ZAKRES WIEDZY I UMIEJĘTNOŚCI

Załącznik nr 13
ZAKRES WIEDZY I UMIEJĘTNOŚCI
WYMAGANY NA KONKURS HISTORYCZNY
z ELEMENTAMI WIEDZY O SPOŁECZEŃSTWIE
DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW
WOJ. ZACHODNIOPOMORSKIEGO W ROKU SZKOLNYM 2009/2010
Etap rejonowy
I. Zakres wiedzy
Historia
I.
1.
2.
3.
Najstarsze cywilizacje starożytnego Wschodu
Najstarsze epoki w dziejach człowieka.
Egipt. Powstanie państwa, struktura społeczna i religia.
Dorobek cywilizacji starożytnego Wschodu (Egipt, Babilonia, Indie, Chiny, Izrael).
II. Starożytna Grecja i Rzym
1. Kultura starożytnych Greków: nauka, sztuka, religia, literatura, kultura hellenistyczna.
2. Ustrój państw greckich: polis, demokracja, oligarchia, monarchia.
3. Wojny grecko-perskie.
4. Podboje Aleksandra Wielkiego. Hellenizm.
5. Przemiany ustrojowe starożytnego Rzymu: monarchia, republika, cesarstwo.
6. Społeczeństwo rzymskie.
7. Dorobek kultury starożytnych Rzymian.
8. Powstanie i rozwój chrześcijaństwa.
III. Kształtowanie się średniowiecznej Europy
1. Wczesne średniowiecze: Bizancjum, Arabowie.
2. Państwo Franków.
3. Feudalizm i społeczeństwo stanowe.
4. Plemiona słowiańskie i pierwsze państwa Słowian.
5. Uniwersalny charakter kultury średniowiecznej.
6. Uniwersalizm cesarski i papieski.
7. Krucjaty: geneza, przebieg, skutki.
8. Kultura średniowiecza w Europie i Polsce: sztuka, architektura, nauka, oświata, stanowy
i uniwersalny charakter kultury, rola Kościoła w tworzeniu kultury.
