dr Łukasz Tanaś Moralność mózgu i umysłu: empatia, teoria umysłu

Prowadzący:
dr Łukasz Tanaś
Tytuł seminarium:
Moralność mózgu i umysłu: empatia, teoria umysłu i rozwój moralny.
Opis i cele przedmiotu:
Na zajęciach będziemy analizowali czynniki wpływające na rozwój społeczno-moralny w ludzi. Rozwój
społeczno-moralny odnosi się najczęściej do konstruktów takich jak: empatia, przyjmowanie odmiennych
perspektyw, regulacja emocji moralnych. Przykłady zmiennych, które mogą determinować kształt
rozwoju społeczno-moralnego:
a) Styl więzi wpływa na sposób w jaki dzieci reagują na próby kontroli ich zachowania przez
rodziców (Kochańska, 2002) oraz zdolność przyjmowania odmiennych perspektyw i
wnioskowania o stanach umysłowych innych osób („teoria umysłu”, „mentalizacja”) (Meins , et
al., 2002).
b) Rolę w rozwoju umiejętności społeczno-moralnych mogą również odgrywać praktyki opiekuńcze,
które wskazywane są przez antropologów jako typowe dla ewolucyjnej historii człowieka
(społeczeństw zbieracko-łowieckich): allo-rodzicielstwo (opieka ze strony wielu dorosłych osób
oraz starszego rodzeństwa), czy częsty kontakt fizyczny i zabawa (Narváez , i in . , 2013).
c) Wstyd i poczucie winy są często określane jako emocje moralne, wymagające samoświadomości i
pojawiające się w sytuacji, gdy dochodzi do porównania wewnętrznej i zewnętrzne oceny
zachowania względem norm osobistych i społecznych. Istnieją interesujące różnice między tymi
emocjami. Poczucie wstydu może być wywołane zarówno przez poważne naruszenia norm
moralnych, jaki i przez relatywnie błahe naruszenia konwencji społecznych. Tendencja do
odczuwania wstydu wiąże się z cechami temperamentu, szczególnie z tzw. temperamentem
„trudnym”, a konsekwencją wstydu może być całościowe wycofanie i unikanie, czyli nie
adaptacyjne formy zachowania. Poczucie winy jest silniej związane z naruszeniem norm
moralnych (nie społecznych-konwencji) i w większym stopniu skutkuje proaktywnym
uruchomieniem działań naprawczych (Bafunno & Camodeca , 2013). W projekcie badawczym
będziemy analizować predyspozycje względem odczuwania wstydu i winy oraz umiejętności w
zakresie odróżniania norm moralnych od konwencji społecznych. Brak zdolności do dokonywania
takich rozróżnień jest jednym z istotnych wyznaczników psychopatologii.
d) Silnym komponentem zdolności społeczno-moralnych jest zdolności do przyjmowania wielu
perspektyw, czyli umiejętność wyobrażenia alternatywnego sposobu postępowania względem
tego, co faktycznie miało miejsce (Gummerum , i wsp. , 2013), a także zdolność decentracji i
wnioskowania o stanach umysłowych, emocjach innych osób.
e) Koncentracja na prospołecznych aspektach opiekuńczości i podtrzymywania relacji międzyludzkich ma nieco inny charakter, niż skłonność do dbałości o sprawiedliwość, czy uniwersalne
prawa związane z obszarem moralności. Interesującym wątkiem badawczym jest relacja między
płcią psychologiczną (gender), a tymi dwoma stylami myślenia moralnego (Eisenberg i in . , 2006).
f) W codziennym życiu często doświadczamy sytuacji, w których nasze własne potrzeby i pragnienia
sprzeczne są z potrzebami innych, a jednocześnie zewnętrzne normy i przepisy regulujące
postępowanie są prawie nieobecne. W takich sytuacjach możemy zaangażować się z zachowanie
prospołeczne, lub z niego zrezygnować maksymalizując korzyść własną. Częstym zjawiskiem, w
sytuacji wyboru maksymalizacji własnej korzyści, jest tendencja do przejawiania zniekształceń
poznawczych określanych jako „moralne-rozłączenie” (moral-disengagement) (Bandura , 1991).
Przejawia się to rozmyciem własnej odpowiedzialności za natuszenie normy; osoba
poszkodowana lub potrzebująca pomocy może być okreslana jako „mniej ludzka”, np. nie
odczuwająca złożonych emocji społecznych (tzw. dehumanizacja), skutki naruszenia normy mogą
być bagatelizowane, lub odpowiedzialność za czyn przenoszona jest na czynniki zewnętrzne
(Paciello , et al . , 2013). Będziemy analizować przyczyny tych skłonności do zniekształceń
poznawczych i szukać związaków z bardziej ogólnymi poziomami wnioskowania moralnego.
