Madej_T_Imprezy_folklorystyczne_jako_produkt_turystyczny

Turystyka i Rekreacja
Tom 1/2005
Tomasz Madej
Wydział Wychowania Fizycznego, AWF, Warszawa
Imprezy folklorystyczne jako produkt turystyczny
/doniesienia z badań terenowych na Kurpiach 1 /
Folklore events as a tourism product
/a report from the field researches in Kurpie/
Summary
Recently, cultural heritage has become an important way of attracting visitors to a
variety of places. Local communities found out that culture can create a new source of income
and employment opportunities. Also, a tradition and community heritage can serve as
attractions. The relationship between tourism and cultural heritage managers has evolved
from "conflict-resolution" to active cooperation. Tourism can bring local development,
improve the living conditions and increase the number of jobs. Those factors encourage the
local authorities to protect traditional architecture and preserve the traditional way of life.
However, creating a ąuality product requires very deeply understanding of the resources and
the needs.
This paper explores the culture events in Kurpie. Kurpie is a region with its own
characteristic features which distingnisting it from other areas in Mazoyia.In this region the
first settlers were wood-distillers, ore-miners, hunters, bee-keepers and fishermen. Nowdays
folk customs arid riruals have been revived with the intention of presenting them during
various folklore performances. The author carried out his research in area of folklore events:
Palm's Sunday in Łyse, 'Honey-harvest in Kurpie' in Zawodzie near Myszyniec, and
'Wedding of the District Kurpie' in Kadzidło.
Wstęp
W ostatnich latach na rynku turystycznym zwiększyło się zainteresowanie
dziedzictwem kulturowym. Zmieniły się trendy w podróżach turystycznych. Turyści stali się
bardziej wymagający, turystyka stała się podróżą w poszukiwaniu autentyczności i kontaktu
między kulturowego. Tendencja ta znalazła swoje odbicie w liczbie oferowanych imprez
turystycznych o charakterze poznawczym.
Turystyka stała się narzędziem stymulującym rozwój regionalny. Zmienił się stosunek
mieszkańców do turystów i turystyki, a ich kultura stała się magnesem przyciągającym
podróżnych. Turystyka niczym bodziec dla społeczności lokalnej przyczyniła się do prób
„odtworzenia" - rekonstrukcji tradycji regionu. Formy wykorzystania elementów kultury jak i
jej prezentacji dla turystów są różne. Autentyzm przekazu jest kwestią dyskusyjną.
Celem niniejszego referatu jest ukazanie w jaki sposób elementy kultury są
wykorzystywane w kreacji produktu turystycznego na Kurpiach. Podstawowym celem pracy
jest przedstawienie specyfiki imprez folklorystycznych (festiwali, festynów).W głównej
mierze autor poddał analizie i opisowi największe imprezy folklorystyczne odbywające się na
Kurpiach: Niedziela Palmowa (Łyse), Wesele Kurpiowskie (Kadzidło), Miodobranie
265
266
(Zawodzie). Autor pragnie odpowiedzieć na pytanie czy imprezy folklorystyczne są
nośnikiem „autentycznej" tradycji. Praca opiera się na własnych badaniach, na które złożyły
się materiały związane z organizacją imprez oraz obserwacje i wywiady przeprowadzone
wśród uczestników i organizatorów w 2005 roku.
Dziedzictwo Kulturowe Kurpiów
„Pośrodku ziemi Mazowsza, w okolicy oblanej i porzniętej dwoma wielkimi rzekami,
Bugiem i Narwią, w obszernych puszczach i nieplenna gleba dla zboża, osiadło plemię
mazurskie Kurpiami od obuwia, chodaków lipowych przezwane [1]." Czy jak się sami
nazywali Puszczakami „...lud, odznaczający się wybitnemi cechami od innych rodów
polskich" [2, s. 15]. Owe „cechy" stanowiące o odrębności regionalnej Kurpiów wynikają z
faktu, iż od niemal czterystu lat „Kurp żył w boru i z boru" [2, s. 16]. Gospodarka były
prawie w całości związana z wykorzystaniem dóbr naturalnych. Mieszkańcy puszczy trudnili
się przede wszystkim: myślistwem, rybołówstwem, bartnictwem. Tradycje te sprawiają, iż
kurpiowszczyzna jest jednym z najbardziej interesujących etnograficznie regionów Polski, a
więc stanowi istotny magnes dla turystyki kulturowej.
