἤδη μοι δεδήλωνται, κατάγνωστοι ὄντες τὸν τρόπον.
27.2.1. Οὗτος δὲ πάλιν ἄνω μὲν μίαν ἀρχὴν λέγει καὶ πατέρα τῶν
ὅλων [καὶ] ἄγνωστον καὶ ἀκατονόμαστον ἴσα τοῖς ἄλλοις εἰσάγειν βούλεται, τὸν δὲ κόσμον καὶ τὰ ἐν τῷ κόσμῳ ὑπὸ ἀγγέλων γεγενῆσθαι,
τῶν πολύ τι ὑπὸa1 τοῦ πατρὸς τοῦ ἀγνώστου ὑποβεβηκότων· τούτους
γὰρ λέγει ἀποστάντας ἀπὸ τῆς ἄνω δυνάμεως οὕτω τὸν κόσμον πεποιηκέναι. 27.2.2. Ἰησοῦν δὲ τὸν κύριον ἡμῶν ἀπὸ Ἰωσὴφ λέγει γεγεννῆσθαι, καθάπερ καὶ πάντες ἄνθρωποι ἐκ σπέρματος ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς ἐγεννήθησαν. εἶναι δὲ αὐτὸν ὅμοιον τοῖς πᾶσι, βίῳ δὲ διενηνοχέναι,
σωφροσύνῃ τε καὶ ἀρετῇ καὶ βίῳ δικαιοσύνης. 27.2.3. ἐπειδὴ δέ, φησίν,
εὔτονον ἔσχε ψυχὴν παρὰ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους καὶ ἐμνημόνευεν τὰ
ὁραθέντα ὑπ᾽ αὐτῆς ἄνω, ὅτε ἦν ἐν τῇ περιφορᾷ τοῦ ἀγνώστου πατρός,
27.1.1. Pojawił się inny człowiek, Karpokrates, który założył sobie nielegalną szkołę [nauczającą] jego oszukańczego poglądu. Jego obyczaje
były gorsze niż wszystkich innych. 27.1.2. Z wszystkich wymienionych,
Szymona i Menandra, Satornila i Bazylidesa, Mikołaja i tego [301] Karpokratesa, i dalej [czerpiąc] inspirację z Walentyna powstała sekta tego,
co jest fałszywie określane mianem „poznania”, która nazwała swoich
członków „gnostykami”. Z niej [pewni] gnostycy już przeze mnie zostali
przedstawieni, godni potępienia ze względu na sposób ich życia.
27.2.1.2 Karpokrates z kolei twierdził, że istnieje jedna zasada u góry
i podobnie jak inni chce wprowadzić Ojca wszystkiego jako niemożliwego do poznania i nazwania. Świat i to, co na świecie, zostało uczynione przez aniołów o wiele niższych od niepoznawalnego Ojca. Karpokrates twierdził, że odstąpili oni od mocy u góry i w ten sposób uczynili
świat. 27.2.2. Według niego nasz Pan Jezus Chrystus został zrodzony
z Józefa, tak jak wszyscy ludzie rodzą się z nasienia mężczyzny i kobiety.
Podobny jest do wszystkich ludzi. Różni się co do sposobu życia zarówno roztropnością, cnotą, jak i prawością życia. 27.2.3. Skoro miał mocniejszą duszę w porównaniu z innymi ludźmi i przypominał sobie to, co
widział u góry, gdy był u niepoznawalnego Ojca w niebie3, moce zostały
1
2
3
a
Hοll [ὑπὸ].
Por. Ireneusz z Lyonu, Adv. haer. I, 25, 1–6; Hipolit, Refutatio... VII, 32; Justyn Rzymski,
Dialog z Żydem Tryfonem, 35, 6; Tertulian, De anima 23, 2; 35, 1–2; Orygenes, Przeciwko
Celsusowi V, 62; Euzebiusz z Cezarei, HE IV, 7, 9–11 (ŹMT 70, 233); Ps. Tertulian, Adversus omnes haereses 3, 1; Filastriusz, Diversarum haereseon 35.