IV. Państwo polskie w średniowieczu
1. Plemiona polskie.
2. Powstanie państwa polskiego i chrzest Polski.
3. Polityka wewnętrzna i zagraniczna Bolesława Chrobrego.
4. Kryzys państwa pierwszych Piastów w XI w.
5. Społeczeństwo i gospodarka w Polsce we wczesnym średniowieczu.
6. Zjednoczenie Polski w XIII i XIV wieku.
7. Zakon Krzyżacki- powstanie, organizacja, stosunki z Polską od XIII do XVI wieku.
8. Polska w czasach Kazimierza Wielkiego.
1
9. Unie polsko-litewskie w Krewie i Horodle- przyczyny, zasady funkcjonowania, znaczenie.
10. Społeczeństwo stanowe późnośredniowiecznej Polski.
V. Europa i świat w XVI i XVII wieku
1. Przyczyny, przebieg i konsekwencje odkryć geograficznych w XV-XVI wieku.
2. Rozwój gospodarczy Europy w XV-XVI wieku i jego cechy charakterystyczne.
3. Humanizm i Odrodzenie w Europie.
4. Reformacja: przyczyny, główne nurty, konsekwencje, wojny religijne.
5. Kontrreformacja w Europie.
6. Europejska kultura baroku.
7. Wojny religijne i podział polityczny Europy w XVII w.
8. Absolutyzm i parlamentaryzm w XVII w.
VI. Rzeczypospolita w okresie demokracji szlacheckiej
1. Gospodarka folwarczno-pańszczyźniana w Polsce w XVI wieku.
2. Demokracja szlachecka w Polsce: przywileje szlacheckie, ideologia szlachecka, sejm walny, konstytucja nihil novi.
3. Reformacja i kontrreformacja w Polsce.
4. Kultura i sztuka renesansu w Polsce.
5. Powstanie Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
6. Początki monarchii elekcyjnej w Polsce (zasady elekcji, rządy pierwszych królów elekcyjnych).
7. Polska pod panowaniem Wazów: ustrój polityczny, sytuacja społeczno-gospodarcza.
VII. Polska w XVII w.
1. Przyczyny, przebieg i konsekwencje wojen Polski z Turcja, Szwecją i Rosją w XVII wieku.
2. Powstanie Chmielnickiego: przyczyny, przebieg i skutki.
3. Barok i sarmatyzm.
4. Wzrost znaczenia sąsiadów Polski w XVIII wieku- Austria, Rosja, Prusy.
5. Polska pod panowaniem Sasów.
VIII. Europa i świat w XVIII w.
1. Kultura Oświecenia.
2. Powstanie Stanów Zjednoczonych Ameryki.
3. Rewolucja Francuska: przyczyny, przebieg, skutki, znaczenie.
4. Rewolucja przemysłowa w XVIII wieku i jej znaczenie.
IX. Upadek Rzeczypospolitej Obojga Narodów
1. Polska w latach 1764-1795 –sytuacja polityczna i gospodarcza.
2. Kultura oświecenia w Polsce.
3. Konstytucja 3 Maja 1791 r.- okoliczności uchwalenia, zasady, znaczenie.
4. Powstanie Kościuszkowskie.
5. III rozbiór i upadek Rzeczypospolitej.
6. Przyczyny wewnętrzne i zewnętrzne upadku Polski w XVIII wieku.
X. Okres napoleoński
1. Hegemonia Francji w Europie.
2. Legiony Dąbrowskiego- okoliczności powstania, rola polityczna i militarna.
3. Księstwo Warszawskie- ustrój polityczny i znaczenie.
2
XI. Europa w latach 1815-1871
1. Kongres wiedeński: postanowienia i znaczenie.
2. Przemiany ustrojowe i polityczne w Europie w latach 1815-1870: Rosja, Francja, monarchia habsburska, Wielka Brytania.
3. Wojna secesyjna w USA i jej skutki.
4. Zjednoczenie Niemiec i Włoch.
5. Rozwój ekonomiczny i społeczny w Europie i na świecie w XIX w.
6. Ekspansja kolonialna: przebieg, cechy charakterystyczne, skutki.
XII. Ziemie polskie w XIX wieku
1. Decyzje Kongresu Wiedeńskiego w sprawie polskiej.
2. Ziemie polskie w latach 1815-1830: ustrój polityczny, sytuacja społeczno-gospodarcza,
kultura.
3. Powstanie listopadowe: przyczyny, przebieg, skutki.
4. Wielka Emigracja: ugrupowania polityczne i ich programy, działalność emisariuszy.
5. Ziemie polskie w latach 1830-1848.
6. Wiosna Ludów na ziemiach polskich.
7. Powstanie styczniowe: przyczyny, przebieg, skutki.
8. Przemiany cywilizacyjne i społeczne na ziemiach polskich w XIX wieku
9. Sytuacja polityczna ziem polskich po powstaniu styczniowym.
XIII. Świat na przełomie XIX i XX wieku
1. Przeobrażenia gospodarcze. Powstanie nowoczesnych ruchów politycznych na ziemiach
polskich: ruch narodowy, robotniczy, ludowy.
2. Rewolucja 1905 roku w Rosji i Królestwie Polskim.
3. I wojna światowa: geneza, przebieg, konsekwencje.
4. Sprawa polska w czasie I wojny światowej.
5. Rewolucje 1917 r. w Rosji.
6. Kongres pokojowy w Paryżu. Nowy ład polityczny w Europie.
XIV. Narodziny II Rzeczypospolitej
1. Powstanie państwa polskiego. Pierwsze ośrodki władzy.
2. Ustalenie wschodnich granic państwa. Wojna polsko – bolszewicka. Pokój ryski.
3. Ustalenie zachodnich i południowych granic państwa. Traktat wersalski. Plebiscyty i powstania śląskie.
4. Spór o Śląsk Cieszyński z Czechosłowacją.
XV. Europa i świat w latach 20. i 30. XX wieku
1. ZSRR w latach dwudziestych i trzydziestych.
2. Włochy po I wojnie światowej i powstanie faszyzmu.
3. Niemcy po I wojnie światowej- Republika Weimarska. II Rzesza.
4. Kryzys ekonomiczny w latach 1929-1932 na świecie i w Polsce.
5. Geneza II wojny światowej.
XVI. II Rzeczpospolita
1. Odbudowa państwa polskiego.
2. Konstytucja marcowa i demokracja parlamentarna w Polsce.
3. Gospodarka II RP w latach 1918-1939.
4. Przewrót majowy w Polsce w 1926 r. i rządy sanacji. Konstytucja kwietniowa.
5. Oświata, nauka i kultura II Rzeczypospolitej.
6. Polska polityka zagraniczna w latach dwudziestych i trzydziestych XX w.
3
XVII. II wojna światowa
1. Kampania Wrześniowa i jej znaczenie.
2. Przebieg działań wojennych w czasie II wojny światowej.
3. Powstanie Wielkiej Koalicji i konferencje Wielkiej Trójki.
4. Holocaust.
XVIII. Polska pod okupacją
1. Polska pod okupacją niemiecką i radziecką.
2. Rząd polski na emigracji: powstanie, program, działalność.
3. Polskie państwo podziemne.
4. Polska Lubelska.
5. Powstanie Warszawskie: geneza, przebieg, znaczenie.
6. Polacy na frontach II wojny światowej.
7. Sprawa polska na konferencjach Wielkiej Trójki.
XIX. Europa i świat po II wojnie światowej
1. Skutki II wojny światowej. Podział świata na strefy wpływów.
2. Kraje tzw. „demokracji ludowej”: podobieństwa i różnice.
3. Problem niemiecki po II wojnie światowej: NRD i RFN.
4. Integracja Europy Zachodniej po II wojnie światowej.
5. Sytuacja na Dalekim Wschodzie po II wojnie światowej.
6. Bliski Wschód po II wojnie światowej: powstanie Izraela, problem arabski.
7. Rozpad bloku państw socjalistycznych, tzw. Jesień Ludów.
XX. Polska po II wojnie światowej
1. Walka o władzę w Polsce w latach 1944-47: PKWN, TRJN, referendum ludowe, wybory
do Sejmu Ustawodawczego, zbrojne podziemie.