Turystyka umożliwiła społeczności lokalnej Mazowsza prezentację własnego
dziedzictwa kulturowego, kultywowanie dawnych zwyczajów i obrzędów oraz co
najważniejsze, przekazanie tradycji kolejnym pokoleniom. Bogactwo dziedzictwa
kulturowego Kurpiów znalazło odbicie w całorocznym kalendarzu imprez regionalnych.
Obrzędy i zwyczaje puszczańskie zostały wykorzystane w kreacji produktu turystycznego.
Przyciągają one corocznie tysiące turystów spragnionych poznania kultury Kurpiów.
Szczególnie duże zaangażowanie w propagowaniu kultury regionu wykazali mieszkańcy
miast i wsi zlokalizowanych w obrębie Puszczy Zielonej: Kadzidło, Myszyniec, Ostrołęka,
Łyse. Powszechnie znane są obrzędy Niedzieli Palmowej we Łyse. Miodobranie na polanie
w Zawodziu koło Myszyńca reklamowane jest jako największa impreza plenerowa tego typu
w północno-wschodniej części naszego kraju. W Zagrodzie Kurpiowskiej w Kadzidle turysta
może być świadkiem obrzędów i zwyczajów weselnych podczas Wesela Kurpiowskiego w
czerwcu. Ze względu na szczególną atrakcyjność oraz duże zainteresowanie turystów warto
poświęcić tym imprezą więcej uwagi.
Niedziela Palmowa
Niedziela Palmowa zwana także „Kwietniową" bądź „Wierzbną", rozpoczyna Wielki
Tydzień i cykl uroczystości związanych z Wielkanocą. Najpiękniejsze procesje obywają się
we wsi Łyse na Kurpiach, w Lipnicy Murowanej, w Nowym Sączu i wsiach Sądeckich czy
Tokarni k. Myślenic. Turyści przyjeżdżają do wsi Łyse, aby zobaczyć „palmy kurpiowskie
przypominające wysokie kwietne słupy na całej długości ozdobione zielenią i kolorowymi
kwiatami z bibuły", które osiągają 2-6 metry wysokości. Wysokość palmy w przeszłości
miała przynieść właścicielowi długie życie, a jego potomstwu wysoki wzrost. Główną
atrakcją przyciągającą odwiedzających jest konkurs na najładniejszą palmę. Pierwszy konkurs
odbył się 31 MarcąJ.969 roku. Organizatorem było Muzeum w Łomży i Szkoła Podstawowa
w Łysych. Od pierwszego konkursu liczba palm systematycznie rosła - od 25 palm (1969 r.)
191 palm (1971r.), aż do 377 palm (1987r.) W sumie przez okres 30 lat zgłoszono ponad 4
tysiące palm. W 1995 została wprowadzona kategoria zbiorowa, „aby zaktywizować dzieci i
młodzież." Jak cytuje Maria Samsel w protokole z posiedzenia Komisji Konkursowej
oceniającej palmy podczas I-ego konkursu 31 marca 1969 znalazł się następujący zapis:
„Pragniemy, aby życzenia badacza Kurpiowszczyzny - doc. Dr Adama Chemika spełniły się
267
- i na Niedziele Palmowa zjeżdżały, co roku do Łysych liczne rzesze turystów, by podziwiać
piękne, olbrzymie puszczańskie palmy...". Niedziela Palmowa jest okazją dla przyjezdnych
do zapoznanie się z twórczością Kurpiów; na licznych stanowiskach można kupić pisanki,
palmy i inne ozdoby do domu. Dużym zainteresowaniem cieszą się także pokazy tańca i
śpiewu. Niedziela Palmowa częściowo straciła swój religijny charakter i stała się głównie
atrakcją turystyczną. Turyści przyjeżdżają, aby robić sobie zdjęcia na tle palm i zakupy na
kiermaszu, pomijając często przeżycia duchowe. Niedziela Palmowa jest również
wykorzystywana jako cześć oferty turystycznej przez touroperatorów. Stanowi przystanek dla
turystów z Warszawy na drodze do Zagrody Kurpiowskiej w Kadzidle.
