informacja nt. inicjatyw podejmowanych przez centralne biuro

44
Źródła
45
Biznes i Prawa Człowieka
Ernest Bejda
Szef Centralnego Biura Antykorupcyjnego
Informacja nt. inicjatyw podejmowanych
przez Centralne Biuro Antykorupcyjne
w zakresie wsparcia i ochrony sygnalistów
W zakresie wsparcia i ochrony osób zgłaszających nieprawidłowości w polskich firmach i instytucjach Centralne
Biuro Antykorupcyjne podjęło szereg działań, wynikających
z ustawowych zadań Biura.
W ocenie Biura zagadnienie whistleblowingu pozostaje w Polsce
wciąż niewystarczająco rozpoznane. Sygnaliści – osoby, które w dobrej wierze, działając w interesie publicznym, zgłaszają podejrzenia popełnienia przestępstw lub innych naruszeń prawa, narażone
są na wysokie ryzyko osobiste, a aktualny zakres ochrony prawnej
nie jest zadowalający. Istotne znaczenie odgrywają wszelkie wysiłki
ukierunkowane na zmiany w sferze świadomości społecznej, a także wprowadzanie odpowiednich instrumentów instytucjonalnych
i prawnych, określających ramy działań sygnalistów i ich ochrony
prawnej.
Rola sygnalistów jest niezwykle ważna, ponieważ to oni stanowią główne źródło informacji o nieprawidłowościach. Tego
typu aktywność jest nierzadko jedyną drogą do wykrycia niepożądanych działań zagrażających wartościom istotnym z punktu widzenia interesu publicznego.
Mimo niezaprzeczalnych korzyści wynikających dla społeczeństwa z aktywności sygnalistów, często są oni jednak postrzegani w negatywnym świetle, a jednym z najczęstszych zarzutów
formułowanych wobec nich jest donosicielstwo. Takie osoby niejednokrotnie stają się ofiarami represji i działań odwetowych.
W obliczu braku dostatecznych mechanizmów ochrony sygnalistów w wielu przypadkach osoba będąca świadkiem nieprawidłowości staje przed licznymi dylematami odnoszącymi się do ryzyka
związanego z ujawnieniem zaobserwowanych nadużyć.
Centralne Biuro Antykorupcyjne w sposób zaangażowany
wspiera oraz inicjuje zarówno działania ukierunkowane na wypracowanie właściwych rozwiązań prawnych, jak i poprawę postrzegania zjawiska whistleblowingu i sygnalistów.
Najważniejsze inicjatywy
1. CBA zgłosiło swoje uwagi w sprawie prac legislacyjnych zainicjowanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości i zmierzających do wzmocnienia ochrony w polskim porządku prawnym
osób, które w dobrej wierze, działając w interesie publicznym,
zgłaszają podejrzenia popełnienia przestępstw lub innych naruszeń prawa. Powyższe prace obejmują zakres podmiotowy
i przedmiotowy ujawnienia podlegającego ochronie, zakres
podmiotowy i formę regulacji, formę i tryb zgłoszeń przez
sygnalistów, środki ochrony sygnalistów, sankcje karne oraz
uregulowania w przypadku ujawnienia nadużyć, które mogą
obejmować informacje dotyczące ważnego interesu państwa.
CBA stoi na stanowisku, że optymalnym sposobem normalizacji kwestii związanych z ochroną sygnalistów wydaje się
odrębna ustawa kompleksowo je regulująca. Okoliczności przyznania ochrony sygnalistom powinny być precyzyjne i w jasny
sposób mierzalne, co byłoby spełnieniem przesłanek zawartych
w powyższej ustawie. Zakres przedmiotowy ujawnienia podlegającego ochronie powinien zawierać katalog przestępstw stanowiących zagrożenie lub wyrządzających szkodę dla interesu
publicznego, a jednocześnie związanych z działalnością danej
instytucji. Z kolei zakres podmiotowy przyszłej regulacji powinien obejmować zarówno sektor prywatny, jak i publiczny,
a także osoby trzecie. Środki ochrony sygnalistów przewidziane w ustawie powinny przyjąć formę oficjalnego zakazu podejmowania jakichkolwiek działań odwetowych. Biuro uważa, że
włączenie do przyszłej regulacji sankcji karnych jest niezbędne.
Według CBA obowiązujące przepisy dotyczące zgłoszeń o podejrzeniu popełnienia przestępstw są wystarczające. W usprawnienia trybu zgłoszeń Biuro sugeruje utworzenie komórek lub stanowisk w instytucjach, do których
w pierwszej fazie trafiałyby zgłoszenia w celu weryfikacji.
