docnieodpłatnie w formacie PDF
download 
Reklamacja Transkrypt
nieodpłatnie w formacie PDF
11 e-mail: [email protected] www.elektro.info.pl listopad 2014 (129) Nakład 9,5 tys. egz. ISSN 1642-8722 indeks 373761 Cena 13,00 zł (w tym 5% VAT) ENERGETAB, HALA K, STOISKO 15 przygotowanie procedury pomiarowej kamery termowizyjne w inżynierii bezpieczeństwa badania odbiorcze linii kablowych SN i WN GRUPA spis treści s. 34 s. 14 s. 44 od redakcji 6 piszą dla nas 8 po godzinach 10 e.nowości 12 e.fotoreportaż 14 e.fotoreportaż elektryczne niechlujstwo 16 e.informuje 18 e.normy 74 wielcy elektrycy 75 e.dystrybucja 76 e.recenzja 77 e.krzyżówka 78 s. 38 automatyka Paweł Stojanowski prezentacja 8DJH – optymalne rozwiązanie dla wszystkich zastosowań 48 Karol Kuczyński pomiary przesunięcia i kąta obrotu – wybrane rozwiązania Karol Kuczyński zestawienie enkoderów obrotowych i liniowych 50 55 Artur Tobiasz prezentacja trudne warunki wymagają specjalnych rozwiązań 57 Mirosław Szmajda, Michał Dołęgowski transformacja Fouriera w procesorach sygnałowych DSP, ogólnego przeznaczenia CPU oraz jednostkach graficznych GPU 58 miernictwo ochrona przeciwporażeniowa Tomasz Bakoń przygotowanie procedury pomiarowej na przykładzie wzorcowania miernika napięcia Megger 23 prezentacja diagnostyka transformatorów na przykładzie wybranego obiektu widowiskowego 28 zestawienie analizatorów parametrów zasilania prezentacja w w w. e l e k t r o . i n f o . p l fotowoltaika 38 Piotr Biczel zastosowanie baterii fotowoltaicznych do zasilania budynków 70 40 SIBA Polska prezentacja bezpieczniki firmy SIBA do zabezpieczeń systemów Karol Kuczyński 4 66 34 kamery termowizyjne w inżynierii bezpieczeństwa – przegląd kamer termowizyjnych Aleksandra Rakowska, Sławomir Noske badania odbiorcze linii kablowych średniego i wysokiego napięcia w świetle obowiązujących norm, standardów i instrukcji Karol Kuczyński, Grzegorz Dymny technologia i przykłady zastosowania 63 kable i przewody Karol Kuczyński do montażu na szynie DIN falownika MSI 27 Grzegorz Hołdyński, Zbigniew Skibko analiza zjawiska odkształceń prądów i napięć Jakub Matasek liczniki energii elektrycznej EQ serii B Jerzy Szymański rezystancyjne zwarcie doziemne napięcia 44 fotowoltaicznych 73 Drodzy Czytelnicy Witam Państwa w kolejnym numerze „elektro.info”, który w znacznej części poświęciliśmy pomiarom różnych wielkości elektrycznych. W codziennym życiu pomiar odgrywa ważną rolę we wszystkich procesach wytwarzania i dystrybucji dóbr, w ochronie środowiska, w prognozowaniu i diagnostyce, transporcie i komunikacji oraz w badaniach naukowych. Znaczna część pracowników zatrudnionych przy wytwarzaniu, budowie i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych ma do czynienia z pracami kontrolno-pomiarowymi. Pomiary kontrolne w instalacjach elektrycznych pozwalają na określenie stanów bezpiecznej eksploatacji, sieci, urządzeń i instalacji w zakresie ochrony przeciwporażeniowej oraz umożliwiają szybką lokalizację uszkodzeń. Prace kontrolno-pomiarowe pozwalają na ocenę jakości wykonanych prac montażowych oraz remontowych. Umożliwiają ocenę warunków bhp, przez eliminację z użytkowania urządzeń niespełniających określonych warunków technicznych oraz lokalizację czynników szkodliwych dla zdrowia. Urządzenia pomiarowe spełniają również ważną funkcję w systemie rozliczeń finansowych. Pozwalają one na ograniczenie nadużyć oraz umożliwiają prowadzenie racjonalnej gospodarki energetycznej. Coraz większe zastosowanie w diagnostyce znajduje termowizja, która pozwala na szybką lokalizację miejsc potencjalnej awarii lub pożaru. Dobry stan techniczny instalacji oraz urządzeń elektrycznych to komfort dla użytkowników oraz zwiększone bezpieczeństwo przeciwpożarowe. W bieżącym numerze prezentujemy kilka ciekawych artykułów merytorycznych z zakresu pomiarów oraz innych ważnych dziedzin elektrotechniki. Wprowadzenie do tematyki pomiarów przygotował Tomasz Bakoń, pracownik naukowy SGGW, w którym opisał przygotowanie procedury pomiarowej na przykładzie wzorcowania miernika napięcia (s. 23). Natomiast Grzegorz Hołdyński i Zbigniew Skibko, pracownicy naukowi Politechniki Białostockiej, opisali dla nas analizę zjawiska odkształceń prądów i napięć na przykładzie wybranego obiektu widowiskowego (s. 28). Problematykę wykorzystania kamer termowizyjnych w inżynierii bezpieczeństwa opisali Grzegorz Dymny i Karol Kuczyński, ten drugi przygotował również przegląd kamer termowizyjnych będący uzupełnieniem artykułu merytorycznego (s. 40). Problematykę badań odbiorczych linii kablowych średniego napięcia, wykonywanych zgodnie z obowiązującymi przepisami i normami przedmiotowymi, opisali Aleksandara Rakowska, pracownik naukowy Politechniki Poznańskiej, oraz Sławomir Noske z ENERGA-OPERATOR SA (s. 66). Metodykę przetwarzania sygnałów z wykorzystaniem transformaty Fouriera opisali Mirosław Szmajda i Michał Dołęgowski z Politechniki Opolskiej (s. 58). Uzupełnieniem numeru jest artykuł Piotra Biczela, pracownika naukowego Politechniki Warszawskiej, poświęcony wykorzystaniu baterii fotowoltaicznych do zasilania budynków w energię elektryczną (s. 70). W numerze znajdą Państwo także informacje o nowościach i imprezach branżowych, w których uczestniczyła nasza redakcja, oraz o zmianach w normalizacji. Serdecznie zapraszam do ciekawej lektury. 6 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l piszą dla nas dr inż. Sławomir Noske Absolwent Wydziału Elektrycznego Politechniki Poznańskiej (1990), w 2013 r. uzyskał tam także tytuł doktora nauk technicznych. Ukończył studia menadżerskie MBA w Gdańskiej Fundacji Kształcenia Menadżerów. Pracownik ENERGA-OPERATOR SA. Obecnie zaangażowany w prace związane z wdrażaniem innowacyjnych rozwiązań Smart Grid w obszarze sieci dystrybucyjnej. Członek Polskiego Komitetu Wielkich Sieci Elektrycznych (PKWSE) reprezentujący Polskę w Komitecie Studiów CIGRE B1 Insulated Cables, Przewodniczący zespołu ds. kabli przy PTPiREE. Autor i współautor wielu publikacji i referatów wygłaszanych na konferencjach międzynarodowych (CIGRE i CIRED) oraz krajowych. Tematyka publikacji jego autorstwa dotyczy badań i diagnostyk linii kablowych oraz obszaru sieci inteligentnych. s. 23 s. 40 s. 66 GRUPA MEDIUM Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A. 04-112 Warszawa, ul. Karczewska 18 tel. 22 810 65 61, faks 22 810 27 42 [email protected] www.elektro.info.pl REDAKCJA prof. dr hab. inż. Aleksandra Rakowska Absolwentka Wydziału Elektrycznego Politechniki Poznańskiej. Uzyskała tytuł doktora nauk technicznych i habilitację także na tym Wydziale. Jest profesorem tytularnym. Jest zastępcą dyrektora Instytutu Elektroenergetyki Politechniki Poznańskiej i kierownikiem Zakładu Elektrowni i Gospodarki Elektroenergetycznej. Przez dwie kadencje pełniła funkcję prorektora ds. nauki. Jest autorem i współautorem ponad 250 publikacji. Poza pracą dydaktyczną i naukową czynnie działa na forum międzynarodowym – w latach 2014–2014 reprezentowała Polskę w Komitecie Studiów CIGRE B1 Insulated Cables, brała udział w pracach czterech Grup Roboczych CIGRE, w roku 2014 uzyskała tytuł CIGRE Distinguished Member; jest członkiem komitetów naukowych konferencji międzynarodowych – m.in. największej światowej konferencji kablowej JICABLE, wielokrotnie wygłaszała referaty na konferencjach międzynarodowych i krajowych. dr hab. inż. Mirosław Szmajda Dr hab. inż. Mirosław Szmajda prof. PO jest absolwentem Wydziału Elektroniki i Telekomunikacji Politechniki Wrocławskiej, którą ukończył w 2000 roku. Od tegoż roku pracuje na Wydziale Elektrotechniki, Automatyki i Informatyki Politechniki Opolskiej, gdzie w 2006 r. obronił pracę doktorską w dyscyplinie elektrotechnika, a w roku 2014 uzyskał stopień doktora habilitowanego. Obecnie pracuje w Instytucie Elektroenergetyki i Energii Odnawialnej na Politechnice Opolskiej na stanowisku profesora nadzwyczajnego. Prowadzi prace naukowo-badawcze w trzech zasadniczych obszarach: jakości energii elektrycznej i zakłóceń w sieciach elektroenergetycznych, zastosowania zaawansowanych metod cyfrowego przetwarzania sygnałów w badaniach przebiegów elektroenergetycznych i biomedycznych, projektowania wbudowanych systemów pomiarowych opartych na mikrokontrolerach i procesorach sygnałowych. 8 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l Redaktor naczelny JULIAN WIATR [email protected] Sekretarz redakcji ANNA KUZIEMSKA [email protected] (redaktor językowy) Redakcja KAROL KUCZYŃSKI [email protected] (redaktor tematyczny) EMILIA SOBIESIAK [email protected] (redaktor www) JACEK SAWICKI [email protected] (redaktor tematyczny) AGATA KENDZIOREK-SKOLIMOWSKA (redaktor statystyczny) REKLAMA I MARKETING tel./faks 22 810 28 14 Dyrektor ds. marketingu i reklamy JOANNA GRABEK [email protected] tel. 0 600 050 380 KOLPORTAŻ I PRENUMERATA tel./faks 22 810 21 24 Dyrektor ds. marketingu i sprzedaży MICHAŁ GRODZKI [email protected] Specjalista ds. dystrybucji ANETA KACPRZYCKA [email protected] Specjalista ds. prenumeraty ANNA SERGEL [email protected] ADMINISTRACJA Główna księgowa BARBARA PIÓRCZYŃSKA [email protected] HR DANUTA CIECIERSKA [email protected] SKŁAD I ŁAMANIE Studio graficzne Grupy MEDIUM DRUK Zakłady Graficzne Taurus Redakcja zastrzega prawo do adiustacji tekstów. Nie zwraca tekstów niezamówionych. Nie ponosi odpowiedzialności za treść reklam i ogłoszeń oraz ma prawo odmówić publikacji bez podania przyczyn. Wszelkie prawa zastrzeżone © by Grupa MEDIUM. Czasopismo znajduje się na liście czasopism punktowanych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Lista recenzentów merytorycznych dostępna jest na stronie www.elektro.info.pl. Wersja pierwotna czasopisma – papierowa. jest członkiem Izby Wydawców Prasy – ISSN 1642-8722 Power Electronics | Napędy Elektryczne VLT® Harmoniczne - kosztowny problem. Rozwiązaniem są napędy VLT® Danfoss. Zastosowanie przetwornic częstotliwości VLT® Low Harmonic Drives, napędów VLT® w wersji 12-pulsowej, zaawansowanych filtrów aktywnych VLT® AAF i pasywnych VLT® AHF to gwarancja poprawy parametrów zasilania i najlepsze rozwiązanie problemu wyższych harmonicznych. 5% dłuższy okres bez awarii za każde 5% mniej harmonicznych w sieci zasilania www.danfoss.pl/vlt indeks firm ABB 38 ADIRCAMS 44 AGREGATY POLSKA 13 ASTOR 53 BALLUF 56 BEMKO 12 BIALL 12, 34 CIRCUTOR 34, 35 43 DANFOSS 1, 9 ELMARK 51 ETI POLAM 61 FLIR 41 FLUKE 7, 35, 45 IMPOL-1 54, 56 INTER-CONSULTING WYDZIAŁ ELEKTROENERGETYKI 33, 36 KAMERY IR 44 KUBLER 54 LOVATO ELECTRIC 37 MEGGER 27 MERSEN 12, 69 MERSERWIS 37 NDN 37 NKT CABLES 3 NOWIMEX 5 PREDICTIVE SERVICE EUROPE 12, 78 RENISHAW 54, 56 REVICO 79 SBT 31 SCHNEIDER ELECTRIC 57 2, 73 SICK 55 SIEMENS 48 SILCO 59 SIMEX 55 SONEL 37, 46 TEMA 2 GIRA 80 TEST-THERM 46 TME 47 TURCK 55 VIGO SYSTEM 47 ZELTECH 65 10 listopadzie na stronie internetowej poruszyliśmy tematy związane z termowizją i miernictwem. Miesiąc rozpoczęliśmy artykułem Fryderyka Łasaka na temat badań i pomiarów instalacji elektrycznych w obiektach zagrożonych wybuchem. Następnie Stanisław Wojtas oraz Marek Wołoszyk przybliżyli nam sposoby oceny systemów uziemień z wykorzystaniem pomiarów metodą udarową. Dariusz Brodecki, Michał Kaczmarek oraz Paweł Rózga omówili pomiary skuteczności tłumienia zaburzeń różnicowych i wspólnych. O wpływie przewodów kompensacyjnych i spoiny odniesienia na poprawność wskazań przyrządów dowiedzieliśmy się z artykułu Tomasza Bakonia. Jordan Mężyk, Andrzej Zbrowski oraz Artur Flach opisali system do wspomagania pomiarów akustycznych. Drugą połowę miesiąca rozpoczęliśmy artykułem Wiery Oliferuk na temat termografii podczerwieni i zastosowanie jej do kontroli pracy urządzeń elektrycznych. O nowym wymiarze inspekcji linii napowietrznych SN i WN mogliśmy przeczytać w artykule Piotra Baszczoka i Andrzeja Klara. Następnie Piotr Bilski przedstawił problematykę pomiarów instalacji elektrycznych, a Karol Kuczyński – zasady kontroli i sprawdzeń okresowych instalacji elektrycznych w obiektach budowlanych. Miesiąc zakończymy artykułem Karola Kuczyńskiego na temat oscyloskopów analogowych i cyfrowych. W listopadzie dla naszych Cytelników przygotowaliśmy krzyżówkę, w której nagrodą jest ściągacz do izolacji Knipex, ufundowany przez sklep internetowy ProfiTechnik. Krzyżówka dostępna jest na stronie www.krzyzowka.elektro.info.pl. Zachęcamy do rozwiązania i nadsyłania odpowiedzi! Tekst Emilia Sobiesiak 46 PROFITECHNIK SIBA POLSKA W w w w. e l e k t r o . i n f o . p l Rys. Robert Mirowski COMAP w listopadzie nowości ściągacz izolacji z przewodów KEW6315 D yoritsu KEW6315 marki Biall to analizator jakości energii klasy S (pomiary zgodne z IEC 610 0 0 - 4 - 30, IEC 61000-415, EN 50160) oferujący jednoczesny pomiar mocy i analizę jakości energii z pełną rejestracją. Dane zapisywane są na karcie SD, a ich przesył do PC lub urządzeń Android odbywa się z a p omo c ą Blue t o o t h . KEW6315 mierzy wartości TrueRMS napięć i prądów (chwilową, max, min, średnią), Hz, moc i energię czynną /bierną /pozorną, współczynnik mocy (PF), prąd In, za- o odizolowania powszechnie używanych przewodów okrągłych stosuje się wiele specjalnych narzędzi. Jednym z nich jest propozycja firmy Knipex – ściągacz izolacji z przewodów, który przeznaczony jest w szczególności do wykorzystywania przy pracach instalacyjnych, montażowych, modelarskich oraz domowych. Narzędzie to przeznaczone jest do zdejmowania izolacji z przewodów jedno- lub wielożyłowych od 0,2 do 6,0 mm2 o izolacji z tworzywa. Przyrząd posiada obcinak do przewodów miedzianych i aluminiow ych ( jednoż yłow ych o przekroju do 2,5 mm2 i wielożyłowych o przekroju do 6 mm2) oraz ogranicznik długości zdejmowanej izolacji (w zakresie 6–18 mm). Noże zdejmujące izolację oraz ogranicznik długości są częściami wymiennymi. Atutem szczypiec jest to, że nie wymagają one regulacji. Samoczynnie dostosowują się zarówno do głębokości cięcia, jak i do średnicy przewodu. Szczęki zaciskowe z wbudowanymi ostrzami stabilnie przytrzymują przewód i zapobiegają przed wyślizgnięciem przewodu podczas ściągania izolacji. Po zdjęciu izolacji narzędzie automatycznie powraca do pozycji w yjściowej. Zwarta i prosta budowa oraz niewielka waga produktu sprawiają, że jest on bardzo wygodny w obsłudze, szczególnie podczas powtarzanych operacji. Dużym komfortem są ergonomiczne wkładki w rękojeści. Prosta budowa oraz umiarkowana cena sprawiają, że jest to popularny przyrząd do podstawowych prac elektrycznych. Szczypce automatyczne Knipex można kupić w sklepie internetowym ProfiTechnik.pl. złączki zaciskowe pomarańczowe F irma BEMKO wprowadziła do oferty szybkozłączki serii P031/P302. Przystosowane są do wykony wa n ia i nsta lacji oświetleniowych bądź innych prac elektroinstalacyjnych. Od strony instalacji mamy możliwość podłączenia pojedynczego przewodu o przekroju (0,75÷2,5) mm2 - P031 lub przewodu 2×0,75÷2,5 mm2 – P032) natomiast od strony oprawy linki (0,5÷2,5) mm2. Dzięki swojej budowie możemy w szybki i bezpieczny sposób łączyć poszczególne obwody elek- 12 tryczne. Obudowa w kolorze białym, wykonana z tworzywa o klasie palności UL 94V2, wyposażona jest w okienko służące do kontroli fazy. Zaciski wewnętrzne wykonane z niklowanego mosiądzu pozwalają na wykorzystanie w instalacjach o napięciu nominalnym do 450 V i prądem znamionowym do 24 A. w w w. e l e k t r o . i n f o . p l K potrzebowanie mocy, harmoniczne (do 50.). Mierzone parametry jakości: wzrosty/zapady/ przer w y/prze pięcia napięcia, prądy rozruchowe, migotanie światła (flicker) Pst i Plt, asymetria zasilania. Mo ż l iwe jes t przygotowanie raportu zgodności z EN 50160. Miernik może symulować poprawę współczynnika mocy PF przez wyznaczanie pojemności baterii kondensatorów. KEW6315 dzięki współpracy z przekładnikami C T i V T ( pr z ek ł a d n i a 0,01∼9999,99) i dużemu wyborowi przystawek pozwala na wszechstronne zastosowanie. nowa linia ograniczników przepięć IEC u r ge -Tra p ® t o nowa marka ograniczników przepięć zgodnych ze standardem IEC. Linia ograniczników Surge-Trap® IEC Mersen obejmuje urządzenia typów 1, 1+2, 2, 2+3 w wielu wersjach produktowych: w odniesieniu do napięć nominalnych (12 V, 24 V, 48 V, 60 V, 120/208 V, 230/400 V, 277/480 V, 400/690 V i powyżej) oraz konfiguracji sieci (TNS, TT, TNC, IT). Szczególnie warte podkreślenia cechy linii produktów Surge-Trap® to brak wymogu dobezpieczenia ograniczników przeznaczonych do aplikacji fotowoltaicznych, opcja filtrowania EMI, najszerszy zakres S ograniczników dla zewnętrznego oświetlenia LED, odwracalna obudowa urządzeń wtykowych, wersja kompaktowa (dwa bieguny w jednym module), rozwiązania dla fotowoltaiki do 1500 V DC, rozwiązania przyjazne dla komunikacji po linii zasilania (PLC) czy brak prądu upływu w aplikacjach systemów pomiarowych. nr 11/2014 Zapewniamy pomoc w doborze zespołów prądotwórczych w zakresie: lokalizacji z uwzględnieniem stref pożarowych. określenia wymaganej mocy do zasilania urządzeń pożarowych (pomp, wentylatorów) z szczególnym uwzględnieniem prądów rozruchowych. określenia charakterystyk rozruchowych na podstawie dostarczonej dokumentacji silników elektrycznych. sposoby rozruchu wymaganych pomp i wentylatorów (rozruch bezpośredni, trójkąt-gwiazda, układu softstart i/lub falownik) zgodnie z dopuszczeniem przez rzeczoznawcę straży pożarnej. uzgodnień ppoż w projektowanych dokumentacjach. wykonujemy środowiskowe operaty hałasowe wymagane przy lokalizacji agregatów prądotwórczych na terenach zabudowanych. wspomagamy projekotwanie w zakresie lokalizacji i sterowania głównego wyłącznika prądu z uwaględnieniem sterowania wyłącznikiem dla wszystkich niezbędnych źródeł prądu (stacja transformatorowa, agregat prądotwórczy, zasilacze UPS). Dostarczamy również zespoły prądotwórcze specjalne: zabudowane w kontenerach podziemnych (nie zajmują przestrzeni wokół budynku i posiadają niższą emisję hałasu). z wyniesionymi zewnętrznymi układami chłodzenia (brak wielkogabarytowych kanałów wentylacji, mniejsze pomieszczenie zabudowy, mniejsza emisja hałasu). fotoreportaż konferencja elektro.info Z espoły prądotwórcze oraz zasilacze UPS w układach zasilania budynków – to tytuł konferencji zorganizowanej przez redakcję „elektro.info”. Wykłady odbyły się 22 października w Instytucie Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Spotkanie zgromadziło ponad 200 uczestników, wśród których znaleźli się również wystawcy. Swoje produkty zaprezentowały firmy: EVER, AGREGATY POLSKA, EST ENERGY, GE, MAS, COMEX, BENNING, DELTA POWER, AG IT PROJECT, DELTA ENERGY SYSTEMS, CES. Jako pierwszy głos zabrał redaktor naczelny „elektro.info” mgr inż. Julian Wiatr, który przywitał wszystkich gości oraz wygłosił krótkie przemówienie. Specjalnym punktem konferencji było wręczenie nagród VERBA DOCENT, które w tym roku otrzymali: dr inż. Tomasz Bakoń, mgr inż. Marcin Orzechowski oraz dr inż. Michał Szewczyk. Program podzielono na cztery sesje. Pierwszą poprowadził Michał Szewczyk. Wykład wprowadzający w merytoryczne zagadnienia konferencji pt. „Źródła zasilania budynków. Dobór mocy źródeł zasilających. Ochrona przeciwporażeniowa w instalacjach zasilanych z generatora zespołu prądotwórczego lub zasilacza UPS” wygłosił Julian Wiatr. Następnie odbyło się wystąpienie firmy Agregaty Polska na temat pewności zasilania. Sesję zakończył referat mgr. inż. Jacka Katarzyńskiego pt. „Praca synchroniczna zespołów prądotwórczych z siecią sztywną w układzie wspomagania sieci elektroenergetycznej”. 