Panarion 27, 2, 1–8, por. Ireneusz z Lyonu, Adv. haer. I, 25, 1; Hipolit, Refutatio... VII, 32,
2; Ps. Tertulian, Adversus omnes haereses 3, 1; Filastriusz, Diversarum haereseon 35, 1.
Por. Platon, Fajdros 247D–E; περιφορά – idzie o jedną ze sfer nieba. Por. Lampe, kol.
1076–1077.
294
Panarion 27.2.4.–27.2.11.
ἀπεστάλθαι ὑπὸ τοῦ αὐτοῦ πατρός, φησίν, εἰς τὴν αὐτοῦ ψυχὴν δυνάμεις, 27.2.4. ὅπως τὰ ὁραθέντα αὐτῇ ἀναμνημο- [302] νεύσασα καὶ ἐνδυναμωθεῖσα φύγῃ τοὺς κοσμοποιοὺς ἀγγέλους ἐν τῷ διὰ πάντων χωρῆσαι τῶν ἐν τῷ κόσμῳ πραγμάτων καὶ πράξεων τῶν ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων
γινομένων καὶ ἐν παραβύστῳ ἀτόπων ἔργων 27.2.5. καὶ ἀθεμίτων, καὶ
ὅπως διὰ πασῶν τῶν πράξεων ἐλευθερωθεῖσα ἡ αὐτὴ ψυχή, φησί, τοῦ
Ἰησοῦ ἀνέλθῃ πρὸς τὸν αὐτὸν πατέρα τὸν ἄγνωστον, τὸν δυνάμεις αὐτῇ
ἀποστείλαντα ἄνωθεν, ἵνα διὰ πασῶν τῶν πράξεων χωρήσασα καὶ ἐλευθερωθεῖσα διέλθοι πρὸς αὐτὸν ἄνω.
27.2.6. οὐ μὴν δὲ ἀλλὰ καὶ τὰς ὁμοίας αὐτῇ ψυχάς,a1 τὰ ἴσα αὐτῇ
ἀσπασαμένας, τὸν αὐτὸν τρόπον ἐλευθερωθείσας ἄνω πτῆναι πρὸς τὸν
ἄγνωστον πατέρα, ἐν τῷ τὰς πάσας πράξεις πραξάσας ὁμοίως [τε] τῶν
πάντων ἀπαλλαγείσας λοιπὸν ἐλευθερωθῆναι. 27.2.7. τὴν δὲ ψυχὴν τοῦ
Ἰησοῦ ἐν τοῖς τῶν Ἰουδαίων ἔθεσιν ἀνατραφεῖσαν καταφρονῆσαι αὐτῶν
καὶ διὰ τοῦτο δυνάμεις εἰληφέναι, δι᾽ ὧν τὰ ἐπὶ κολάσεσι πάθη προσόντα
τοῖς ἀνθρώποις δυνηθεῖς †b2 πρᾶξαι ὑπερβῆναι τοὺς κοσμοποιοὺς ἴσχυσεν. 27.2.8. οὐ μόνον δὲ αὐτὴν τὴν ψυχὴν τοῦ Ἰησοῦ τοῦτο δεδυνῆσθαι,
ἀλλὰ καὶ τὴν δυναμένην διὰ [πασῶν] τῶν πράξεων χωρῆσαι ὑπερβῆναι
τοὺς κοσμοποιοὺς αὐτοὺς ἀγγέλους· καὶ αὐτὴ ἐάν [γε]c3 λάβῃ δυνάμεις
καὶ τὰ ὅμοια πράξῃ,d4 καθάπερ ἡ τοῦ Ἰησοῦ, ὡς προεῖπον. 27.2.9. ὅθεν εἰς
τῦφον μέγαν οὗτοι ἐληλακότες οἱ ὑπὸ τοῦ [303] ἀπατεῶνος τούτου ἀπατηθέντες ἑαυτοὺς προκριτέους ἡγοῦνται καὶ αὐτοῦ τοῦ Ἰησοῦ. 27.2.10.