CBA zwraca uwagę, że aby działanie sygnalisty podlegało
ochronie, nie może nosić znamion czynu zabronionego.
2. Centralne Biuro Antykorupcyjne jest jednym z podmiotów
odpowiedzialnych za realizację zadań przewidzianych Rządowym Programem Przeciwdziałania Korupcji na lata 2014-2019
(RPPK 2014-2019). CBA zgłosiło propozycję uzupełnienia
zadań i działań między innymi o ochronę sygnalistów. Zagadnienie to było pierwotnie zgłoszone do Programu, ale w późniejszym etapie procedowania nad uchwałą zostało z niego
„Centralne Biuro Antykorupcyjne w sposób konsekwentny działa
zarówno na rzecz podnoszenia stopnia wiedzy
i świadomości na temat zjawiska whistleblowingu,
jak i na rzecz poprawy zakresu ochrony prawnej przysługującej
osobom zgłaszającym nieprawidłowości.”
usunięte. Zdaniem CBA przywrócenie powyższego zadania ma
ogromne znaczenie dla życia publicznego, a także wyznaczenia nowych standardów w Polsce w obszarze przeciwdziałania
korupcji, zarówno dla podmiotów sektora publicznego, jak
i prywatnego. Pozwoli także na uzupełnienie istoty i celu funkcjonowania RPPK 2014-2019, a także wypełnienie zobowiązań
międzynarodowych.
3. W ramach prowadzonej działalności prewencyjnej CBA zajmuje się działalnością edukacyjną, skierowaną do ogółu społeczeństwa, a także do pracowników administracji publicznej.
Z uwagi na wciąż niewystarczającą rozpoznawalność zjawiska
whistleblowingu, uznając za zasadną szeroką popularyzację
zagadnienia, Biuro dedykowało powyższemu zagadnieniu odrębny numer wydawanego cyklicznie czasopisma Centralnego
Biura Antykorupcyjnego Przegląd Antykorupcyjny. Do zaangażowania się w powyższe przedsięwzięcie zaproszeni zostali
między innymi przedstawiciele resortu pracy oraz organizacji
pozarządowych. W wyniku współpracy, w bieżącym roku czytelnikom został przekazany odrębny numer czasopisma, poświęcony aspektom dotyczącym zjawiska whistleblowingu oraz
roli i sytuacji sygnalistów.
4. Tematyka whistleblowingu poruszana jest także w ramach
prowadzonych przez funkcjonariuszy Biura szkoleń antykorupcyjnych. Uwzględnienie powyższego zagadnienia stanowi
realizację intencji upowszechniania zjawiska w świadomości
społecznej, a także budowanie przyjaznej atmosfery dla sygnalistów.
5. Również we wcześniejszych latach, dostrzegając wagę i znaczenie istnienia mechanizmów charakterystycznych dla whistleblowingu – takich jak systemy anonimowego informowania,
Biuro działało na rzecz przełamywania wciąż silnie zakorzenionych w świadomości społecznej stereotypów donosicielstwa
i kształtowania właściwych postaw wobec tego zjawiska. W wyniku realizacji powyższych założeń uruchomiona została bezpłatna linia telefoniczna Centralnego Biura Antykorupcyjnego
(800 808 808). Jej wdrożeniu towarzyszyła kampania o charakterze informacyjno-edukacyjnym, w ramach której wyprodukowano spot zachęcający do kontaktu z Biurem i informowania
o nieprawidłowościach. Na przełomie lat 2012–2013 przeprowadzona została również ogólnopolska kampania telewizyjna
„Korupcja, ile TY za nią zapłacisz”, w której wykorzystano logo
promujące numer bezpłatnej linii CBA. Realizowane działania
miały na celu zarówno poszerzenie świadomości na temat zjawiska korupcji, jak również przełamywanie stereotypu donosicielstwa i kształtowanie właściwych postaw.
Centralne Biuro Antykorupcyjne w sposób konsekwentny
działa zarówno na rzecz podnoszenia stopnia wiedzy i świadomości
na temat zjawiska whistleblowingu, jak i na rzecz poprawy zakresu
ochrony prawnej przysługującej osobom zgłaszającym nieprawidłowości. Działaniom tym towarzyszy permanentne przekonanie o niewątpliwych korzyściach płynących z działalności sygnalistów dla
całego społeczeństwa, a także świadomość potrzeby podejmowania rzeczywistych i skutecznych działań na rzecz zagwarantowania
odpowiednich zabezpieczeń prawnych oraz poprawy świadomości
społecznej.
Ernest Bejda