15 » 14 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2014 14 » Drugiej sesji plenarnej przewodniczył Julian Wiatr. Wysłuchaliśmy referatu na temat niezawodności zasilania gwarantowanego dla obiektów data center, który wygłosił dr. hab. inż. Paweł Piotrowski. Następnie mgr Wojciech Jarząbski z firmy EST Energy zaprezentował nowoczesne elementy infrastruktury technicznej optymalizujące bezpieczeństwo i koszty eksploatacyjne obiektów. Odporność systemów zasilania gwarantowanego na awarie – to temat wykładu mgr. inż. Mirosława Miegonia. Na koniec tej sesji odbyła się prezentacja firmowa MAS na temat innowacyjnych systemów zasilania awaryjnego i gwarantowanego. W trzeciej sesji plenarnej uczestnicy konferencji wysłuchali m.in. wykładu dr. hab. inż. Piotra Biczela na temat zastosowania baterii fotowoltaicznych do zasilania budynków. Temat „Zasobniki energii – wyzwania innowacyjnych systemów zasilania” omówił dr inż. Piotr Białoskórski. Sesję zakończył mgr inż. Mariusz Mikulski wykładem na temat przewodów szynowych w układach zasilania gwarantowanego. Ostatnią sesję plenarną konferencji rozpoczął bryg. dr inż. Waldemar Wnęk, który omówił ochronę przeciwpożarową serwerowni. Następnie firma GE zaprezentowała wysokosprawne systemy zasilania gwarantowanego GE. Konferencja zakończyła się wykładem bryg. dr. inż. Waldemara Jaskółowskiego oraz mgr. inż. Juliana Wiatra pt. „Wentylacja przedziału bateryjnego zasilaczy UPS. Zasady instalowania przeciwpożarowego wyłącznika prądu”. Dziękujemy wszystkim za tak liczny udział w konferencji. Mamy nadzieję, że organizacja oraz wartość merytoryczna wykładów spełniły Państwa oczekiwania. Tekst i fot. Emilia Sobiesiak nr 11/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 15 fotoreportaż elektryczne niechlujstwo J Fantazja ludzka nie zna granic – drzewo jako maszt odgromowy W końcu do czegoś przydał się przewód uziemiający Ta instalacja została „odtworzona” po wybuchu butli gazowej 16 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l ak wiele jest do zrobienia w zakresie poprawy bezpieczeństwa w naszym kraju, wiedzą chyba wszyscy. Praktyka codziennego postępowania osób odpowiedzialnych za bezpieczeństwo eksploatacji urządzeń elektrycznych często odbiega od społecznych oczekiwań. Milczenie społeczeństwa pomimo występujących w otoczeniu zdewastowanych czynnych urządzeń elektrycznych wynika z braku świadomości czyhających zagrożeń. Pomimo przedstawiania w „elektro.info” powszechnych zagrożeń, nadal ignoruje się potrzebę poprawy bezpieczeństwa w tym zakresie. Tworzy się natomiast niekończącą się liczbę często sprzecznych przepisów. Dużo do życzenia pozostawia również problem ich interpretacji przez urzędników, projektantów, inwestorów oraz rzeczoznawców ds. zabezpieczeń ppoż. Wiadomym jest od dawna, że zbyt duża liczba przepisów w postaci nakazów i zakazów powoduje szukanie luk prawnych bez zastanawiania się nad ewentualnymi dalszymi konsekwencjami społecznymi. Szuka się tak zwanej furtki, która jedynie umożliwi uniknięcie odpowiedzialności prawnej. W instytucjach odpowiedzialnych za ochronę przyrody zatrudnia się osoby bez kwalifikacji kierunkowych wychodząc z założenia, że przepisy są tak szczegółowe, iż nie musi być to osoba posiadająca wykształcenie z zakresu leśnictwa lub ekologii. Niestety, w rzeczywistości okazuje się, że zamiast wykształconych ekologów pojawiają się tzw. ekolodzy amatorzy, dla których zrównoważony rozwój lub symbioza to terminy obce. Często spotyka się urządzenia lub sieci elektroenergetyczne zarośnięte lub obrośnięte przez gałęzie pobliskich drzew, które zagrażają bezpieczeństwu najbliższego otoczenia, a ich usunięcie graniczy niemal z cudem. Otóż usuniecie drzewa wymaga przejścia skomplikowanej procedury prawnej oraz uiszczenia wysokich opłat, odstraszając osoby odpowiedzialne za bezpieczeństwo, powodując tym samym świadome stwarzanie zagrożeń. Widzimy niekończącą się pogoń za łatwym zyskiem, który skutkuje wieloma zaniedbaniami. Honoraria pozyskiwane przez projektantów swoją wysokością zniechęcają do poprawnego opracowywania projektów. Bardzo często dokumentacja projektowa, spełniająca formalną stronę określoną w przepisach, nie nadaje się do realizacji. Młode pokolenie projektantów, któremu brakuje wiedzy i doświadczenia, zaczyna przejmować złe nawyki od doświadczonych projektantów i popełnia kardynalne błędy w swoich opracowaniach. Nie bez winy są komisje kwalifikacyjne, które również zmieniły sposób postępowania i wielokrotnie zachowują się jak „maszynki do robienia pieniędzy”, wydając świadectwa osobom niedouczonym. Utworzony z wielkim rozmachem Urząd Regulacji Energetyki nie zajmuje się kontrolą stanu bezpieczeństwa i zatrudnia głównie prawników lub ekonomistów. Brakuje natomiast instytucji zajmującej się kontrolami 17 » nr 11/2014 dostarc zamy y tworzym zimy gromad stanu bezpieczeństwa, która pilnowałaby tej problematyki i dotkliwie karała winnych zagrożeń stwarzanych przez publicznie dostępne zdewastowane, czynne urządzenia elektroenergetyczne. W konkluzji nasuwa się pytanie, czy decyzja o likwidacji Państwowej Inspekcji Gospodarki PaliwowoEnergetycznej nie była zbyt pochopna? Praktyka pokazuje, że wszelkie instytucje zajmujące się ściganiem przestępstw i wykroczeń stają na wysokości zadania przy szukaniu winnego po zdarzeniu. Nikt jednak nie dba o to, by do negatywnych zdarzeń nie dochodziło. Na zdjęciach prezentujemy czynne, zdewastowane urządzenia elektroenergetyczne, które są realnym zagrożeniem porażenia prądem elektrycznym. Tekst Julian Wiatr, fot. Julian Wiatr, Jacek Jaworski promocja 16 » RZ INFO ETEL RMA NE C JE 185zł! Dwuletnia prenumerata w cenie dostęp online prenumerata edukacyjna (studencka) – 75 zł prenumerata roczna – 105 zł Bez komentarza – schronisko górskie Grupa MEDIUM ul. Karczewska 18, 04-112 Warszawa tel.: 22 810 21 24, 512 60 84, faks: 22 810 27 42 e-mail: [email protected] ZAMAWIAM PRENUMERATĘ ELEKTRO.INFO OD NUMERU RODZAJ PRENUMERATY NAZWA FIRMY ULICA I NUMER KOD POCZTOWY I MIEJSCOWOŚĆ OSOBA ZAMAWIAJĄCA RODZAJ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ E-MAIL TELEFON KONTAKTOWY Informujemy, że składając zamówienie, wyrażacie Państwo zgodę na przetwarzanie wyżej wpisanych danych osobowych w systemie zamówień Grupy MEDIUM w zakresie niezbędnym do realizacji powyższego zamówienia. Zgodnie z Ustawą o ochronie danych osobowych z dnia 29 sierpnia 1997 r. (DzU Nr 101/2002, poz. 926 z późniejszymi zmianami) przysługuje Państwu prawo wglądu do swoich danych, aktualizowania ich i poprawiania. Upoważniam Grupę MEDIUM do wystawienia faktury VAT bez podpisu odbiorcy. Wysyłka będzie realizowana po dokonaniu wpłaty na konto: Volkswagen Bank Polska S.A. 09 2130 0004 2001 0616 6862 0001 Rosjanie mawiają: „Gniot sa, nie łamiotsa” Tradycyjnie prowizorki są najtrwalsze DATA I CZYTELNY PODPIS Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych w celach marketingowych przez Grupę MEDIUM oraz inne podmioty współpracujące z Wydawnictwemz siedzibą w Warszawie przy ul. Karczewskiej 18. Informujemy, że zgodnie z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. (DzU Nr 101/2002, poz. 926 z późniejszymi zmianami) przysługuje Pani//Panu prawo wglądu do swoich danych, aktualizowania i poprawiania ich, a także wniesienia umotywowanego sprzeciwu wobec ich przetwarzania. Podanie danych ma charakter dobrowolny. nr 11/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l CZYTELNY PODPIS 17 informuje Studium Podyplomowe – XIV edycja „Projektowanie instalacji i urządzeń elektrycznych wspomagane komputerowo” polski sektor fotowoltaiczny w latach 2013/2014 w statystyce T Rynek fotowoltaiczny w Polsce dopiero się kształtuje, jednak jego rozwój przebiega w sposób bardzo dynamiczny. Duże zainteresowanie fotowoltaiką pojawiło się w ciągu ostatnich czterech lat. Jeszcze w 2007 roku, według w yników pierwszego badania rynku fotowoltaicznego przeprowadzonego przez Instytut Energetyki Odnawialnej, na krajowym rynku fotowoltaiki funkcjonowało zaledwie 6 firm, wśród nich 4 producentów oraz jedynie 2 firmy oferujące kompleksową usługę montażu instalacji wraz z jej rozruchem. Aktualnie odnotowano działalność 225 firm w branży fotowoltaicznej w Polsce. Według najnowszych danych Instytutu Energetyki Odnawialnej, w roku 2013 zostało sprzedanych w Polsce 20,4 tys. sztuk paneli fotowoltaicznych o łącznej mocy około 5,1 MWp. Część z nich już zainstalowano i oddano do użytku. W I kwartale 2014 roku powstało 2,4 MWp nowych instalacji PV. Około 85% z n ich to i nsta lacje on grid – przyłączone do sieci elektroenergetycznej. Obecnie łączna moc instalacji fotowoltaicznych wynosi 6,6 MWp, podczas gdy na koniec 2013 roku łączna moc wynosiła 4,2 MWp, a w samym 2013 roku powstało zaledwie 0,6 MWp. W roku 2013 obroty na rynku wyniosły około 4,4 mln złotych. Wiąże się to ze spadkiem dynamiki powstawania nowych inwestycji fotowoltaicznych. Jednak biorąc pod uwagę tylko pierwszy kwartał roku 2014 można oszacować, iż obroty sięgają już ponad 18 mln złotych, co świadczy o silnym ożywieniu rynku. Większość paneli fotowoltaicznych na rynku polskim pochodzi z importu. Z danych IEO wynika, że zagraniczne produkty stanowią 80% wszystkich sprzedanych paneli fotowoltaicznych na krajowym rynku, 19 18 » radycyjnie jako patron medialny braliśmy udział w zajęciach wyjazdowych Studiów Podyplomowych – Projektowanie Instalacji i Urządzeń Elektrycznych Wspomagane Komputerowo, które od wielu lat organizowane są przez Wydział Elektryczny Politechniki Wrocławskiej. Podczas każdej edycji studiów tradycyjnie dwa zjazdy odbywają się jako spotkania wyjazdowe, podczas których zajęcia prowadzą pracownicy uczelni i zaproszeni goście. Tym razem zorganizowano je w dniach 14–16 listopada w hotelu ARTUS w Karpaczu. Zajęcia w Karpaczu prowadzili: kierownik studiów dr inż. Kazimierz Herlender, mgr inż. Edward Kaspura oraz redaktor naczelny elektro.info, mgr inż. Julian Wiatr. W tegorocznej XIV edycji studiów bierze udział 17 słuchaczy, którzy pragną pogłębić swoją wiedzę w zakresie projektowania urządzeń oraz instalacji elektrycznych. Program studiów obejmuje łącznie 180 godzin dydaktycznych (dwa semestry), w ramach których słuchacze mają wykłady teoretyczne oraz zajęcia praktyczne w laboratorium komputerowym. Każdy słuchacz ma obowiązek oprócz zaliczenia poszczególnych przedmiotów objętych programem nauczania, wykonać pracę końcową będącą projektem instalacji elektrycznych budynku usługowo-mieszkalnego, który podlega obronie przed komisją powołaną przez Dziekana Wydziału Elektrycznego Politechniki Wrocławskiej. W ramach spotkań wyjazdowych oprócz wykładów merytorycznych zaplanowana jest prezentacja wyrobów firm zajmujących się produkcją urządzeń elektrycznych oraz oprogramowania inżynierskiego wspomagającego projektowanie. Podczas pierwszego wyjazdowego zjazdu słuchacze mieli okazję wysłuchać kilku wykładów merytorycznych. Pierwszy wygłosił Edward Kaspura z firmy ELKAS w Świdnicy. Dotyczył on dokumentacji projektowej oraz zasad jej uzgadniania. Prowadzący omówił wymagania Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 roku w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego (DzU nr 120/2003, poz. 1133, z późn. zm.) i Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004 roku w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji w w w. e l e k t r o . i n f o . p l technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno-użytkowego (DzU nr 202/2004, poz. 2072, z późn. zm.). Przybliżył także zasady uzgadniania projektu budowlanego wynikające z Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 roku w sprawie uzgadniania projektu budowlanego pod względem ochrony przeciwpożarowej (DzU nr 121/2003, poz. 1137, z późn. zm.) oraz wyjaśnił zasady uzgadniania dokumentacji z rzeczoznawcą ds. bhp oraz uzgadniania dokumentacji w zespole uzgadniania dokumentacji projektowej uzbrojenia podziemnego terenu (ZUDP). Wykład zakończyło omówienie wymagań, jakie musi spełnić projekt budowlany stanowiący załącznik do wniosku o wydanie pozwolenia na budowę. Kolejne wykłady poświęcone doborowi przewodów i kabli niskiego i średniego napięcia wygłosił Julian Wiatr, który omówił zasady doboru przewodów i kabli do różnych warunków pracy, takich jak długotrwałe dopuszczalne obciążenie prądowe, spadek napięcia, wytrzymałość mechaniczna, wytrzymałość zwarciowa oraz warunki ochrony przeciwporażeniowej. Wykłady rozpoczęło omówienie zasad prowadzenia obliczeń zwarciowych oraz oceny samoczynnego wyłączenia w różnych układach zasilania zgod- Kierownik studiów, dr inż. Kazimierz Herlender, zapowiada kolejny wykład Słuchacze i wykładowcy po zakończonych zajęciach dydaktycznych nr 11/2014 nie z normą PN-HD 60364-4-41:2009 Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część 441: Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przed porażeniem elektrycznym. Następnie omówiono zasady zabezpieczania przewodów i kabli oraz problematykę wybiórczości działania poszczególnych stopni zabezpieczeń. Prowadzący przybliżył także zasady doboru przewodów elektrycznych zasilających urządzenia przeciwpożarowe, których funkcjonowanie jest niezbędne w czasie pożaru zgodnie z wymaganiami normy N SEP-E 005 Dobór przewodów elektrycznych do zasilania urządzeń przeciwpożarowych, których funkcjonowanie jest niezbędne w czasie pożaru. Omówione zostały krzywe pożarowe, zdefiniowane w normie PN-EN 1363-2:2001 Badanie odporności ogniowej. Część 2. Procedury alternatywne i dodatkowe. Szczególna uwaga została zwrócona na krzywą celulozową, stanowiącą podstawę badań ogniowych. Zanalizowano wpływ temperatury pożaru na rezystancję przewodów oraz skutki tego zjawiska w zakresie skuteczności ochrony przeciwporażeniowej i spadku napięcia. Przedstawiony został wpływ wzrostu rezystancji przewodów zasilających na pracę wybranych urządzeń elektrycznych oraz zachowanie się przewodów układanych pod tynkiem w czasie pożaru. Prezentowane wymagania w zakresie zasilania urządzeń ppoż. zostały wprowadzone do projektu nowelizacji Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki im ich usytuowanie (DzU nr 75/2002, poz. 690, z późn. zm.). Uczestnicy zajęć otrzymali od naszej redakcji m.in. miniporadnik wydany w ramach serii wydawniczej „Niezbędnik elektryka” pt. „Dobór przewodów i kabli elektrycznych niskiego napięcia” oraz numer „elektro.info”. Uzupełnieniem wykładów merytorycznych była prezentacja wyrobów zaproszonych firm zajmujących się produkcją lub dystrybucją urządzeń elektrycznych. W czasie zajęć wyjazdowych słuchacze mogli wymieniać się doświadczeniami z wykładowcami oraz uzyskać szereg informacji od przedstawicieli zaproszonych firm. Zajęcia wyjazdowe zakończyło wstąpienie kierownika studiów podyplomowych, Kazimierza Herlendera, który podziękował wykładowcom i zaproszonym firmom oraz przedstawił słuchaczom plan kolejnego zjazdu. Tekst i fot. ww Konferencja Naukowo-Techniczna Warszawskiego Oddziału Stowarzyszenia Polskich Energetyków W dniach 10–12 października w miejscowości Nałęczów odbyła się Konferencja Naukowo-Techniczna Warszawskiego Oddziału Stowarzyszenia Polskich Energetyków pt. „Jakość energii elektrycznej i współczesne problemy zasilania z uwzględnieniem problemów odnawialnych źródeł energii”. Obrady konferencji poprzedziło wystąpienie prezesa Warszawskiego Oddziału SPE, mgr inż. Dariusza Duplickiego, który wraz z członkami Zarządu Oddziału powitał wszystkich uczestników konferencji i wykładowców oraz zapoznał z planem trzydniowych obrad. W konferencji udział wzięło 65 osób z całego kraju. Podczas obrad zostało wygłoszonych szereg referatów poświęconych projektowaniu, budowie oraz eksploatacji urządzeń i instalacji elektrycznych niskiego napięcia z uwzględnieniem jakości energii elektrycznej i współczesnych problemów zasilania obiektów budowlanych i budynków w energię elektryczną z uwzględnieniem odnawialnych źró- nr 11/2014 deł energii. Obradom konferencji towarzyszyła wystawa poświęcona ochronie przeciwprzepięciowej oraz przeciwpożarowej w budynkach z układami fotowoltaicznymi, a także kompensacji mocy biernej. Każdego dnia po zakończonych obradach uczestnicy konferencji podczas kolacji mieli okazję do wymiany doświadczeń oraz zadawania pytań wykładowcom. Obrady konferencji zakończyło wystąpienie prezesa Warszawskiego Oddziału SPE, który podsumował obrady konferencji i wręczył certyfikaty uczestnictwa. Tekst i fot. Antoni Burak 18 » których łączna moc jest równa około 4,1 MWp. Na podstawie analizy danych sprzedaży za rok 2013 odnotowano, iż dominujący w niej udział miały niemieckie panele fotowoltaiczne. Spadł natomiast odsetek paneli pochodzących z krajów azjatyckich. Wśród trendów sprzedaży należy ponadto podkreślić znaczące umocnienie się pozycji krajowych producentów modułów fotowoltaicznych. Świadczy to o spełnianiu przez krajowych producentów norm jakości i konkurencyjnej cenie polskich urządzeń. Na podstawie danych IEO oraz prognozy rynkowej można wywnioskować, iż firmy spodziewają się w 2014 roku całkowitej sprzedaży na poziomie około 50 MWp. Zakładają, że około 85% całkowitego wolumenu sprzedaży będą stanowiły elektrownie typu on grid. Biorąc pod uwagę moce produkcyjne funkcjonujących 14 fabryk paneli fotowoltaicznych w Polsce, ich sumaryczny potencjał produkcyjny szacowany jest na poziomie 600 MW/rok, co przekłada się na wielkość maksymalnie około 2,4 miliona paneli rocznie. targi ELEKTROTECHNIKA 2015 XIII Międzynarodowe Targi ELEKTROTECHNIKA 2015 odbędą się w Warszawie w dniach 25–27 marca, tradycyjnie w EXPO XXI. Targi ELEKTROTECHNIKA skierowane są do producentów i użytkowników sprzętu niskiego, średniego i wysokiego napięcia oraz systemów alarmowych i rozwiązań umożliwiających instalację przewodów elektrycznych w nowoczesnych budynkach. Równolegle z targami ELEKTROTECHNIKA odbędą się targi ŚWIATŁO oraz wystawa TELETECHNIKA. Integralnym elementem Targów ELEKTROTECHNIKA są konferencje, szkolenia i warsztaty. Najważniejsze wydarzenie to cykl kilkunastu szkoleń dla projektantów in- Uczestnicy konferencji podczas obrad 20 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 19 » informuje 19 elektro.info szkoli elektryków » stalacji elektrycznych oraz wyższej kadry menadżerskiej odpowiedzialnej za nadzór, wykonawstwo, inwestycje oraz eksploatację instalacji w różnego typu obiektach organizowany wspólnie z Polską Izbą Inżynierów Budownictwa. Szczegółowe informacje na temat nadchodzącej edycji targów można uzyskać na stronie internetowej targów www. elektroinstalacje.pl, kontakt: office@ elektroinstalacje.pl. P aździernik to miesiąc wytężonej pracy naszej redakcji. Redaktor Julian Wiatr prowadził cykl wykładów dla członków MOIIB, członków SEP O/Kalisz oraz WOIIB zrzeszonych przy Delegaturze Terenowej w Kaliszu. Cykl szkoleń rozpoczął wykład dla członków MOIIB zrzeszonych przy Biurze Terenowym w Płocku, poświęcony ochronie przeciwpożarowej. Zajęcia poprzedziło wystąpienie kierowniczki BT MOIIB w Płocku Hanny Marszałek, która przywitała słuchaczy oraz wprowadziła w tematykę szkolenia. Na początku omówiono zagadnienia związane z procesem spalania oraz rozwoju pożaru. Prowadzący zdefiniował materiały pod względem zapalności. Następnie omówił rozwój oraz moc pożaru, zwracając uwagę na impuls rozgorzenia powstający w chwili przejścia pożaru z pierwszej do drugiej fazy rozwoju. Następnie analizowano odporność ogniową i odporność pożarową oraz zasady obliczania gęstości obciążenia ogniowego. Po przybliżeniu podstaw rozwoju pożaru i wymagań techniczno-budowlanych, prowadzący omówił zagrożenia pożarowe stwarzane przez ograniczniki przepięć oraz zagrożenie wybuchowe stwarzane przez nieprawidłowo eksploatowane baterie akumulatorów. Wyjaśnił, jakie powinny być warunki odymiania dróg ewakuacyjnych oraz przedstawił zasady zasilania urządzeń elektrycznych, których funkcjonowanie jest niezbędne w czasie pożaru zgodnie z wymaganiami normy N SEP-E 005. Zaprezentowano także zasady projektowania ochrony przeciwpożarowej kanałów i tuneli kablowych oraz wymagania stawiane oświetleniu awaryjnemu. Podczas zajęć omówiono zasady projektowania przeciwpożarowego wyłącznika prądu. Wykład zakończyła prezentacja wymagań w zakresie odległości kontenerowych stacji transformatorowych oraz zespołów prądotwórczych od innych obiektów budowlanych i budynków pod względem ochrony przeciwpożarowej. II KONGRES ELEKTRYKI POLSKIEJ W dniach 1–2 grudnia 2014 r. odbędzie się II KONGRES ELEKTRYKI POLSKIEJ. Kongres jest pierwszym od 5 lat najobszerniejszym przeglądem stanu i kierunków rozwoju szeroko rozumianej elektryki. Organizowany jest w szczególnej chwili, gdy Stowarzyszenie Elektryków Polskich, największe i najstarsze stowarzyszenie inżynierskie, świętuje swoje 95-lecie. Celem II Kongresu jest zainicjowanie i przeprowadzenie prac nad Raportem „Elektryka źródłem w yzwań cywilizacji XXI wieku”, który powinien stanowić silne wsparcie decydentów w podejmowaniu przez nich systemowo spójnych działań, niezbędnych dla bezpiecznego, zrównoważonego rozwoju kraju. II Kongres Elektryki będzie zwracał szczególną uwagę na szeroko rozumiane bezpieczeństwo techniczne Polski w warunkach rozwoju nowych technik i technologii. Dotyczy ono w szczególności bezpieczeństwa energetycznego (zwłaszcza bezpieczeństwa procesów produkcji, dostaw i wykorzystywania energii elektrycznej) oraz coraz istotniejszego cyberbezpieczeństwa i związanego z nim bezpieczeństwa informacyjnego, które mają ścisły związek z bezpieczeństwem kluczowych systemów technicznych, również energetycznych. II Kongres ma stanowić formę wymiany poglądów i wypraco21 20 » w w w. e l e k t r o . i n f o . p l Podczas zajęć w siedzibie MOIIB Podczas szkolenia w Kaliszu Natomiast 3 października został wygłoszony wykład poświęcony instalacjom elektrycznym w strefach zagrożonych wybuchem dla członków SEP O/Kalisz oraz członków WOIIB zrzeszonych przy Delegaturze Terenowej w Kaliszu. Zajęcia poprzedziło wystąpienie prezesa Kaliskiego Oddziału SEP, mgr inż. Zygmunta Zgardy, który przywitał uczestników oraz zapoznał z tematyką szkolenia. W pierwszej części wykładu przedstawiono metodykę rozpoznawania zagrożeń pożarowych i wybuchowych. Omówiony został trójkąt pożarowy oraz łańcuchowa reakcja rodników. Zdefiniowane zostały granice zakresu wybuchowości rozciągające się pomiędzy Dolną i Górna Granicą Wybuchowości. Zdefiniowane zostały temperatury zapłonu cieczy palnych i wynikający z tego podział na klasy temperaturowe. Następnie na przykładzie wodoru wyjaśniona została minimalna energia zapłonu. Prowadzący zdefiniował strefy zagrożone wybuchem dla gazów oraz pyłów i omówił zasady wyznaczania granic tych stref. Omówione zostało odziaływanie fali uderzeniowej na ludzi i