docŁódzki sektor kreatywny – ocena atrakcyjności miasta i
download 
Reklamacja Transkrypt
Łódzki sektor kreatywny – ocena atrakcyjności miasta i
Patrycja Pożycka Łódzki sektor kreatywny – ocena atrakcyjności miasta i potencjał sektora w świetle badań ankietowych środowiska kreatywnego Łódź, 2012 1.1 Metodyka badań i ogólna charakterystyka analizowanych podmiotów Analiza sektora kreatywnego Łodzi zrealizowana została w oparciu o badanie ankietowe przeprowadzone wśród podmiotów działających na terenie miasta, należących do określonych branż. Badanie odbyło się w ostatnim tygodniu maja 2012 roku poprzez kontakt internetowy oraz indywidualne wywiady wśród zarządzających i kierowników podmiotów sektora kreatywnego Łodzi. Celem badania była identyfikacja warunków funkcjonowania podmiotów działających w branżach zaliczanych do tzw. sektora kreatywnego w Łodzi. W tym zakresie zaplanowano charakterystykę podmiotów reprezentujących sektor kreatywny, pozyskanie informacji na temat najczęstszych problemów, napotykanych podczas prowadzenia działalności w mieście, pożądane formy wsparcia sektora kreatywnego przez podmioty publiczne, identyfikację zakresu współpracy i partnerstwa między podmiotami sektora w zakresie możliwości koordynacji wspólnych działań rynkowych i lobbingu. Badanie realizowane zostało przy współpracy władz miasta, a jego wyniki wykorzystywane będą podczas prac nad operacjonalizacją i wdrażaniem Strategii Marki Łodzi i polityką wspierania sektora kreatywnego w miasta. Spośród wszystkich podmiotów kreatywnych działających na terenie Łodzi (według danych Głównego Urzędu Statystycznego – 3395)1 wybrana została celowo grupa 300 jednostek, która stanowiła próbę badawczą. Odpowiedzi na przesłaną ankietę udzieliło 38 respondentów, a w ich skład wchodziły przedsiębiorstwa, instytucje publiczne i organizacje pozarządowe sektora kreatywnego Łodzi. W badaniu celowo uwzględniono nadreprezentację branży artystyczno – kulturalnej w próbie badawczej, do której zaliczone zostały wszelkiego rodzaju instytucje kulturalne i organizacje pozarządowe działające na rzecz kultury i sztuki, pracownie artystyczne, kawiarenki kulturalne, fundacje i stowarzyszenia promujące rozwój kulturalny Łodzi i Łodzian. Jest to grupa podmiotów, która wykazuje najbardziej kreatywne aktywności i niejednokrotnie prowadzi działalność w celach czysto kulturalnych, nie nastawionych bezpośrednio na zysk. Z tego powodu, opinia tej grupy podmiotów jest najbardziej istotna i najlepiej oddaje aktualną sytuację panującą wśród łódzkiego sektora kreatywnego. Silną grupę w badaniu stanowiła również branża projektowania specjalistycznego, filmowa, reklamowa i architektoniczna ze względu na specyfikę Łodzi oraz duży udział tych podmiotów w strukturze całego sektora. Struktura branżowa przebadanych podmiotów była różnorodna, dzięki czemu uzyskane wyniki nie są podporządkowane dominującej branży i oddają poglądy całego 1 Uwzględniono przy tym fakt braku 100% aktualności bazy danych REGON. Do próby badawczej 300 jednostek, zaliczono tylko te podmioty, które aktualnie prowadzą działalność. łódzkiego sektora kreatywnego (Rys. 47). Niektóre z podmiotów biorących udział w badaniu prowadziły działalność z zakresu kilku różnych branż. Rys. 1 Struktura branżowa podmiotów uczestniczących w badaniu 35% 32% 30% 25% 20% 18% 18% 18% 16% 15% 11% 11% 8% 10% 5% 5% 0% Źródło: Opracowanie własne Analiza form organizacyjno – prawnych, w jakich prowadzona jest działalność podmiotów sektora kreatywnego, wykazała iż zdecydowanie przeważają jednoosobowe działalności gospodarcze stanowiące 50% wszystkich podmiotów biorących udział w badaniu (Rys. 49). Duży odsetek to również podmioty działające w formie organizacji pozarządowych (24%) i w głównej mierze prowadziły działalność w zakresie działalności artystyczno – kulturalnej (67% wszystkich organizacji pozarządowych z badania), filmowej oraz archiwów, muzeów i bibliotek. Przykładami aktywności prowadzonych przez organizacje pozarządowe, które wzięły udział w badaniu są m.in.: eventy kulturalne, szerzenie kultury, organizowanie imprez kulturalnych oraz wszelkiego rodzaju działalność edukacyjna związana z kulturą, teatrem, projektowaniem specjalistycznym. W badaniu wzięły udział również trzy instytucje publiczne prowadzące działalność związaną z upowszechnianiem kultury i sztuki oraz wyższą edukacją artystyczną. Rys. 2 Zakres rynkowy badanych podmiotów Rys. 3 Forma organizacyjno - prawna badanych podmiotów Inne; 5% Lokalny 11% Międzynarodowy; 29% Organizacja pozarządowa; 24% Jednoosobowa działalność gospodarcza; 50% Krajowy; 55% Źródło: Opracowanie własne Badanie wykazało, iż działające na terenie miasta podmioty sektora kreatywnego w przeważającej ilości prowadzą działalność na skalę krajową a nawet międzynarodową. Spośród przebadanych podmiotów ponad połowa działa na rynku krajowym (55%), a aż 84% procent z nich prowadzi działalność na rynku krajowym lub międzynarodowym (Rys. 48). Odsetek ankietowanych, których aktywność ogranicza się jedynie do otoczenia lokalnego lub regionalnego