ἄλλοι δὲ ἐξ αὐτῶν οὐκ Ἰησοῦ φασιν, ἀλλὰ Πέτρου καὶ Ἀνδρέου καὶ Παύλου καὶ τῶν λοιπῶν ἀποστόλων ἑαυτοὺς ὑπερφερεστέρους εἶναι διὰ τὴν
ὑπερβολὴν τῆς γνώσεως καὶ τὸ περισσότερον τῆς διαπράξεως διαφόρων
διεξόδων· ἄλλοι δὲ ἐξ αὐτῶν φάσκουσι μηδὲν διενηνοχέναι τοῦ κυρίου
ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. 27.2.11. αἱ γὰρ ψυχαὶ ἐκ τῆς αὐτῆς περιφορᾶς εἰσι
καὶ ὁμοίως κατὰ τὴν τοῦ Ἰησοῦ πάντων καταφρόνησιν ποιησάμεναιe.5
καὶf6 [γὰρ] αἱ πᾶσαι, φησί, ψυχαὶ τῆς αὐτῆς δυνάμεως ἠξιώθησαν ἧς καὶ
ἡ τοῦ Ἰησοῦ ἠξίωται· διὸ καὶ ταύτα[ς] φασὶ χωρεῖν διὰ πάσης πράξεως,
καθάπερ ἀμέλει καὶ ἡ τοῦ Ἰησοῦ διελήλυθεν. εἰ δὲ καί τις πάλιν δυνηθείη
ὑπὲρ τὸν Ἰησοῦν καταφρονῆσαι, διαφορώτερος ἔσται αὐτοῦ.
c
d
e
f
a
b
Hοll add. <τὰς>.
Hοll δυνηθεῖσα †.
Pini add. <γε>.
Hοll add. *.
Hοll add. *.
Hοll <γὰρ>.
Przeciwko karpokracjanom
295
wysłane przez Ojca do jego duszy, 27.2.4. aby mogła sobie przypomnieć
to, co widziała, [302] i zyskać moc do ucieczki od aniołów, którzy uczynili świat, uczestnicząc we wszystkich wydarzeniach w świecie oraz
przechodząc przez wszystkie czyny dokonywane przez ludzi i potajemnie przez niegodziwe i niesprawiedliwe dzieła. 27.2.5. W taki sposób
dusza Jezusa wyzwolona za pośrednictwem tych wszystkich czynności,
mówią, może wznieść się do tego samego niepoznawalnego Ojca, który
z góry posłał jej moce, aby przeszła przez wszystkie czynności i wyzwolona dotarła do niego do góry.
27.2.6. Nie tylko to, lecz i podobne jej dusze, które przylgnęły do podobnego do niej sposobu życia, wyzwolone w ten sam sposób wznoszą
się do góry do niepoznawalnego Ojca, praktykując te wszystkie czynności, analogicznie uwolnione od nich wszystkich, następnie zostają wyzwolone. 27.2.7. Dusza Jezusa, wychowana w zwyczajach żydowskich,
wzgardziła nimi i z tego powodu otrzymała moce, przez które mogła z namiętnościami związanymi z karami u ludzi † uporać się i mogła
wznieść się ponad twórców świata. 27.2.8. Nie tylko dusza Jezusa miała tę zdolność, lecz także ta [dusza], która może przejść przez wszystkie
czynności i wznieść się ponad samych aniołów, twórców świata. I ona
sama, gdyby otrzymała moce i uczyniła podobne rzeczy, [mogłaby się
wznieść] tak jak dusza Jezusa, o czym wspomniałem. 27.2.9.1 Stąd dochodzą do wielkiej zarozumiałości ci, którzy zostali oszukani przez tego
oszusta, [303] tak że uważają samych siebie za uprzywilejowanych nawet wobec samego Jezusa. 27.2.10. Inni zaś spośród nich twierdzą, że oni
sami nie od Jezusa są wybitniejsi, ale od Piotra, Andrzeja, Pawła i pozostałych apostołów ze względu na większą wiedzę oraz większy sukces
w osiągnięciu różnych celów. Jeszcze inni z nich utrzymują, że niczym
nie różnią się od naszego Pana Jezusa Chrystusa. 27.2.11. Albowiem ich
dusze są z tego samego nieba i podobnie do Jezusa gardzą wszystkim.