drogi rozprzestrzeniania się w pomieszczeniu oraz na wolnym powietrzu. Wyjaśniona została przyczyna, dla której przyjmuje się ciśnienie 5 kPa jako wartość, powyżej której pomieszczenie należy traktować jako zagrożone wybuchem zgodnie z wymaganiami Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 roku w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów i terenów. Szczegółowo omówiono zasady doboru urządzeń do pracy w określonych strefach zagrożonych wybuchem gazów lub pyłów. Następnie słuchacze poznali zasady neutralizowania zagrożeń stwarzanych przez wydobywający się wodór z baterii akumulatorów stosowanych w układach zasilania gwarantowanego oraz akumulatorowniach, których przeznaczeniem jest ładowanie akumulatorów na skalę przemysłową. Zajęcia w Kaliszu zakończyła prezenta- nr 11/2014 cja projektów instalacji elektrycznych budynku akumulatorowni oraz sterowania wentylacją w układzie detekcji stężenia wodoru w pomieszczeniach bateryjnych zasilaczy UPS. Kolejne szkolenie odbyło się 16 października w siedzibie Mazowieckiej Okręgowej Izby Inżynierów Budownictwa w Warszawie i dotyczyło nowej normy N SEP-E 004 Elektroenergetyczne i sygnalizacyjne linie kablowe. Projektowanie i budowa. Norma ta po szerokich konsultacjach środowiskowych została przyjęta przez CKN i P SEP oraz zatwierdzona przez prezesa SEP 10 października 2013 r. Jest ona jedynym dokumentem w kraju określającym zasady projektowania i budowy elektroenergetycznych i sygnalizacyjnych linii kablowych. Stanowi aktualizację swojej poprzedniczki wydanej przez COS i W SEP w 2003 r. Norma ta nie ma odpowiednika w normach międzynarodowych i jest normą branżową wydaną na podstawie porozumienia zawartego pomiędzy prezesem PKN a prezesem SEP. Podczas zajęć omówiono wymagania dotyczące projektowania, budowy oraz badań odbiorczych elektroenergetycznych linii kablowych prądu przemiennego i stałego o napięcie znamionowe nie większe niż 110 kV. W omawianej normie, w stosunku do jej poprzedniczki wydanej w 2003 r., wprowadzono następu- jące uzupełnienia: uwzględniono nowe konstrukcje kabli, zaktualizowano wymagania w zakresie ochrony przeciwpożarowej, wprowadzono nowe wymagania w zakresie odległości przy zbliżeniach, skrzyżowaniach i równoległym układaniu kabli oraz kabli układanych pod drogami, uwzględniono układanie kabli posiadających cechę ognioodporności. Oprócz wymagań określonych w normie N SEP-E004 prowadzący szczegółowo omówił zasady doboru kabli niskiego oraz wysokiego napięcia, prezentując liczne przykłady rachunkowe. Zwrócono również uwagę na problematykę ochrony przeciwporażeniowej w związku z wprowadzeniem w 2013 r. nowej wersji normy N SEP-E 001 Sieci elektroenergetyczne niskiego napięcia. Ochrona przeciwporażeniową. Norma ta zstąpiła swoją poprzedniczkę wydaną w 2003 roku. Prowadzący wskazał rozbieżności niektórych wymagań normy N SEP-E 004 w stosunku do wymagań dotyczących prowadzenia kabli elektroenergetycznych, zawartych w rozporządzeniach niektórych ministrów. Powodują one, że w przypadku występowania sprzeczności należy respektować wymagania określone w rozporządzeniu ministra z uwagi na wyższą rangę dokumentu w stosunku do normy N SEP-E 004. Tekst i fot. ww 10-lecie Delta Energy Systems Poland D elta Energy Systems Poland specjalizuje się w dziedzinie rozwiązań z zakresu zarządzania energią. Jest również głównym dostawcą komponentów, wyświetlaczy automatyki przemysłowej, urządzeń sieciowych i rozwiązań z zakresu energetyki odnawialnej. Firma, obecna na polskim rynku od sierpnia 2004 r., w tym roku obchodzi jubileusz 10-lecia obecności w Polsce. Z tej okazji 17 października na terenie Platan Park w Warszawie odbyła się gala jubileuszowa. Uroczystość zgromadziła około 150 osób, wśród których znaleźli się pracownicy, klien- nr 11/2014 ci oraz partnerzy Delta Energy Systems Poland. Spotkanie rozpoczęło się projekcją krótkiego filmu na temat historii rozwoju firmy Delta Energy Systems Poland. Jackie Chang – Dyrektor Generalny Delta Emea – poprowadził krótką prezentację poświęconą działalności Delta EMEA oraz znaczeniu oddziału Delta w Polsce. Następnie głos zabrał dyrektor zarządzający Krzysztof Puczko, który podziękował za współpracę klientom, partnerom biznesowym i pracownikom oraz przedstawił zespół tworzący Delta Energy System Poland. Szczególnym momentem części formalnej były wideopozdrowienia od pracowników z innych lokalizacji Delty (Szwecji, Niemiec, Holandii, Czech, Słowacji). Drugą część gali uświetnił występ Marcina Wyrostka z zespołem Coloriage. Goście nagrodzili muzyków owacjami na stojąco. Zwieńczeniem wieczoru, jak na jubileusz przystało, był tort oraz zabawa taneczna, która potrwała do późnych godzin nocnych. Tekst es, fot. Delta Energy Systems 21 » wania impulsów do budowy koncepcji bezpiecznego rozwoju kraju w warunkach przemian społecznogospodarczych spowodowanych rozwojem elektryki i upowszechnieniem techniki cyfrowej. Organizatorami Kongresu są: Stowarzyszenie Elektryków Polskich i Politechnika Warszawska przy wsparciu Wojskowej Akademii Technicznej i Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Wydarzenie objęli Patronatem Honorowym Prezydent RP Bronisław Komorowski, a Patronatem Rządowym Wicepremier Minister Gospodarki Janusza Piechociński. spotkanie branży energetycznej w Lublinie W dniach 18–20 listopada w Lublinie odbyła się VII edycja Targów Energetycznych ENERGETICS. Targi ENERGETICS gromadzą coraz większą liczbę przedstawicieli branży energetycznej. Wydarzenie skupia w jednym miejscu zarówno duże koncerny, jak i indywidualnych przedsiębiorców. W tegorocznej edycji wzięło udział ok. 130 wystawców. Wśród prezentowanych urządzeń i aparatów znalazły się m.in. stacje transformatorowe, rozdzielnice, wyłączniki, przekładniki, kable i przewody, odnawialne źródła energii, aparaty i systemy pomiarowe, automatyki, przesyłania i obróbki informacji, urządzenia UPS, zespoły prądotwórcze i napędy oraz wiele innych wyrobów czy oferowanych usług. W stały punkt wystawy wpisała się także strefa pojazdów i sprzętu specjalistycznego dla energetyki, która spotkała się z pozytywnym odbiorem podczas ubiegłorocznej edycji. ENERGETICS to wydarzenie, które aktywizuje przedsiębiorców związanych z branżą, a także stanowi niezwykle ważne forum dyskusji ekspertów. Uczestnicy tegorocznej edycji targów mieli okazję wzięcia w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 22 21 » informuje 21 spotkanie firmowe LEGRAND 2014 » udziału w licznych seminariach, konferencjach i szkoleniach. XX Konferencja NaukowoTechniczna Bezpieczeństwo Elektryczne ELSAF 2015 oraz X Szkoła Ochrony Przeciwporażeniowej pod patronatem „elektro.info” Tradycyjnie Szklarska Poręba zaprasza w dniach 23–25 września 2015 r. na XX Konferencję NaukowoTechniczną Bezpieczeństwo Elektryczne ELSAF i X Szkołę Ochrony Przeciwporażeniowej. Konferencję organizuje Katedra Energoelektryki Politechniki Wrocławskiej, Patronat Honorowy sprawują Polski Komitet Bezpieczeństwa w Elektryce SEP i Stowarzyszenie Elektryków Polskich Oddział Wrocławski. Tematyka konferencji będzie obejmowała zagadnienia związane z: ochroną przed porażeniem prądem elektrycznym, ochroną przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych, ochroną przed oddziaływaniem elektryczności statycznej, ochroną odgromową i przepięciową, ochroną przed pożarami powodowanymi przez instalacje i urządzenia elektryczne. W ramach Szkoły Ochrony Przeciwporażeniowej przewiduje się wykłady dla inżynierów i techników elektryków, które będą poruszały w sposób przystępny praktyczne aspekty ochrony przeciwporażeniowej. Tematyką przewodnią Szkoły będą zagadnienia związane z projektowaniem i realizacją ochrony przeciwporażeniowej oraz bezpieczeństwem pracy przy urządzeniach elektrycznych niskiego i wysokiego napięcia. Prezentowane będą również zasady stosowania środków ochrony przeciwporażeniowej w instalacjach specjalnych. Słuchacze otrzymają świadectwa ukończenia Szkoły ELSAF 2015. Więcej informacji udziela dr inż. Marek Jaworski, tel. 603 290 090, 71 320 37 68, e-mail: [email protected], http:// elsaf.pwr.wroc.pl. Oprac. ak F irma Legrand Polska w dniach 16–18 października w Poroninie k. Zakopanego zorganizowała pod patronatem medialnym „elektro.info” spotkanie z projektantami oraz inspektorami nadzoru inwestorskiego. Spotkanie w Poroninie rozpoczęło wystąpienie dyrektora rynku inwestycji firmy Legrand Polska Krzysztofa Majty, który powitał uczestników spotkania oraz przedstawił plan zajęć. Nowości z oferty firmy LEGRAND zaprezentował Sławomir Kamiński. Zaprezentowano systemy przyzywowe powszechnie stosowane w obiektach szpitalnych, rozdzielnice nn „Drivia” oraz zasilacze UPS o mocy do 120 kVA. Podczas prezentacji wyrobów firmowych szczegółowo omówiono zasady doboru zasilaczy UPS oraz projektowania instalacji elektrycznych z wykorzystaniem tych produktów. Po zakończonej prezentacji uczestnicy spotkania mogli zdawać pytania pracownikom firmy LEGRAND oraz wymieniać się doświadczeniami podczas uroczystej kolacji. Następnego dnia od rana organizatorzy przygotowali zajęcia terenowe w rejonie Magury Witowskiej, skąd rozciąga się widok na Zachodnie Tatry. Po powrocie z nich redaktor naczelny „elektro.info” Julian Wiatr wygłosił cykl wykładów poświęconych ochronie przeciwpożarowej w instalacjach elektrycznych oraz zasadom doboru przewodów zasilających urządzenia elektryczne, których funkcjonowanie jest niezbędne w czasie pożaru. Na początku zaprezentowano film pokazujący rozwój pożaru w budynku oraz omówiono poszczególne fazy jego rozwoju. Szczególna uwaga została zwrócona na zjawisko rozgorzenia (detonacyjne spalanie się dymu), które jest jedną z przyczyn stosowania odymiania mającego na celu niedopuszczenie do jego powstania. Omówiona została kolumna konwekcyjna oraz rozkłady temperatur w płonącym budynku. Zaprezentowany został mechanizm tworzenia się dymu i jego zalegania oraz Uczestnicy spotkania podczas wykładów merytorycznych 22 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l Wykład prowadzi redaktor naczelny „elektro.info” Julian Wiatr konieczność jego odprowadzania w celu stworzenia warunków do ewakuacji ludzi. Następnie prowadzący omówił krzywe pożarowe zdefiniowane w normie PN-EN 1363-2:2001 Badanie odporności ogniowej. Część 2: procedury alternatywne i dodatkowe. Krzywe te stanowią podstawę prowadzenia badań ogniowych w laboratoriach badawczych. Omówione zostały procesy fizykochemiczne towarzyszące procesowi spalania, podział materiałów pod względem palności oraz wymagania stawiane konstrukcjom budowlanym w zakresie ochrony przeciwpożarowej. Omawiano również zagadnienia związane z odpornością pożarową oraz odpornością ogniową konstrukcji budowlanych. Po wprowadzeniu w tematykę rozwoju pożaru zaprezentowano normę N SEP-E 005 Dobór przewodów elektrycznych do zasilania urządzeń, których funkcjonowanie jest niezbędne w czasie pożaru. Po omówieniu określonych w niej wymagań przybliżono zasady projektowania przeciwpożarowego wyłącznika prądu. Blok tematyczny przygotowany przez Juliana Wiatra zakończyło omówienie zagrożeń wybuchowych stwarzanych przez baterie akumulatorów stosowane w układach zasilania gwarantowanego. Omówiono wymagania przepisów techniczno-prawnych w zakresie kwalifikowania pomieszczenia zagrożonego wybuchem oraz zasady neutralizacji tych zagrożeń przez stosowanie wentylacji. Wykład na ten temat zakończyła prezentacja zdjęć z pożaru spowodowanego wybuchem wodoru w pomieszczeniu bateryjnym systemu zasilania gwarantowanego, który został pozbawiony systemu detekcji stężenia wodoru oraz wentylacji. W spotkaniu uczestniczyło 40 osób, które od naszej redakcji oprócz materiałów szkoleniowych otrzymały aktualny numer „elektro. info” oraz miniporadnik pt. „Sterowanie urządzeń przeciwpożarowych”. Tekst i fot. ww nr 11/2014 miernictwo przygotowanie procedury pomiarowej na przykładzie wzorcowania miernika napięcia dr inż. Tomasz Bakoń – Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego W ielu użytkowników, szczególnie jeżeli chcą wdrożyć w swojej firmie system zarządzania, staje przed problemem opisania zagadnienia pomiarowego w postaci procedury. Procedura pomiarowa może dotyczyć dowolnego zagadnienia pomiarowego, gdzie konieczne jest zachowanie ustalonej powtarzalności i odtwarzalności otrzymanych wyników. Procedury pomiarowe są szczególnie ważne w przypadku wzorcowań i walidacji, ponieważ ewentualny błąd zostanie przeniesiony dalej w wyniku stosowania przyrządu lub urządzenia o błędnych wskazaniach. struktura procedury pomiarowej Procedury pomiarowe stanowią integralną część systemu zarządzania (np. zgodnych z [5]). Zatem ich struktura graficzna i edytorska powinna być zbliżona do struktury innych dokumentów systemowych. Aby zapewnić jednoznaczną identyfikację dokumentu na każdej stronie w tym samym miejscu (np. w nagłówku lub stopce) powinna znaleźć się informacja identyfikująca procedurę (np. nazwa, kod, tytuł), data i ewentualnie numer wydania procedury, data wprowadzenia procedury do użycia (jeżeli jest inna od daty wydania), numer i liczba stron oraz oznaczenie właściciela (np. nazwa lub logo firmy, działu). streszczenie W artykule przedstawiono, co powinna zawierać procedura pomiarowa i jak ją przygotować. Ogólne wytyczne zilustrowano prostym przykładem procedury wzorcowania analogowego miernika napięcia. nr 11/2014 W większości przypadków procedur pomiarowych (technicznych) jest więcej, zaleca się więc sporządzenie procedury systemowej (ogólnej) zakorzenionej w księdze jakości, która opisuje sposób powstawania i zawartość procedur pomiarowych. Podstawową zasadą pisania przejrzystego systemu zarządzania jest umiejscowienie każdej informacji, najlepiej tylko w jednym miejscu w systemie, oraz zapisywanie tylko tych informacji, które są niezbędne do osiągnięcia założonego celu, w tym wypadku będzie to powtarzalny pomiar. Oczywiście wszystkie wymagania odpowiednich norm definiujących system zarządzania muszą zostać spełnione, czyli nie można nie odnieść się w dokumentacji do wymagania, które wymaga opisu. Stosowanie załączników do procedur i odsyłaczy pomiędzy różnymi dokumentami systemowymi (księgą jakości, procedurami ogólnymi, technicznymi, instrukcjami, itp.) ułatwi wprowadzanie zmian i aktualizację systemu. Na przykład umieszczenie spisu wyposażenia pomiarowego w załączniku lub w kartotece przyrządów zamiast w treści procedur, w przypadku zakupu nowego sprzętu spowoduje konieczność zmiany tylko w tym załączniku lub kartotece bez konieczności zmian wszystkich procedur, w których może być wykorzystywany nowo zakupiony przyrząd. Procedura sporządzenia procedury pomiarowej powinna określać: osoby (najlepiej jeżeli będą zdefiniowane poprzez swoje stanowiska służbowe), które mogą wystąpić z inicjatywą opracowania procedury, osoby, które i w jaki sposób podejmują decyzję o utworzeniu nowej procedury pomiarowej lub braku takiej potrzeby, osoby, które taką procedurę mają sporządzić lub osobę, która ma wskazać sporządzających wraz z określeniem terminu realizacji. Kolejnym punktem jest schemat ramowy procedury pomiarowej, który powinien uwzględniać następujące zagadnienia: obiekt pomiaru i zakres stosowania procedury pomiarowej, osoby odpowiedzialne za stosowa nie procedury i osoby mogące wykonywać pomiary, organizację prac, miejsce lub miejsca pomiaru oraz warunki środowiskowe, wyposażenie pomiarowe, działania zabezpieczające, metodę przeprowadzenia pomiaru – czyli właściwą instrukcję, jak wykonać pomiar, sposoby dokumentowania pomia rów, wyznaczenie niepewności pomiaru, kryteria oceny, wykaz dokumentów powiązanych (normy, zalecenia organizacji metrologicznych, ale też inne dokumenty systemowe, np. przywoływane procedury), wykaz załączników do procedury pomiarowej. Procedura powinna posiadać swoją kartę zmian (najlepiej na pierwszej lub ostatniej stronie), gdzie umieszczane będą wprowadzane zmiany. Dobrą praktyką jest też umieszczanie ostatnich zmian w tekście innym kolorem. Jeżeli system zarządzania nie dopuszcza zmian w procedurze, ale zaleca każdorazową wymianę procedury na nową, to karta zmian nie jest potrzebna. Na ogół szata graficzna oraz tryb opracowania i zatwierdzania wszystkich procedur pomiarowych jest taki sam, ale struktura jest indywidualna, zależna od postępowania przy przeprowadzeniu pomiaru. Często zamiast długiego opisu warto przedstawić czynności wykonywane w ramach procedury pomiarowej w postaci schematów blokowych. Procedura tworzenia procedury powinna również określać: parametry graficzne i edytorskie wprowadzanych procedur (np. umiejscowienie i wygląd oznaczenia procedury, wielkość czcionki, użyty edytor), informację, gdzie ma znaleźć się opis, kto opracował i zatwierdził procedurę pomiarową, inne informacje formalne (np. że za datę wprowadzenia procedury do stosowania uznaje się datę wydania), inne dokumenty systemowe bezpośrednio powiązane z procedurą opisującą tworzenie procedur pomiarowych (np. procedurę o prowadzeniu i nadzorze dokumentacji). Jeżeli przy opracowywaniu procedury pomiarowej przewidujemy ewentualne korzystanie z pomocy innych lub konsultacje ekspertów, dobrze jest to również uwzględnić w tekście procedury opisującej tworzenie procedury pomiarowej. zarys procedury wzorcowania woltomierza Wzorcowanie woltomierza należy do najprostszych pomiarów, polega ono na wyznaczeniu błędu wskazania wzorcowanego woltomierza w porów- w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 23 miernictwo Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 24 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2014 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl nr 11/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 25 miernictwo Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 26 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2014 prezentacja diagnostyka transformatorów Megger W systemach przesyłowych i dystrybucji energii elektrycznej transformatory należą do najdroższych składników majątku o krytycznym znaczeniu. Awaria dużego transformatora jest zawsze problemem dla jego właściciela ze względu na koszt naprawy lub trudności w pozyskaniu w krótkim czasie nowego transformatora o wymaganych parametrach. Ważnym zadaniem dla kadry przedsiębiorstw energetycznych jest wydłużenie życia transformatorów poprzez okresowe przeglądy i badania prewencyjne. Na szczęście zadanie to ułatwić może sprzęt pomiarowy Meggera. Urządzenia pomiarowe firmy Megger do wszechstronnego badania transformatorów są solidne, lekkie i wyposażone we wszystkie potrzebne funkcje. Podstawowymi badaniami diagnostycznymi są pomiar rezystancji uzwojeń oraz pomiar przekładni transformatorów. Pomiary te pozwalają szybko ocenić stopień zmian parametrów badanego obiektu względem parametrów fabrycznych nowego transformatora. Mierniki Meggera cechuje krótki czas pomiaru, a także wysoka dokładność i łatwa obsługa. Jeden układ połączeń – taka zasada obowiązuje dla trójfazowych mierników przekładni i rezystancji uzwojeń oferowanych przez firmę Megger. Raz zestawiony układ pomiarowy pozwala na wykonanie wszystkich testów na trzech fazach bez konieczności przełączania przewodów pomiarowych. Ta metoda znacznie przyspiesza pomiary, szczegól- nie w przypadku dużych transformatorów mocy z wieloma zaczepami. Przewody pomiarowe są identyczne dla mierników przekładni serii TTR300 i mierników rezystancji uzwojeń serii MTO300, co pozwala na użycie obu mierników jeden po drugim bez konieczności zmiany połączeń wyprowadzonych do badanego transformatora. zaawansowany miernik przekładni transformatorów TTR330 Trójfazowy miernik przekładni transformatorów TTR330 jest w pełni automatycznym przyrządem pomiarowym sterowanym z menu ekranowego. Urządzenie przeznaczone jest do pomiaru przekładni, uchybu kątowego i prądu magnesującego transformatorów mocy, rozdzielczych i przekładników prądowych. Napięcie pomiaru wybierane jest ręcznie lub automatycznie i zawiera się w zakresach 8 V, 40 V lub 80 V AC. Miernik TTR330 ma wysokokontrastowy, kolorowy wyświetlacz ciekłokrystaliczny VGA o przekątnej 8,4 cala. Nowy interfejs użytkownika współpracuje z wbudowanym oprogramowaniem PowerDB OnBoard za pośrednictwem klawiatury sprzętowej i ekranowych przycisków nawigacyjnych. Formularze testowe aplikacji PowerDB wyświetlane są bezpośrednio na ekranie miernika. Miernik TTR330 wyposażony jest w trzy złącza komunikacyjne: 2×USB i Ethernet. Do portów USB można podłączyć dru- Jeden układ podłączeń dla mierników TTR i MTO nr 11/2014 karkę (drukującą formularze testowe w formacie A4) i zewnętrzny nośnik pamięci USB, a port Ethernet zapewnia dwukierunkową komunikację z komputerem PC. Miernik TTR330 może być obsługiwany zarówno z własnego interfejsu użytkownika, jak i zdalnie z przenośnego komputera PC z uruchomionym oprogramowaniem PowerDB. Wyniki pomiarów można zapisać w wewnętrznej pamięci albo w pamięci przenośnej USB. Wewnętrzne oprogramowanie PowerDB umożliwia szybkie generowanie protokołów z pomiarów. Miernik charakteryzuje zwarta budowa zamknięta w szczelnej walizce odpornej na trudne