jest niewielki. Jest to niewątpliwie dowód na to, jak ważną rolę odgrywa łódzki sektor kreatywny dla gospodarki i kultury Polski oraz Europy. Głębsza analiza wykazała iż zakres rynkowy działalności jest zróżnicowany w poszczególnych branżach sektora kreatywnego Łodzi (Rys. 50). Zdecydowanie największe oddziaływanie międzynarodowe wykazują podmioty z branży filmowej, co dowodzi po raz kolejny faktu, jak dużym potencjałem w tym zakresie odznacza się Łódź. Wszystkie analizowane muzea, archiwa i biblioteki działają międzynarodowo głównie ze względu na specyfikę produktów i usług, jakich udzielają. Ważną rolę odgrywają łódzkie podmioty z branży fotograficznej, IT i projektowania specjalistycznego, których zasięg również wychodzi poza otoczenie lokalne i regionalne, a nawet ogólnopolskie. Wszystkie analizowane przedsiębiorstwa z branży architektonicznej działają na rynku ponadregionalnym. Tak duży zasięg oddziaływania poddanych analizie podmiotów świadczy o dojrzałości łódzkiego sektora kreatywnego oraz jego popularności na rynku polskim i międzynarodowym. Rys. 4 Zakres rynkowy działalności wg branży prowadzonej działalności 14 12 Lokalny 10 8 Regionalny 6 Krajowy 4 2 Międzynarodowy IT Archiwa, muzea Wydawnicza Fotorafia Dział. Archit. Film, nagrania Projekt. Specjal. Dział. Reklamowa Dział. Art. - kult. 0 Źródło: Opracowanie własne Szeroki zakres rynkowy łódzkiego sektora kreatywnego jest również silnym argumentem przemawiającym za rozwiniętym środowiskiem, w którym działa. Międzynarodowa i krajowa skala działalności to dowód na istnienie rozwiniętej sieci współpracy łódzkich branż kreatywnych. Właściciele lub kierownicy przedsiębiorstw, instytucji i organizacji sektora kreatywnego, które wzięły udział w badaniu to w głównej mierze osoby o wykształceniu artystycznym (34% ankietowanych) i humanistycznym (32%). Dużą grupę stanowiły również osoby z wykształceniem technicznym (26%). Pozostali respondenci wskazywali na wykształcenie ekonomiczne i socjologiczne. Niektórzy z ankietowanych wykazywali kilka profili wykształcenia, głównie łącząc kierunki humanistyczne i artystyczne z ekonomicznymi lub technicznymi. Właściwe zatem wydaje się inwestowanie w edukację, która połączy ludzi myślących twórczo z podstawami przedsiębiorczości. Taka wiedza pomoże im wdrożyć pomysły w życie, a tym samym tworzyć innowacje. „Uczmy kreatywnych przedsiębiorczości a przedsiębiorczych kreatywności”2 to bardzo ważne hasło stworzonej w 2010 roku strategii marki dla Łodzi. Jest to również jedno z założeń budowania kreatywnej gospodarki UE 2 Strategia zarządzania marką Łódź na lata 2010-2011, Łódź 2010 zawarte w „Zielonej Księdze w sprawie uwalniania potencjału przedsiębiorstw z branży kultury i branży twórczej”3. Komisja Europejska podkreśla iż istnieje duże niedopasowanie kwalifikacyjne w obszarach łączących kreatywność i przedsiębiorczość wśród pracowników podmiotów sektora kreatywnego. Jednym z najskuteczniejszych narzędzi, które zostały wymienione w dokumencie, są zdaniem Komisji tworzone coraz częściej inkubatory przedsiębiorstw, które aktywnie współpracują z uczelniami i szkołami. Ponadto dużą wagę powinno się przykładać do poszerzania e-umiejętności, które są niezbędne na fali rozwoju technologicznego Europy. Są one przyszłościowym narzędziem pobudzającym kreatywność i innowacyjność. Przedsiębiorstwa branży twórczej potrzebują również pracowników zaopatrzonych w umiejętności biznesowe w zakresie zarządzania, handlu czy źródeł i sposobów pozyskiwania środków finansowych. Ciekawym narzędziem, które może pomóc zmniejszyć dystans pomiędzy szkoleniami zawodowymi a praktyką jest zdaniem Komisji „peer - coaching”. Polega on na uaktualnianiu procesów i umiejętności za pomocą wymiany doświadczeń pomiędzy jednostkami, które stają przed podobnymi wyzwaniami. Mechanizm oparty jest o sposoby uczenia się na błędach lub sukcesach innych osób, dlatego jest bardzo użyteczną metodą przyspieszania reakcji podmiotów kreatywnych na zmiany4. Zdecydowanie większy odsetek respondentów stanowiły podmioty, które zaczęły prowadzić swoją działalność na terenie Łodzi stosunkowo niedawno. 68% wszystkich ankietowanych podmiotów powstała po 2006 roku. Może być to dowodem na rosnącą popularność kreatywnych produktów i usług w Łodzi oraz poszerzanie się twórczego środowiska, w którym takie podmioty działają. 