Jak mówić

W TROSCE O GŁOS NAUCZYCIELA
JAK MÓWIĆ, ŻEBY NAS SŁUCHALI?
"Nie ma głosów brzydkich, są tylko głosy źle postawione. Jeśli usunie się przyczynę powodującą wadliwe
wydobycie głosu oraz uzyska konieczne zharmonizowanie wszystkich ruchów i czynności głosotwórczych, głos
zabrzmi prawidłowo i ładnie"
Halina Sobierajska Uczymy się śpiewać1
Głos to narzędzie pracy nauczycieli. Służy im przez wiele lat. Niestety, często pedagodzy nie dbają o ten
cenny instrument. Anna Ulwańska w „Zadbaj o swój głos” pisze:
„Powszechnie panuje pogląd, iż kształcenie głosu dotyczy śpiewaków, piosenkarzy, aktorów czy lektorów. Jednak
zawodem, w którym głos jest podstawowym narzędziem pracy jest przede wszystkim zawód pedagoga. Problemy
z zachowaniem zdrowego głosu wiążą się często z małą świadomością potrzeb profesjonalnego szkolenia
wszystkich grup zawodowych pracujących głosem. Jednocześnie są skutkiem niewłaściwej higieny głosu w pracy
i ­ szczególnie wśród młodych ludzi ­ wynikiem działania środków masowego przekazu (…)
Każdy głos może być poddany procesowi szkolenia, a więc w zasadzie każdy może osiągnąć jakiś stopień
opanowania swojego aparatu głosowego. To bardzo ważne, ponieważ głos jest nie tylko instrumentem
muzycznym, ale też narzędziem pracy w wielu innych niż wokalistyka profesjach.”2
Z pewnością nikt nie ma wątpliwości, jak powinien brzmieć zdrowy głos. Jednym tchem można
wyrecytować, że musi być nośny i dźwięczny, mocny i jednocześnie miękki, pełen wyrazu, dynamiczny
i ekspresyjny a co najważniejsze ­ przyjemny dla słuchacza …
Każdy nauczyciel wie, jak powinien brzmieć zdrowy głos, ale czy ma świadomość brzmienia własnego głosu?
Termin impostacja głosu (wł. impostazione la voce, ustawienie głosu) dotyczy prawidłowo postawionego
głosu. Jest to proces jego szkolenia, tzw. stawiania. Wykracza poza ramy emisji głosu, ponieważ jest pojęciem
szerszym niż sama emisja głosu. W prawidłowej impostacji musi być zachowana harmonia pomiędzy
poszczególnymi funkcjami głosu (czyli oddychaniem, fonacją ­ tworzeniem głosu w krtani, artykulacją,
wykorzystaniem zjawiska rezonansu). Celem impostacji głosu jest uzyskanie naturalnej emisji, rozszerzenie skali
głosowej3, zwiększenie siły głosu, wykształcenie jego barwy.
Warunkiem prawidłowej wymowy jest ścisła „współpraca” mięśni oddechowych z prawidłową dykcją,
artykulacją i rezonatorami głosowymi. Podstawowe znaczenie dla poprawnej fonacji ma oddychanie. Bez ruchu
powietrza nie byłoby fonacji. Pierwotne umiejętności oddechowe tracą z czasem swą naturalną poprawność
(płaczące niemowlę). Świadoma praca nad oddechem powinna ten naturalny rodzaj oddychania przywrócić.
1
Halina Sobierajska, Uczymy się śpiewać, PZWS, Warszawa 1972.
Anna Ulwańska , Zadbaj o swój głos, „Uniwersytet Zielonogórski Miesięcznik Społeczności Akademickiej” 2003, nr 3(121),
str. 14-15.
3
Skala to dźwięki od najniższego do najwyższego, które można wydobyć na instrumencie lub głosem ludzkim.
2
L uc yna G órsk a
sopr an
telefon: +48 501 549 068
e - mai l : l uc yn a. gor sk a@wp. e u
Istnieje kilka rodzajów oddechów, ale najbardziej korzystnym jest tzw. oddech całościowy, czyli brzuszno­
przeponowo­żebrowy.
Poprawny oddech jest swobodny i elastyczny, wypływa z oddechu fizjologicznego. Najważniejszą zasadą
w pracy nad oddechem jest spokój ciała oraz pozbawienie korpusu zbędnych napięć. Nie oznacza to jednak
bierności i bezładu. Właściwa praca mięśni oddechowych polega na rozszerzeniu klatki piersiowej we wszystkich
kierunkach ­podłużnym, poprzecznym, przednio ­ tylnym ­ przy jednoczesnym uruchomieniu części obojczykowej.
Oddychanie polega nie na wciąganiu powietrza, ale na powiększeniu objętości klatki piersiowej. W powiększeniu
objętości płuc największe znaczenie mają mięśnie żebrowe i przepona. W czasie wdechu dolne żebra rozsuwają
się na boki, a przepona obniża się ­ gdyż jest do nich przyczepiona ­ i lekko naciska na trzewia. Przepona jest
podstawowym mięśniem wywołującym ruchy oddechowe, a jej praca reguluje ciśnienie wydychanego powietrza.
Ćwiczenie oddechowe - wdech
Świadomie prowadzić powietrze od najniższych przestrzeni klatki piersiowej, następnie poszerzyć
wyobraźnią jej środek, a na końcu dopełnić powietrzem okolicę obojczykową.
Powietrza nie wciągać, lecz zasysać z zewnątrz!!! Aby uzyskać taki efekt, należy uruchomić dolne żebra
i rozszerzyć je na boki.
 Dolne żebra pozostawić cały czas w fazie wdechowej.
 Aby zaktywizować mięśnie dolnych żeber, można wyobrazić sobie napięcie w czasie podnoszenia ciężaru.
 Mechanicznie naciskać dolne żebra do środka. Wyzwala to w naturalny sposób napięcie przeciwdziałające
zapadaniu się żeber.
„Wziąć wdech” to przy otwartych ustach rozszerzyć dolne żebra tak, aby powietrze zostało z zewnątrz zassane.
Należy myśleć o oddechu jak o synonimie radości i swobody w całym układzie oddechowym od podbrzusza
aż do krtani.