warunki atmosferyczne. miernik rezystancji uzwojeń transformatorów MTO330 Miernik MTO330 zapewnia w pełni automatyczny pomiar rezystancji transformatorów trójfazowych przy jednym podłączeniu przewodów pomiarowych do wszystkich sześciu uzwojeń. Dotyczy to również transformatorów trójfazowych z podobciążeniowym przełącznikiem zaczepów. Przełączanie zaczepów jest monitorowane i wystąpienie zbyt długich przerw podczas przełączania jest sygnalizowane i rejestrowane przez miernik. Możliwy jest jednoczesny pomiar rezystancji uzwojenia pierwotnego i wtórnego transformatorów jedno- i trójfazowych w celu przyspieszenia magnesowania rdzenia. Zakres prądu pomiarowego miernika zawiera się w przedziale między 10 mA a 10 A przy napięciu pomiaru 50 V DC. Urządzenie ma wbudowaną funkcję automatycznego rozmagnesowania rdzenia po zakończonej sekwencji pomiarowej. Istnieje możliwość określenia progu stabilności pomiaru aż do 99,9% co stanowi o wysokiej dokładności wyników pomiarów. Miernik MTO330 ma wysokokontrastowy kolorowy wyświetlacz ciekłokrystaliczny VGA o przekątnej 8.4 cala oraz pełną klawiaturę QWERTY do wprowadzania opisów i komentarzy. Czytelny interfejs graficzny oparty na ikonach ułatwia obsługę pomiarów. Komunikację z urządzeniami zewnętrznymi (przesyłanie danych, drukowanie, pamięć zewnętrzna) zapewniają złącza USB i Ethernet. Miernik Meggera MTO330 dostarczany jest z oprogramowaniem PowerDB Lite do analizy i archiwizacji pomiarów oraz zarządzania bazą danych oparty na gotowych formularzach pomiarowych mogących jednocześnie być protokołem z przeprowadzonych testów. Podobnie jak w urządzeniu TTR, obudowa miernika stanowi ochronę przed ciężkimi warunkami pracy urządzenia. reklama SEBA Polska Sp. z o.o. 05-500 Stara Iwiczna, Piaseczno ul. Słoneczna 42A tel. 22 715 83 33, faks 22 715 83 32 [email protected] www.megger.com.pl w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 27 miernictwo analiza zjawiska odkształceń prądów i napięć na przykładzie wybranego obiektu widowiskowego dr inż. Grzegorz Hołdyński, dr inż. Zbigniew Skibko – Politechnika Białostocka Problem występowania odkształceń krzywej napięcia i prądu należy do niekorzystnych zjawisk zachodzących w sieciach elektroenergetycznych. Dawniej dotyczył on zazwyczaj przemysłu, jednak ze względu na zmiany charakteru odbiorników, jakie zaobserwowano w ostatnich latach, zjawisko to można uznać za powszechne we wszystkich rodzajach układów elektroenergetycznych (szczególnie układach niskiego napięcia). D zieje się tak ze względu na wzrost udziału, w całkowitej mocy zainstalowanej, odbiorników nieliniowych charakteryzujących się poborem prądu odkształconego z sieci zasilającej. Wśród nich dominującą rolę odgrywają urządzenia elektroniczne (zwłaszcza energoelektroniczne), które są obecnie użytkowane praktycznie przez wszystkich odbiorców: przemysłowych, komercyjnych (sklepy, biurowce), użyteczności publicznej oraz indywidualnych. metodyka analizy przebiegów odkształconych Ze względu na niedostatek metod matematycznych pozwalających bezpośrednio analizować przebiegi odkształcone, do analizy tych przebiegów stosuje się ich rozkład na składowe harmoniczne, które są przebiegami sinusoidalnymi o częstotliwościach będących wielokrotnością częstotliwości podstawowej (pierwszej harmonicznej). Metoda ta została opracowana przez Jana Baptystę Fouriera i pozwala analizować oddzielnie każdą składową przebiegu odkształconego (harmoniczną), a następnie przy zastosowaniu metody superpozycji uzyskać wynik końcowy będący efektem sumowania poszczególnych rezultatów cząstkowych (dla każdej harmonicznej) [1]. Zgodnie z twierdzeniem Fouriera dowolny przebieg okresowy może być opisany poprzez sumę następujących składników [1]: składowej stałej (może nie występować), składowej sinusoidalnej o częstotliwości podstawowej (harmonicznej podstawowej), składowych sinusoidalnych o częstotliwościach będących wielokrotnościami częstotliwości podstawowej (wyższych harmonicznych). Analityczną postać szeregu Fouriera można przedstawić wzorem [1, 2]: f( t ) = a 0 + ∑ a h ⋅ cos( hω 0 t ) + składowa podstawowa Ih1 harmoniczna 3 Ih3 harmoniczna 5 Ih5 harmoniczna 7 Ih7 + ∑ b h ⋅sin( hω 0 t ) = Rys. 1. Przykładowy przebieg prądu odkształconego oraz jego rozkład na harmoniczne [2] ah – współczynnik widma parzystego dla h-tej harmonicznej, T ah = 2 f( t )cos( 2 hω 0 t )dt T ∫0 T (1) = a 0 + ∑ c h ⋅sin( hω 0 t + φ h ) bh = 2 f( t )sin( 2 hω 0 t )dt T ∫0 ch – amplituda h-tej harmonicznej, h =1 W artykule przedstawiono metody analizy oraz wymagania norm dotyczących odkształcenia prądów w układach elektroenergetycznych. Zamieszczono ponadto analizę wyników badań pomiarowych odkształceń prądów i napięć przeprowadzonych w wybranym obiekcie widowiskowym. gdzie: a0 – wartość składowej stałej (DC), T a0 = w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 1 f( t )dt T ∫0 Ih9 harmoniczna 9 h =1 ∞ ∞ 28 Iwart. skut. bh – współczynnik widma nieparzystego dla h-tej harmonicznej, ∞ h =1 streszczenie Iszczyt. przebieg wypadkowy c h = a 2h + b2h ω0 – pulsacja składowej podstawowej, ϕh – przesunięcie fazowe h-tej harmonicznej dla t = 0, h – rząd harmonicznej. Przykładowy rozkład przebiegu odkształconego na harmoniczne przedstawiono na rysunku 1. Najważniejszymi wskaźnikami wykorzystywanymi w praktyce do oceny stopnia odkształcenia przebiegów napięć i prądów w układach elektroenergetycznych są: procentowe udziały poszczególnych harmonicznych odniesione do pierwszej harmonicznej, całkowity współczynnik odkształcenia THD (Total Harmonics Distortion), który określa procentowy stosunek wartości skutecznej wyższych harmonicznych do war- nr 11/2014 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl nr 11/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 29 miernictwo Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 30 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2014 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl reklama AGREGATY PRĄDOTWÓRCZE DO ZASILANIA REZERWOWEGO I PRACY CIĄGŁEJ • Stacjonarne, przewoźne, również wyciszone, sterowanie ręczne lub automatyczne, SZR • Zakres mocy od 10 do 2000 kVA • Przygotowywanie dokumentacji, uzgodnienia, instalacja, serwis Szwedzkie Biuro Techniczne Sp. z o.o. 04-664 Warszawa • ul. Floriana 3/5 tel. 22 613 00 12 • fax 22 815 31 16 nr 11/2014 81-340 Gdynia • ul. Hryniewickiego 12 tel. 58 627 63 01 • fax 58 627 63 76 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l e-mail: [email protected] 31 www.sbt.com.pl miernictwo Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 32 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2014 reklama Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl nr 11/2014 33 zestawienie zestawienie analizatorów jakości zasilania Dystrybutor BIALL Sp. z o.o. 80-299 Gdańsk, ul. Barniewicka 54c tel. 58 322 11 91, faks 58 322 11 93 [email protected] www.biall.com.pl Producent ELSPEC Oznaczenie katalogowe G4500 CVM-C10 CVM-B100 / CVM-B150 tak/51200 tak/3200 tak/6400 – LCD, dotykowy TFT VGA, dotykowy, 3,5" (CVM-B100) TFT VGA, dotykowy, 5,6" (CVM-B150) 1–900 (±0,1) 300–520 (±0,5) 600–1000 (±0,2) Częstotliwość napięcia ac, w [Hz] 42,5–62 50–60 45–65 Zakresy pomiarowe prądu, w [A] (± dokładność, w [%]) 30–300–3000 (±0,5) 0,01–6 (±0,5) 0,01–10 (±0,2) 4/260 3 lub 4/w zależności od przekładnika 4/w zależności od przekładnika Pomiar mocy czynnej, biernej i pozornej, w [W/var/VA] 0,01–999,9·106 0,001–999,9·106 0,001–999,9·106 Pomiar energii czynnej, biernej i pozornej, w [W·h/var·h/VA·h] 0,01–999,9·106 0,001–999,9·106 0,001–999,9·106 Pomiar zawartości harmonicznych prądu (THDI)/napięcia (THDU), w [-] do 127/do 511 do 31 do 50 Pomiar współczynnika mocy, cosϕ, w[-] od –1 do 1 od –1 do 1 od –1 do 1 Maksymalna liczba rejestrowanych parametrów, w [-]/okres rejestracji, w [dni] rejestracja wszystkich parametrów wg EN 50160 do 10 lat 229/w zależności od pamięci zewnętrznej 482/w zależności od pamięci zewnętrznej kat. III 1000 V kat. III 300 V kat. III 600 V Convert sp. z o.o. (Wrocław) Enco sp. z o.o. (Warszawa) Jupro Taim sp. j. (Konin) Parametry techniczne TrueRMS/maks. częstotliwość próbkowania, w [Hz] Rodzaj wyświetlacza Zakresy pomiarowe napięcia ac/dc (L-N/L-PE/L-L), w [V] (± dokładność, w [%]) Liczba kanałów pomiarowych prądu do przystawek / maks. średnica kabla, w [mm] Klasa ochronności obudowy Stopień ochrony IP obudowy IP20 IP65 IP65 Wbudowane interfejsy komunikacyjne LAN, RS-232, RS-485/422, Wi-Fi RS-485 Modbus/BACnet RS-485 Modbus/BACnet Wymiary zewnętrzne (wys.×szer.×gł.), w [mm] 314×269×84 96×96×62 97×99×110 (CVM-B100) 144×144×110 (CVM-B150) 3,7 0,33 0,500 (CVM-B100), 0,695 (CVM-B150) od 0 do 40 od –10 do 50 od –10 do 50 rejestracja ciągła wszystkich parametrów sieci (cykl po cyklu) z próbkowaniem 1024 próbki/okres, bez zadawania wartości progowych bądź wyzwalających pomiar w 4 kwadrantach, 3 taryfy do pomiaru energii, 2 wejścia cyfrowe, 4 wyjścia cyfrowe, możliwość ustawiania alarmów, oprogramowanie PowerStudio pomiar w 4 kwadrantach, 3 taryfy do pomiaru energii, 2 wejścia cyfrowe, 4 wyjścia cyfrowe, możliwość ustawiania alarmów, opcjonalne moduły klasa A, certyfikat PSL IEC 61000, IEC 61000-4-3, IEC 610004-11, IEC 61000-4-4, IEC 610004-5, pomiar według MID, zgodnie z UL IEC 62053-22, ANSI (klasa 0,5S), IEC 62053-23 ANSI C12.1 (klasa 2), IEC 61010, IEC 61000, UNE-EN 55022, pomiar według MID, IEC 61000-4-2, IEC 61000-4-3, IEC 61000-4-11, IEC 61000-4-4, IEC 61000-4-5 13 24 24 Masa, w [kg] Temperatura pracy (otoczenia), w [ºC] Informacje dodatkowe Uwagi techniczne Certyfikaty, standardy, normy, znaki jakości Gwarancja, w [miesiącach] Dane zamieszczone w zestawieniu zostały nadesłane i zautoryzowane przez firmy 34 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2014 zestawienie analizatorów jakości zasilania Convert sp. z o.o. (Wrocław) Enco sp. z o.o. (Warszawa) Jupro Taim sp. j. (Konin) Fluke Europe B.V. Science Park Eindhoven 5110 5692 EC Son The Netherlands tel. 22 518 02 49 [email protected], www.fluke.pl CIRCUTOR Fluke QNA 500 Trójfazowy rejestrator energii Fluke 1730 Trójfazowy analizator jakości energii Fluke 437-II tak/25600 tak/5120 tak/200 kS/s w każdym kanale opcjonalny TFT 4,3" rezystancyjny panel dotykowy LCD 6" 500–866 (±0,2) 1000 (±0,2) 1–600–1000 (±0,1) 42,5–69 42,5–69 42,5–57,5/340–460 0,05–6 (±0,2) 1–150, 10–1500 (±1) iFlex1500–12 5–6000 (±0,5% ±5 cyfr) i430-Flex 1x 5/w zależności od przekładnika 3/304,8 (iFlex1500-12) 4/194 (i430flex– TF) 0,001–999,9·106 tak do 6·1012 0,001–999,9·106 tak zależny od cęgów i napięcia znamionowego do 50 do 25 do 50 od –1 do 1 od 0 do 1 od 0 do 1 > 500/2 GB pamięci 20 sesji po 10 tygodni z pomiarem co 10 min > 500/do 1 roku (SD 8 GB) kat. III 1000V kat. III 1000 V/kat. IV 690 V kat. III 1000 V/kat. IV 690 V IP41 IP50 IP51 RS-232, RS-485, Ethernet/Modbus USB USB 155×112×125 198×167×55 265×190×70 1,1 1,1 2 od –10 do 55 od –10 do 50 od 0 do 40 pomiar asymetrii, migotania, zapadów i zaników napięcia i innych zdarzeń jakościowych, zintegrowany webserwer z oprogramowaniem, wbudowana bateria, opcjonalne moduły z: wej/wyj analogowymi trójfazowy rejestrator energii z funkcją profilowania zużycia energii w całym zakładzie, umożliwia zestawianie wielu danych zebranych w dłuższym okresie czasu Unified Power Measurement mierzy i wylicza straty energii od składowych harmonicznych i asymetrii, seria II analizatora 437 rejestruje pomiary jakości energii elektrycznej dla systemów zasilania 400 Hz w lotnictwie i wojsku IEC 664, VDE 0110, UL 94, IEC 801, IEC 348, IEC 571-1, EN 61000-6-3, EN 61000-6-1, EN 61010-1, EN 61000-4-11, EN 61000-4-2, EN 61000-4-3, EN 61000-4-4, EN 61000-4-5, EN 55011, CE IEC 61010-1, EN 61326-1, EN 60529, EN 61326-1, IEC CISPR 11: grupa 1 klasa A, MIL 28800E: typ 3 klasa III model B IEC 61000-4-7, IEC 61000-4-15, IEC 61000-4-30 klasa A, IEC 61000-4-7, EN 50160, IEC 60529, EN 61326, MIL-PRF-28800F Class 2, IEC/EN61010-1-2001, CAN/CSA C22.2 nr 61010-1-04 24 24 36 nr 11/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 35 zestawienie zestawienie analizatorów jakości zasilania Dystrybutor Inter-Consulting Wydział Elektroenergetyki 03-454 Warszawa, ul. Namysłowska 13/5 tel. 22 677 22 28 – 30, faks 22 618 08 69 [email protected] www.icpower.com.pl Producent Satec Oznaczenie katalogowe PM 175 PM 130 EH Plus BFM 136 tak/38400 tak/25600 tak/25600 LED alfanumeryczny + bargraf dla prądu LED alfanumeryczny + bargraf dla prądu LCD 2 rzędy po 16 znaków 64–100–400–690 64–100–400–690 120–240 Częstotliwość napięcia ac, w [Hz] 50/60/400 50/60/400 50/60 Zakresy pomiarowe prądu, w [A] (± dokładność, w [%]) 0–5, 0–1 (±0,2) 0–5, 0–1 (±0,5) zależy od przekładnika (±0,5) Liczba kanałów pomiarowych prądu do przystawek/maks. średnica kabla, w [mm] 3/bez ograniczeń 3/bez ograniczeń 36/bez ograniczeń Pomiar mocy czynnej, biernej i pozornej, w [W/var/VA] –10.000–10.000 MW, –2.000–2.000 MVAr, 0–2.000 MVA –10.000–10.000 MW i MVAr, 0–10.000 MVA wielopunktowy pomiar mocy 36 kanałów pomiarowych –120.000–120.000 kW i kVAr, 0–120.000 kVA Pomiar energii czynnej, biernej i pozornej, w [W·h/var·h/VA·h] pomiar energii pobranej i oddanej –999.999.999–999.999.999, 0–999.999.999 VAh pomiar energii pobranej i oddanej –999.999.999 – 999.999.999, 0 – 999.999.999 VAh 36 kanałów 0 – 99.999.999,9 Pomiar zawartości harmonicznych prądu (THDI)/napięcia (THDU), w [-] 1 – 50(63) harmonicznej 1 – 40 harmonicznej nie Pomiar współczynnika mocy, cosϕ, w[-] tak tak tak Maksymalna liczba rejestrowanych parametrów, w [-]/okres rejestracji, w [dni] 2200/zależy od rodzaju pamięci 1800/zależy od rodzaju pamięci 750/zależy od rodzaju pamięci Parametry techniczne TrueRMS/maksymalna częstotliwość próbkowania, w [Hz] Rodzaj wyświetlacza Zakresy pomiarowe napięcia ac/dc (L-N/L-PE/L-L), w [V] (± dokładność, w [%]) Klasa ochronności obudowy kat. IV 690V kat. IV 690V kat. IV 690V Stopień ochrony IP obudowy IP65 (panel czołowy) IP65 (panel czołowy) IP20/IP41 Wbudowane interfejsy komunikacyjne COM1:RS-232/422/485, Ethernet 10/100 Base-T, modem dial-up, COM2: RS-422/485 RS-232/422/485 (opcja: Ethernet 10/100 Base-T, modem dial-up) RS-232/485, Ethernet 10/100 Base-T, modem dial-up Wymiary zewnętrzne (wys.×szer.×gł.), w [mm] 127×127×127 (analizator), 114×114×20 (panel czołowy) otwór standardowy 92×92 (DIN 43 700) 114×114×109 mm otwór standardowy 92×92 (DIN 43 700) 115×287×61 1,23 0,7 1,85 od –20 do 60 od –20 do 60 od –20 do 60 pomiar 4-kwadrantowy, konfigurowalna pamięć, pełna separacja galwaniczna, wytrzymuje przepięcia do 5,5 kV i przetężenia do 250 A/s, możliwość wpisania wymagań normy EN 50160, EN 61000, IEC i IEEE 519 lub innej pomiar czterokwadrantowy, pełna separacja galwaniczna, współpraca z wieloma układami przekładników, wytrzymuje przepięcia do 5,5 kV i przetężenia do 300 A/s wytrzymałość przepięciowa 2,5 kV, przekładnia napięciowa PT:1–6500, przekładnia prądowa 1–10000, moc strat w kanale prądowym <0,1VA, pomiar 12 obwodów trójfazowych lub 36 jednofazowych Masa, w [kg] Temperatura pracy (otoczenia), w [ºC] Informacje dodatkowe Uwagi techniczne Certyfikaty, standardy, normy, znaki jakości ANSI C12.20 –1998, UL, 89/336/EEC, 92/31/ ANSI C12.20 –1998, UL, 89/336/EEC, EEC, 93/68/EEC, 72/23/EEC, 93/68/EEC, 92/31/EEC, 93/68/EEC, 72/23/EEC, 93/465/EEC, EN 55011:1991, EN 50082-1:1992, 93/68/EEC, 93/465/EEC, EN 55011:1991, EN 61010-1:1993 A2/1995, EN 50081-2, EN 50082-1:1992, EN 61010-1:1993 EN 50082-2, EN 55022:1994 Class A, A2/1995, EN 50081-2, EN 50082-2, EN 61000-4-2, EN 61000-4-4:1995, EN 55022:1994 Class A, EN 61000-4-2, EN 61000-4-8:1993, EN 50160, GUM EN 61000-4-4:1995, EN 61000-4-8:1993, GUM Gwarancja, w [miesiącach] 24 24 IEC 62053-22:2003 klasa 0,5S, ANSI C12.20-1998 klasa 0,5 24 Dane zamieszczone w zestawieniu zostały nadesłane i zautoryzowane przez firmy 36 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2014 zestawienie analizatorów jakości zasilania LOVATO Electric Sp. z o.o. 55-330 Błonie k. Wrocławia, ul. Zachodnia 3 tel. 71 797 90 10, faks 71 797 90 20 [email protected] www.LovatoElectric.pl Merserwis Sp. z o.o. Sp. K. NDN-ZBIGNIEW DANILUK 02-784 Warszawa, ul. Janowskiego 15 tel./faks 22 641 61 96 [email protected] www.ndn.com.pl SONEL SA 58-100 Świdnica, ul. Wokulskiego 11 tel. 74 85 83 878, faks 74 85 83 808 [email protected] www.sonel.pl LOVATO ELECTRIC S.P.A. Metrel Chauvin Arnoux SONEL SA DMG900 MI 2892 Power Master C.A 8435 PQM-711 tak/6400 tak/51200 tak tak/10240 LCD graficzny, dotykowy kolorowy LCD 4,3” (480×272 pikseli) kolorowy TFT (320×240 px) LCD (320×240 px), tablet (1366×768 px) dotykowy ac 10–480 L-N (±0,2) ac 1–480 N-PE (±0,2) ac 50–1000 L-N (±0,1) ac 50–1730 L-L (±0,1) 5–1000 220–610/6000/380 – 1060 (±0,1) 45–66/360–440 10–70 40–69 40–70 przez przekładniki prądowe, w układach nn, SN i WN (±0,2) 30–300–3000 (±1,5) w zależności od cęgów ac 1–1000/30-6500 w zależności od cęgów ac: 10 (±1,0), 100 (±1,0), 1200 (±0,5), 3000 (±1,0) dc: 1400 (±4,0) 4 kanały / 0,2–4 mm2 (26–10 AWG) 4/140 w zależności od cęgów 4/140 4/360 tak 0,000·103–999,9·106 tak 0,1–4,8·109 tak 0,000·103–999,9·106 tak 0,1–460·1012 do 63 do 50 do 50 do 50 tak od –1 do 1 od 0,0 do 1,0 od 0,0 do 1,0 500/pojemność pamięci zewnętrznej, pamięć wewnętrzna (lista 100 zdarzeń) > 4000 >365 co 1o min 10 000/do kilku lat 4550/5 dni co 200 ms, 4000 dni co 10 min kat. III 690 V kat. IV 600V/kat. III 1000 V kat. IV 600 V / kat. III 1000 V kat. IV 600 V IP54 (panel przedni), IP20 (zaciski) IP40 IP67 IP65 w zależności od zastosowanego modułu rozszerzeń USB, RS-232, Ethernet USB USB2.0 HS, WiFi 96×96×80 230×140×80 270×250×180 200×180×77 (bez przewodów) 0,566 0,96 3,7 1,6/2,2 (z tabletem) od –20 do 60 od –10 do 50 od 0 do 40 od –20 do 55 możliwość programowania wg logiki Boole’a, możliwa rozbudowa funkcjonalności pomiar i rejestracja asymetrii napięć, migotania światła, stanów nieustalonych, prądów rozruchowych, przebiegów oscyloskopowych, napięć sygnalizacyjnych, interharmonicznych, czas GPS eksploatacja nawet w czasie deszczu, 5 wejść napięciowych, pomiar: asymetria, migotania światła, tryb Inrush do 10 min, oprogramowanie Power Analyzer Transfer pomiar: asymetria, migotanie światła, transjenty 10 MHz, harmoniczne mocy, interharmoniczne, zasilanie sieciowe + akumulator 2 h, czas: GPS, RTC 3.5 ppm (–20…55°C), podgrzewanie IEC/EN 61010-1:2001, IEC/EN 61000-62:2005, EN 61000-4-3:2006, EN 61000-63:2001, IEC/EN 62053-21, IEC/EN 62053-22, IEC/EN 62053-23, IEC/EN 60068-2-61:1993, IEC/EN 60068-2-78, IEC/EN 60068-2-6, IEC 60068-2-27, UL508, C22.2-N 14-95, CEI EN 50470-3. klasa A normy PN-EN 61000-4-30, PN-EN 61557-12, PN-EN 50160, IEEE 1459, PN-EN 61326-2-2, PN-EN 61010-1, PN-EN 61010-2-030, PN-EN 61010031:2005/A1, PN-EN 61010-2-032, PN-EN 61000-4-7:2007/A1, PN-EN 61000-4-15, PN-EN 62053-22, PN-EN 62053-23 EC 61010, IEC 61000-4-30 Klasa B PN-EN 50160, PN-EN 61000-4-7, PN-EN 61000-4-15, PN-EN-61000-4-30 klasa A Certyfikowana przez PSL 24 24 36 36 nr 11/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 37 prezentacja liczniki energii elektrycznej EQ serii B do montażu na szynie DIN Jakub Matasek – ABB Sp. z o.o. Informacja o zużytej energii elektrycznej może być pomocna w opracowaniu procedur pozwalających na poprawę efektywności energetycznej. Źródłem tej infomacji mogą być wskazania liczników energii elektrycznej instalowanych na szynie DIN w rozdzielnicach energii elektrycznej. P rodukowane przez Grupę ABB modułowe liczniki EQ do montażu na szynie DIN zapewniają bezpieczeństwo pomiarów i pomimo wielu zaawansowanych funkcji pomiarowych – są proste w instalacji. Mogą być zintegrowane zarówno z istniejącymi instalacjami elektrycznymi, jak i z nowoczesnymi rozwiązaniami typu Smart Metering. liczniki podstawowe – seria B Seria B to liczniki energii elektrycznej do podstawowych pomiarów w sieciach jedno- i trójfazowych. Do pomiarów jednofazowych bezpośrednich przeznaczone są licz- niki B21. Dla układów trójfazowych, do pomiarów bezpośrednich Grupa ABB oferuje liczniki B23, a do pomiarów przekładnikowych (półpośrednich) przeznaczone są liczniki B24. Każdy z liczników trójfazowych może pracować w układach pomiarowych z lub bez przewodu neutralnego (ukł. Arona), jak również w układach jednofazowych. Rodzaj układu pomiarowego użytkownik wybiera w menu podczas instalacji licznika. W zależności od wykonania, liczniki B mogą mierzyć energię czynną lub czynną i bierną pobraną lub pobraną. Pomiary dokonywane są w klasie dokładności B (kl. 1) lub w klasie C (kl. 0,5 – opcja dla wersji Silver). warto wiedzieć! Cechy liczników EQ serii B Trójfazowe lub jednofazowe Pomiary bezpośrednie do 65 A Pomiary przekładnikowe 1, 2 lub 5 A Pomiar energii czynnej lub czynnej i biernej Pomiar energii pobranej lub pobranej i oddanej Klasa dokładności C lub B (kl. 0.5S lub 1) Napięcie 1×230 V AC lub 3×230/400 V AC Wyświetlacz LCD 7-segmentowy + dodatkowe symbole Niski pobór mocy Wyjście impulsowe/alarmowe Port IR do adaptera komunikacyjnego Szeroki zakres temperaturowy Plombowane przyciski do konfiguracji Opcje: do 4 taryf, 2 wejścia i wyjścia, wbudowany