1.2 Stopień rozwoju środowiska kreatywnego – otoczenie podmiotów kreatywnych 1.2.1 Główne cele działalności łódzkiego sektora kreatywnego Analizując główne motywy działalności podmiotów sektora kreatywnego w Łodzi możemy zauważyć, iż większość z nich za główny cel prowadzenia działań uważa szerzenie wyższych wartości kulturowych i stawia go ponad maksymalizacją zysku (Rys. 51). Jest to jeden z najistotniejszych aspektów wyróżniających sektor kreatywny spośród pozostałych dziedzin działalności gospodarczej. Działalność prowadzona dla celów wyższych, 3 Zielona księga w sprawie uwalniania potencjału przedsiębiorstw z branży kultury i branży twórczej, KOM (2010) 183 wersja ostateczne, Bruksela dnia 27.04.2010 4 Ibidem, str.12 społecznościowych oraz wizerunkowych jest silnym narzędziem budowania pozytywnego obrazu miasta oraz jego promocji. Ponadto sprzyja rozwojowi kapitału ludzkiego, mieszkańców miasta i stwarza warunki do budowy wartościowego środowiska kreatywności w Łodzi. Rys. 5 Główne cele działalności podmiotów kreatywnych w Łodzi inny 21% chęć zyskania sławy i uznania w środowisku 16% wspieranie rozwoju lokalnego 32% promowanie nowych produktów/usług/ idei 42% maksymalizacja zysku 45% szerzenie wyższych wartości kulturowych 55% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Źródło: Opracowanie własne Prawie 60% badanych podmiotów prowadzi swoją działalność w celu szerzenia kultury i rozpowszechniania jej produktów, a dążenie do maksymalizacji zysku znajduje się na dalszym planie. Ważnym elementem jest również według ankietowanych promowanie nowych usług, produktów lub idei oraz wspieranie rozwoju lokalnego. Niewielka liczba respondentów wskazała chęć zyskania sławy i uznania w środowisku, co świadczy o mało egoistycznym podejściu do prowadzonej aktywności. W sferze gospodarki kapitalistycznej taka sytuacja nie zdarza się zbyt często i jest istotna z punktu widzenia stwarzania podstaw do możliwości tworzenia porozumień, sieci, a nawet klastrów, które nie są nastawione na rywalizację zdeterminowaną celem zysku. Innymi celami prowadzenia działalności były według respondentów m.in. stwarzanie godnych warunków pracy dla wartościowych osób, upowszechnianie kultury muzycznej oraz idei rozwoju artystycznego w każdym wieku, edukacja, tworzenie wartości oraz samorozwój. Jednym z głównych celów badania była analiza środowiska, w którym funkcjonują podmioty sektora kreatywnego w Łodzi. O poziomie rozwoju tego środowiska oraz jego dojrzałości może świadczyć istnienie sieci powiązań oraz współpracy pomiędzy podmiotami branż kreatywnych i branż wspomagających prowadzenie przez nie określonej działalności. Zgodnie z priorytetowymi celami działalności podmiotów sektora kreatywnego można pokusić się o stwierdzenie, iż warto stwarzać warunki atrakcyjne dla jego rozwoju w mieście, gdyż stwarza to dużą szansę na wzrost innowacyjności i kreatywności. Zgodnie z założeniami i badaniami przeprowadzonymi na potrzeby Komisji Europejskiej, treści kulturalne odgrywają kluczową rolę w rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Pobudzają również inwestycje infrastrukturalne oraz rozwój nowoczesnych technologii, dzięki czemu są motorem innowacyjności również dla innych sektorów gospodarczych5. 1.2.2 Poziom integracji i rozwoju sieci współpracy podmiotów kreatywnych w Łodzi Zgodnie z wynikami badania, większość podmiotów współpracowała lub współpracuje z organizacjami pozarządowymi (Rys. 52). Aż 76% ankietowanych podmiotów wskazywała iż podejmowała współpracę z organizacjami non profit w zakresie prowadzonej działalności. Jedynie 10 z nich takiej współpracy nie prowadzi i nie prowadziła. Jest to pozytywny aspekt, dowodzący faktu iż istniejące na terenie miasta organizacje pozarządowe działają w ramach aktywności sprzyjających współpracy z sektorem kreatywnym. Tak rozwinięta współpraca z NGOs jest bardzo ważnym elementem wzmacniającym siłę środowiska kreatywnego w mieście. Rys. 6 Współpraca podmiotów z NGOs oraz z innymi podmiotami w zakresie mecenatu sztuki 80% 76% 68% Współpraca z NGOs 60% 40% 32% 27% Współpraca z innym podmiotem w zakresie mecenatu sztuki 20% 0% Tak Nie Źródło: Opracowanie własne Jedynie 32% respondentów korzystało z pomocy lub opieki innego podmiotu w zakresie sprawowania mecenatu sztuki. W głównej mierze, z takiej formy współpracy korzystają podmioty, których działalność jest ściśle związana z kulturą i sztuką. Takie też wnioski, można wysnuć z analizy łódzkich podmiotów sektora kreatywnego, które wzięły 5 Zielona księga w sprawie uwalniania potencjału przedsiębiorstw z branży kultury i branży twórczej, KOM (2010) 183 wersja ostateczne, Bruksela dnia 27.04.2010 udział w badaniu. Ponad połowa podmiotów, które korzystają z opieki mecenatu sztuki zalicza się do branży filmowej, projektowania specjalistycznego oraz działań artystyczno – kulturalnych. Wszystkie jednostki, które zostały poddane analizie współpracują z innymi podmiotami w określonym zakresie. Aż 76% ankietowanych przyznaje, iż współpracuje na zasadzie relacji pionowych, czyli w roli dostawcy lub nabywcy określonych usług lub produktów (Rys. 53). Ten typ relacji wzmacnia potencjał lokalnego rynku sektora kreatywnego, natomiast z punktu widzenia tworzenia sieci i klastrów, ważniejsza staje się współpraca pozioma, która obejmuje partnerstwo różnych podmiotów w celu realizacji wspólnego celu. Pozytywnym wynikiem analizy jest zatem fakt, iż 84% podmiotów współpracuje w sieci powiązań poziomych oraz w zakresie wymiany informacji i kooperacji przy wspólnie realizowanych projektach. Rys. 7 Zakres współpracy podmiotów sektora kreatywnego 100% 80% 24% 16% 16% 76% 84% 84% 60% 40% Nie Tak 20% 0% Współpraca pionowa Współpraca pozioma Wymiana informacji, kooperacja przy wspólnych projektach