Poziomy rozumowania moralnego opisują przejście od wnioskowania na podstawie
bezpośrednich, oczywistych cech obecnych „tu i teraz”, takich jak wielkość, uroda, moc,
imponujący wygląd, na poziom wnioskowania w oparciu o mnogość abstrakcyjnych perspektyw
uwzględniających złożony system społeczny (Gibbs , et al . 2007).
g) Ostatnim z poruszanych wątków będzie zaskakujące odkrycie wskazujące na to, że deficyty w
obszarze empatii są bardzo słabo związane z poziomem agresji. Jest to niezwykle istotny wątek,
gdyż większośc terapii związanych z agresją i przemocą obejmuje istotny kompotent „treningu
empatii”, a zaburzenia psychiczne związane z agresą obejmuja kryteria diagnostyczne odnoszące
się do specyficznych deficytów właśnie w zakresie empatii (Vachon et al. 2013 ) .
Bafunno, D., & Camodeca, M. (2013). Shame and guilt development in preschoolers: The role of context,
audience and individual characteristics. European Journal of Developmental Psychology, 10(2), 128–
143. doi:10.1080/17405629.2013.765796
Eisenberg, N., Fabes, R. A., & Spinrad, T. L. (2006). Prosocial development. In N. Eisenberg, W. Damon &
R.M. Lerner (Eds.), Handbook of child psychology. Vol. 3: Social, emotional, and personality development
(6th ed., pp. 646–718). Hoboken, NJ: Wiley.
Gibbs, J. C., Basinger, K. S., Grime, R. L., & Snarey, J. R. (2007). Moral judgment development across
cultures: Revisiting Kohlberg’s universality claims. Developmental Review, 27(4), 443–500.
doi:10.1016/j.dr.2007.04.001
Gummerum, M., Cribbett, C., Nogueira Nicolau, A., & Uren, R. (2013). Counterfactual reasoning and
moral emotion attribution. European Journal of Developmental Psychology, 10(2), 144–158.
doi:10.1080/17405629.2012.756394
Kochanska, G. (2002). Mutually responsive orientation between mothers and their young children: A
context for the early development of conscience. Current Directions in Psychological Science, 11(6), 191–
195
Meins, E., Fernyhough, C., Wainwright, R., Das Gupta, M., Fradley, E., & Tuckey, M. (2002). Maternal
mind-mindedness and attachment security as predictors of theory of mind understanding. Child
Development, 73(6), 1715–26. Retrieved from http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12487489
Narvaez, D., Wang, L., Gleason, T., Cheng, Y., Lefever, J., & Deng, L. (2013). The evolved developmental
niche and child sociomoral outcomes in Chinese 3-year-olds. European Journal of Developmental
Psychology, 10(2), 106–127. doi:10.1080/17405629.2012.761606.
Paciello, M., Fida, R., Tramontano, C., Cole, E., & Cerniglia, L. (2013). Moral dilemma in adolescence: The
role of values, prosocial moral reasoning and moral disengagement in helping decision making.
European
Journal
of
Developmental
Psychology,
10(2),
190–205.
doi:10.1080/17405629.2012.759099
Vachon, D. D., Lynam, D. R., & Johnson, J. a. (2013). The (Non)Relation Between Empathy and Aggression:
Surprising
Results
From
a
Meta-Analysis.
Psychological
Bulletin,
140(3),
751–773.
doi:10.1037/a0035236
Efekty kształcenia realizowane w ramach seminarium magisterskiego:
Seminarium magisterskie I (semestr I)
Sprawdzane kierunkowe efekty dla seminarium magisterskiego I
Ma pogłębioną i uporządkowaną wiedzę z zakresu problematyki
przygotoywanej pracy magisterskiej
Na podstawie przeczytanej literatury potrafi sformułować i uzasadnić hipotezy
badawcze
Student jest świadomy, jaki jest stan jego wiedzy oraz ma zdaje sobie sprawę z
potrzeby jej poszerzania i aktualizowania
K_U06
Zadane
Dyskusje,
Analiza literatury
Dyskusje
K_K01
Dyskusje
K_W08
Zadanie
Dyskusje
K_W02
Seminarium magisterskie II (semestr II)
Sprawdzane kierunkowe efekty dla seminarium magisterskiego II
Wie, jak tworzyć i weryfikować narzędzia badawcze, a także wie jak dobierać i
stosować narzędzia dostępne, aby uzyskiwać wiarygodne dane
Potrafi przygotować narzędzia potrzebne do przeprowadzenia zaplanowanych
badań
Potrafi zaplanować swoją pracę.