Wesele Kurpiowskie
Wesela Kurpiowskie w Zagrodzie Kurpiowskiej w Kadzidle odbywają się od 1994
roku, w trzecią niedzielę czerwca. Na Kuipiowszczyźnie przetrwała większość elementów
składający się na tradycyjne wesele wiejskie, takiej jak „Rajby", czyli swatane i zaręczyny,
„Rózpelciny"- symbolicznym obrzęd pożegnaniem panieństwa. Impreza rozpoczyna się od
mszy w kościele, gdzie ksiądz wita zebranych na „niby ślubie". Później para młoda wraz z
gośćmi weselnymi przechodzi, bądź jest przewożona wozami do zagrody kurpiowskiej, gdzie
odbywa się inscenizacja wesela. Odwiedzający mogą wziąć w nim udział stając się „gośćmi
weselnymi". Od 2000 roku w skład programu wszedł również Ogólnopolski Przegląd
Obrzędów Weselnych. W 2002 r goście mogli się bawić po raz pierwszy na prawdziwym
weselu "...pomyśleliśmy też, że to będzie duże zaskoczenie dla wszystkich i na pewno będzie
to coś nowego i oryginalnego" [7, s. 10] powiedzieli w wywiadzie Ania Wyrębek i Michał
Śniadacha, którzy „mają nadzieję, że przetrą szlak" [7, s. 2]. W 2003 r. obyło się kolejne
autentyczne wesele kurpiowskie członka zespołu folklorystycznego „Kurpianka" z Kadzidła.
Imprezie towarzyszyły pokazy rękodzieła, przejazdy bryczkami oraz kiermasz wyrobów
regionalnych. Co roku w imprezie bierze udział około 3 tysięcy osób, w 2005 obok zagrody
kurpiowskiej
Miodobranie
„Bogata jest Palestyna
Lecz puszcza bogatsza i basta
Tam rzeka miód płynąc zaczyna
A nam na drzewach wyrasta".
Już w 1942 roku Adam Chetnik pisał w swojej książce, „jak każdy Kurp był myśliwym,
tak prawie każdy był i bartnikiem". Bartnicy z pochodzenia byli Mazurami i pierwszymi
uprzywilejowanymi właścicielami puszczy.
Miodobranie Kurpiowskie jest jedną z największych imprez folklorystycznych na
Kurpiach. Władze Myszyńca chcą, aby "stało się wizytówka nie tylko gminy, ale i całego
regionu" [5, s. 21]. W 2004r. Miodobranie Kurpiowskie otrzymało Certyfikat Polskiej
Organizacji Turystycznej, jako „Turystyczny Produkt Roku". Impreza odbywa się corocznie
w ostatnią niedzielę sierpnia na polanie w Zawodziu koło Myszyńca. Po raz pierwszy
Miodobranie zostało zorganizowane we wrześniu 1976 roku na Placu Szkoły Podstawowej w
Myszyńcu. Jak powiedział w wywiadzie Stanisław Ceberek „pomysł zorganizowania takiej
imprezy rodził się bardzo długo. Wiedzieliśmy, ze chcemy zorganizować taka imprezę, która
byłaby pokazem bogatej kultury ludowej Kurpiów. Pierwsza impreza nie była zbyt okazała. "
W roku 1977 została przeniesiona na polanę w Zawodziu, gdzie odtworzono obrzęd
miodobrania, podczas którego prezentowane są zwyczaje bartników. Program imprezy
268
rozwijała się z rok na rok, do programu wszedł m.in. scenariusz „Podbierania Miodu",
wystawa pszczelarska, a w latach 70-tych i 80-rych był organizowany rajd harcerski
„Szlakiem Barci Kurpiowskich". Dla turystów główną atrakcją były widowisko obrzędowe
oraz warsztaty twórczości ludowej. Odwiedzający mogli wziąć udział w Mistrzostwach
Polski w Jedzeniu Miodu Pszczelego oraz Piciu Psiwa Kozicowego - wytwarzane według
starej receptury z jagód jałowca. Organizatorzy uważają, iż ,,nieograniczona ilość stoisk
spowoduje powiew świeżości, autentyzmu i kurpiowskiego serca". Autentyzm jednak został
gdzieś zagubiony; stragany uginają się od wyrobów regionalnych, jednak przeplatają się z
„tandetnymi" stoiskami z pamiątkami. Kupując psiwo kozicowe możemy od razu zakupić
plastikowe karabiny albo zjeść hot-doga. Największą atrakcję stanowi kiermasz sztuki
ludowej.