Źródło: Opracowanie własne Bardzo ważnym aspektem i czynnikiem kształtowania środowiska twórczego są relacje bezpośrednie między podmiotami sektora kreatywnego. Sprzyjają one kreowaniu nowych pomysłów i idei, a także produktów, usług oraz instytucji, które mają znaczący wkład w sukces gospodarczy, jak wspomniał Landry6. Stworzenie silnego i dojrzałego środowiska kreatywnego jest podstawą do zbudowania sprawnie działającej sieci lub klastra kreatywnego, który niewątpliwie może być źródłem przewagi konkurencyjnej regionu. Większość ankietowanych podmiotów współpracuje w pewnym zakresie z innymi podmiotami, jednak jeżeli chodzi o to, skąd czerpią pomysły na nowe produkty i usługi, to w głównej mierze wskazują na potencjał własnych pracowników (Rys. 54). 6 Landry Charles, The creative city: a toolkit for urban innovators, USA – UK 2008 Rys. 8 Źródła czerpania pomysłów i bodźców do kreatywności własne doświadczenie, kreatywność… 36 śledzenie konkurencji 25 współpraca z podmiotami tej samej branży 22 współpraca z podmiotami innych branż 20 inne 6 Internet 4 0 5 10 15 20 25 30 35 Źródło: Opracowanie własne Aż 95% ankietowanych wskazuje iż pomysły czerpie z własnego doświadczenia lub doświadczenia i kreatywności pracowników, 66% śledzi konkurencyjną działalność, 58% bodźce do nowych działań czerpie dzięki współpracy z podmiotami tej samej branży, a 53% dzięki relacjom z podmiotami z innych branż. Niewątpliwie, dane wskazują na relatywnie pozytywną sytuację środowiska, w którym działa łódzki sektor kreatywny. Należy jednak wzmocnić sieć relacji, która w większym stopniu będzie prowadziła do opracowywania nowych pomysłów oraz ich wdrażania w postaci innowacji. Sposobem może być tworzenie miejsc spotkań oraz „laboratoriów”, które promowałyby współpracę przedstawicieli różnych dyscyplin. W ramach promocji zawrzeć należy również rozpowszechnianie najlepszych praktyk. Stopień dojrzałości sieci powiązań istniejącej w ramach sektora kreatywnego Łodzi należałoby jednak zbadać dogłębniej analizując rodzaje współpracy prowadzonej w ramach jego działalności. 1.2.3 Zakres partnerstwa publiczno – prywatnego – podmioty sektora kreatywnego a władze miasta Władze lokalne powinny wspierać najbardziej problemowe obszary w rozwoju i działalności sektora kreatywnego poprzez różnorodne środki i narzędzia, nie tylko finansowe, ale przede wszystkim doradcze, informacyjne i szkoleniowe. Analiza poziomu kooperacji władz miasta z sektorem kreatywnym w Łodzi wskazuje, iż niewielki odsetek podmiotów tego sektora współpracuje z władzami i korzysta z ich pomocy. Aż 68% ankietowanych jednostek nie korzystała z żadnej pomocy władz lokalnych w początkowych fazach swojej działalności. Ze wsparcia skorzystało 32% respondentów, z czego 75% to organizacje pozarządowe, instytucje publiczne i uczelnie. Podmioty działające w sferze bardziej komercyjnej rzadko korzystają z pomocy władz lokalnych rozpoczynając swoją działalność lub z takiej pomocy nie mają szansy skorzystać. Jest to niewielki odsetek pamiętając, że znaczna część podmiotów współpracujących z Urzędem Miasta w Łodzi reprezentuje instytucje kultury, których działalność nie jest wyłącznie nastawiona na zysk. Wsparcie władz miejskich dla rozpoczynających swoją działalność podmiotów kreatywnych dotyczyła według ankietowanych w głównej mierze pomocy finansowej związanej z ulgami w podatkach, opłatach lokalnych, ofertach najmu lokali po niższych stawkach czynszowych (67% ankietowanych podmiotów, które skorzystały ze wsparcia) (Rys. 55). Rys. 9 Rodzaje wsparcia sektora kreatywnego podczas rozpoczynania działalności 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 67% 50% 33% 8% wsparcie finansowe pomoc organizacyjna wsparcie promocyjne w zakresie dogodnej lokalizacji wsparcie kompetencyjne Źródło: Opracowanie własne Dla 50% podmiotów zaliczających się do tej grupy, wsparciem była pomoc organizacyjna w zakresie znalezienia dogodnej lokalizacji do prowadzenia określonej działalności, a 33% otrzymało wsparcie promocyjne ze strony władz miasta. Niestety jedynie niewielki odsetek podmiotów wskazał, iż pomoc udzielana przez Urząd Miasta Łodzi dotyczyła wsparcia kompetencyjnego, które odnosi się do wszelkiego rodzaju szkoleń i kursów przygotowujących kreatywnych do przedsiębiorczego sposobu myślenia i odwrotnie. Niewątpliwie, wsparcie kompetencyjne powinno być oferowane w znacznie szerszym zakresie. Tak niewielki odsetek korzystający z pomocy publicznej, może świadczyć o niedostatecznym wsparciu sektora kreatywnego przez władze lub zbyt słabej informacji na temat takich możliwości. Obecnie nieco więcej podmiotów korzysta ze wsparcia władz lokalnych lub współpracuje z nimi (38%), z czego 71% korzystało z pomocy również przy rozpoczynaniu swojej działalności na rynku łódzkim. Głównymi rodzajami wsparcia, z którego obecnie korzystają podmioty są: realizacja projektów kulturalnych współfinansowanych przez miasto, wsparcie promocyjne: udostępnienie przestrzeni do promocji twórczych działań; udział w konkursach organizowanych przez UMŁ dla kreatywnych jednostek; współpraca w zakresie organizacji imprez kulturalnych na terenie miasta; realizacje komercyjne. Obszary wspierane przez władze publiczne mogą świadczyć o najważniejszych potrzebach sektora kreatywnego. Twórcze podmioty potrzebują silnego wsparcia instytucjonalnego, informacyjnego oraz finansowego udzielanego nie tylko w postaci dotacji celowych, ale w głównej mierze w formie preferencyjnych warunków funkcjonowania w Łodzi. 