Rzeczywiście wszystkie dusze zostały uznane za godne tej samej mocy,
której godna była dusza Chrystusa. Toteż i one idą przez każdą czynność, tak jak lekceważyła je i przez nie przechodziła dusza Jezusa. I znowu, jeśli ktoś rzeczywiście mógłby okazać więcej pogardy niż Jezus, będzie wybitniejszy od Niego.
1
Panarion 27, 2, 9–11, por. Ireneusz z Lyonu, Adv. haer. I, 25, 2; Hipolit, Refutatio... VII, 32,
3n; Tertulian, De anima 23; Filastriusz, Diversarum haereseon 35, 1.
296
Panarion 27.3.1.–27.4.2.
27.3.1. Ἐπιχειροῦσι δὲ οἱ τῆς ἀθεμίτου ταύτης σχολῆς παντοίας ἐπιχειρήσεις δεινῶν ἔργων καὶ ὀλετηρίων. μαγεῖαι γὰρ παρ᾽ αὐτοῖς ἐπινενόηνται, ἐπῳδάς τε διαφόρους πρὸς πᾶσαν μηχανὴν ἐφηύραντο, πρὸς
φίλτραa1 καὶ ἀγώγιμα. οὐ μὴν δὲ ἀλλὰ καὶ παρέδρους δαίμονας ἑαυτοῖς
ἐπισπῶνται, εἰς τὸ διὰ πολλῆς μαγγανείας ἐν ἐξουσίᾳ μεγάλῃ πάντωνb,2
φησί, κυριεύειν ὧν τε ἂν ἐθέλοι ἕκαστος καὶ ᾗ πράξει ἐπιχειρεῖν τολμήσειε· 27.3.2. δῆθεν ἑαυτοὺς ἐξαπατῶντες πρὸς πληροφορίαν τῆς τετυφλωμένης αὐτῶν διανοίας, ὅτι αἱ τοιαῦτα ἐγχειρήσασαι [ψυχαί],
κατισχύσασαι διὰ τῶν τοιούτων πράξεων καὶ καταφρονήσασαι τῶν κοσμοποιῶν ἀγγέλων καὶ τῶν ἐν τῷ κόσμῳ, ὑπερβαίνουσι τὴν τῶν αὐτῶν
μυθοποιῶν (οὐ γὰρ ἂν εἴποιμι κοσμοποιῶν) ἐξουσίαν, ὅπως ἂν τὴν ἄνω
ἐλευθερίαν ἀσπάσωνται καὶ τὴν ἄνω πτῆσιν κτήσαιντο. 27.3.3. εἰσὶ δὲ
ἐκ τοῦ Σατανᾶ παρεσκευασμένοι [304] καὶ προβεβλημένοι εἰς ὄνειδος
καὶ σκάνδαλον τῆς τοῦ θεοῦ ἐκκλησίας. ἐπέθεντο γὰρ ἑαυτοῖς ἐπίκλην
Χριστιανοί, τοῦτο τοῦ Σατανᾶ παρασκευάσαντος πρὸς τὸ σκανδαλίζεσθαι τὰ ἔθνη δι᾽ αὐτῶν καὶ ἀποστρέφεσθαι τὴν τῆς ἁγίας τοῦ θεοῦ ἐκκλησίας ὠφέλειαν καὶ τὸ ἀληθινὸν κήρυγμα διὰ τὰς ἐκείνων ἀθεμιτουργίας καὶ ἀνηκέστουc3 κακοπραγίας, 27.3.4. εἰς τὸ τὰ ἔθνη κατανοοῦντα
αὐτῶν τὰ ἐπάλληλα ἔργα τῶν ἀθεμιτουργιῶν, νομίσαντα καὶ τοὺς τῆς
ἁγίας τοῦ θεοῦ ἐκκλησίας τοιούτους εἶναι, ἀποστρέφειν ὡς καὶ προεῖπον τὴν ἀκοὴν ἀπὸ τῆς τοῦ θεοῦ κατὰ ἀλήθειαν διδασκαλίας ἢ καὶ ὁρῶντάςd4 τινας * πάνταςe5 ὁμοίως βλασφημεῖν. 27.3.5. καὶ τούτου ἕνεκα οἱ
πλείους τῶν ἐθνῶν ὅπου δἂν ἴδωσι τοιούτους οὔτε ἐπὶ κοινωνίᾳ ἡμῖν
προσφέρονται ληψοδοσίας ἢ γνώμης ἢ ἀκοῆς λόγου θείου οὔτε τὴν
ἀκοὴν ἐντιθέασιν, ἐπτυρμένοι ἀπὸ τῆς τῶν ἀθεμίτων ἀνοσιουργίας.