interfejs M-Bus lub Modbus RTU RS-485 Aprobaty Aprobata typu MID „aneks B” Legalizacja pierwotna MID „aneks D” Aprobata typu IEC 38 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l Fot. 1. Liczniki energii elektrycznej B z rodziny EQ produkcji ABB Liczniki B21 i B23 do pomiarów bezpośrednich mogą pracować w instalacjach o prądzie ciągłym do 65 A/fazę, liczniki B24 do pomiarów przekładnikowych mogą współpracować z przekładnikami prądowymi o prądzie wtórnym 1, 2 lub 5 A. Stałe przekładników instalator wprowadza w menu podczas instalacji licznika. Podczas podłączenia licznik automatycznie wykonuje test prawidłowości instalacji i w przypadku błędów wyświetla odpowiednią informację. Dane z liczników serii B mogą być przekazywane do systemu odczytowego za pomocą wyjścia impulsowego lub interfejsu komunikacyjnego. Półprzewodnikowe wyjście impulsowe generuje impulsy proporcjonalne do mierzonej energii, może rów- nież pełnić funkcję alarmową i informować o przekroczeniu zadanego poziomu napięcia, prądu lub mocy. Liczniki mogą być wyposażone we wbudowany interfejs komunikacyjny M-Bus lub Modbus RTU (RS-485). Otwarte protokoły transmisyjne ułatwiają integrację liczników z systemami BMS i automatyki przemysłowej. Oprócz tego, wszystkie liczniki posiadają port optyczny podczerwieni do komunikacji za pomocą zewnętrznego adaptera komunikacyjnego. Możliwość komunikacji liczników w popularnej sieci Ethernet zapewnia gateway G13. Po stronie systemu odczytowego AMR komunikacja odbywa się za pomocą protokołu JSON i bezpiecznego trybu HTTPS. Wbudowany serwer www pozwala na odczyt i konfigurację liczników nr 11/2014 Fot. 2. Gateway G13 do komunikacji liczników serii A i B w sieci Ethernet za pomocą zwykłej przeglądarki internetowej. przykłady aplikacji Udoskonalenie zarządzania energią wymaga poznania modeli jej zu- życia. Problemy klimatyczne, rosnące koszty energii oraz – do pewnego stopnia – przepisy nakładające wymóg energooszczędności, przyczyniają się do zwiększenia zapotrzebowania na podliczniki i pomiary wewnętrzne. To ważne, aby rozpo- znać trendy zużycia energii na samym początku. Mając przed oczami model energetyczny dostarczony przez liczniki EQ, można przewidywać trendy zużycia i planować z ich uwzględnieniem przyszłe działania – wiedza to połowa sukcesu. W przemyśle do podziału kosztów na poszczególne wydziały, procesy i linie produkcyjne może być zastosowane opomiarowanie wewnętrzne. Właściwe planowanie zużycia energii z uwzględnieniem tej niezwiązanej bezpośrednio z działalnością produkcyjną jest bardzo istotne i przyczynia się do poprawy wydajności firmy. W tym celu konieczna jest integracja liczników z systemami zarządzającymi produkcją lub przedsiębiorstwem (ERP), aby dostarczać rzeczywistych danych o całkowitym zużyciu energii w zakładzie, jak również w poszczególnych wydziałach produkcyjnych, a nawet w pojedynczych maszynach. Podobnie jest w budynkach komercyjnych, jak centra handlowe, biurowce, hotele, porty lotnicze itp. Poprzez dostarczanie dokładnych i szczegółowych informacji o poborze energii, dane z liczników umożliwiają klientom zrozumienie istoty tego zjawiska. Monitorowanie energii elektrycznej może prowadzić do zredukowania jej poboru o 20 do 35%. Liczniki energii elektrycznej EQ serii B produkcji ABB świetnie się do tego celu nadają. Ich dokładność potwierdzają aprobaty MID i IEC oraz fabryczna legalizacja pierwotna. reklama ABB Sp. z o.o. 04-713 Warszawa ul. Żegańska 1 tel. 22 220 20 00 faks 22 220 22 23 www.abb.pl promocja nr 11/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 39 miernictwo kamery termowizyjne w inżynierii bezpieczeństwa technologia i przykłady zastosowania mgr inż. Karol Kuczyński, mgr inż. Grzegorz Dymny Technologia zobrazowania w podczerwieni stała się jednym z najbardziej wartościowych narzędzi diagnostycznych w zastosowaniach przemysłowych. Termowizja, wykrywając anomalie termiczne, które są na ogół niewidzialne dla oka ludzkiego, umożliwia podjęcie działań prewencyjnych, zanim nastąpi awaria. Technika zobrazowania w podczerwieni uległa ewolucji w ciągu ostatnich kilkunastu lat. Kamery termowizyjne zmniejszyły się do kompaktowych rozmiarów i można je pomylić z kamerą wideo lub aparatem cyfrowym. Są proste w obsłudze, a jednocześnie wbudowane oprogramowanie daje coraz więcej różnych możliwości, jak choćby nakładanie obrazów termicznych na obraz w świetle widzialnym i komunikację z innymi urządzeniami pomiarowymi dostarczającymi dodatkowych informacji o badanym obiekcie [1, 2]. K amera termowizyjna jest bardzo skutecznym narzędziem diagnostycznym w elektroenergetyce. Przeglądy rozdzielni średniego oraz niskiego napięcia pozwalają na bezdotykowe wykrywanie wad i uszkodzeń instalacji elektrycznych bez konieczności wyłączeń. Praca badanych urządzeń pod obciążeniem minimum 30% jest warunkiem niezbędnym do przeprowadzenia badania. Umożliwia to szybkie wykrywanie miejsc potencjalnych awarii oraz nie powoduje przestojów w pracy zakładów przemysłowych i utrudnień dla mieszkańców. Badania instalacji elektrycznych bardzo rzadko przeprowadzane są w domach mieszkalnych, gdzie zapotrzebowanie na moc elektryczną jest małe. Z tego powodu głównymi zleceniodawcami termowizyjnych inspekcji instalacji elektrycznych są przede wszystkim zakłady przemysłowe. Badania przeprowadzane są nie tylko w celu rozpoznania stanu instalacji elektrycznej i przez to zapewnienia bezawaryjnej pracy w zakładzie, ale także ze względu na wymogi firm ubezpieczeniowych. Inspekcje rozdzielni średniego oraz niskiego napięcia są szybką i sprawną formą zapobiegania awariom [1, 2]. 40 Kamera termowizyjna rejestruje termogramy, czyli rozkład temperatur na badanych urządzeniach elektrycznych. Odpowiednia interpretacja termogramu, uwzględniając wpływ środowiska, zastosowanych materiałów oraz obciążenia torów prądowych mają ogromne znaczenie w przypadku zakwalifikowania zarejestrowanego defektu i wykonania niezbędnej naprawy. współczynnik emisyjności i inne zależności Znajdujące się w polu widzenia kamer obiekty dążą do zachowania równowagi termodynamicznej poprzez wyrównanie temperatur, a ciepło jest przekazywane ośrodkom o niższej temperaturze trzema drogami: poprzez przewodnictwo, konwekcję oraz promieniowanie cieplne. Kamera niestety rejestruje jedynie powierzchnię obserwowanych obiektów i to poprzez warstwę powietrza odwzorowując sygnał na płaszczyźnie detektora o pewnej charakterystyce widmowej. Wszystko to wpływa na komplikację w uzyskaniu precyzyjnego wyniku pomiaru. Do oceny temperatury wymagane są więc skomplikowane wzory wid- w w w. e l e k t r o . i n f o . p l mowo-energetyczne oraz uwzględniające dodatkowo liczne zjawiska, jakie mają miejsce w systemie pomiarowym. Gdy wykonano pierwsze pomiary za pomocą detektorów podczerwieni (pirometrów), to stwierdzono, że wskazywana temperatura jest zazwyczaj niższa od rzeczywistej. Powodem niedokładności jest fakt, iż ciała emitują mniej energii niż opisuje to wzór Plancka, w którym nie uwzględnia się typu materiału, z jakiego zbudowany jest badany obiekt, oraz stanu jego powierzchni (porowatość, gładkość). Wzór Plancka dla zdolności emisyjnej ciała doskonale czarnego wyrażonej za pomocą długości fali można opisać zależnością [5]: λb = 2πc 2 h ⋅ λ5 1 ⎛ hc ⎞ exp ⎜ ⎟ − 1 ⎝ λ⎠ gdzie: λb – zdolność emisyjna ciała doskonale czarnego wyrażonej za pomocą długości fali, w [μm], c – prędkość światła = 3 ×108 m/s, h – stała Plancka ( 6,62×10 –34 J s), k – stała Boltzmanna (1,38×10–23 J/K), T – temperatura bezwzględna ciała doskonale czarnego, w [K], λ – długość fali, w [μm]. Dwie najważniejsze informacje z tego wzoru są takie, że dla każdej długości fali emitowana energia rośnie, gdy wzrasta temperatura, a przez obniżenie temperatury maksimum emitowanej energii przesuwa się w kierunku dłuższych fal. Przekształcając wzór Plancka można wyznaczyć długość tej fali o maksymalnej energii w postaci zależności Wienia: λ max = C T gdzie: C – stała Wiena równa 2,897768×10–3, w [m·K]. Dla pomiarów ważną zależnością jest również wzór Stefana–Boltzmana, określający zależność między emitancją ciała czarnego a temperaturą: M = s ⋅ T4 gdzie: s – stała Stefana-Bolzmana, wynosząca 5,6704×10 –8, W [Wm–2K–4]. W opisie zjawisk związanych z detekcją sygnałów w podczerwieni ważne jest również prawo Lamberta mówiące o tym, że rozkład natężenia promieniowania ciała czarnego jest iloczynem natężenia promieniowania ciała czarnego w kie- nr 11/2014 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl reklama nr 11/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 41 miernictwo Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 42 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2014 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl reklama Miej wszystko pod kontrolą W dziedzinie wytwarzania energii elektrycznej i sterowania silnikami przemysłowymi firma ComAp jest znakomitym wyborem oferującym: Zaawansowane oraz innowacyjne rozwiązania techniczne Wiodące platformy o dużej elastyczności Najlepsze zdalne sterowanie przemysłowe Nieporównywalna jakość i niezawodność Znakomite wsparcie techniczne Dostępność na całym świecie za pośrednictwem naszej sieci dystrybucyjnej OFERUJEMY n r 1 1 / 2 0 1 4ROZWIĄZANIE DLA KAŻDEJ APLIKACJI w w w . eOdwiedź l e k t r o . i nnaszą fo.pl stronę internetową 43 www.comap.cz zestawienie przegląd kamer termowizyjnych Therm-App Dystrybutor: ADIRCAMS Sławomir Mytyk 02-793 Warszawa, ul. Przy Bażantarni 8/14 tel. kom. 501 604 914 faks 22 464 88 19 [email protected] www.termowizja.eu Producent: OPGAL Optronic Industries Ltd., Izrael Rozdzielczość matrycy mikrobolometrycznej, w [pikselach]: 384×288 Zakres długości fal mierzonego promieniowania, w [μm]: od 7,5 do 14 Uwagi techniczne: Kamera z niechłodzonym detektorem qVGA+ FPA jest nasadką na smartfony z systemem operacyjnym Android 4.1 (Jelly Bean) i wyżej + mikro USB OTG, np. Samsung Galaxy S2-S5, itp. Po podłączeniu telefon staje się dotykowym ekranem, służy do wyświetlania, nagrywania i udostępniania obrazów termograficznych. Jest również źródłem zasilania dla Therm-App. Napięcie zasilania 5 V, pobór mocy < 0,5 W. W podstawowym zestawie znajduje się: wymienny obiektywy standardowy 19°×14° (ogniskowa 19 mm), dwa kable USB OTG oraz uchwyt „pistoletowy”. Opcjonalne uzupełnienie stanowią obiektywy: szerokokątny 47°×35° (ogniskowa 6,8 mm) oraz teleobiektyw 10,5°×8° (ogniskowa 35 mm). Kamera o wymiarach 55×65×40 mm ma masę 140 g. Kamera może pracować w temperaturze od –10 do 50ºC. Nasz produkt objęty jest 24-miesięczną gwarancją. Zakres mierzonych temperatur, w [°C]: od 5 do 90 Rozdzielczość temperaturowa NETD, w [°C]: 0,07 Czułość detektora (dokładność pomiaru), w [°C]: ±3 Emisyjność: od 0,01 do 1,0 FLIR T460 Dystrybutor: ADIRCAMS Sławomir Mytyk 02-793 Warszawa, ul. Przy Bażantarni 8/14 tel. kom. 501 604 914 faks 22 464 88 19 [email protected] www.termowizja.eu Producent: FLIR Systems AB, Szwecja Rozdzielczość matrycy mikrobolometrycznej, w [pikselach]: 320×240 Zakres długości fal mierzonego promieniowania, w [μm]: od 7,5 do 14 Zakres mierzonych temperatur, w [°C]: od –20 do 1500 Rozdzielczość temperaturowa NETD, w [°C]: 0,03 Czułość detektora (dokładność pomiaru), w [°C]: ±2 lub ±2% (±1 lub ±1% w ograniczonym przedziale pomiarowym) Uwagi techniczne: W serii kamer FLIR T4xx wprowadzona została funkcja UltraMAX, składanie 16 obrazów radiometrycznych, która zwiększa rozdzielczość geometryczną oraz znacznie poprawia jakość obrazu. Znakomite uzupełnienie stanowi funkcja MSX. Ponadto dodano możliwość rejestracji radiometrycznych sekwencji (.csq) na karcie pamięci SD. Istotne funkcje to transmisja strumieniowa do PC radiometrycznego i nieradiometrycznego wideo, sterowanie kamerą przez Wi-Fi z PC oraz komunikacja z urządzeniami mobilnymi pracującymi na podstawie systemów Android oraz iOS. Kamera wyposażona jest w komentarz głosowy, tekstowy, robienie notatek, szkicowanie na obrazie, kompas. W kamerze zabudowany jest na uchylnym module optycznym stały obiektywy standardowy 25°×19°. Uzupełnienie opcjonalne stanowią obiektywy 45°, 90°, 6° oraz 15°. Kamera w obudowie o stopniu IP 54 może pracować w temperaturze od –10 do 50°C. Masa z akumulatorem 880 g. Nasze produkty objęte są 24-miesięczną gwarancją na sprzęt i 10-letnią na detektor. Emisyjność: od 0,01 do 1,0 FLIR T660 Dystrybutor: Przedstawicielstwo Handlowe Paweł Rutkowski 02-521 Warszawa, ul. Rakowiecka 39A/3 tel. 22 849 71 90 faks 22 849 70 01 [email protected] www.kameryir.com.pl Producent: FLIR Systems Rozdzielczość matrycy mikrobolometrycznej, w [pikselach]: 640×480 Zakres długości fal mierzonego promieniowania, w [μm]: od 7,5 do 14 Zakres mierzonych temperatur, w [°C]: od –50 do 2000 Rozdzielczość temperaturowa NETD, w [°C]: 0,02 Czułość detektora (dokładność pomiaru), w [°C]: ±1 lub ±1% Emisyjność: od 0,01 do 1,0 Uwagi techniczne: Kamera z niechłodzonym detektorem mikrobolometrycznym wyposażona jest 4,3" dotykowy wyświetlacz LCD, na którym można obserwować termogramy, zdjęcia w świetle widzialnym oraz ich różne kombinacje (PiP, MSX, Foto, IR, Przenikanie). Kamera może być wyposażona w następujące obiektywy: standardowy 24°×19°, szerokokątny 45°×34°, teleobiektyw 15°×11°, supertele 7°×5°, superszeroki 80×60, makro 100 μm, 50 μm, 25 μm. Pracę ułatwia wskaźnik laserowy oraz wbudowane dwie kamery wideo- po 5 Mp każda. Kamera wyposażona jest w komentarz głosowy, tekstowy, robienie notatek, szkicowanie na obrazie, GPS i kompas. Rejestracja odbywa się do pamięci wewnętrznej lub na wymienną kartę SD 8GB. Kamera umożliwia również rejestrację w podczerwieni (na karcie SD lub bezpośrednio do komputera za pomocą USB 2.0/Wi-Fi). Kamera w obudowie o stopniu IP54 może pracować w temperaturze od –15 do 50°C. Nasze produkty objęte są 24-miesięczną gwarancją na sprzęt i 10-letnią na detektor. Nowo wprowadzona funkcja UltraMAX (łączenie 16 obrazów IR) oraz niezwykła ergonomia kamery wspomagane w ciągłe automatyczne dostrajanie ostrości to dodatkowe zalety tego sprzętu. Dane zamieszczone w zestawieniu zostały nadesłane i zautoryzowane przez firmy 44 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2014 przegląd kamer termowizyjnych Ti95 Producent: Fluke Europe B.V. Science Park Eindhoven 5110 5692 EC Son The Netherlands tel. 22 518 02 49 [email protected], www.fluke.pl Rozdzielczość matrycy mikrobolometrycznej, w [pikselach]: 80×80 Zakres długości fal mierzonego promieniowania, w [μm]: od 9 do 15 Zakres mierzonych temperatur, w [°C]: od –20 do 250 Rozdzielczość temperaturowa NETD, w [°C]: ≤ 0,1 przy temperaturze obiektu 30°C (100 mK) Uwagi techniczne: Kamera z niechłodzonym detektorem mikrobolometrycznym zaprojektowana, aby wytrzymać upadek z 2 m. Wyposażona jest w 3,5" wyświetlacz LCD, na którym można obserwować termogramy w 6 paletach kolorów. W zestawie obiektyw standardowy 26°×26° (minimalna odległość od przedmiotu 46 cm). Pracę ułatwia wbudowany aparat (2 megapiksele). W zestawie oprogramowanie SmartView do kompleksowej analizy i raportowania. Rejestracja odbywa się do pamięci wewnętrznej lub na wymienną kartę SD 8 GB. Kamera umożliwia również rejestrację zdjęć w podczerwieni (na karcie SD lub bezpośrednio do komputera/smartfona za pomocą USB 2.0/Wi-Fi – Fluke Connect™). Kamera o wymiarach 284×86×135 mm (wys.×szer.×gł.) ma masę 726 g wraz z akumulatorem litowo-jonowym. Kamera w obudowie o stopniu IP54 może pracować w temperaturze od –10 do 50°C. Nasze produkty objęte są 24-miesięczną gwarancją. Czułość detektora (dokładność pomiaru), w [°C]: ±2 lub ±2% (przy nominalnej temp. 25°C, wyższa z dwóch wartości) Emisyjność: 0,95 Ti125 Producent: Fluke Europe B.V. Science Park Eindhoven 5110 5692 EC Son The Netherlands tel. 22 518 02 49 [email protected], www.fluke.pl Rozdzielczość matrycy mikrobolometrycznej, w [pikselach]: 160×120 Zakres długości fal mierzonego promieniowania, w [μm]: od 7,5 do 14 Zakres mierzonych temperatur, w [°C]: od –20 do 350 Rozdzielczość temperaturowa NETD, w [°C]: ≤ 0,1 przy 30°C temperatury docelowej (50 mK) Czułość detektora (dokładność pomiaru), w [°C]: ±2 lub ±2% (przy nominalnej temp. 25°C, wyższa z dwóch wartości) Uwagi techniczne: Kamera z niechłodzonym detektorem mikrobolometrycznym zaprojektowana, aby wytrzymać upadek z 2 m. Wyposażona jest w 3,5" wyświetlacz LCD, na którym można obserwować termogramy w 8 paletach kolorów. W zestawie obiektyw standardowy 31°×22,5° (minimalna odległość od przedmiotu 15 cm). Pracę ułatwia wbudowana kamera wideo (2 megapiksele) wraz z mikrofonem i głośnikiem. Kamera wyposażona w funcje IR-Fusion i IR-OptiFlex, w zestawie oprogramowanie SmartView do kompleksowej analizy i raportowania. Rejestracja odbywa się do pamięci wewnętrznej lub na wymienną kartę SD 8 GB. Kamera umożliwia również rejestrację filmów w podczerwieni (na karcie SD/smartfona za pomocą USB 2.0/Wi-Fi – Fluke Connect™). Kamera o wymiarach 284×86×135 mm (wys.×szer.×gł.) ma masę 726 g wraz z akumulatorem litowo-jonowym. Kamera w obudowie o stopniu IP54 może pracować w temperaturze od –10 do 50°C. Nasze produkty objęte są 24-miesięczną gwarancją. W zestawie ładowarka sieciowa na 2 akumulatory Li-Ion lub do ładowania w kamerze. Emisyjność: 0,95 Ti400 Producent: Fluke Europe B.V. Science Park Eindhoven 5110 5692 EC Son The Netherlands tel. 22 518 02 49 [email protected], www.fluke.pl Rozdzielczość matrycy mikrobolometrycznej, w [pikselach]: 320×240 Zakres długości fal mierzonego promieniowania, w [μm]: od 7,5 do 14 Zakres mierzonych temperatur, w [°C]: od –20 do 1200 Rozdzielczość temperaturowa NETD, w [°C]: ≤ 0,05 przy temperaturze obiektu 30°C (50 mK) Czułość detektora (dokładność pomiaru), w [°C]: ±2 lub ±2% (przy nominalnej temp. 25°C, wyższa z dwóch wartości) Emisyjność: od 0,01 do 1,00 (regulowana) nr 11/2014 Uwagi techniczne: Kamera z niechłodzonym detektorem mikrobolometrycznym zaprojektowana, aby wytrzymać upadek z 2 m ze standardowym obiektywem. Wyposażona jest w poziomy 3,5" wyświetlacz LCD, na którym można obserwować termogramy w 8 paletach kolorów. W zestawie obiektyw standardowy 24°×17°. Opcjonalnie obiektywy: szerokokątny 46°×34° i teleobiektyw 12°×9°. Pracę ułatwia system laserowej regulacji ostrości Laser Sharp oraz wbudowana kamera wideo (5 megapikseli) wraz z mikrofonem i głośnikiem. Kamera wyposażona w funcje IR-Fusion i IR-OptiFlex, w zestawie oprogramowanie SmartView do kompleksowej analizy i raportowania. Rejestracja odbywa się do pamięci wewnętrznej lub na wymienną kartę SD 4 GB. Kamera umożliwia również rejestrację filmów w podczerwieni (na karcie SD lub bezpośrednio do komputera/smartfona za pomocą USB 2.0/Wi-Fi – Fluke Connect™). Kamera o wymiarach 277×122×167 mm (wys.×szer.×gł.) ma masę 1,04 kg wraz z akumulatorem litowo-jonowym. Kamera w obudowie o stopniu IP54 może pracować w temperaturze od –10 do 50°C. Nasze produkty objęte są 24-miesięczną gwarancją. W zestawie ładowarka sieciowa na 2 akumulatory Li-Ion lub do ładowania w kamerze. w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 45 zestawienie przegląd kamer termowizyjnych VarioCAM HD inspect 680 Czułość detektora (dokładność pomiaru), w [°C]: ±1,5 K (0–100°C) ±1,5% (poza zakresem 0–100°C) Dystrybutor: Predictive Service Europe 02-796 Warszawa, ul. Migdałowa 91 tel. 22 257 87 73, faks 22 257 87 50 [email protected] www.predictiveservice.com Producent: InfraTec/Jenoptik, Niemcy Rozdzielczość matrycy mikrobolometrycznej, w [pikselach]: 640×480 lub 1024×768 Zakres długości fal mierzonego promieniowania, w [μm]: od 7,5 do 14 Zakres mierzonych temperatur, w [°C]: od –40 do 1200 (opcjonalnie do 2000) Rozdzielczość temperaturowa NETD, w [°C]: ≤ 0,03 K przy 30°C Emisyjność: od 0,01 do 1,0 (regulowana), podobnie jak wszystkie inne parametry pomiarowe Uwagi techniczne: Kamera z niechłodzonym detektorem mikrobolometrycznym wyposażona jest w 5,6" aktywną matrycę TFT, na której można obserwować termogramy w 8 paletach kolorów. W zestawie wymienny obiektyw: standardowy 29,9°×22,6° (ogniskowa 30 mm). Ponadto duży wybór innych obiektywów. Pracę ułatwia GPS, wskaźnik laserowy oraz wbudowana kamera wideo (8 Mpx) wraz z mikrofonem i głośnikiem. Kamera rejestruje w trakcie każdego pomiaru również obraz rzeczywisty, posiada funkcję łączenia obrazu rzeczywistego i termicznego z regulowanym poziomem (oraz zakresem temperatury) przenikania. Rejestracja odbywa się do pamięci wewnętrznej lub na wymienną kartę SD 16 GB. Kamera umożliwia również rejestrację filmów w podczerwieni (na karcie SD lub bezpośrednio do komputera za pomocą DVI-D, C-Video, WLAN, GigE-Vision). Kamera w metalowej obudo- wie o wymiarach 210×125×155 mm (wys.×szer.