Seminarium magisterskie III (semestr III)
K_U08
K_K05
Prezentacja metody
badawczej
Dyskusje
Sprawdzane kierunkowe efekty dla seminarium magisterskiego III
Student wie, jak zaplanować i przeprowadzić badanie zgodnie ze standardami
metodologicznymi oraz w jaki sposób analizować dane pochodzące z
przeprowadzonego badania
Student potrafi wyszukiwać, interpretować oraz wyjaśnić uzyskane wyniki
będące odwzorowaniem realnych sytuacji psychologicznych
Student ma świadomość odpowiedzialności za prowadzone badania i za osoby
badane, odpowiedzialnie podejmuje decyzje
K_W07
K_U02
Zadanie
Dyskusje
K_K08
Dyskusje,
omówienie
wyników badań
Dyskusje
K_W13
Zadanie
Dyskusje
Seminarium magisterskie IV (semestr IV)
Sprawdzane kierunkowe efekty dla seminarium magisterskiego IV
Student wie, jak należy przygotować i napisać pracę magisterską (zasady
etyczne, formalne i merytoryczne)
Student potrafi przeanalizować i zinterpretować uzyskane wyniki,
przeprowadzić ich dyskusję zgodnie z obowiązującymi go zasadami etyki i
względami formalnymi
Potrafi napisać pracę magisterską
Świadomie stosuje się do zasad etyki zawodowej i w ich świetle rozpatruje
napotykane trudności w realizacji projektu
K_U07
K_U12
K_K07
Napisanie i złożenie
pracy magisterskiej
Dyskusje
Tematyka i przykładowe pytania badawcze:
Patrz „opis i cele przedmiotu”
Wymagania wobec uczestników seminarium:
Samodzielność, poczucie humoru, język angielski na poziomie umożliwiającym czytanie literatury
anglojęzycznej.
Wstępny harmonogram pracy i warunki zaliczenia:
Semestr I: wybór tematu, zbieranie i czytanie literatury podstawowej związane z tematem.
Semestr II: wykonanie badań.
Semestr III: analiza danych.
Semestr IV: finalizacja tekstu.
Podstawowa literatura do zajęć:
1) Żylicz, P. O. (2010). Psychologia moralności. Wybrane zagadnienia. Warszawa: Academica
Wydawnictwo SWPS.
2) Hoffman, M. L. (2006). Empatia i rozwój moralny. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne.
3) Churchland, P. S. (2013). Moralność mózgu. Co neuronauka mówi o moralności. Kraków:
Copernicus Center Press.
(http://www.ccpress.pl/produkt/Moralnosc_mozgu._Co_neuronauka_mowi_o_moralnosci_65)
Biogram Promotora:
Specjalizuje się w psychologii rozwoju oraz psychologii pracy i organizacji. Na SWPS pełni funkcję
Dyrektora Psychologii w Języku Angielskim, prowadzi zajęcia z zakresu psychologii rozwoju, metodologii
badań oraz różnic indywidualnych. Jest opiekunem Psychological Clinical Science Club. W pracy
wykładowcy akademickiego najbardziej lubi trudne pytania, barwne opinie i niezależność w myśleniu
oraz działaniu.
W badaniach koncentruje się na podejściach uwzględniających perspektywę czasu liczonego nie w
milisekundach, lecz w latach (psychologia rozwoju) lub tysiącach lat (psychologia ewolucyjna). Jest
członkiem European Association of Developmental Psychology, Association for Psychological Science oraz
Human Behavior & Evolution Society.
Ma doświadczenie w obszarze rekrutacji i selekcji kadr. W 2012 roku brał udział w projekcie
współfinansowanym ze środków Unii Europejskiej „Przedsiębiorczość w sektorach kreatywnych”, W
latach 2006-2010 uczestniczył w projektach mających na celu restrukturyzację przedsiębiorstw takich jak
PZU S.A., czy TP S.A. oceniając kompetencje kadry zarządzającej w systemie Assessment and
Development Center.
2000 - 2005 – Magister psychologii, Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej.
2006 - 2010 - Assessment Centre i Development Centre, projekty oceny kompetencji kadry zarządzającej
w korporacjach.
2006 - 2010 - Asystent w Katedrze Psychologii Porównawczej i Ewolucyjnej , Szkoła Wyższa Psychologii
Społecznej.
2008 - 2010 – Doktorat z psychologii, Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej.
2010 - obecnie - adiunkt w Katedrze Analizy Zachowania, Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej.
2013 - 2014 - Zastępca Dyrektora, Psychologia w Języku Angielskim, Szkoła Wyższa Psychologii
Społecznej.
2014 - obecnie – Dyrektor kierunku Psychologia w Języku Angielskim, Szkoła Wyższa Psychologii
Społecznej.
2014 - obecnie - Atlantis 2010 Program Współpracy Międzynarodowej (USA, Walia, Polska), koordynator
projektu.