27.4.1. Εἰσὶ δὲ ἐν ἀσωτίᾳ διατελοῦντες οὗτοι καὶ πᾶν ὁτιοῦν ἐργαζόμενοι πρὸς εὐπάθειαν σωμάτων, ἡμῖν δὲ ὅλως οὐ προσεγγίζοντες, εἰ μή
τι ἂν πρὸς τὸ δελεάσαι ψυχὰς ἀστηρίκτους τῇ αὐτῶν κακοδιδασκαλίᾳ.
εἰς οὐδὲν γὰρ ἡμῖν ὁμοιοῦνται ἢ μόνον ὀνόματι καλεῖσθαι σεμνύνονται, ὅπως διὰ τοῦ ὀνόματος τὸ ἐπίπλαστον τῆς ἑαυτῶν κακίας θηράσωνται. 27.4.2. «τὸ δὲ κρίμα τούτων» κατὰ τὸ γεγραμμένον «ἔνδικόν
c
d
e
a
b
Hοll [πρὸς] φίλτρα <τε>.
Hοll add. <γενέσθαι>, <ὥστε>.
Hοll ἀνηκέστου<ς>.
Hοll ὁρῶντά.
Hοll add. <ἡμᾶς>.
Przeciwko karpokracjanom
297
27.3.1.1 Członkowie tej nielegalnej szkoły podejmują się praktykowania
wszelkiego rodzaju strasznych i zgubnych czynów. Wymyślili sobie praktyki magiczne, wynaleźli różne zaklęcia na każdą sytuację, zarówno na uroki,
jak i na napoje miłosne. Nie tylko to. Lecz także przyciągają do siebie bliskie
im demony, aby zyskać wielką moc nad wszystkimi dzięki licznym działaniom magicznym, żeby, jak twierdzą, każdy, kto chce, mógł panować nad
innymi, i miał odwagę podjąć się każdej czynności. 27.3.2. Oszukują więc
samych siebie ze względu na to, że ich umysł jest zaślepiony, ponieważ [dusze], które podjęły się rzeczy tego typu, wzmocniły się poprzez tego typu
działania i wzgardziwszy aniołami, którzy stworzyli świat, i tym, co jest na
świecie, przechodzą poza moc tych twórców mitów (nie mogę bowiem powiedzieć, że idzie o twórców świata), aby cieszyć się niebiańską wolnością
i zyskać zdolność latania w górę. 27.3.3. Oni są przygotowani przez Szatana [304] i wysunięci naprzód, aby być zakałą i pułapką dla Bożego Kościoła. Określono ich mianem „chrześcijanie”, ponieważ Szatan uknuł to w tym
celu, aby poganie przez nich wpadli w pułapkę (skandalidzomai) i porzucili
wsparcie i prawdziwe nauczanie (kerygma) świętego Bożego Kościoła z powodu ich niegodziwych zachowań oraz zgubnych złych czynów, 27.3.4. aby
poganie, oglądając niezmienną postawę tych, którzy dopuszczają się zła,
sądząc, że i członkowie świętego Bożego Kościoła są tego typu ludźmi, porzucili słuchanie prawdziwego Bożego nauczania, jak wspomniałem, albo
nawet widząc niektórych [zachowujących się w ten sposób,] * w podobny
sposób mówili bluźnierczo o nas wszystkich. 27.3.5. Dlatego większość pogan, gdy zobaczy tego typu ludzi, ani nie zbliża się do nas w celu rozmowy
czy to w celu wymiany handlowej (lepsodosia), czy wymiany poglądów, czy
słuchania słowa Bożego, ani nie nadstawia ucha, przestraszona przez świętokradzkie czyny niegodziwych ludzi.