×gł.) ma masę 1,7 kg wraz z akumulatorem litowo-jonowym. Kamera w obudowie o stopniu IP54 może pracować w temperaturze od –25 do 50°C. Nasze produkty objęte są 24-miesięczną gwarancją. W zestawie 2 akumulatory oraz program do analizy i akwizycji danych pomiarowych z wbudowanym generatorem raportów, także do obsługi bezprzewodowej (Wi-Fi). WMXXKT640 Czułość detektora (dokładność pomiaru), w [°C]: ±2 lub ±2% Emisyjność: od 0,01 do 1,0 Dystrybutor: SONEL SA 58-100 Świdnica, ul. Wokulskiego 11 tel. 74 858 38 78 faks 74 858 38 08 [email protected] www.sonel.pl Producent: SONEL Rozdzielczość matrycy mikrobolometrycznej, w [pikselach]: 640×480 Zakres długości fal mierzonego promieniowania, w [μm]: od 8 do 14 Zakres mierzonych temperatur, w [°C]: od –20 do 250/od 200 do 800 Rozdzielczość temperaturowa NETD, w [°C]: < 0,05°C przy 30°C Uwagi techniczne: Kamera w pełni radiometryczna – rejestrowana jest temperatura każdego punktu obrazu wysokiej rozdzielczości. Zapis w rozszerzonym formacie jpg, wszystkie dane zawarte są w pliku, ale można przeglądać je jak grafikę za pomocą dowolnej przeglądarki. Nagrywanie filmów w podczerwieni – zapis na karcie SD w formacie MPEG4/H.264 lub bezpośrednio na dysk komputera, transfer w czasie rzeczywistym przez łącze USB. Rejestracja obrazu rzeczywistego. Technologia Infra Fusion – podgląd połączonych obrazów rzeczywistego i termicznego pozwala na skuteczne zlokalizowanie miejsca pomiaru. Możliwość wykonywania wstępnej analizy termogramu: automatyczny gorący punkt i automatyczny alarm w trybie ciągłym; 8 ruchomych punktów, 8 ruchomych i wymiennych obszarów z wyświetlaniem maksymalnej, minimalnej lub średniej wartości; pionowe i poziome linie profili, izotermy w trybie ciągłym//zamrożonym/zapisanym dla obrazu lub wideo. PI 640 Dystrybutor: TEST-THERM Sp. z o.o. 30-009 Kraków ul. Friedleina 4–6 tel. 12 632 13 01 faks 12 632 10 37 [email protected] www.test-therm.pl Producent: OPTRIS GmbH Rozdzielczość matrycy mikrobolometrycznej, w [pikselach]: 640×480 Uwagi techniczne: Kamera stacjonarna z USB oraz niechłodzonym detektorem mikrobolometrycznym, w komplecie z oprogramowaniem i wyjściem analogowym do sterownika. W zestawie obiektyw: standardowy 33°×25°. Pracę ułatwia opcjonalna wysokotemperaturowa obudowa (do 270°C). Kamera rejestruje zarówno film radiometryczny, jak i pojedyncze zdjęcie. Zapis wyzwalany jest warunkiem temperatury lub zewnętrznym impulsem. Rejestracja odbywa się na dysk komputera. Kamera o wymiarach 46×56×90 mm (szer.×wys.×dł.) ma masę 320 g wraz z obiektywem. Kamera w obudowie o stopniu IP67 może pracować w temperaturze od 0 do 50°C. Nasze produkty objęte są 24-miesięczną gwarancją. Zakres długości fal mierzonego promieniowania, w [μm]: od 7,5 do 13 Zakres mierzonych temperatur, w [°C]: od –20 do 900 Rozdzielczość temperaturowa NETD, w [°C]: 0,075 Czułość detektora (dokładność pomiaru), w [°C]: ±2 Emisyjność: od 0,01 do 1,0 Dane zamieszczone w zestawieniu zostały nadesłane i zautoryzowane przez firmy 46 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2014 przegląd kamer termowizyjnych FLK-TI300/9Hz Czułość detektora (dokładność pomiaru), w [°C]: ±2 lub ±2% (większa z tych wartości, przy temperaturze nominalnej 25°C) Emisyjność: od 0,01 do 1,0 Dystrybutor: Transfer Multisort Elektronik Sp. z o.o. 93-350 Łódź, ul. Ustronna 41 tel. 42 645 55 55, faks 42 645 55 00 [email protected] www.tme.eu Producent: FLUKE Rozdzielczość matrycy mikrobolometrycznej, w [pikselach]: 240×180 Zakres długości fal mierzonego promieniowania, w [μm]: od 7,5 do 14 Zakres mierzonych temperatur, w [°C]: od –20 do 650 Rozdzielczość temperaturowa NETD, w [°C]: ≤ 0,05 przy 30°C obiektu Uwagi techniczne: Kamera posiada niechłodzoną matrycę mikrobolometryczną (FPA), o rozdzielczości 240×180 pikseli oraz dotykowy wyświetlacz LCD o przekątnej 3,5”, kolorowy VGA (640×480) z podświetleniem. W zestawie znajduje się standardowy obiektyw podczerwieni o polu widzenia 24°×17° i rozdzielczości przestrzennej 1,75 mrad. Opcjonalnie dostępne są w sprzedaży dodatkowe dwa obiektywy: teleobiektyw 12°×9° oraz szerokokątny 46°×34°. Do kamery dołączone jest pełne oprogramowanie analizujące i raportujące SmartView® i SmartView Mobile. Kamera cyfrowa 5,0 megapiksela, karta Micro SD i wewnętrzna pamięć Flash. Produkt ma dwuletnią gwarancją. Szczelność obudowy IP54. W zestawie dwa akumulatory litowo-jonowe bez efektu pamięci ze wskaźnikiem poziomu naładowania – 5 diod LED oraz ładowarka sieciowa na 2 akumulatory. Możliwa jest również praca kamery z zasilaniem sieciowym – zasilacz w zestawie (110–220 V ac, 50/60 Hz). VIGOcam v640 Czułość detektora (dokładność pomiaru), w [°C]: ±2 lub ±2% Emisyjność: od 0,01 do 1,0 (regulowana) Dystrybutor: VIGO System SA 05-850 Ożarów Mazowiecki ul. Poznańska 129/133 tel. 22 666 01 45 faks 22 665 21 55 [email protected] www.vigo.com.pl Producent: VIGO System SA Rozdzielczość matrycy mikrobolometrycznej, w [pikselach]: 640×480 Zakres długości fal mierzonego promieniowania, w [μm]: od 8 do 14 Zakres mierzonych temperatur, w [°C]: od –20 do 1500 Rozdzielczość temperaturowa NETD, w [°C]: ≤ 65 mK przy 30°C Uwagi techniczne: Kamera z niechłodzonym detektorem mikrobolometrycznym przeznaczona do aplikacji, w których wymagana jest minimalizacja wymiarów, masy i poboru mocy kamery (drony, security, systemy celowania, utrzymanie ruchu). W zestawie wymienne obiektywy: standardowy 34°×26° (ogniskowa 18 mm) oraz inne. Rejestracja odbywa się do pamięci wewnętrznej lub na wymienną kartę SD 4 GB. Kamera umożliwia również rejestrację filmów w podczerwieni (na karcie SD lub bezpośrednio do komputera za pomocą USB 2.0). Kamera o wymiarach 60×60×130 mm (wys.×szer.×gł.) ma masę 550 g wraz z akumulatorem litowo-jonowym. Kamera w obudowie o stopniu IP54 może pracować w temperaturze od –32 do 65°C. Nasze produkty objęte są 24-miesięczną gwarancją. W zestawie zasilacz sieciowy oraz program do analizy i akwizycji danych pomiarowych z wbudowanym generatorem raportów. VIGOcam v60 Czułość detektora (dokładność pomiaru), w [°C]: ±2 lub ±2% wać w temperaturze od –20 do 40°C. Nasze produkty objęte są 24-miesięczną gwarancją. W zestawie 2 akumulatory oraz program do analizy i akwizycji danych pomiarowych z wbudowanym generatorem raportów. Emisyjność: od 0,01 do 1,0 (regulowana) Dystrybutor: VIGO System SA 05-850 Ożarów Mazowiecki ul. Poznańska 129/133 tel. 22 666 01 45 faks 22 665 21 55 [email protected] www.vigo.com.pl Producent: VIGO System SA Rozdzielczość matrycy mikrobolometrycznej, w [pikselach]: 640×480 Zakres długości fal mierzonego promieniowania, w [μm]: od 8 do 14 Zakres mierzonych temperatur, w [°C]: od –20 do 1500 Rozdzielczość temperaturowa NETD, w [°C]: ≤ 65 mK przy 30°C nr 11/2014 Uwagi techniczne: Kamera z niechłodzonym detektorem mikrobolometrycznym wyposażona jest 3,7" wyświetlacz LCD, na którym można obserwować termogramy w 8 paletach kolorów. W zestawie wymienne obiektywy: standardowy 26°×19° (ogniskowa 35 mm), szerokokątny 51°×38° (ogniskowa 18 mm) oraz teleobiektyw 15°×11° (ogniskowa 60 mm). Pracę ułatwia wskaźnik laserowy oraz wbudowana kamera wideo (1600×1200 px) wraz z mikrofonem i głośnikiem. Kamera rejestruje w trakcie każdego pomiaru również obraz rzeczywisty, posiada funkcję łączenia obrazu rzeczywistego i termicznego z regulowanym poziomem (oraz zakresem temperatury) przenikania. Rejestracja odbywa się do pamięci wewnętrznej lub na wymienną kartę SD 4 GB. Kamera umożliwia również rejestrację filmów w podczerwieni (na karcie SD lub bezpośrednio do komputera za pomocą USB 2.0). Kamera o wymiarach 155×175×73 mm (wys.×szer.×gł.) ma masę 1,5 kg wraz z akumulatorem litowojonowym. Kamera w obudowie o stopniu IP54 może praco- w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 47 prezentacja 8DJH – optymalne rozwiązanie dla wszystkich zastosowań kompaktowe konstrukcje dla wtórnego rozdziału energii elektrycznej Paweł Stojanowski – Siemens Sp. z o.o. Firma Siemens rozwija i produkuje rozdzielnice średniego napięcia izolowane gazem SF6 już od 1982 roku. Rozdzielnica 8DJH została wprowadzona do sprzedaży w roku 2008 i od tego czasu sprzedana w liczbie ponad 200 000 pól. Rozdzielnice 8DJH oraz 8DJH Compact o prądzie znamionowym 630 A zostały zaprojektowane z myślą o stosowaniu ich zarówno w sieciach dystrybucyjnych wtórnego rozdziału energii, jak również w aplikacjach przemysłowych, budynkach użyteczności publicznej i wielu innych. D zięki dużej elastyczności w konfiguracji pól, kompaktowemu i trwałemu wykonaniu oraz praktycznie bezobsługowej eksploatacji spełniają one wszelkie wymagania stawiane dzisiejszej nowoczesnej i stabilnej sieci dystrybucyjnej. Najmłodszy członek rodziny 8DJH – rozdzielnica z serii Compact wyznacza nowe standardy gabarytowe. Specjalna konstrukcja z polem transformatorowym umieszczonym nad dwoma polami liniowymi pozwoliła na osiągnięcie szerokości rozdzielnicy równej 620 mm, przy 1400 mm wysokości. Rozwiązanie to sprawdza się idealnie w przypadku małych stacji transformatorowych oraz przy modernizacji starych obiektów energetycznych, gdzie mamy do czynienia z niewielką ilością przestrzeni do instalacji oraz manewrowania rozdzielnicą. Dostępna jest również rozdzielnica 8DJH 36 kV w wykonaniu o podwyższonym poziomie napię- Rozdzielnica 8DJH Compact zainstalowana w stacji transformatorowej cia izolacji. Jest przeznaczona do aplikacji, gdzie poziom napięcia izolacji przekracza 24 kV. rozdzielnice przyjazne dla środowiska, ekonomiczne, innowacyjne Rozdzielnica 8DJH w konfiguracji blokowej i jako pojedyncze pole 48 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l Cykl życiowy rozdzielnic 8DJH jest zaprojektowany na ponad 35 lat. Ponadto są one bezobsługowe. Aparatura łączeniowa jest zainstalowana wewnątrz hermetycznie spawanego zbiornika gazowego, dzięki czemu nie wymaga żadnych prac konserwacyjnych przez cały okres pracy. Rozdzielnice 8DJH mają dzięki temu olbrzymi wkład w zapewnienie niezawodności dostaw energii oraz bezpieczeństwa obsługi. Ponadto brak prac konserwacyjnych pozwala na redukcję kosztów eksploatacyjnych. Dzięki dodatkowemu wyposażeniu, takiemu jak napędy silnikowe, zabezpieczenia oraz urządzenia sterujące, rozdzielnica 8DJH może w każdej chwili stać się częścią inteligentnej sieci dystrybucjnej Smart Grid. Rozwiązania stosowane przez firmę Siemens pozwalają również na modernizację i doposażenie roz- nr 11/2014 dzielnic znajdujących się w eksploatacji. Dzięki temu w przypadku konieczności przebudowy sieci na inteligentną typu SmartGrid nie ma konieczności wymieniania starej rozdzielnicy 8DJH. Firma Siemens prezentuje bardzo odpowiedzialne stanowisko w kwestiach związanych z ochroną środowiska. Dlatego bardzo poważnie traktuje procedury związane z pracami z gazem SF6. Proces produkcyjny jest przeprowadzany z uwzględnieniem aspektów ekologicznych, natomiast same rozdzielnice 8DJH są zbudowane z materia- łów, które w 100% nadają się do recyklingu. uniwersalne rozwiązanie Rozdzielnice 8DJH mają bardzo duże możliwości konfiguracyjne. Mogą zostać wyposażone w pola rozłącznikowe, transformatorowe z wkładkami bezpiecznikowymi, wyłącznikowe, uziemiające, pomiarowe oraz sprzęgłowe. Ponadto w polach wyłącznikowych istnieje możliwość instalacji zabezpieczenia dowolnego typu oraz producenta. Do każdego pola można SIEMENS Siemens to firma osadzona mocno we współczesnym świecie. Zawdzięcza to nie tylko swojej ponad 160-letniej historii i obecności w 190 krajach, lecz przede wszystkim niebagatelnemu wkładowi w rozwój technologii ułatwiających życie człowiekowi w każdym jego obszarze. Siemens od początku swego istnienia stawiał na postęp i innowacyjność, był i jest pionierem wytyczającym nowe kierunki rozwoju, otwierającym nowe możliwości. Ta sama wizja przyświeca Siemensowi w Polsce, reprezentowanemu tutaj przez grupę firm, których koordynatorem jest spółka regionalna, Siemens Sp. z o.o. Siemens w Polsce: Międzynarodowy koncern Siemens jest obecny w Polsce już od ponad 130 lat. Firma Siemens Sp. z o.o., utworzona w 1991 roku, jest głównym jego reprezentantem na naszym rynku. Siemens Sp. z o.o. dysponuje najszerszą na polskim rynku ofertą produktów i usług macierzystego koncernu. Odpowiadając na kluczowe dla polskiej gospodarki kwestie modernizacji infrastruktury przemysłowej i komunalnej, jak również wymogi ochrony środowiska naturalnego, zmiany demograficzne i procesy urbanizacji, Siemens wprowadza na polski rynek najnowocześniejsze rozwiązania i produkty, które są w stanie sprostać najwyższym wymaganiom wynikającym z tych uwarunkowań. Siemens jest tym samym jednym z pionierów w ustalaniu standardów technologicznych w różnych dziedzinach przemysłu i infrastruktury. Jako ekspert w wielu dziedzinach angażuje się w promowanie technologii, które zapewniają efektywne wykorzystanie zasobów naturalnych i zmniejszenie skażenia środowiska. Swoimi produktami i usługami przyczynia się do poprawiania jakości życia. Jest odpowiedzialnym i docenianym pracodawcą, aktywnym uczestnikiem życia społecznego. Struktura organizacyjna Spółki regionalnej odzwierciedla strukturę macierzystego koncernu Siemens AG. . Aktywność lokalna w połączeniu z siłą innowacji i ogólnoświatowym zasięgiem działalności Siemensa stanowi odpowiedź na wymagania stawiane w dzisiejszych czasach. Na rynku polskim umożliwia to Spółce lepszą niż kiedykolwiek orientację na klienta i tym samym dostosowanie oferowanych rozwiązań do indywidualnych potrzeb podmiotów rynkowych. A dodatkowym atutem firmy jest oferowanie innowacyjnych, najbardziej zaawansowanych technologii we wszystkich dziedzinach swojej działalności, dzięki czemu przyczynia się ona do modernizacji polskiej gospodarki. Rozszerzając i uzupełniając zasięg swojego działania, Siemens w Polsce współpracuje także z setkami przedsiębiorstw krajowych – produkcyjnych i usługowych, handlowych i technicznych. Szkoli ich przedstawicieli, udostępnia wiedzę i doświadczenie, realizuje wspólnie ambitne projekty. nr 11/2014 Rozdzielnica trójpolowa 8DJH 36 kV również zainstalować szafkę przedziału niskiego napięcia. Kolejnym atutem jest możliwość ustawiania pól różnego typu w dowolnej kolejności. Rozdzielnice 8DJH pozwalają na konfigurację blokową (nawet do 4 pól w jednym bloku gazowym), dzięki czemu koszty zakupu ulegają obniżeniu. Jednak jeżeli wymaga tego sytuacja, nic nie stoi na przeszkodzie, aby każde pole posiadało osobny zbiornik gazowy, dzięki czemu w przyszłości możemy przekonfigurować układ rozdzielnicy lub nawet doposażyć ją w dodatkowe pola. Wszystko to sprawia, że rozdzielnice 8DJH są w stanie zrealizować praktycznie każdy układ pól stosowany w dystrybucji SN oraz w aplikacjach przemysłowych. Doświadczenie pokazuje, że nawet po spędzeniu paru dni całkowicie pod wodą, po osuszeniu przedziałów kablowych bardzo szybko były one przywracane do pełnej sprawności i pracy. kompleksowe rozwiązanie dla wtórnej dystrybucji energii elektrycznej Dzięki swoim niewielkim rozmiarom, bezobsługowej, bezpiecznej eksploatacji oraz olbrzymiej elastyczności w konfiguracji rozdzielnice 8DJH stanowią idealne rozwiązanie zarówno dla energetyki zawodowej jak również dla zastosowań przemysłowych oraz stacji abonenckich. reklama odporne na czynniki zewnętrzne Hermetycznie spawany zbiornik ze stali nierdzewnej powoduje, że elementy przewodzące rozdzielnic 8DJH są całkowicie izolowane od czynników takich jak zasolenie, wilgoć, kurz oraz drobne gryzonie lub owady. Rozdzielnice 8DJH są nawet w stanie przetrwać powódź. Siemens Sp. z o.o. EM HP&TR&MS 60-164 Poznań ul. Ziębicka 35 tel. 61 664 98 20 faks 61 664 98 54 [email protected] www.siemens.pl w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 49 automatyka pomiary przesunięcia i kąta obrotu – wybrane rozwiązania mgr inż. Karol Kuczyński Pomiary ruchu liniowego i obrotowego występują najczęściej w urządzeniach i układach napędowych maszyn wielu gałęzi przemysłu [1, 2]. Przykładem mogą być obrabiarki skrawające, systemy telemetryczne, a także urządzenia dźwigowe i roboty przemysłowe. Niezwykle szybki rozwój elektroniki wymusza opracowanie i produkcję coraz bardziej dokładnych i niezawodnych przetworników pomiarowych przemieszczeń, liczby obrotów oraz kąta obrotu. Występują jednak systemy zintegrowane, które realizują złożone zadania wymagające precyzyjnej kontroli położenia przemieszczeń elementu wykonawczego z użyciem enkodera i wymagają zamkniętej pętli sprzężenia zwrotnego. Jednym z elementów mających wpływ na dokładność maszyny są układy pomiarowe powszechnie zwane liniałami lub enkoderami. enkodery inkrementalne P rzeznaczone są do pomiaru przemieszczeń kątowych, zarówno do pomiaru kąta, jak i prędkości kątowych. Przetworniki te umożliwiają określenie pozycji względnej przez zliczanie impulsów. Poza tym może być rozpoznawany kierunek ruchu dzięki przesunięciu fazowemu o 90º kanałów A i B. Oznacza to, że kanał B jest opóźniony w stosunku do kanału A o 90º w przypadku ruchu zgodnie z kierunkiem wskazówek zegara. W przeciwnym przypadku kanał B wyprzedza kanał A o tę samą wartość. Znajomość tej zależności umożliwia określenie kierunku obrotu wałka enkodera. Dodatkowo stosuje się 2 linie z zanegowanymi kanałami A i B, jak i 2 wyjścia referencyjne, jak przedstawiono na rysunku 1. Sygnał wysoki na wyjściach referencyjnych pojawia się, gdy enkoder przechodzi przez jedną ustaloną pozycję na obrocie. Na tej podstawie można zliczać liczbę pełnych obrotów. Kanał zerowy Z oznacza przy każdym obrocie pozycję absolutną, która może służyć do rozpoznawania poprawności przychodzących impulsów i wyznaczania pozy- 1 obrót 90° HI LO A B Z A B z kierunek obrotu wałka Rys. 1. Przebieg sygnałów wyjściowych enkodera inkrementalnego [4] 50 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l cji zerowej. Rozdzielczość określana jest przez liczbę kresek na tarczy podziałowej przetwornika (działek), co odpowiada liczbie okresów z jednego kanału [3, 4]. enkodery absolutne Mają naniesiony na tarczy kod cyfrowy, najczęściej Graya, rzadziej binarny lub BCD. Rozdzielczość przetwornika dla 1 obrotu tarczy wynosi 8, 10, 12, 13, 17 czy 40 bitów. Tarcza posiada więc odpowiednio 8, 10, 12, 13, 17 lub 40 okręgów z naniesionymi na przemian odcinkami przezroczystymi i nieprzezroczystymi, stanowiącymi dla układu nadajnika i odbiornika światła źródło sygnałów „0 – 1”. Enkoder z przetwornikiem absolutnym nie jest wrażliwy na zanik zasilania lub wyzerowanie licznika, gdyż nawet po zaniku napięcia i ponownym jego włączeniu enkoder będzie wskazywał aktualną pozycję [3, 4]. Będzie on zliczał od wartości, na której się zatrzymał. Natomiast w przypadku enkodera inkrementalnego po zaniku zasilania i ponownym jego włączeniu enkoder nie wskaże pozycji aktualnej i zacznie zliczać od zera. Enkodery absolutne można podzielić także na jedno- oraz wieloobrotowe. Enko- der jednoobrotowy nie wskazuje, ile wykonał obrotów, ponieważ sygnał wyjściowy jest powtarzany w tym samym formacie, co 360º obrotu wałka wyjściowego. Z tego względu można jedynie odczytać informacje, na jakiej pozycji się zatrzymał lub aktualnie się znajduje. magnetyczna detekcja przesunięcia lub kąta obrotu Chociaż precyzyjny przemysł wykorzystuje przetworniki, które opierają się na optycznych metodach pomiaru, to jest wiele zastosowań, w których można z powodzeniem stosować przetworniki magnetyczne. Induktosynowy (magnetyczny) układ pomiarowy składa się najczęściej z liniału, który ma wbudowane jednoobwodowe uzwojenie z wieloma meandrami oraz głowicy, która ma co najmniej dwa uzwojenia przesunięte względem siebie o pewną wartość. Uzwojenie liniału i przesuwnego detektora wykonuje się metodami napylania ścieżki przewodzącej oddzielonej warstwą materiału nieprzewodzącego od niemagnetycznego materiału. Powierzchnia głowicy pokryta jest warstwą folii aluminiowej w celu wyeliminowa- nr 11/2014 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl reklama nr 11/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 51 automatyka Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 52 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2014 reklama Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl nr 11/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 53 zestawienie zestawienie enkoderów obrotowych Dystrybutor IMPOL-1 F. Szafrański Sp.J. 02-255 Warszawa ul. Krakowiaków 103 tel. 22 886 56 02 faks 22 886 56 04 [email protected] www.impol-1.pl Kubler Sp. z o.o. 60-451 Poznań ul. Dąbrowskiego 441 tel. 61 849 99 02 faks 61 849 99 03 [email protected] www.kubler.pl Renishaw Sp. z o.o. 02-823 Warszawa ul. Osmańska 12 tel. 22 577 11 80 faks 22 577 11 81 [email protected] www.renishaw.pl Producent Sick Fritz Kuebler GmbH Renishaw DFS60 8.5868.12C2.C212 RE36 Inkrementalny/absolutny +/– –/+ +/+ Jednoobrotowy/ wieloobrotowy +/– –/+ +/– – binarny – 10 000/12 000 (z tuleją plastikową) 9000 20 000 Maksymalne obciążenie promieniowe/ osiowe, w [N] 80/40 80/40 30/15 Maksymalna rozdzielczość, w [imp./obr] 65536 268 435 456 (28 bit) 8192 4,5–32 dc 10–30 dc 5–24 dc ≤ 30 do 200 30–50 6/≤ 30 – 2/ ≤ 30 TTL, HTL, TTL/HTL programowane Profinet I0 RS-422, SSI, A, V, analogowy 820 – 300 Stopień ochrony IP obudowy do IP67 IP65 (maks. IP67) IP68 Ochrona termiczna/zwarciowa/ przeciwprzepięciowa +/+/+ +/+/+ –/–/– +/+ –/+ +/+ 6,10 / 8, 3/8”, 10, 12, 1/2”, 14, 15, 5/8” 10 do 10/– 60×60×43 58×103,2×87,2 ø36,5×54 300 540 105 od –30 do 100 od –40 do 85 od –25 do 85 wysokiej rozdzielczości inkrementalne enkodery w obudowie 60 mm, z maksymalną rozdzielczością 65 536 impulsów na obrót w wykonaniu z otworem lub wałem możliwe wykonanie z innymi wałkami, w wersji Ex 2/22, odporne na spray wody morskiej, diagnostyczne diody LED odporność na wibracje 100 m/s² przy częstotliwosci 55–2000 Hz i udary 1000 m/s² przez 6 ms CE, UL UL 224618, CE EMC 2004/108/EC, RoHS 2011/65/EU, ewentualnie EX 2/22 EMV, BS EN 60068-2-7:1993 (IEC 68-2-7:1983), BS EN 60068-2-27:1993 (IEC 68-2-27:1987), BS EN 60068-2-6:1996 (IEC 68-2-6:1995), BS EN 61326 12 24 12 Oznaczenie katalogowe Parametry techniczne Typ kodu Maksymalna prędkość obrotowa, w [obr/min] Znamionowe napięcie zasilania, w [V] Pobór prądu, w [mA] Liczba kanałów wyjściowych / obciążalność każdego kanału, w [mA] Interfejs wyjściowy Maksymalna częstotliwość na wyjściu impulsowym, w [kHz] Sposób montażu: czołowy/kołnierzowy Średnica wałka/otworu, w [mm] Wymiary zewnętrzne (wys.