1.3 Główne obszary problemowe i bariery rozwoju podmiotów sektora kreatywnego 1.3.1 Bariery w prowadzeniu działalności podmiotów branż kreatywnych Dla usprawnienia i podniesienia jakości środowiska kreatywnego w Łodzi oraz wzrostu atrakcyjności prowadzenia działalności w tym mieście niezbędne jest rozpoznanie najczęstszych barier, które napotykają branże twórcze. Ogólna analiza wykazała iż najczęstrzym problemem wymienianym przez branże kreatywne w Łodzi są wysokie koszty prowadzenia działalności związane z wysokimi podatkami, opłatami lokalnymi, itp., wskazało je 76% ankietowanych. Istotnym problemem dla połowy respondentów jest również niedostateczna ilość instytucji wspierających działalność branż kreatywnych oraz zbyt silna biurokratyzacja sektora publicznego. Za najmniej istotne w ogólnej analizie sektora uznane zostały trudności w znalezieniu wykwalifikowanych pracowników oraz silna konkurencyjność na lokalnym rynku. Różne rodzaje działalności mogę borykać się z różnymi barierami i problemami, dlatego analizując najważniejsze obszary problemowe, należy przypatrzeć im się z punktu widzenia każdej branży. Rys. 10 Bariery dla działalności artystyczno - kulturalnych brak wsparcia ze strony władz znalezienie wykwalifikowanych pracowników silna biurokratyzacja sektora publicznego konkurencyjność na rynku niedostateczna ilość instytucji wspierających koszty prowadzenia działalności 0% 20% 40% 60% 80% 100% 120% Źródło: Opracowanie własne Działalności artystyczno – kulturalne oprócz kosztów prowadzenia działalności, które dla wszystkich podmiotów są silną barierą, uznają również brak wsparcia instytucjonalnego (Rys. 56). Dobre i zorganizowanie zaplecze instytucjonalne pomogłoby im w rozwoju i wdrażaniu nowych idei (75% ankietowanych z tej branży). W przypadku branży filmowej, nagraniowej i video najczęściej za główną barierę uznawane zostały zbyt wysokie koszty prowadzenia działalności w mieście, utrudniające funkcjonowanie lub je w znacznym stopniu hamujące (86% ankietowanych z tej branży) (Rys. 57). Rys. 11 Bariery dla działalności filmowej, nagraniowej i video małe zainteresowanie produktami i usługami inne niesprzyjająca infrastruktura miejska brak wsparcia ze strony władz silna biurokratyzacja sektora publicznego niedostateczna ilość instytucji wspierających koszty prowadzenia działalności 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% Źródło: Opracowanie własne Na drugim miejscu znalazła niedostateczna ilość instytucji wspierających aktywności z branży filmowej, którą wskazało ok. 60% podmiotów, a następnie silna biurokratyzacja sektora publicznego. Władze powinny zatem skupić się na minimalizacji formalności oraz wprowadzaniu systemu ulg i zwolnień podatkowych w celu ułatwienia działalności tej branży w mieście. Jest to bardzo ważne głównie dlatego, iż jest to jedna z branż strategicznych łódzkiego sektora kreatywnego.Za dodatkowe bariery ankietowani uznawali specyfikę produktu filmowego, który dużo ciężej jest wypromować i osiągnąć z jego pomocą zamierzone cele. Rys. 12 Bariery dla działalności wydawniczej brak wsparcia ze strony władz znalezienie wykwalifikowanych pracowników silna biurokratyzacja sektora publicznego konkurencyjność na rynku niedostateczna ilość instytucji wspierających koszty prowadzenia działalności 0% 20% 40% 60% 80% 100% 120% Źródło: Opracowanie własne Dla wszystkich podmiotów branży wydawniczej koszty prowadzenia działalności stanowią zdecydowaną barierę rozwojową (Rys. 58). Ponadto często pojawia się również wskazanie na brak wystarczającej liczby instytucji wspierających oraz silna biurokratyzacja. Podobnie kształtują się bariery wskazywane przez podmioty z branży reklamowej (Rys. 59), gdzie dla ponad 70% respondentów trzy wymienione wyżej bariery stanowią największe problemy w prowadzeniu działalności. Rys. 13 Bariery dla działalności reklamowej małe zainteresowanie produktami i usługami znalezienie wykwalifikowanych pracowników konkurencyjność na rynku silna biurokratyzacja sektora publicznego niedostateczna ilość instytucji wspierających koszty prowadzenia działalności 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Źródło: Opracowanie własne Ponadto zarówno dla branży wydawniczej, jak również dla działalności związanych z reklamą, istotną przeszkodą jest silna konkurencja na rynku. Niewątpliwie, branża reklamowa stanowi największy odsetek wśród struktury sektora kreatywnego Łodzi, co dowodzi faktu iż rynek jest przesycony tego typu aktywnościami, a to wiąże się ze wzrostem konkurencyjności i walką podmiotów o pozycję na rynku. Prawie 15% respondentów branży reklamowej oraz