27.4.1.2 Spędzają swoje życie na rozwiązłości i na czynieniu wszelkiego rodzaju rzeczy dla przyjemności cielesnej, do nas zaś w ogóle
się nie zbliżają, chyba że dla złowienia na przynętę dusz nie utwierdzonych3 za pośrednictwem ich fałszywego nauczania. W niczym nie
są do nas podobni, jak tylko w tym, że chełpią się, nazywając się tym
imieniem, aby poprzez to imię zyskać osłonę dla ich własnej niegodziwości. 27.4.2. „Ich sąd – zgodnie z tym, co napisano – jest zgodny
1
2
3
Panarion 27, 3, por. Ireneusz z Lyonu, Adv. haer. I, 25, 3; Hipolit, Refutatio... VII, 32, 5–6;
Tertulian, De anima 23; Filastriusz, Diversarum haereseon 35, 1.
Panarion 27, 4, 1–2, por. Ireneusz z Lyonu, Adv. haer. I, 25, 3.
Por. 2 P 2, 14.
563
Spis treści
EPIFANIUSZ Z SALAMINY
PANARION
KSIĘGA PIERWSZA ∙ TOM I ∙ HEREZJE 1–20
Spis treści
Epifaniusz z Salaminy i jego Panarion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1. Biografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
2. Dzieła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
3. Panarion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Tytuł i cel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Datacja Panarionu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Układ i struktura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Język . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Źródła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Metoda polemiki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Od wydawców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
[Αnacephalaeοsis tοmi primi] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
[Streszczenie tomu pierwszego] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Ἐπιφανίου ἐπισκόπου κατὰ αἱρέσεων τὸ ἐπικληθὲν
πανάριον εἴτουν κιβώτιον. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Biskupa Epifaniusza dzieło przeciwko herezjom
pt. Panarion lub Apteczka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
[Prοοemium] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
[Α´. Βαρβαρισμός.] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
[1. Barbaryzm] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
[Β´. Σκυθισμός.] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
[2. Scytyzm] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
[Γ´. Ἑλληνισμός.] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
[3. Hellenizm] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Wykaz ważniejszych skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
[Δ´. Ἰουδαϊσμός.] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
[4. Judaizm] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Κατὰ Στωϊκῶν, ἀπὸ Ἑλληνισμοῦ [αἱρέσεως] γ´,
τῆς δὲ ἀκολουθίας ε´. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
5. Przeciwko stoikom, z hellenizmu herezja trzecia,
w kolejności piąta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Πλατωνικοί, ἀπὸ Ἑλληνισμοῦ αἵρεσις δ´,
τῆς δὲ ἀκολουθίας ς´. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
6. Przeciwko platonikom, z hellenizmu herezja czwarta,
w kolejności szósta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
564
Spis treści
Spis treści
565
Πυθαγόρειοι, ἀπὸ Ἑλληνισμοῦ αἵρεσις ε´,
τῆς δὲ ἀκολουθίας ζ´. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
7. Pitagorejczycy, z hellenizmu herezja piąta,
w kolejności siódma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
Κατὰ Σαδδουκαίων, ἀπὸ Ἰουδαϊσμοῦ αἱρέσεως α´,
τῆς δὲ ἀκολουθίας ιδ´. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