××szer.××gł.), w [mm] Masa całkowita, w [g] Temperatura pracy (otoczenia), w [ºC] Informacje dodatkowe Uwagi techniczne Normy, atesty, certyfikaty, standardy, znaki jakości Gwarancja, w [miesiącach] Dane zamieszczone w zestawieniu zostały nadesłane i zautoryzowane przez firmy 54 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2014 zestawienie enkoderów obrotowych SICK Sp. z o.o. 01-106 Warszawa ul. Nakielska 3 tel. 22 539 41 00 faks 22 837 43 88 [email protected] www.sick.pl SIMEX Sp. z o.o. 80-556 Gdańsk ul. Wielopole 11 tel. 58 762 07 77 faks 58 762 07 70 [email protected] www.simex.pl Turck Sp. z o.o. 45-836 Opole ul. Wrocławska 115 tel. 77 443 48 00 faks 77 443 48 01 [email protected] www.turck.pl SICK ELTRA Baumer IVO Hans Turck GmbH & Co. KG AFS/AHM36 EL / ER 30 GI355 RI360P-QR24 –/+ +/– +/– +/+ +/+ –/+ –/+ +/+ Gray/binarny – – Graya/binarny 9000 3000 10 000 20000 40/20 5/5 40/20 – 26 bit 2048 6000 18 bit 4,5–32 dc 5–28 dc 4,75–30 dc 15–30 dc <100 ≤ 100 ≤ 30 (24 V dc) / ≤ 60 (5 V dc) < 100 – 2 (opcja 3 lub 6) / <50 6/ <20 – SSI/CanOpen push-pull, NPN, linedriver push-pull, linedriver RS-422 RS-485, Modbus RTU, SSI, push-pull, IO-Link, U/I, dwustanowe – 100 (EL), 220 (ER) 150 200 IP66/IP67 IP54 IP54 (opcja IP 65) IP67/IP69K –/+/+ –/–/– –/+/– –/+/+ +/+ +/+ –/+ +/+ 6, 8, 10/6, 8, 10 4(6)/– 10/– 1/4”, 3/8”, 6, 10, 12, 14, 20 36×36×43 30×30×31 58×58×45 81×78×24 120 50 250 360 od –40 do 100 od –10 do 60 (EL) od –20 do 70 (ER) od –25 do 85 (24 V dc) (opcja od –40) od –25 do 100 (5 V dc) od –40 do 85 uniwersalny sposób montażu, obrotowy konektor lub elastyczny przewód, szeroki zakres temperatury pracy, wersje programowalne, zmiana ilości obrotów, liczba obrotów również jako wartość niecałkowita enkodery o małych wymiarach i wysokim stopniu ochrony, możliwe opcje zasilania: 5 lub 8...24 V dc solidnie wykonane enkodery o standardzie przemysłowym, możliwe opcje zasilania: 5 lub 10...30 V dc bezkontaktowe enkodery indukcyjne, wykonania zgodne ze specyfikacją e1 do pracy w maszynach mobilnych, odporność na wibracje 100 G przy częstotliwosci 55 Hz i udary 30 G UL, CE CE, UL CE, UL EN 60068-2-6, EN 60068-2-27, EN 60068-2-29 12 12 12 12 nr 11/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 55 zestawienie zestawienie enkoderów liniowych Dystrybutor Balluff Sp. z o.o. 54-424 Wroclaw ul. Muchoborska 16 tel. 71 338 49 29 faks 71 338 49 30 [email protected] www.balluff.pl IMPOL-1 F. Szafrański Sp.J. 02-255 Warszawa ul. Krakowiaków 103 tel. 22 886 56 02 faks 22 886 56 04 [email protected] www.impol-1.pl Renishaw Sp. z o.o. 02-823 Warszawa ul. Osmańska 12 tel. 22 577 11 80 faks 22 577 11 81 [email protected] www.renishaw.pl Producent Balluff Kubler Renishaw BML S1/S2 LA50 LM10 Typ: inkrementalny/absolutny +/+ –/+ +/+ Wersja: magnetyczny/optoelektroniczny/ pojemnościowy +/–/– +/–/– +/–/– Typ liniału (taśma/pręt) taśma taśma taśma/pierścień magnetycznym Odległość głowicy od liniału, w [mm] do 2* 0,1–1,5 0,1–1,5* 48* 20 100* Maksymalna rozdzielczość, w [mm] 0,001* 0,01 0,001* Dokładność pomiaru, w [mm/m] Oznaczenie katalogowe Parametry techniczne Maksymalna długość pomiarowa, w [m] ± 10* ±0,01 ±10* Maksymalna prędkość przesuwu, w [m/s] 20* 4 25* Odstępy między punktami referencyjnymi, w [mm] 50/100* 5 2* 10–30/5±5%* 10–30 dc 4,7–7* dc <50 <150 ≤ 30 – – – HTL, TTL, SSI , BiSS 10–30 V SSI, CANopen RS-422, sin/cos, push-pull, open collector 2–4/30* 4/400 4/8000* Odporność na wibracje – 300 m/s², 10...2000 Hz 300 m/s2 Odporność na uderzenia – 5000 m/s² 300 m/s2 IP67 IP40 IP68 13×12×35/25×10×35* 75×26×24 24×32×10 Znamionowe napięcie zasilania, w [V] Pobór prądu, w [mA] Liczba analogowych kanałów wyjściowych/ obciążalność każdego kanału, w [mA] Interfejs wyjściowy Liczba cyfrowych kanałów wyjściowych/ maksymalna częstotliwość na wyjściu impulsowym, w [kHz] Stopień ochrony IP obudowy Wymiary zewnętrzne (wys.××szer.××gł.), w [mm] Masa całkowita, w [g] – 190 56 (głowica) od –20 do 80* od –10 do 70 od –20 do 85 *podane parametry zależne od wersji pomiar bezdotykowy z taśmą magnetyczną, łatwy montaż z dużymi tolerancjami pomiędzy głowicą a taśmą magnetyczną *podane parametry zależne od wersji CE, 89/336/EEC CE, 2004/108/EC, RoHS, RoSH, BS, EMC, IEC 12 24 24 Temperatura pracy (otoczenia), w [°C] Informacje dodatkowe Uwagi techniczne Normy, atesty, certyfikaty, standardy, znaki jakości Gwarancja, w [miesiącach] Dane zamieszczone w zestawieniu zostały nadesłane i zautoryzowane przez firmy 56 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2014 prezentacja trudne warunki wymagają specjalnych rozwiązań Artur Tobiasz – Schneider Electric Polska Sp. z o.o. Wiele instalacji wykorzystywanych w życiu codziennym jest stale narażonych na niszczące działanie czynników zewnętrznych, takich jak słońce, wilgoć, mróz, czy zwykły wandalizm. Aby zapobiec uszkodzeniu często delikatnych urządzeń i zapewnić ich niezawodne działanie przez długi czas, umieszcza się je w specjalnych obudowach. T akie obudowy znalazły się teraz w ofercie firmy Schneider Electric. Należą one do grupy dobrze znanych do tej pory obudów uniwersalnych typu Spacial (dawniej Sarel). Główna różnica polega na zmianie technologii zabezpieczenia antykorozyjnego, a także wzmocnieniu konstrukcji w celu zabezpieczenia obudowy oraz jej zawartości przed działaniem niszczących czynników zewnętrznych. Skrzynki wiszące S3DHD ( heavy duty) to rozwinięcie popularnej odmiany małych obudów do automatyki. Teraz występują w wersji do montażu na zewnątrz przy zachowaniu tych samych gabarytów oraz parametrów (IP66, IK10). SFHD to duże obudowy metalowe stojące, umożliwiające również zabudowę szeregową. Mogą świetnie sprawdzić się w ciężkich aplikacjach automatyki oraz do rozdziału energii. Dodat kowo, wprowad zono wzmocnioną wersję skrzynek wykonanych z tworzywa sztucznego typu Thalassa. Wzmocniono ich sztywność i odporność na działanie promieni UV. Zastosowanie podwójnej warstwy włókna szklanego wzmacnia konstrukcję całej obu- dowy. Wszystkie Spacial HD wyposażono standardowo w daszek, a duże rozmiary w ogranicznik przy drzwiach, zapobiegający nieprzewidzianemu zamknięciu w czasie prac serwisowych. Do obudów istnieje możliwość zamontowania systemu wentylacji z nowym, „płytkim” wentylatorem (10 cm) oraz stworzenie następujących architektur wentylacyjnych. Wszystkie te rozwiązania umożliwiają montowanie Spacial HD w temperaturach od –45°C do 80°C przy wilgotności do 90%. Odporność na korozję została potwierdzona badaniami i jest zgodna z ISO12944-C4H. reklama Nowa grupa obudów Spacial HD Architektura wentylacji nr 11/2014 Thalassa HD Schneider Electric Sp. z o.o. 02-673 Warszawa ul. Konstruktorska 12 tel. 22 511 82 00 faks 22 511 82 02 [email protected] www.schneider-electric.com w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 57 automatyka transformacja Fouriera w procesorach sygnałowych DSP, ogólnego przeznaczenia CPU oraz jednostkach graficznych GPU dr hab. inż. Mirosław Szmajda, inż. Michał Dołęgowski – Politechnika Opolska W wielu dziedzinach nauki i techniki istnieje potrzeba badania stopnia odkształcenia przebiegów czasowych od idealnej sinusoidy. Zjawisko to parametryzuje się między innymi za pomocą badania zawartości widmowej – wyższych harmonicznych i odnosi się ją do składowej podstawowej. Bada się wtedy: harmoniczne, interharmoniczne – składowe widma leżące pomiędzy poszczególnymi harmonicznymi oraz subharmoniczne – szczególny przypadek interharmonicznych o częstotliwościach poniżej składowej podstawowej. Interpretacja obliczanych parametrów, w zależności od rodzaju obiektu generującego sygnał, może być odmienna. N a przykład, badając drgania łożyska i obserwując sygnał elektryczny otrzymany z przetwornika drgania/napięcia, możliwe jest określenie stopnia zużycia łożyska. W medycynie, analizując widmo przebiegu EKG, wyciąga się na jej podstawie wnioski na temat: aktywności układu wegetatywnego, arytmii oddechowej itd. Wreszcie analiza widmowa znajduje zastosowanie, w badaniu zakłóceń, występujących w sieciach elektroenergetycznych oraz monitoringu jakości energii elektrycznej [1, 2], gdzie na jej podstawie określa się stopień „zanieczyszczenia” sieci i rekomenduje się np.: implementację filtrów lub przewymiarowanie przewodu zerowego. Analiza widma stosowana jest zatem praktycznie we wszystkich dziedzinach nauki i obliczana jest na podstawie przekształcenia Fouriera, w szczególności jego dyskretnej wersji Dyskretnej Transformacji Fouriera DFT. algorytm FFT Bezpośredni algorytm obliczeniowy Dyskretnej Transformacji Fouriera DFT jest bardzo nieefektywny i dla większej liczby próbek obliczenie jej zajmuje dużo czasu. Z pomocą przychodzi, powszechnie stosowany już algorytm opracowany przez Co- 58 oleya i Tukeya, który zmniejsza liczbę operacji potrzebnych do obliczenia widma. Szybka Transformacja Fouriera FFT (ang. Fast Fourier Transform) dostarcza rezultatów obliczeniowych, identycznych z DFT – nie jest jej przybliżeniem. Obliczenie FFT dzieli się na 3 etapy: przygotowanie analizy, jądro analizy oraz obliczenie widma. W pierwszym etapie liczone są współczynniki, tzw. „twiddle factors”. Są to wartości funkcji trygonometrycznych potrzebne do mnożeń podczas następnego etapu analizy. „Twiddle factors” są stałe i liczone tylko raz – po rozpoczęciu serii analiz. Następnie wykorzystywane są one dalej w kolejnych analizach, dlatego też czas, potrzebny do ich obliczenia, nie ma istotnego wpływu na systemy, prezentujące wyniki FFT w czasie rzeczywistym. Kolejne etapy już są liczone podczas każdej analizy. Podczas trwania jądra analizy przebieg wejściowy, zespolony lub rzeczywisty, jest przeliczany na zespolone wartości wynikowe FFT, które jeszcze nie oddają bezpośrednio widma sygnału. Aby je otrzymać, należy dokonać ostatniego etapu analizy, w którym liczone są pierwiastki z sum kwadratów wartości rzeczywistych i urojonych, czyli moduły liczb zespolonych obliczonych w poprzednim etapie. Po przyporządkowaniu obliczonych w w w. e l e k t r o . i n f o . p l modułów do wartości częstotliwości, możliwe jest sporządzenie wykresu właściwego widma amplitudowego sygnału. systemy obliczeniowe Algorytm FFT został zaimplementowany w trzech systemach obliczeniowych opartych na jednostkach centralnych: procesor sygnałowy DSP, wielordzeniowy procesor ogólnego przeznaczenia CPU, procesor graficzny GPU. procesor sygnałowy DSP Do badań został zastosowany procesor sygnałowy TMS320c6748, zaimplementowany w układzie rozwojowym C6748LCDK, którego podstawowymi parametrami są [3]: procesor TMS320c6748@456 MHz, pracujący z częstotliwością 300 MHz, o mocy obliczeniowej 3648 MMACS (ang. Million Multiply and Accumulate Cycles per Second) przy 456 MHz, uniwersalna zmiennoprzecinkowa oraz stałoprzecinkowa 32-bitowa kora C674x+ oraz C64x+, 32 kB pamięci cache L1, służącej do przyspieszenia wykonywania kodu programu oraz 256 kB pamięci cache L2, mogącą być wyko- rzystywaną jako pamięć programu oraz danych, możliwość podłączania dużych zewnętrznych pamięci danych różnych typów, m.in. Flash i SDRAM (do 128 M słów 16-bit) oraz DDR2@150 MHz (256 M słów 16-bit), sterowniki PWM, port Ethernetowy, zegar czasu rzeczywistego RTC, liczba wyjść ogólnego przeznaczenia do 144, maksymalna wydzielana moc: 0,66 W. Architekturę rdzenia DSP zaprezentowano na rysunku 1. Głównym elementem jest uniwersalna stałoi zmiennoprzecinkowa jednostka CPU, wyposażona w zestaw 64 32-bitowych rejestrów roboczych. Rejestry współpracują z ośmioma jednostkami obliczeniowymi, umożliwiającymi wykonywanie 32-, 40- i 64-bitowych operacji arytmetycznych i logicznych. Dwie z wymienionych jednostek dodatkowo mogą przeprowadzać opera- streszczenie W artykule zaprezentowano przykłady obliczeń widma sygnału na podstawie trzech platform obliczeniowych jak: procesory DSP, procesor CPU oraz procesor graficzny GPU. Porównano czasy trwania poszczególnych etapów obliczeń, m.in. przygotowania analizy, obliczeń algorytmu zespolonego FFT oraz wyznaczenia widma amplitudowego. Ostatecznie określono obszary zastosowań poszczególnych technologii. nr 11/2014 reklama Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl nr 11/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 59 automatyka Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 60 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2014 reklama - Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl nr 11/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 61 automatyka Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 62 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2014 ochrona przeciwporażeniowa rezystancyjne zwarcie doziemne napięcia falownika MSI dr inż. Jerzy Szymański – Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu W napędowych przemiennikach częstotliwości napięciowy falownik MSI jest przekształtnikiem napięcia stałego na napięcie przemienne (DC/AC), do którego dołączony jest silnik. Harmoniczna podstawowa napięcia fazowego falowników MSI osiąga częstotliwość kilkunastu kiloherców [1]. Napędy z przemiennikami częstotliwości są powszechnie zasilane z transformatorów o układzie sieciowym TN [2]. Przy wystąpieniu rezystancyjnego zwarcia doziemnego napięcia fazowego falownika powstający prąd zwarciowy ma ograniczoną wartość skuteczną i nie powoduje zatrzymania falownika, dlatego istnieje zagrożenie porażeniem prądem elektrycznym. Z a zwarcie rezystancyjne uznaje się kontakt bezpośredni człowieka z napięciem fazowym falownika. W normalnych warunkach środowiskowych rezystancja ciała człowieka ma znormalizowaną wartość 1 kΩ [2]. Przy porażeniu człowieka zwarciowe prądy doziemne wywołane napię- streszczenie Rys. J. Szymański W stanie zwarcia doziemnego napięcia falownika MSI przez ciało człowieka płyną prądy odkształcone o harmonicznej podstawowej osiągającej wartości od 1,5 do 16 kHz. W artykule wykazano, że wyłącznik różnicowoprądowy typu AC/IΔn = 30 mA nie odłącza napięcia zasilania od przemiennika częstotliwości przy wystąpieniu prądu zwarciowego po stronie silnikowej o wartościach rzędu kilkuset miliamperów. Nieodłączenie napięcia zasilania od przemiennika częstotliwości przy dotyku bezpośrednim człowieka do napięcia falownika powoduje zagrożenie dla zdrowia i życia. Według autora stosowanie wyłączników różnicowoprądowych jako zabezpieczeń przeciwporażeniowych w napędach przemysłowych z przemiennikami częstotliwości jest działaniem nieskutecznym i dającym mylne poczucie bezpieczeństwa. cewka przekładnika transformator sumującego TN (przekładnik Ferrantiego) ciem falownika nie są wykrywane przez wyłączniki różnicowoprądowe stosowane w układach napędowych [3]. W systemie ochrony przeciwporażeniowej PE napędu płyną prądy zwarciowe zagrażające porażeniem elektrycznym. Artykuł jest kolejną próbą wykazania złożoności problemu stosowania wyłącznika różnicowoprądowego w systemie ochronnym napędu z przemiennikiem częstotliwości [3, 4]. system napędowy z przemiennikem częstotliwości Przedstawiony na rysunku 1. system napędowy z przemiennikiem częstotliwości jest zasilony transformatorem o układzie sieciowym TN. Jako zabezpieczenie przed zwarciem doziemnym zastosowano wyłącznik różnicowoprądowy z cew- ką Ferrantiego typu AC [3]. Prąd rezystancyjnego zwarcia doziemnego napięcia falownika płynie przewodem ochronnym PE do transformatora, dalej przez przekładnik sumacyjny wyłącznika różnicowoprądowego (cewka Ferrantiego), aby zamknąć obwód prądowy w falowniku. Rezystancja zwarcia R z ma wartość 1 kΩ i odwzorowuje rezystancję ciała człowieka przy dotyku bezpośrednim. Prąd zwarcia jest tutaj wymuszony wysokoczęstotliwościowym napięciem fazowym falownika. W modulacji sinusoidalnej MSI napięcia fazowe falownika Uu, Uv, Uw mają kształt fali prostokątnej o częstotliwości przebiegu modelowanego fc. Częstotliwość napięcia fazowego falownika fc ma wartość między 1,5 kHz a 16 kHz [1]. Przy wystąpieniu rezystancyjnego zwarcia doziemnego przez przekładnik sumacyjny wyłącznika różnicowoprądowego przepływają odkształcone prądy różni- cowe o częstotliwości harmonicznej podstawowej równej fc. Wyłączniki różnicowoprądowe są produkowane głównie dla prądów różnicowych o częstotliwości sieci przemysłowej 50 Hz. Nie ma badań wyłączników różnicowoprądowych wykonywanych przez producentów dla częstotliwości rzędu kiloherców. Powszechne stosowanie napędów z przemiennikami częstotliwości przyczynia się do wykorzystywania wyłączników różnicowoprądowych jako zabezpieczeń przed zwarciami doziemnymi także w napędach przemysłowych. Pomijając mało znaczące napięcie zaburzeń wspólnych prostownika (rys. 1.) U00’ [5], napięcia fazowe falownika przy współczynniku głębokości modulacji M = 0 są napięciami prostokątnymi o jednakowym wypełnieniu, nie występuje między nimi przesunięcie fazowe i są opisane zależnością (1): Uu = U ν = U w = łagodne opcjonalny ładowanie dławik DC = 1, 27 Up sin ω c t + kabel silnikowy +0, 424Up sin 3ω c t + silnik (1) +0, 255Up sin 5ω c t + ... opcjonalny dławik DC gdzie: Up – amplituda impulsu prostokątnego i wynosi: PE Rys. 1. System napędowy z przemiennikiem częstotliwości i wyłącznikiem różnicowoprądowym do zabezpieczenia przed zwarciem doziemnym nr 11/2014 Up = oraz: w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 63 2Uff 2 ochrona przeciwporażeniowa Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 64 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2014 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl reklama NIEODPŁATNE WYPOŻYCZENIE FALOWNIKÓW MARKI HITACHI Zapewne wielokrotnie chcieliście wdrożyć swój pomysł na usprawnienie napędu lub przygotować projekt oszczędnościowy z nim związany, sprawdzić różne jego parametry i efekty lub wypróbować oprogramowanie do parametryzacji. Ryzyko związane z niewłaściwym doborem falownika lub nieprecyzyjnymi założeniami technicznymi są jedną z najczęstszych przyczyn braku decyzji o zakupie właściwego urządzenia. Dodatkowo potencjalne trudności ze zwrotem błędnie zakupionego falownika są na tyle istotne, że bardzo często nie dochodzi do wdrożenia usprawnienia napędu. Wychodząc naprzeciw tym obawom, wprowadziliśmy możliwość nieodpłatnego wypożyczenia falowników do przeprowadzenia prób i testów w modernizowanych lub projektowanych układach, unikając ryzyka nietrafionego zakupu. W ramach wypożyczenia udzielamy wsparcia technicznego, pomagamy dobrać optymalne parametry do konkretnego napędu. Usługę wypożyczenia falowników realizujemy w oparciu o: UMOWĘ WYPOŻYCZENIA I OGÓLNE WARUNKI WYPOŻYCZENIA FALOWNIKA Powyższe informacje z listą falowników do wypożyczenia dostepne są na naszej stronie www.zeltech.pl nr 11/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 65 kable i przewody badania odbiorcze linii kablowych średniego i wysokiego napięcia w świetle obowiązujących norm, standardów i instrukcji prof. dr hab. inż. Aleksandra Rakowska – Politechnika Poznańska, dr inż. Sławomir Noske – ENERGA-OPERATOR SA Linie kablowe średniego napięcia są powszechnie stosowanym rozwiązaniem w sieciach energetycznych i należy się liczyć z sukcesywnym przyrostem długości tych sieci. W Polsce coraz częściej, także w sieciach WN, stosuje się linie kablowe. Są to zarówno linie kablowe budowane przez przedsiębiorstwa dystrybucyjne i polskiego operatora sieci przesyłowych, jak i linie kablowe budowane np. na potrzeby przyłączenia do systemu energetycznego powstających farm wiatrowych. W związku ze zgromadzeniem dużego doświadczenia w budowie linii kablowych SN i WN na świecie, ale i także w Polsce, należałoby spodziewać się istnienia jednolitych standardów w zakresie prób odbiorczych tych linii. Niestety, nie jest tak nawet na poziomie linii kablowych SN. Zagadnienie prób odbiorczych linii kablowych jest w Polsce obszarem wielu dyskusji i debat. Punktem wyjścia do nich jest wprowa- dzona w 2011 roku znowelizowana instrukcja ramowa eksploatacji sieci kablowych (wydana przez PTPiREE), jak i zatwierdzona przez prezesa SEP 10 października 2013 r. nowelizacja normy SEP-E-004 Elektroenergetyczne i sygnalizacyjne linie kablowe. Projektowanie i budowa. Artykuł koncentruje się na zaleceniach norm w zakresie prób napięciowych izolacji kabli podczas