2. Stalinizm w Polsce: cechy charakterystyczne ustroju, gospodarka, polityka wewnętrzna
i zagraniczna.
3. Kryzysy polityczne i społeczno-gospodarcze w latach 1956, 1968, 1970, 1976, 1980.
4. Polska w latach osiemdziesiątych. Powstanie „Solidarności”. Stan wojenny.
5. Rola Kościoła w życiu politycznym PRL.
6. Okrągły stół i początek transformacji ustrojowej w Polsce. Narodziny III RP.
XXI. Wybrane zagadnienia z edukacji regionalnej:
a. związki Pomorza Zachodniego z Polską od X do XX wieku,
b. społeczeństwo Pomorza Zachodniego po II wojnie światowej,
c. główne zabytki architektury w regionie.
Wiedza o społeczeństwie
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Grupy społeczne.
Cechy państw totalitarnych, autorytarnych i demokratycznych.
Wartości społeczeństwa obywatelskiego.
Konstytucyjne zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej.
Organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej w RP – kompetencje.
Konstytucyjne wolności i prawa człowieka i obywatela w RP.
Formy życia publicznego w Rzeczypospolitej Polskiej (stowarzyszenia, partie
polityczne, związki zawodowe).
8. Przekształcenia ustroju gospodarczego w Polsce po 1989 r.
4
Umiejętności
Uczeń:
1.
umiejscawia wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w czasie i przestrzeni,
2.
posługuje się terminologią historyczną,
3.
dostrzega zmiany w życiu społecznym oraz ciągłość w rozwoju kulturowym i
cywilizacyjnym,
4.
wyszukuje oraz porównuje informacje pozyskane z różnych źródeł i formułuje
wnioski,
5.
dostrzega w narracji historycznej warstwę informacyjną, wyjaśniającą i oceniającą,
6.
wyjaśnia związki przyczynowo-skutkowe analizowanych wydarzeń, zjawisk i
procesów historycznych,
7.
ocenia postacie, fakty i wydarzenia historyczne.
Eliminacje wojewódzkie:
I. Zakres wiedzy
Historia
Zadania konkursowe na eliminacjach wojewódzkich obejmować będą treści
obowiązujące na etapie rejonowym oraz treści związane z tematem przewodnim
tegorocznego konkursu Polska i Polacy po II wojny światowej (1945-1990), a w szczególności:
1. Polska w systemie komunistycznym:
a.
okoliczności przejęcia władzy w Polsce przez komunistów;
b.
system represji stalinowskich w Polsce i jego skutki;
c.
realia życia gospodarczego i społecznego PRL-u;
d.
przyczyny i skutki kryzysów 1956 r., 1968 r. i 1970 r., 1976 r.;
e.
polityczna i społeczna rola Kościoła katolickiego w PRL-u.
2. Rozkład systemu komunistycznego w Polsce – polska droga do suwerenności:
a. przyczyny i skutki wydarzeń sierpniowych 1980 r. oraz rola „Solidarności” w przemianach politycznych i ustrojowych;
b. okoliczności wprowadzenia i następstwa stanu wojennego;
c. najważniejsze postanowienia „Okrągłego Stołu”;
d. charakteryzuje przemiany polityczne, społeczno-gospodarcze i kulturowe po 1989 r.
e. okoliczności i znaczenie przystąpienia Polski do NATO i Unii Europejskiej.
Wiedza o społeczeństwie
Zadania konkursowe na eliminacjach wojewódzkich obejmować
obowiązujące na etapie rejonowym oraz następujące zagadnienia:
Samorząd terytorialny w Polsce.
Systemy ochrony praw człowieka.
5
będą
treści
II. Zakres umiejętności
Uczeń wykazuje się umiejętnościami sprawdzanymi na etapie rejonowym, a ponadto:
1. dokonuje analizy oraz interpretacji różnorodnych źródeł historycznych,
2. formułuje krótką wypowiedź pisemną integrując informacje pozyskane z różnych źródeł,
3. przedstawia argumenty uzasadniające własne stanowisko.
Literatura
Podręczniki szkolne, zestawy ćwiczeń, atlasy oraz inne materiały pomocnicze dopuszczone
do użytku szkolnego przez MEN.
Dodatkowo:
1.
B. Snoch: Szkolny słownik terminów historycznych. Wydanie dowolne.
2.
M. Sobańska-Bondaruk, S. Lenard: Ćwiczenia źródłowe dla gimnazjalistów. Warszawa 2002.
3.
W. Sienkiewicz: Słownik historii Polski. Wydanie dowolne.
4.
R.M. Czarny: W nowej Europie. Słownik terminologiczny. Kielce 2005.
5.
Historia. Encyklopedia szkolna. WSiP lub PWN
6.
A. Korytko, P. Letko, E.A. Mierzwa, Terminy z wiedzy o społeczeństwie, Warszawa 2000.
Na etap wojewódzki dodatkowo:
1. A. Friszke, Polska. Losy państwa i narodu 1939-1989. Warszawa 2003, rozdziały 6, 7 i 8.
6