W czasie oddychania statycznego, np. podczas snu, fazy wdechowa i wydechowa trwają tyle samo czasu.
W oddychaniu dynamicznym (wykorzystywanym w prawidłowej impostacji, śpiewie) faza wdechu staje się krótka,
a wydechu długa. Dla fonacji istotną cechą jest długość wydechu. Możemy tę fazę wydłużyć dzięki tzw. podparciu
oddechowemu. Polega ono na pracy mięśni brzucha (tłocznia brzuszna), które napędzają pracę przepony w czasie
wydechu, tym samym powodując wydłużenie fazy wydechowej.
Ćwiczenie oddechowe - wydech




Rozszerzyć żebra.
Zatrzymać na krótki moment oddech.
Trzymając rozszerzone żebra swobodnie, wypuszczać powietrze.
W czasie wydechu dolne żebra pozostawić rozchylone (możliwie najdłużej w pozycji wdechowej).
Ćwiczenie oddechowe - wydech z podparciem oddechowym
Do ćwiczeń związanych z podparciem oddechowym można przejść dopiero wtedy, gdy w czasie wdechu posiada
się umiejętność luźnego rozszerzania żeber. W odczuciu podparcia oddechowego pomogą dwa naturalne
odruchy: kaszel i kichnięcie. Należy uważać na stany napięcia i naprężenia mięśni w organizmie. Szczególnie trzeba
zwracać uwagę na ucisk powietrza w krtani!!! Gdy pojawi się odczucie jakiegokolwiek naprężenia, powinno się
przerwać ćwiczenia i pozwolić odpocząć mięśniom.

W pozycji leżącej wziąć poprawny wdech, kontrolując poprzez dotyk mięśnie (jedna ręka poniżej pępka,
a druga powyżej), krótko i zdecydowanie wymawiać jednosylabowe wyrazy: chodź, weź, zrób, daj.
Podczas wymawiania żebra powinny zachowywać pozycję wdechową i jak najdłużej pozostać w tej
pozycji.
Lucyna Górska sopran
telefon: +48 501 549 068
e - mai l : l uc yn a. gor sk a@wp. e u
W czasie szkolenia głosu należy pamiętać, że impostacja głosu polega na właściwej koordynacji kilku
czynności: układu oddechowego, krtani (a dokładniej więzadeł głosowych), rezonatorów głosowych
oraz prawidłowej dykcji i artykulacji.
Rezonatory są ośrodkami wzmocnienia dźwięku. Sprawiają, że dźwięk o danej wysokości jest wzmacniany
w odpowiednim rezonatorze. Należy posługiwać się dwoma rezonatorami : głowowym i piersiowym. Podczas
prawidłowej fonacji rezonans piersiowy pojawia się przy dźwiękach niskich i średnich. Im wyższe częstotliwości,
tym bardziej uaktywnia się rezonator nasady (głowowy). To on decyduje o jakości dźwięku. U większości osób
bez prawidłowej emisji jest on słabo wyczuwalny i nieuświadomiony. Dominujący staje się rezonator piersiowy,
który daje dźwiękowi ciemną barwę, ale słabą nośność. W takich przypadkach często próbuje się na siłę
wzmacniać dźwięk, co prowadzi do patologii w narządzie głosu. Halina Sobierajska radzi: „nie należy starać się
o siłę, lecz o rezonans, a wtedy siła wyłoni się sama.” Największym problemem jest wypracowanie głosu
miękkiego i nośnego. Praca rezonatorów polega na wypracowaniu prowadzenia głosu i postawieniu go na tzw.
Punkcie Koncentracji Dźwięku.
Prawidłowo ustawiony głos wiąże się również z precyzyjną artykulacją poszczególnych dźwięków (głosek)
i dykcją. „Zmiażdżone” a, „ściśnięte” o, „obniżone” y, „płaskie” e są trudniejsze do wychwycenia przez słuchaczy,
niż np. seplenienie czy niepoprawne w języku polskim tzw.„ francuskie r”.
Nauka prawidłowej impostacji głosu to proces długi i żmudny, tak samo jak nauka tańca, języka obcego
czy gry na instrumencie. Powinna być prowadzona przez pedagoga. Jednak czyż ten daleki i tajemniczy cel,
jakim jest piękny, pełen wyrazu, możliwości dynamicznych i ekspresyjnych, doskonale brzmiący GŁOS, nie jest
tego wart?
Opracowano na podstawie: Bogumiła Tarasiewicz Mówię i śpiewam świadomie. Podręcznik do nauki emisji głosu,
Wydawnictwo Universitas, Kraków 2003.
Lucyna Górska sopran
telefon: +48 501 549 068
e - mai l : l uc y n a. gor sk a@wp. e u