czytaj

Opracowała: mgr Małgorzata Bareja
Na rozwój fizyczny i umysłowy dziecka
w wieku przedszkolnym decydujący wpływ
wywierają warunki życia domowego, wychowanie
w rodzinie a także uczęszczanie do przedszkola
i przebywanie w środowisku rówieśniczym.
Wiek przedszkolny trwa od 3 do 6 lat. Organizm
dziecka w tym okresie wymaga troskliwej opieki,
stale bowiem znajduje się w stanie wzrostu,
a poszczególne narządy i tkanki, wykazują wiele
cech niedojrzałości, stopniowo się doskonalą.
Pewnym wskaźnikiem dobrego stanu zdrowia i prawidłowego rozwoju fizycznego mogą być
ciężar ciała i wzrost. Dziecko w wieku przedszkolnym rośnie szybko, znacznie mniej
natomiast przybiera na wadze. W porównaniu z poprzednimi okresami rozwojowymi dziecko
w wieku przedszkolnym coraz wolniej przybiera na wadze ( 2-3 kg rocznie), natomiast dość
szybko rośnie ( przyrost wysokości 5-7 cm rocznie ).
Przedszkolak charakteryzuje się wyraźnymi dysproporcjami w budowie ciała: stosunkowo
duża głowa, krótkie kończyny i długi tułów. Wraz z rozwojem dysproporcje te maleją,
a sylwetka smukleje. W pierwszym okresie kościec dziecka jest bardzo giętki i wrażliwy,
stawy cechuje duża ruchomość, a więzadła są słabe. Dziecko szybko się męczy i jest
niewytrzymałe na wysiłek fizyczny. Duża ruchliwość sprzyja rozwojowi mięśni, a potrzeba
ruchu zwiększa sprawność fizyczną dziecka. Doskonalą się ruchy mięśni dłoni i palców,
następuje wzrost koordynacji motorycznej ruchów kończyn głowy i tułowia. U dzieci
zdecydowanie lepiej funkcjonują duże grupy mięśni tj. mięśnie pleców, brzucha, barków,
gorzej zaś drobne mięśnie rąk. Stanie lub siedzenie przez dłuższy czas powoduje spory
wysiłek, ponieważ dziecko musi wtedy w pozycji jednostajnej utrzymać równowagę ciała.
Męczy je również długi spacer jednostajnym krokiem. Dziecko woli biegać, podskakiwać
i schylać się, przerzucając wysiłek na rozmaite grupy mięśni pozwalając im kolejno
1
odpoczywać. Rozwój motoryczny dziecka w wieku
przedszkolnym
jest
mniej
dynamiczny
niż
w poprzednich latach. Dziecko zaczyna stopniowo
doskonalić swoje ruchy postawno – lokomocyjne
(chód, bieg, skoki, wspinanie się, równowaga), jak
również
ruchy
odpowiadające
za
sprawne
wykonywanie różnych czynności. W tym wieku
następuje dalszy rozwój, a także doskonalenie
ruchów narzędziowych, które wpływają na wzrost
zaradności
i
samodzielności
dziecka.
Trzy
i czterolatki ubierają się i rozbierają przy pomocy
osoby
dorosłej.
Natomiast
pięciolatki
potrafią
samodzielnie nakładać różnorodne części ubrania,
ale nie potrafią jeszcze zawiązywać fartuszka,
sznurować
butów,
czy też
zapinać
guzików.
Czynności te stają się w pełni sprawne i zautomatyzowane u sześciolatków, pod warunkiem,
że dorośli umożliwią im ćwiczenie i nie będą wyręczając przy każdej okazji.
Narządy zmysłu przedszkolaka są już dobrze rozwinięte, ale wymagają ochrony ze
względu na dużą wrażliwość. Powinno się uważnie obserwować, jaki dziecko ma wzrok, jak
się przypatruje przedmiotom, czy z daleka, czy z bliska, czy dobrze spostrzega szczegóły, czy
rozróżnia barwy. Słuch również wymaga obserwacji w czasie rozmów, słuchania bajek,
mówienia szeptem itp. Skóra małego dziecka jest delikatna, cienka, podatna na różnego
rodzaju urazy. Trzeba ją chronić przed oparzeniem, zranieniem, nadmiernym opalaniem.
Skóra pomaga regulować ciepłotę ciała i tę jej zdolność możemy wyćwiczyć w wieku
przedszkolnym uodporniając i hartując dziecko ( spacery o każdej porze roku, niezależnie od
pogody, prawidłowe ubranie ).