14. Przeciwko saduceuszom, herezja pierwsza z judaizmu,
w kolejności czternasta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
Ἐπικούρειοι, ἀπὸ Ἑλληνισμοῦ αἵρεσις ς´,
τῆς δὲ ἀκολουθίας η´. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
8. Epikurejczycy, z hellenizmu herezja szósta,
w kolejności ósma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
[4. Judaizm, kontynuacja] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Κατὰ Γραμματέων, ἀπὸ Ἰουδαϊσμοῦ [αἱρέσεως] β´,
τῆς δὲ ἀκολουθίας ιε´. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
15. Przeciwko uczonym w Piśmie, [herezja] druga
z judaizmu, w kolejności piętnasta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
Κατὰ Σαμαρειτῶν, ἀπὸ Ἑλληνισμοῦ αἱρέσεως ζ´,
τῆς δὲ ἀκολουθίας θ´. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
9. Przeciw Samarytanom, z hellenizmu herezja siódma,
w kolejności dziewiąta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
Κατὰ Ἐσσηνῶν, ἀπὸ Σαμαρειτῶν αἱρέσεως α´,
τῆς δὲ ἀκολουθίας ι´ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
10. Przeciwko esseńczykom, herezja pierwsza od Samarytan,
w kolejności dziesiąta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Κατὰ Σεβουαίων, ἀπὸ Σαμαρειτῶν αἱρέσεως β´,
τῆς δὲ ἀκολουθίας ια´. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
11. Przeciwko sebuajom, herezja druga od Samarytan,
w kolejności jedenasta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Κατὰ Γοροθηνῶν, ἀπὸ Σαμαρειτῶν αἱρέσεως γ´,
τῆς δὲ ἀκολουθίας ιβ´. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
12. Przeciwko gorotenom, herezja trzecia od Samarytan,
w kolejności dwunasta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Κατὰ Δοσιθέων, ἀπὸ Σαμαρειτῶν αἱρέσεως δ´,
τῆς δὲ ἀκολουθίας ιγ´. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
13. Przeciwko dozytenom, herezja czwarta od Samarytan,
w kolejności trzynasta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Κατὰ Φαρισαίων, ἀπὸ Ἰουδαϊσμοῦ [αἱρέσεως] γ´,
τῆς δὲ ἀκολουθίας ις´. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
16. Przeciwko faryzeuszom, [herezja] trzecia z judaizmu,
w kolejności szesnasta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
Κατὰ Ἡμεροβαπτιστῶν, ἀπὸ Ἰουδαϊσμοῦ αἱρέσεως δ´,
τῆς δὲ ἀκολουθίας ιζ´. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
17. Przeciwko hemerobaptystom, z judaizmu herezja
czwarta, w kolejności siedemnasta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Κατὰ Νασαραίων, ἀπὸ Ἰουδαϊσμοῦ αἱρέσεως ε´,
τῆς δὲ ἀκολουθίας ιη´. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
18. Przeciwko nazarejczykom, z judaizmu herezja piąta,
w kolejności osiemnasta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
Κατὰ Ὀσσαίων, ἀπὸ Ἰουδαϊσμοῦ αἱρέσεως ς´,
τῆς δὲ ἀκολουθίας ιθ´. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
19. Przeciwko ossejom, z judaizmu herezja szósta,
w kolejności dziewiętnasta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Κατὰ Ἡρῳδιανῶν, ἀπὸ Ἰουδαϊσμοῦ αἱρέσεως ζ´,
τῆς δὲ ἀκολουθίας κ´. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
20. Przeciwko herodianom, z judaizmu herezja siódma,
w kolejności dwudziesta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
[20Α.] Ἐνδημία Χριστοῦ καὶ ἐνσάρκου παρουσίας καὶ
ἀληθείας πρόσωπον. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
[20A.] Pobyt Chrystusa [wśród nas]
i charakter Jego prawdy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
566
Spis treści
Spis treści
567
EPIFANIUSZ Z SALAMINY
PANARION
KSIĘGA PIERWSZA ∙ TOM II ∙ HEREZJE 21–33
Κατὰ Κηρινθιανῶν ἤτοι Μηρινθιανῶν η´, τῆς δὲ ἀκολουθίας κη´. . . . . . . 308