ponad 20% podmiotów branży wydawniczej wskazało jako jedną z barier prowadzenia działalności w Łodzi, trudności ze znalezieniem wykwalifikowanych pracowników. Przyczyna może tkwić w fakcie, coraz większych potrzeb w zakresie kwalifikacji pracowników oraz pogłębiającym się zjawisku migracji ludności z miasta. Rys. 14 Bariery dla branży fotograficznej niesprzyjająca infrastruktura miejska brak wsparcia ze strony władz niedostateczna ilość instytucji wspierających konkurencyjność na rynku koszty prowadzenia działalności silna biurokratyzacja sektora publicznego 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Źródło: Opracowanie własne Silną konkurencję odczuwa również branża fotograficzna, stanowiąca 11% łódzkiego sektora kreatywnego (Rys. 60). Oprócz podstawowych barier wskazywanych przez wszystkie analizowane podmioty, branża fotograficzna wyróżnia również brak wsparcia ze strony władz miasta oraz niesprzyjającą infrastrukturę miejską. Rys. 15 Bariery dla projektowania specjalistycznego inne małe zainteresowanie produktami i usługami konkurencyjność na rynku niesprzyjająca infrastruktura miejska silna biurokratyzacja sektora publicznego brak wsparcia ze strony władz niedostateczna ilość instytucji wspierających koszty prowadzenia działalności 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% Źródło: Opracowanie własne Niedostateczne wsparcie ze strony władz stanowi również znaczną przeszkodę w prowadzeniu działalności z zakresu projektowania specjalistycznego (Rys.61) oraz architektury (Rys. 62). Taką odpowiedź wskazało odpowiednio ok. 60% podmiotów z branży projektowania oraz 50% respondentów z branży architektonicznej. Rys. 16 Bariery dla działalności architektonicznej niesprzyjająca infrastruktura miejska małe zainteresowanie produktami i usługami znalezienie wykwalifikowanych pracowników konkurencyjność na rynku brak wsparcia ze strony władz niedostateczna ilość instytucji wspierających silna biurokratyzacja sektora publicznego koszty prowadzenia działalności 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% Źródło: Opracowanie własne Podmioty zajmujące się designem i projektowaniem w szerokim ujęciu wskazywały iż istotnym problemem są również inne podmioty gospodarcze, które wykazują się zbyt małą elastycznością i nie potrafią współpracować. W przypadku działań architektonicznych, podmioty wciąż poszukują specjalistów w tym zakresie, liczą na wzmocnienie i usprawnienie infrastruktury miejskiej zarówno tej technicznej, jak również społecznej oraz większe zainteresowanie oferowanymi produktami i usługami. Rys. 17 Bariery dla archiwów, muzeów, bibliotek silna biurokratyzacja sektora publicznego inne niedostateczna ilość instytucji wspierających koszty prowadzenia działalności 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Źródło: Opracowanie własne Specyfika produktów i usług oferowanych przez muzea, archiwa i biblioteki jest tak znacząca, że sama w sobie stanowi poniekąd barierę dla rozwoju dla tego typu podmiotów. Prowadzona przez nie działalność, często ogranicza się do ciągłej realizacji projektów przy współpracy z władzami miasta lub innymi podmiotami działającymi pro - kulturowo. Oczywiście, ważne bariery stanowią również zbyt wysokie koszty działalności, brak wsparcia instytucjonalnego oraz silna biurokratyzacja (Rys. 63). 1.3.2 Główne obszary problemowe wymagające wsparcia przez władze miasta Władze miasta powinny wspierać rozwój sektora kreatywnego, który może przyczynić się do silnego rozwoju jednostki oraz stworzenia silnego wizerunku Łodzi, jako miasta kreatywnego. Główną barierą dla podmiotów tego sektora są wysokie koszty funkcjonowania na łódzkim rynku, związane w głównej mierze z dużymi wydatkami na czynsze za lokale użytkowe. Niekorzystne warunki najmu lokali zostały wskazane przez 51% podmiotów, jako jeden z podstawowych obszarów problemowych, który wymaga interwencji władz lokalnych ( Rys. 64). Ponadto wyrażane potrzeby branż kreatywnych odwołują się w głównej mierze również do wzmocnienia działań informacyjnych odnośnie istniejących form pomocy, z których mogą skorzystać (43% ankietowanych). Władze miasta powinny wzbogacić i udoskonalić działania informacyjne na rzecz twórczych jednostek działających w mieście lub planujących założyć swoją działalność w Łodzi. Dobrym krokiem w tym kierunku było stworzenie oddzielnej strony internetowej działającej pod oficjalną witryną Urzędu Miasta Łodzi, pod domeną kreatywna.lodz.pl7. Zawiera ona wiele aktualności oraz informacji przydatnych zarówno dla twórczych podmiotów, jak również mieszkańców miasta, dzięki którym wzrośnie ich świadomość. Rys. 18 Potrzeby i obszary wymagające wsparcia ze strony władz miasta 51% preferencyjne warunki najmu lokali wzmocnienie działań informacyjnych 43% pomoc w dostępie do atrakcyjnej lokalizacji miejsca… 32% 30% 27% 24% 22% 19% 16% powołanie instytucji wpierających wsparcie finansowe na start wsparcie finansowe w trakcie pomoc finansowa w adaptacji zabytkowych lokali organizacja wydarzeń sprzyjających nawiązywaniu kontaktów organizowanie