Przewód pokarmowy małego dziecka jest bardziej wrażliwy, niż u człowieka dorosłego,
na zarazki, szkodliwe czynniki, zepsute potrawy itp. Od prawidłowego odżywiania w dużej
mierze zależy fizyczny i psychiczny rozwój dziecka. O prawidłowym przyswajaniu
pokarmów przez dziecko sądzić możemy na podstawie jego apetytu, braku skłonności do
zaparć, rozwolnienia, wymiotów, a także na podstawie jego dobrego samopoczucia i wyglądu.
Może zdarzyć się, że niektóre potrawy szkodzą dziecku, wywołują wstręt lub powodują
wysypkę. Potrawy takie należy jak najszybciej wyeliminować z jadłospisu dziecka.
2
Pojemność płuc u dziecka jest mała i częstość oddechów musi być większa,
w związku z tym mają trudniejszą czynność do wykonania niż płuca dorosłego. W czasie
zabaw ruchowych, przy większym wysiłku fizycznym oddech jest przyspieszony, dlatego
ogromne znaczenie ma dla niego czyste powietrze, którym dziecko oddycha.
U przedszkolaków często spotyka się przerost układu limfatycznego. Organizm
dziecka broni się przed chorobami przez niszczenie zarazków w gruczołach limfatycznych
tzw. węzły chłonne. Możemy je wyczuć przy dotyku szyi, pachy czy pachwiny. Do węzłów
chłonnych należą także migdałki podniebienne i nosogardzieli. Prawidłowe oddychanie
zależy w dużym stopniu od drożności nosa. Dziecko zakatarzone oddycha przez usta co
powoduje schorzenia górnych dróg oddechowych.
Serce dziecka podobnie jak płuca, pracuje szybciej od dorosłego. Mała pojemność
zmusza je do częstych skurczów, w związku z tym tętno jest szybkie. Przyczyną chorób
narządu krążenia są najczęściej infekcje.
Dziecko przychodzi na świat z ukształtowanym już układem nerwowym, ale dalekim
jeszcze od dojrzałości. Kora mózgowa rozwija się najwolniej. System nerwowy jest jeszcze
bardzo delikatny i wrażliwy. Dziecko cechuje duża pobudliwość nerwowa, która wyraża się
zmiennością nastrojów, skłonnością do płaczu, śmiechu, hałaśliwością, szybkim zmęczeniem
czy znużeniem, mało skoordynowanymi ruchami. U dzieci bardzo wrażliwych lub
nerwowych cechy te znacznie się nasilają.
Dobre warunki, dużo ruchu na świeżym powietrzu, suche i zawsze przewietrzone
mieszkanie, regularny tryb życia, pogodna atmosfera domowa, dobrze ułożone współżycie
z rówieśnikami, okazje do zabawy, działania – to wszystko sprzyja
prawidłowemu
rozwojowi dziecka, zapobiega zaburzeniom i chorobom.
Lata przedszkolne to okres intensywnego rozwoju dziecka. Dzięki dużej aktywności
ruchowej dziecko powiększa swoje doświadczenia, nie tylko z najbliższego, ale także
z dalszego otoczenia. Doświadczenia te „mały odkrywca” zdobywa poprzez zabawę, pracę,
współżycie z ludźmi i obcowanie z przyrodą. Poprzez rozwój procesów poznawczych,
spostrzeżeń, pamięci i myślenia dziecko doskonali orientację w otaczającym je świecie.
W wieku przedszkolnym u dziecka zachodzą bardzo duże zmiany w zakresie umysłowego
i sensorycznego poznawania świata. Skutkuje to coraz lepszym dostosowaniem się do
środowiska i daje dziecku szerokie możliwości działania.
3
Świat spostrzeżeń dziecka w wieku
przedszkolnym
wzrasta
i
się
bogaci.
Spostrzeżenia te stają się coraz dokładniejsze.
Dziecko uczy się wyodrębniać podstawowe
cechy
przedmiotów,
łączyć
je
ze
sobą
i odnajdywać różnice. Spostrzeżenia młodszego
przedszkolaka mają charakter wielozmysłowy.
Dziecko
poznaje
przedmioty
dotykiem,
wzrokiem, słuchem i za pomocą wrażeń
ruchowo -mięśniowych. Rozwój spostrzeżeń ma
dla dziecka duże znaczenie w jego rozwoju
psychicznym. Należy wykorzystywać każdą
możliwą okazję, aby je rozwijać w czasie
spacerów, oglądania obrazków, a także podczas
podpatrywania różnych sytuacji życiowych.
Uwaga małego dziecka jest całkowicie mimowolna tzn. że bez świadomego udziału
przyciągają ją różne przedmioty i zdarzenia. Jest ona również krótkotrwała, ponieważ dziecko
łatwo się rozprasza, przenosi z jednego przedmiotu na drugi. Trzeba w tym wieku uwagę
rozwijać, stawiając przed dzieckiem zadania, które wymagają wytrwałości tj. udział w grach,
zajęciach gospodarskich, słuchanie muzyki i opowiadań, oglądanie obrazków itp.