28. Przeciw ceryntianom albo meryntianom,
ósma, w kolejności dwudziesta ósma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
[Αnacephalaeοsis tοmi secundi.] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
[Streszczenie tomu drugiego] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
Κατὰ Ναζωραίων θ´, τῆς δὲ ἀκολουθίας κθ´. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324
29. Przeciw nazorejczykom, dziewiąta,
w kolejności dwudziesta dziewiąta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
Κατὰ Σιμωνιανῶν πρώτη μετὰ τὴν εἰς Χριστὸν πίστιν τὴν
μόνην οὖσαν, τῆς δὲ ἀκολουθίας κα´. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
21. Przeciwko symonianom, pierwsza po pojawieniu się
jedynej wiary w Jezusa Chrystusa, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Κατὰ Ἐβιωναίων ι´, τῆς δὲ ἀκολουθίας λ´. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342
30. Przeciwko ebionitom, dziesiąta, w kolejności trzydziesta . . . . . . . . . . . 343
Κατὰ Μενάνδρου, β´ ἀπὸ τῆς τοῦ Χριστοῦ παρουσίας,
τῆς δὲ ἀκολουθίας κβ´. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
22. Przeciwko Menandrowi, druga od przyjścia Chrystusa,
w kolejności dwudziesta druga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
Κατὰ Οὐαλεντίνων τῶν καὶ Γνωστικῶν ια´,
τῆς δὲ ἀκολουθίας λα´. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422
31. Przeciwko walentynianom zwanym gnostykami,
jedenasta, w kolejności trzydziesta pierwsza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423
[ΕΚ] ΤΩΝ ΤΟΥ ΑΓIΟΥ ΕIΡHΝΑIΟΥ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442
Z dzieł świętego Ireneusza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443
Σατορνίλου, γ´ ἀπὸ τῆς τοῦ κυρίου παρουσίας,
τῆς δὲ ἀκολουθίας κγ´. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
23. Przeciw Satornilowi, trzecia od przyjścia Pana,
w kolejności dwudziesta trzecia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
Κατὰ Σεκουνδιανῶν οἷς συνήφθη Ἐπιφάνης καὶ Ἰσίδωρος ιβ´,
τῆς δὲ ἀκολουθίας λβ´. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 516
32. Przeciwko sekundianom, do których przyłączyli się
Epifanes i Izydor, dwunasta, w kolejności trzydziesta druga . . . . . . . . . . . . . 517
Κατὰ Βασιλείδου δ´, τῆς δὲ ἀκολουθίας κδ´. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
24. Przeciwko Bazylidesowi, czwarta,
w kolejności dwudziesta czwarta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
Κατὰ Πτολεμαϊτῶν ιγ´, τῆς δὲ ἀκολουθίας λγ´. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 532
33. Przeciwko ptolemaitom, trzynasta,
w kolejności trzydziesta trzecia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 533
Πτολεμαίου πρὸς Φλώραν. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536
[List] Ptolemeusza do Flory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537
Κατὰ Νικολαϊτῶν ε´, τῆς δὲ ἀκολουθίας κε´. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
25. Przeciwko nikolaitom, piąta,
w kolejności dwudziesta piąta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
Κατὰ Γνωστικῶν τῶν καὶ Βορβοριτῶν ς´,
τῆς δὲ ἀκολουθίας κς´. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
26. Przeciwko gnostykom zwanym borborytami, szósta,
w kolejności dwudziesta szósta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
Κατὰ Καρποκρασίων ζ´, τῆς δὲ ἀκολουθίας κζ´. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292
27. Przeciwko karpokracjanom, siódma,
w kolejności dwudziesta siódma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293