imprez promujących kreatywność tworzenie miejsc sprzyjających nawiązywaniu kontaktów 11% 5% Inne 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Źródło: Opracowanie własne Relatywnie duży odsetek ankietowanych wykazywała, iż władze powinny wspomóc tworzenie instytucji 7 wspierających podmioty kreatywne poprzez usługi doradcze, Witryna internetowa stworzona na potrzeby szerzenia informacji oraz promowania środowisk kreatywnych w Łodzi, prowadzona przez Biuro Promocji, Turystyki i Współpracy z Zagranicą Urzędu Miasta Łodzi: www.kreatywna.lodz.pl szkoleniowe i informacyjne. Jest to jedna z głównych barier rozwojowych łódzkiego sektora kreatywnego, dlatego działania w tym zakresie są konieczne dla prawidłowego funkcjonowania twórczych jednostek w Łodzi. Dobrym przykładem, może być działająca już na terenie miasta organizacja pozarządowa Łódź Art Center, będąca dużym wsparciem dla twórczych ludzi, współpracująca z innymi podmiotami w zakresie organizowania konferencji, koncertów oraz różnorodnych imprez kulturalnych. Ponadto fundacja współorganizuje warsztaty szkoleniowe dla młodych, kreatywnych ludzi chcących znaleźć sposób na wdrożenie swoich twórczych pomysłów w życie oraz realizuje projekt inkubatora kultury - Art_Inkubator8. Do stworzenia dojrzałej sieci współpracy oraz klastra kreatywnego w Łodzi wciąż potrzeba większej ilości instytucji wspierających twórcze jednostki. Jedynie 27% ankietowanych podmiotów stwierdziło, iż władze lokalne powinny wspierać początkową działalność kreatywnych jednostek w Łodzi oraz 24% respondentów liczy na wsparcie finansowe w trakcie rozwoju swojej działalności. Łódzki sektor kreatywny nie potrzebuje w dużym stopniu finansowych zastrzyków, ale preferencyjnych warunków dla prowadzenia swojej działalności oraz odpowiednich miejsc, które tą działalność będą stymulować poprzez bliskość kooperantów oraz sprzyjające stawki najmu lokali. Wsparcia finansowego wymagają w znacznej części jednoosobowe działalności gospodarcze, które nie posiadają wystarczającej ilości kapitału na promocję i produkcję twórczych produktów i usług. Władze powinny wykorzystać posiadany przez miasto potencjał, aby koordynować budowę sieci, a nawet klastrów sektora kreatywnego. Do wsparcia budowania klastrów na terenie jednostki, władze mają możliwość skorzystania z różnorodnych instrumentów wsparcia. Rola władz lokalnych w stymulowaniu rozwoju klastrów może być znacząca, dlatego, że w każdym obszarze przewagi konkurencyjnej możliwe jest działanie czynnika publicznego, jak pokazuje diament Portera9. W zakresie kształtowania czynników produkcji dla prawidłowego funkcjonowania klastra, władze miasta powinny stworzyć wyspecjalizowane zaplecze infrastrukturalne, wspierać branże kreatywne za pomocą specjalistycznych programów oświatowych 8 Art_Inkubator – tworzony w ramach Fabryki Sztuki w Łodzi inkubator kultury, projekt EFRR RPO WŁ. Budowa inkubatora sprowadza się do dwóch rodzajów działań. Pierwszym z nich jest rewitalizacja budynków poprzemysłowych i ich adaptacja na siedzibę biur, pracowni artystycznych dla przyszłych beneficjentów. Drugim zadaniem priorytetowym inkubatora będzie wspieranie non profit i pomoc w wejściu na rynek nowych podmiotów sektora kreatywnego. (Źródło: www.artinkubator.com, stan na dzień 11 czerwca 2012r.) 9 Porter M.E., Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001, str. 317; Brodnicki T., Szultka S., Tamowicz P., Polityka wspierania klastrów . Najlepsze praktyki, rekomendacje dla Polski. Niebieskie Księgi 2004, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2004, str. 25 - 26 i szkoleniowych, czy również wspieranie centrów badawczo – rozwojowych pracujących nad wprowadzaniem kreatywnych pomysłów w życie. W zakresie sektorów pokrewnych i wspomagających władze powinny organizować możliwości spotkań i imprez sprzyjających wymianie informacji i stwarzaniu sieci powiązań pomiędzy podmiotami sektora kreatywnego. Z inicjatywy władz powstać mogą również zinstytucjonalizowane formy kooperacji między branżami kreatywnymi w postaci parków technologicznych i naukowych. Obok wspierania rozwoju kreatywności i innowacyjności przedsiębiorstw, władze miasta powinny pełnić rolę wyrafinowanego nabywcy produktów i usług oferowanych przez klaster. Ponadto władze mogą podejmować działania promujące działalność klastra, eliminujące napotykane przez sektor kreatywny bariery, czy podnoszące atrakcyjność lokalizacyjną klastra10. 