Pamięć małego dziecka, podobnie jak uwaga jest mimowolna. Dziecko zapamiętuje
to, co skupiło jego uwagę, co jest dla niego interesujące, przyjemne lub przykre. Zwłaszcza te
przykre zdarzenia dziecko pamięta najdłużej. Zapamiętuje łatwiej również to, co jest dla
niego zrozumiałe i bliskie. Pamięć dziecka wymaga ciągłego rozwijania, ze względu na
przyszłą naukę, ale przeciążenie jej, np. przez naukę zbyt długiego wiersza, może być
szkodliwa.
Dzieci w wieku przedszkolnym obdarzone są bujną wyobraźnią. Potrafią zmyślać
rozmaite fakty i zdarzenia, które nie zachodziły w rzeczywistości, przeżywają czytane im
bajki lub opowiadania tak, jakby działo się to naprawdę, a w zabawach tematycznych
identyfikują się czasem z fantastycznymi postaciami z takich bajek i baśni. Dziecko
z wybujałą fantazją trzeba objąć pracą wychowawczą, ponieważ fantazjowanie może
przerodzić się w kłamstwo i powinno się temu przeciwdziałać.
4
Razem z rozwojem pamięci, uwagi, spostrzeżeń i wyobraźni rozwija się mowa
i myślenie dziecka. Dziecko w wieku przedszkolnym dysponuje wszystkimi podstawowymi
formami myślenia tj. konkretnym i pojęciowym, ale w sposób niedoskonały. Dziecko uczy się
liczyć najpierw na konkretach, za pomocą liczmanów, przy czym każe mu się mówić głośno,
to co robi. Potem dopiero wymaga się od dziecka wykonywania obliczeń w głowie.
Wszystkie formy myślenia są ze sobą ściśle powiązane. Myślenie pojęciowe kształtuje się
podczas głośnego mówienia. Dzieci, które nie potrafią wyrażać swoich myśli mówiąc, nie
potrafią również myśleć po cichu. Myślenie pojęciowe w dużym stopniu zależy od tego,
w jaki sposób dziecko mówi i czy rozumie znaczenie słów, których używa, a także czy
opanowało umiejętność formułowania zdań.
W wieku przedszkolnym następuje ogromny postęp w rozwoju mowy. Bogaci się
słownictwo i wzrasta zasób używanych wyrazów. Trzylatek zna ponad 1000 słów, a pod
koniec wieku przedszkolnego dziecko zna i używa około 4000 słów. Dziecko stopniowo
przyswaja sobie poprawne formy językowe i posługuje się nie tylko czasownikami
i rzeczownikami, ale także przysłówkami i przymiotnikami oraz zaimkami. Wzbogaca się
również treść mowy dziecka. Zależy to w dużej mierze od tego czy osoby z którymi obcuje,
czyli rodzice i dziadkowie mówią prawidłowo, czy rozmawiają z dzieckiem przy różnych
okazjach. Dziecięca mowa ma swoisty urok i wdzięk, a także emocjonalny wyraz. Dziecko
używa porównań, wykrzykników i wymyślonych przez siebie, nowych wyrazów, tzw.
neologizmów. Im dziecko jest młodsze, tym mowa i myślenie jest bardziej związane
z działaniem. Słowa uzupełniają obraz sytuacji, którą odtwarza. Okres ten nazywa się mową
i myśleniem sytuacyjnym. Podczas zabawy, jak również przy wykonywaniu różnych
czynności dziecko ma potrzebę monologowania, tzn. mówienia do siebie. Z takiej formy
mowy rozwija się ciche myślenie, które prowadzi do rozumnego działania. Trzylatek zaczyna
stopniowo mówić i myśleć o tym, co robi i co będzie robić w przyszłości. W wieku
przedszkolnym pojawiają się u dziecka zaczątki myślenia abstrakcyjnego. Dziecko wtedy
dokonuje porównań zastanawia się nad przyczynami obserwowanych zjawisk, wyciąga
wnioski i zadaje pytania. Okres przedszkolny to wiek pytań. Dziecko pyta o wszystko co je
interesuje, a pytania te świadczą o tym, że się zastanawia, myśli, próbuje zrozumieć,
poszukuje wiedzy.
Przedszkole jest dla dziecka zupełnie nowym doświadczeniem. Rządzi się innymi
prawami niż środowisko rodzinne, w którym dotychczas przebywało i wychowywało się.
5
Przekraczając po raz pierwszy próg przedszkolny dziecko musi już wykazać pewien stopień
dojrzałości emocjonalnej i społecznej, aby zaadoptować się w tych nowych warunkach.