Miodobranie każdego roku przyciąga około 5 tysięcy turystów (2004r.). Odwiedzający
narzekają jednak na organizację imprezy. Przestrzeń między stoiskami jest za wąska, ludzie
mają problemy z przejściem, a co dopiero z zapoznaniem się lub ewentualnym kupieniem
wyrobów. Z uwagi na duże zainteresowanie Miodobraniem w 2005 roku, impreza stała się
jednocześnie piknikiem wyborczym. „Czasy mamy inne: komercja, marketing, promocja, a co
za tym idzie - pieniądze. A jak się okazuje coraz częściej tradycja z komercją nie chce się
godzić. W tym roku niektórym zabrakło więc tego autentyzmu, którego nie brakowało na
początku, tego folkloru, zachwytu ludowością, prostotą" [6, s. 15].
Podsumowanie
Turystyka dała Kurpiom możliwość na prezentacje własnej kultury, na kultywowanie
dawnych tradycji a przede wszystkim na przekazanie jej nowym pokoleniom. Dziedzictwo
kulturowe stało się magnesem przyciągającym turystów. Imprezy folklorystyczne z rok na rok
cieszą się coraz większym zainteresowaniem odwiedzających. Społeczność lokalna odkryła,
że kultura może stać się nowym źródłem dochodu. Trzeba jednak zwrócić szczególną uwagę
na autentyczność przekazu i nie dopuścić by turystyka rozpoczęła procesu erozji tradycji
Kurpiów. „Tradycje tworzą bowiem te elementy przeszłości, które nie starzeją się nigdy,
które przechodzą z pokolenia na pokolenie bo jest w nich nieprzemijająca mądrość i
niezniszczalne, jednoczące nas piękno" [9] należy o tym pamiętać i w takiej formie ją
przekazać przyszłym pokoleniom. Polska kultura regionalna jako enklawa autentyzmu na
skalę europejską może stać się w najbliższych latach najważniejszą ofertą polskiej turystyki
na rynku światowym.
Piśmiennictwo
1.
Brauna K. [red.] 1998: Zapisane w pamięci: opowieści o polskiej kulturze ludowej. Didasko, Warszawa
2.
Chętnik A. 2004: Puszcza Kurpiowska. Związek Kurpiów, Ostrołęka: (reprint książki z 1913r.)
3. Hryn-Kuśmierek R., Śliwa Z.: Encyklopedia tradycji polskich. Podsiedlik Kaniowski i Spółka, Poznań
4. Kielak B. 2005: Zwyczaje doroczne kurpiowskiej puszczy zielonej. Muzeum Kultury Kurpiowskiej,
Ostrołęka
5. Kurpie. Dwumiesięcznik edukacyjne regionalny Związku Kurpiów, nr. 5/2003, Ostrołęka
6. Kurpie. Dwumiesięcznik edukacyjne regionalny Związku Kurpiów, nr. 4/2002, Ostrołęka
7. Kurpie. Dwumiesięcznik edukacyjne regionalny Związku Kurpiów, nr. 2/2002, Ostrołęka
8. Niedziałkowska Z. 1988: Kurpie Bory Ostrołęckie. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa
9. Ogrodowska B. [red.] 1997: Kalendarz Polski Historia i Obyczaje. Stowarzyszenie Wspólnota Polska,
Warszawa
10. Żebrow&ki T. 2004: Pierścień Kurpiowski. Stowarzyszenie Rozwoju Turystyki i Rekreacji, Ostrołęka
niniejszy artykuł jest wstępem do badań doktorskich prowadzonych na Kurpiach