1.4 Łódź – miasto atrakcyjne w oczach branż kreatywnych? – wyzwania Jednym z najważniejszych elementów decydujących o tym, czy o danym mieście można mówić w kontekście jednostki kreatywnej jest istnienie odpowiednio przygotowanej i profesjonalnej infrastruktury sprzyjającej powstawaniu klastrów kreatywnych. Miasto powinno posiadać odpowiednią atmosferę oraz tworzyć dogodne zaplecza instytucjonalne odpowiadające na potrzeby sektora kreatywnego. Fakt ten potwierdza również analiza powodów, dla których podmioty sektora kreatywnego Łodzi zlokalizowały swoją działalność właśnie na terenie tego miasta. Jedynie 3% ankietowanych docenia zaplecze instytucjonalne wpływające na konkurencyjność sektora kreatywnego (Rys. 65). Większość ankietowanych podmiotów wskazała, jako główny powód prowadzenia działalności w mieście, sentyment do Łodzi, z uwagi na miejsce urodzenia lub zamieszkiwania na tym terenie przez wiele lat. Jest to główny motyw osłabiający ich determinację do migracji w inne miejsca, a to z kolei dowodzi, że faktycznymi powodami lokalizacji działalności w Łodzi są te, wskazywane w dalszej kolejności przez ankietowane podmioty 10 Porter M. E., Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001, str. 317 Rys. 19 Powody lokalizacji działalności w Łodzi sentyment do miasta stosunkowo niskie koszty prowadzenia działalności potencjał miasta stosunkowa łatwość w zaangażowaniu do współpracy istniejąca koncentracja podmiotów zapotrzebowanie rynkowe na świadczone usługi Inne otoczenie instytucjonalne oddziałujące na konkurencyjność 71% 38% 27% 19% 14% 14% 11% 3% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Źródło: Opracowanie własne Znaczny odsetek respondentów wskazał na stosunkowo niskie koszty prowadzenia działalności w Łodzi, znacznie niższe ceny lokali użytkowych niż np. w Warszawie, tańszą siłę roboczą, itp. (prawie 40% ankietowanych podmiotów). Relatywnie niskie koszty przyciągają w głównej mierze podmioty z branży architektonicznej, projektowania specjalistycznego oraz fotografii. Zadowalający jest fakt, iż prawie 1/3 ankietowanych wskazała również na potencjał kulturowy i kreatywny miasta, niespełna 20% docenia w mieście stosunkową łatwość w zaangażowaniu do współpracy oraz 14% jest świadoma istniejącej koncentracji podmiotów kreatywnych i zapotrzebowania rynkowego na usługi, które świadczy. Na podstawie takich odpowiedzi wskazać można iż łódzka branża kreatywna docenia możliwości miasta. Łódź jest dla nich miejscem sentymentalnym, z którego nie chcą wyjeżdżać, a motywami prowadzenia w tym mieście akurat twórczej działalności są przesłanki do bogatego potencjału, jaki w nim tkwi. Biorąc pod uwagę podmioty sektora publicznego, można dojść do wniosku iż powstały na terenie Łodzi głównie wskutek decyzji politycznych podjętych wiele lat wcześniej lub ze względu koniczności dostarczenia określonych usług publicznych na rynek łódzki. Chociaż Łodzi brakuje jeszcze wiele do stworzenia silnie działającego sektora kreatywnego to ankietowane podmioty nie planują przenosić swojej działalności w inne miejsce. Jedynie 9 respondentów zadeklarowało iż wciągu najbliższych pięciu lat planuje przeniesienie działalności do innego miasta. Głównymi powodami takich decyzji były m.in.: fakt, iż współpraca z dużymi, korporacyjnymi klientami wymaga posiadania jednostek zlokalizowanych blisko ich siedzib głównych, stopniowe wyludnianie się miasta, migracje mieszkańców do innych miast, polityka władz, która utrudnia kooperację podczas realizacji projektów. Podmioty zajmujące się działalnością filmową i nagraniową wskazują na brak zleceniodawców na rynku produkcji i postprodukcji filmowej. Ponadto respondenci podkreślają iż w Łodzi trudno jest zyskać odpowiednią grupę odbiorców dla działalności z sektora kreatywnego, skale obrotu są niskie w stosunku do lepiej prosperujących miast. Poza wspomnianym, brakuje wsparcia w zakresie rozpowszechniania informacji i promocji. Branża reklamowa sugeruje również, że jest tutaj stosunkowo mały popyt na usługi reklamowe. Analizując ogólną sytuację sektora kreatywnego w Łodzi, powody wskazywane przez ankietowane jednostki są zasadne i sugerują najważniejsze problemy, których rozwiązaniem w najbliższym czasie powinny zająć się władze miasta. Podmioty twórcze odznaczają się znacznie większą świadomością odnośnie potencjału kulturowego Łodzi niż jej przeciętny mieszkaniec, dla którego głównym wyróżnikiem miasta jest różnorodność kulturowa oraz film i produkcje filmowe. Rys. 20 Wyróżnik potencjału kulturalnego Łodzi rozwinięta kultura offowa różnorodność kulturowa film, produkcje filmowe i podmioty postprodukcyjne wysoka jakość kształcenia w szkołach artystycznych duża liczba festiwali i imprez kulturalnych Inne 61% 42% 42% 21% 21% 16% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Źródło: Opracowanie własne Na pierwszym planie wskazują silnie rozwiniętą kulturę offową, jako wyróżnik miasta na tle innych jednostek naszego kraju (Rys. 66). Najczęściej Łódź kojarzy się z awangardą i „offowością” branży projektowania specjalistycznego (87% podmiotów tej branży). Mimo wielu obszarów wymagających wsparcia oraz barier rozwojowych, z którymi borykają się łódzkie branże kreatywne, większość z nich docenia potencjał miasta oraz nie planuje przeniesienia działalności. Ponadto ponad połowa ankietowanych wskazuje iż istniejące podmioty sektora kreatywnego w Łodzi mogą i mają szanse konkurować z podmiotami innych krajów Europy a nawet świata. Pozytywne nastawienie twórczych jednostek jest dobrym znakiem dla przyszłości sektora kreatywnego w tym mieście. Jednak konieczna jest interwencja władz miasta w obszary wymagające szczególnej uwagi i wsparcia.