Okres przedszkolny cechuje bardziej bogate i zróżnicowane życie uczuciowe. Małego
człowieka charakteryzuje zmienność uczuć, gwałtowność, żywość i bezpośredniość.
Przedszkolak bywa szczęśliwy i wesoły, a w ciągu minuty staje się smutny i zatroskany.
Niemal w jednej chwili przechodzi od płaczu do śmiechu. Daje wyraz swej radości głośnym
śmiechem, a złość manifestuje krzykiem lub tupaniem nogami. Dziecko cechuje duża
wrażliwość i skłonność do wzruszeń. Potrafi ono cieszyć się lub smucić z błahych dla
człowieka dorosłego powodów. Od trzeciego roku życia następuje wzrost skłonności do
mówienia o swoich emocjach oraz do refleksji nad nimi. Dziecko zaczyna się dzielić swoimi
doświadczeniami z innymi. Przedszkolak nabywa umiejętności zaradczych, zaczyna
manipulować uczuciami innych ludzi, poprzez wyrażanie swoich własnych emocji np.
przytulanie się. Już trzylatek potrafi pocieszać innych. Male dzieci zdolne są również do
pomagania i dzielenia wspólnych przeżyć. Pod koniec wieku przedszkolnego rozwijają się
uczucia wyższe, tj. uczucia i emocje poznawcze, moralne, estetyczne i społeczne, które
wpływają na rozszerzenie się zainteresowań i uzdolnień dziecka.
Dla prawidłowego rozwoju emocjonalnego przedszkolaka największym znaczeniem
jest autentyczne zainteresowanie się dorosłego jego odczuciami i zaspokojeniem jego
podstawowych potrzeb psychicznych tj. bezpieczeństwa, współdziałania z osobami bliskimi,
stabilizacji uczuciowej i miłości oraz uznania i akceptacji.
Rozwijanie się kontaktów społecznych u dziecka w wieku przedszkolnym
przebiega w ścisłym związku z rozwojem życia emocjonalnego. Dotychczasowe kontakty
rodzinne poszerzają się o najbliższe sąsiedztwo i kolegów z przedszkola. Dziecko przez kilka
lat pobytu w przedszkolu staje się społecznie bardziej dostosowane do otoczenia i zdolne do
uczestnictwa w zabawach i zajęciach. Uczy się zachowywać w różnych sytuacjach, wdraża
się do zachowania zasad współżycia w grupie i pełnienia ról społecznych. Trzylatek nie
przejawia
jeszcze
aktywności
społecznej,
bawi
się
samotnie.
W
kontaktach
z innymi uwzględnia przede wszystkim własny punkt widzenia i własne pragnienia. Dla
dziecka trzyletniego największą przeszkodą w tworzeniu kontaktów jest trudność w dzieleniu
się zabawkami. Czterolatek bawi się równolegle, naśladując w zabawie zachowanie
rówieśników. Społeczne formy zabawy przejawiają dopiero dzieci pięcioletnie i sześcioletnie.
Stają się bardziej uspołecznione, bawią się razem, odgrywają role albo współdziałają
w zespole dążąc do wspólnie wytyczonego celu zabawy. W zabawach zauważyć również
6
można zachowanie agresywne, upór i negatywizm. Nieporozumienia i konflikty występują
także
w kontaktach z dorosłymi. Dzieci w wieku przedszkolnym są bardziej podatne na wpływ
dorosłych, którzy codziennie dostarczają społecznych wzorców zachowania. Starają się
podporządkować swoje zachowanie normom moralnym i wymaganiom dyscypliny, ale
również ulegają negatywnym wpływom otoczenia. W przedszkolu dzieci zaczynają
nawiązywać pierwsze przyjaźnie. Są one jeszcze nie trwałe a ich podstawą jest dzielenie się
zabawkami i imponowanie sobie nawzajem.
Wiek przedszkolny jest w rzeczywistości okresem najbardziej intensywnego rozwoju,
w którym dziecko staje się dojrzale umysłowo i społecznie.
Bibliografia:
1. Klim-Klimaszewska A. (2005). Pedagogika przedszkolna. Warszawa: PIW.
2. Przetacznikowa M. (1986). Wiek przedszkolny. W: Żebrowska M. (red.), Psychologia
rozwojowa dzieci i młodzieży. Warszawa: PWN.
3. Szuman S. (1946). Psychologia wychowawcza wieku dziecięcego. Nasza Księgarnia.
4. Szuman S. (1986). Wiek przedszkolny. W: Żebrowska M. (red.), Psychologia
rozwojowa dzieci i młodzieży. Warszawa: PWN.
7