badań odbiorczych linii kablowych. normy międzynarodowe streszczenie Artykuł koncentruje się na zaleceniach norm w zakresie prób napięciowych izolacji kabli podczas badań odbiorczych linii kablowych. Obejmuje on analizę krajowych i międzynarodowych norm i standardów w tym zakresie. W Polsce, w sposób szczególny, należy brać pod uwagę europejskie normy zharmonizowane, przyjęte przez PKN. Normy zharmonizowane są opracowane przez europejskie jednostki nor- Rodzaj badania Wymaganie Próba napięciowa izolacji: AC test (napięcie o częstotliwości 45–65 Hz) – wartość napięcia (r.m.s) 2U0, – czas trwania próby 60 min – Brak uszkodzenia AC test napięciem o częstotliwości 0,1 Hz – wartość napięcia (r.m.s) 3U0, – czas trwania próby 60 min – Brak uszkodzenia Próba szczelności powłoki z tworzyw sztucznych Napięcie DC jest zalecane o wartości do 3 kV lub do 5 kV; oznaki uszkodzenia powłoki powinny pojawić się zwykle w ciągu jednej minuty Tab. 1. Badania odbiorcze kabli SN wg PN-HD 620 66 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l malizacyjne (CEN, CENELEC, ETSI) na podstawie mandatu udzielonego przez Komisję Europejską i przyjmowane przez te europejskie jednostki normalizacyjne zgodnie z ich procedurami wewnętrznymi. Norma EN, opracowana na poziomie europejskim, staje się normą krajową, poprzez przyjęcie jej do zbioru norm krajowych przez przynajmniej jedno państwo członkowskie, norma taka staje się „normą zharmonizowaną”. Zalecenia w zakresie badań odbiorczych kabli SN i WN zawarte są w normach: PN-HD 620 S2:2010E Kable elektroenergetyczne o izolacji wytłaczanej na napięcia znamionowe od 3,6/6 (7,2) kV do 20,8/36 (42) kV włącznie. Norma ta dotyczy kabli o izolacji z tworzyw wytłaczanych, stosowanych w sieciach rozdzielczych średniego napięcia. Podano w niej charakterystyki i wymagania w zakresie produkcji oraz określono metody sprawdzenia zgodności z tymi wymaganiami. Norma ta obejmuje także badania odbiorcze kabli (ang. electrical test after installation). Zaleca, w tym zakresie, przeprowadzenie badania szczelności powłoki oraz dokonywanie próby napięciowej kabli SN napięciem AC lub napięciem wolnozmiennym 0,1 Hz, nie dopuszcza prób napięciowych wykonywanych napięciem stałym. W tabeli 1. przedstawiono zakres badań odbiorczych (po wybudowaniu linii kablowej), PN-HD 632 S2:2009E Kable energetyczne o izolacji wytłaczanej i ich osprzęt na napięcie znamionowe powyżej 36 kV (Um = 42 kV) do 150 kV (Um = 170 kV). Opisano w niej metody badania i wymagania dotyczące kabli o izolacji wytłaczanej z polietylenu usieciowanego, polietylenu termoplastycznego dużej i małej gęstości oraz z gumy etylenowopropylenowej oraz osprzętu do tych kabli, na napięcie znamionowe powyżej 36 kV (Um = 42 kV) do 150 kV (Um = 170 kV), przeznaczonych do układania na stałe w instalacjach przesyłowych i rozdzielczych oraz w elektrowniach i podstacjach elektroenergetycznych. Norma ta, licząca aż 472 strony, jako metodę badania odbiorczego linii po zainstalowaniu wskazuje badanie napięciem przemiennym AC 20–300 Hz oraz napięcie DAC, tłumione napięcie przemienne (ang. Damped Alternating Current Voltage). Podczas monitorowanego badania odbiorczego linii metodą DAC, zgodnie z zaleceniami normy IEC 60270 (PN-EN nr 11/2014 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl nr 11/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 67 kable i przewody Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 68 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2014 reklama Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl nr 11/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 69 fotowoltaika zastosowanie baterii fotowoltaicznych do zasilania budynków dr hab. inż. Piotr Biczel – Politechnika Warszawska , W artykule rozważone zostały podstawowe problemy wykonania elektrowni słonecznej w budynku. We wprowadzeniu przedstawione zostały cele budowy elektrowni słonecznych w budynkach. Następnie został omówiony udział energii słonecznej w bilansie energetycznym budynku. Kolejna część przedstawia podstawowe składniki kosztów i przychodów w zależności od sposobu przyłączenia elektrowni do sieci. Dalsza część artykułu porusza zagadnienia posadowienia elektrowni na budynku oraz powiązania z siecią elektryczną. B Rys. P. Biczel aterie fotowoltaiczne są przetwornikami energii widzialnego promieniowania słonecznego na energię elektryczną. Są, obok falowników energoelektronicznych, najważniejszym elementem elektrowni słonecznych. Zastosowanie baterii fotowoltaicznych do zasilania budynków sprowadza się więc do zainstalowania na budynku elektrowni słonecznej. Schemat blokowy małej elektrowni jest przedstawiony na rysunku 1. Bardziej rozbudowane układy zostały przedstawione w pracach [4, 6]. Powszechne zastosowanie elektrowni słonecznych, mimo słabych wskaźników energetycznych i ekonomicznych, ma służyć przede wszystkim redukcji emisji dwutlenku węgla i innych zanieczyszczeń oraz wytwarzaniu energii elektrycznej w sposób nienaruszający zasobów i stanu środowiska. Stąd polityczny nacisk Unii Europejskiej i wielu rządów krajowych na jak najszersze ich zastosowanie. Przykładem może być hisz- pański nakaz zabudowy fotowoltaicznych elektrowni słonecznych na budynkach. Instalowanie elektrowni słonecznych na budynkach powoduje, że powstają nowe moce wytwórcze bez zajmowania terenów rolnych, przy wykorzystaniu powierzchni dotychczas niezagospodarowanych energetycznie. Są to moce wytwórcze o bardzo dobrych parametrach środowiskowych. Jednocześnie, poprzez rozwój samozasilania, realizowany jest postulat rozwoju zrównoważonego. W artykule zostały omówione podstawowe zagadnienia, które należy wziąć pod uwagę, rozważając wykonanie elektrowni słonecznej w budynkach. energia słoneczna w bilansie energetycznym budynku W warunkach polskich elektrownia słoneczna charakteryzuje się regulator mocy maksymalnej bateria fotowoltaiczna DC = Rys. 1. Schemat blokowy małej elektrowni słonecznej 70 falownik fotowoltaiczny DC = w w w. e l e k t r o . i n f o . p l dużą zmiennością produkcji energii [9]. Elektrownia słoneczna produkuje energię w dość dużych ilościach latem oraz znikomych zimą (rys. 2.) [3]. Dobowy profil produkcji może być bardzo zmienny (rys. 3.) [2]. Ta zmienność generacji powoduje, że moc zainstalowana elektrowni nie może być zbyt duża w stosunku do mocy odbiorów lub elektrownia musi współpracować z innym źródłem, tzw. źródłem bilansującym (najczęściej jest nim sieć elektroenergetyczna). Można też zastosować zasobnik energii, co w niektórych krajach jest lub będzie obowiązkowe (np. w Hiszpanii). W przeciwnym wypadku może nastąpić obniżenie jakości zasilania. Zasobnik energii jest jednak urządzeniem drogim i z energetycznego punktu widzenia mało sprawnym, co obniża rentowność układu, ale poprawia jakość zasilania. Profil zużycia energii elektrycznej budynku powinien być dopa- = AC ~ 50 Hz sowany do profilu produkcji elektrowni słonecznej. Z tego powodu najlepiej zasilać energią słoneczną chłodnie i obiekty klimatyzowane. W takich obiektach elektrownia słoneczna produkuje najwięcej energii w okresie największego zapotrzebowania. Z kolei zasilanie oświetlenia może się odbywać wyłącznie na zasadzie bilansowej, z wykorzystaniem sieci elektroenergetycznej obiektu lub zasobnika energii jako urządzenia magazynującego. Elektrownia słoneczna wymaga znacznych powierzchni do instalacji baterii fotowoltaicznej. Przy jednocześnie niskiej produktywności (krótkim czasie wykorzystania mocy zainstalowanej) zazwyczaj nie jest w stanie całkowicie pokryć zapotrzebowania energetycznego budynku. Szczególnie wtedy, gdy są w nim zainstalowane odbiory dużej mocy, jak np. grzałki lub napędy (np. jako elementy piekarników i pralek). Z tego powodu elektrownia jest zazwyczaj źródłem dodatkowym, wykonanym w celu poprawy wskaźników środowiskowych obiektu – energochłonności i emisyjności. Zagadnienia te są szerzej omówione w pracy [1]. Elektrownia słoneczna zainstalowana na budynku może pracować na trzy sposoby: jako źródło wewnętrzne, zasilające wyłącznie sieć wewnętrz- nr 11/2014 Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl nr 11/2014 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 71 fotowoltaika Pełny artykuł dostępny odpłatnie – po zamówieniu prenumeraty papierowej lub elektronicznej www.prenumerata.elektro.info.pl 72 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 11/2014 prezentacja bezpieczniki firmy SIBA do zabezpieczeń systemów fotowoltaicznych SIBA Polska Sp. z o.o. F irma SIBA to światowy lider w ochronie systemów fotowoltaicznych bezpiecznikami. Inżynierowie z działu badawczo-rozwojowego firmy SIBA we współpracy z największymi światowymi producentami systemów fotowoltaicznych (PV) uczestniczą we wprowadzaniu najnowszych rozwiązań dotyczących systemów fotowoltaicznych. Stwierdzono, że użycie standardowych bezpieczników nie zapewnia prawidłowej ochrony. Opracowanie odpowiednich bezpieczników wymagało znajomości podstaw całego systemu oraz rozumienia wszystkich jego parametrów. Napięcie pojedynczego ogniwa fotowoltaicznego jest niewielkie i wynosi od 0,3 V do 1,2 V. Aby zwiększyć uzyskiwane napięcie, ogniwa fotowoltaiczne łączy się szeregowo w panelach fotowoltaicznych stanowiących najmniejsze zintegrowane jednostki systemu. W celu dalszego zwiększenia napięcia panele fotowoltaiczne łączy się szeregowo w łańcuchy, a w celu zwiększenia prądu łańcuchy łączy się równolegle w zespoły. Prąd w łańcuchu nie zależy od liczby ogniw, które są połączone szeregowo, i jest równy prądowi pojedynczego ogniwa, a napięcie wyjściowe rówWymiary/wielkość, w [mm/-] na się napięciu pojedynczego ogniwa pomnożonemu przez liczbę połączonych szeregowo ogniw tworzących łańcuch. Prąd zespołu jest równy prądowi pojedynczego łańcucha pomnożonemu przez liczbę łańcuchów ułożonych równolegle. Przekazanie wytworzonej energii prądu stałego do sieci prądu przemiennego umożliwiają falowniki dc/ac. Na panelu fotowoltaicznym umieszcza się informację o znamionowej mocy wyjściowej, prądzie znamionowym, prądzie zwarciowym, napięciu znamionowym, maksymalnym napięciu systemu oraz o prądzie znamionowym bezpiecznika ochraniającego panel PV. Obecnie granicą mocy wyjściowej dla panelu fotowoltaicznego jest moc około 250 W. Maksymalny prąd, jaki jest w stanie dostarczyć łańcuch fotowoltaiczny przy maksymalnej intensywności światła (prostopadłe padanie światła) wynosi około 110% jego prądu znamionowego. Jest to jeden z głównych parametrów stanowiących podstawę doboru prawidłowego prądu znamionowego bezpiecznika zabezpieczającego panel PV. Na wartość prądu wytwarzanego w łańcuchu fotowoltaicznym ma wpływ natężenie promieniowania słonecz- Napięcie znamionowe, w [V] Prąd znamionowy, w [A] 6,3 × 32 400 V dc 1–8 10 × 38 1000 V dc 0,5 – 20 14 × 51 1000 V dc 10 – 25 10 × 51 1000 V dc 6 – 20 10 × 85 1000 V dc 2 – 20 NH1L 1000 V dc 35 – 200 NH3L 1000 V dc 125 – 400 20 × 127 1500 V dc 2 – 63 nr 11/2014 nego i kąt, pod jakim promieniowanie słoneczne pada na ogniwa fotowoltaiczne. Napięcie znamionowe bezpiecznika musi być więc równe lub większe od napięcia w części systemu, w której jest on zastosowany. Napięcie bez obciążenia jest nie większe niż 1,2 sumy napięć znamionowych paneli łańcucha. Jeżeli w łańcuchu fotowoltaicznym powstanie zwarcie, wszystkie łańcuchy, które są z nim połączone równolegle, zaczną zasilać swoim prądem zwarciowym uszkodzony łańcuch PV. To oznacza, że dla n połączonych równolegle łańcuchów fotowoltaicznych, w przypadku zwarcia w jednym łańcuchu, największy możliwy prąd zwarciowy wynosi 1,1 × (n-1) prądu zwarciowego jednego łańcucha fotowoltaicznego. Innym ważnym czynnikiem jest maksymalna temperatura otoczenia, w jakiej będzie pracował bezpiecznik, powodująca zazwyczaj konieczność obniżenia prądu znamionowego bezpiecznika. W praktyce stwierdzono, że prąd znamionowy bezpiecznika zabezpieczającego łańcuch fotowoltaiczny powinien wy- nosić ok. 1,5 prądu maksymalnego łańcucha. Ze względu na swoją charakterystykę czasowo-prądową, bezpieczniki PV zabezpieczające łańcuchy fotowoltaiczne są w stanie wyłączyć zwarcie w odpowiednio krótkim czasie, gdy zespół fotowoltaiczny liczy co najmniej cztery równolegle połączone łańcuchy. W tabeli przedstawiono produkowane w firmie SIBA wkładki topikowe cylindryczne i nożowe do zabezpieczania systemów fotowoltaicznych. Wkładki topikowe nożowe wielkości NH1L i NH3L mają korpusy o długości 110 mm. Ich znamionowa zdolność wyłączania przy prądzie stałym wynosi 30 kA. W przygotowaniu są kolejne rodzaje bezpieczników PV. Do zabezpieczania obwodu wejściowego falownika dc/ac firma SIBA zaleca wkładki topikowe typu URS na napięcie znamionowe stałe 700 V lub 1300 V. Więcej informacji o wkładkach topikowych do zabezpieczania systemów fotowoltaicznych i innych bezpiecznikach firmy SIBA na www. sibafuses.pl. w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 73 normy pomiary elektryczne w technice Polskie Normy w branży elektrycznej Z estawienie norm zawiera wybrane Polskie Normy dotyczące pomiarów elektrycznych w technice, które zostały ogłoszone przez Polski Komitet Normalizacyjny na podstawie informacji normalizacyjnych zamieszczonych w wersji elektronicznej miesięcznika „Wiadomości PKN – Normalizacja”. Zakres Polskich Norm dotyczących elektrycznych urządzeń i systemów ochrony przeciwpożarowej ujęty jest kompleksowo w następujących grupach i podgrupach klasyfikacji ICS: pomiary elektryczne – grupa i podgrupy: 17.220.20, 19.080, 91.140.50, wybrane pomiary wielkości nieelektrycznych – podgrupy: 17.140.01, 17.140.20, 17.140.50, 33.100.01, 33.100.10, 33.100.20, pomiary zużycia energii elektrycznej sprzętu domowego – grupa 97.040.30, pomiary zakłóceń radioelektrycznych – podgrupy 33.100.01, 33.100.10. Z uwagi na ciągłą nowelizację i aktualizację Polskich Norm zalecamy zbadanie możliwości zastosowania najnowszego wydania tych norm oraz aktualnych projektów Polskich Norm zamieszczonych w zestawieniu. Zachęcamy też do odwiedzenia strony internetowej Polskiego Komitetu Normalizacyjnego www.pkn.pl. Polskie Normy dotyczące pomiarów elektrycznych w technice PN-EN 13757-3:2013-08 E System komunikacji do zdalnego odczytywania wskazań przyrządów pomiarowych. Część 3: Wydzielona warstwa zastosowań. Zastępuje PN-EN 13757-3:2005 E. PN-EN 13757-4:2013-12 E System komunikacji do zdalnego odczytywania wskazań przyrządów pomiarowych. Część 4: Bezprzewodowy odczyt miernika (odczyt miernika drogą radiową pracującego w pasmach SRD). Zastępuje PN-EN 13757-4:2005 E. PN-EN 55016-1-2:2014-09 E Wymagania dotyczące aparatury pomiarowej i metod pomiaru zaburzeń radioelektrycznych oraz odporności na zaburzenia. Część 1-2: Aparatura do pomiaru zaburzeń radioelektrycznych i do badań odporności. Układy sprzęgające dla pomiarów zaburzeń przewodzonych. Zastępuje PN-EN 55016-1-2:2008 P. PN-EN 55016-2-1:2014-09 E Wymagania dotyczące aparatury pomiarowej i metod pomiaru zaburzeń radioelektrycznych oraz odporności na zaburzenia. Część 2-1: Metody pomiaru zaburzeń i badania odporności. Pomiary zaburzeń przewodzonych. Zastępuje PN-EN 55016-2-1:2009 E. PN-EN 55022:2011 P Urządzenia informatyczne. Charakterystyki zaburzeń radioelektrycznych. Poziomy dopuszczalne i metody pomiaru. Zastępuje PN-EN 55022:2013 zgodnie z decyzją 1/2013 Prezesa PKN. PN-EN 60255-26:2014-01 E Przekaźniki pomiarowe i urządzenia zabezpieczeniowe. Część 26: Wymagania dotyczące kompatybilności elektromagnetycznej. Zastępuje PN-EN 60255-26:2010 E, PN-EN 60255-222:2010 P, PN-EN 60255-22-3:2009 E, PN-EN 60255-22-4:2010 P, PN-EN 60255-22-5:2011 E, PN-EN 60255-22-6:2004 P, PN-EN 60255-227:2005 P, PN-EN 60255-25:2002 P. 74 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l PN-EN 60255-127:2014-04 E Przekaźniki pomiarowe i urządzenia zabezpieczeniowe. Część 127: Wymagania funkcjonalne dotyczące zabezpieczenia napięciowego przekaźników nadnapięciowych/podnapięciowych. Zastępuje PN-EN 60255-3:1999 P. PN-EN 60255-149:2014-03 E Przekaźniki pomiarowe i urządzenia zabezpieczeniowe. Część 149: Wymagania funkcjonalne dotyczące elektrycznych przekaźników termicznych. Zastępuje PN-EN 60255-8:2000 P. PN-EN 61010-2-032:2013-06 E Wymagania bezpieczeństwa dotyczące elektrycznych przyrządów pomiarowych, automatyki i urządzeń laboratoryjnych. Część 2-032: Wymagania szczegółowe dotyczące ręcznych i ręcznie obsługiwanych czujników prądowych przeznaczonych do badań i pomiarów elektrycznych. Zastępuje PN-EN 61010-2-032:2005 P. PN-EN 61083-2:2013-07 E Przyrządy i oprogramowanie używane do pomiarów w próbach wysokonapięciowych i silnoprądowych. Część 2: Wymagania dla oprogramowania do prób z udarami napięciowymi i prądowymi. Zastępuje PN-EN 61083-2:2000 P. PN-EN 61557-10:2013-11 E Bezpieczeństwo elektryczne w niskonapięciowych sieciach elektroenergetycznych o napięciach przemiennych do 1000 V i stałych do 1500 V. Urządzenia przeznaczone do sprawdzania, pomiarów lub monitorowania środków ochronnych. Część 10: Wielofunkcyjne urządzenia pomiarowe do sprawdzania, pomiarów lub monitorowania środków ochronnych. Zastępuje PN-EN 61557-10:2004 P. PN-EN 61786-1:2014-05 E Pomiary pola magnetycznego dc oraz magnetycznego i elektrycznego ac w zakresie częstotliwości od 1 Hz do 100 kHz ze względu na ekspozycję człowieka. Część 1: Wymagania dla aparatury pomiarowej. PN-EN 62056-3-1:2014-05 E Wymiana danych w pomiarach energii elektrycznej. Zespół DLMS/COSEM. Część 3-1: Wykorzystanie sieci lokalnych ze skrętki z sygnalizacją za pomocą fali nośnej. Zastępuje PN-EN 62056-31:2002 E. PN-EN 62056-5-3:2014-05 E Wymiana danych w pomiarach energii elektrycznej. Zespół DLMS/COSEM. Część 5-3: Warstwa aplikacji DLMS/COSEM. Zastępuje PN-EN 62056-53:2007 E. PN-EN 62056-6-1:2014-02 E Wymiana danych w pomiarach energii elektrycznej. Zespół DLMS/COSEM. Część 6-1: System identyfikacji obiektów (OBIS). Zastępuje PN-EN 62056-61:2009 P. PN-EN 62056-6-2:2014-02 E Wymiana danych w pomiarach energii elektrycznej. Zespół DLMS/COSEM. Część 6-2: Klasy interfejsu COSEM. Zastępuje PN-EN 62056-62:2007 E. PN-EN 62056-7-6:2014-01 E Wymiana danych w pomiarach energii elektrycznej. Zespół DLMS/COSEM. Część 7-6: 3-warstwowy profil komunikacyjny ukierunkowany na połączenia, oparty na HDLC. Zastępuje PN-EN 62056-53:2007 E. PN-EN 62056-8-3:2014-01 E Wymiana danych w pomiarach energii elektrycznej. Zespół DLMS/COSEM. Część 8-3: Profil komunikacyjny PLC S-FSK dla sieci otoczenia. Jerzy Nowotczyński, Krystyna Nowotczyńska nr 11/2014 wielcy elektr ycy Fot. www.sep.wroc.pl Kazimierz Idaszewski (1878–1965) K azimierz Idaszewski urodził się 16 stycznia 1878 roku w miejscowości Nochowo w powiecie Śrem. Wychował się w rodzinie wielodzietnej. Jego ojciec był nauczycielem. Jako dziecko uczęszczał do szkoły w Nochowie, następnie kontynuował naukę w gimnazjum klasycznym w Śremie. W 1989 roku zdał maturę i rozpoczął studia na Wydziale Mechaniczno-Elektrycznym Politechniki w Brunszwiku. Wkrótce trafił do Lwowa, gdzie został asystentem na Politechnice Lwowskiej. Tam uruchomił pierwsze na ziemiach polskich laboratorium maszyn elektrycznych. Następnie obronił pracę doktorską z obszaru elektrochemii na Politechnice w Brunszwiku, jednak jego zainteresowania szły coraz bardziej w stronę maszyn elektrycznych. W 1904 roku przeniósł się do Berlina i został pracownikiem zakładów Siemens-Schuckertwerke. W zakładach pracował 15 lat, zajmując się m.in. pomiarami i projektowaniem silników elektrycznych. W 1919 roku Kazimierz Idaszewski wrócił do Lwowa i niecały rok później został profesorem nadzwyczajnym miernictwa elektr ycznego. W 1924 roku otrzymał również nominację na profesora zwyczajnego. We Lwowie Idaszewski kierował Katedrą Pomiarów Elektrycznych. W 1930 roku, aby umożliwić powołanie na kierownika dr. inż. Włodzimierza Krukowskiego, zrezygnował z kierowania Katedrą i objął kierownictwo nad inną jednostką naukową – Katedrą Maszyn Elektrycznych. W czasie wojny, gdy zamknięto Politechnikę Lwowską, prof. Kazimierz Idaszewski wykładał elektrotechnikę w rzemieślniczej szkole zawodowej. Prowadził również wykłady z maszyn elektrycznych i miernictwa elektr ycznego na tzw. „Państwowych technicznych kursach fachowych”. W 1944 roku profesor wyjechał do Krakowa, skąd dotarł do swoich rodzinnych stron. W maju 1945 r. został mianowany dziekanem Wydziału Elektrycznego Po- nr 11/2014 litechniki Śląskiej (z tymczasową siedzibą w Krakowie), którego był współtwórcą i organizatorem. We wrześniu 1945 r. przeniósł się do Wrocławia, gdzie zorganizował Wydział Elektryczno-Mechaniczny Politechniki Wrocławskiej i został jego dziekanem, a także kierownikiem katedr: Pomiarów Elektrycznych oraz Maszyn Elektrycznych. Profesor skutecznie bronił idei powołania Politechniki we Wrocławiu, ratując uczelnię przed likwidacją. Dekretem z dnia 24 sierpnia 1945 roku przekształcono Uniwersytet Wrocławski i Politechnikę Wrocławską w polskie państwowe szkoły akademickie. Powołano jedną uczelnię – Politechnikę i Uniwersytet we Wrocławiu, ze wspólnym rektorem, senatem i administracją. Idaszewskiemu udało się uruchomić laboratorium pomiarów i maszyn elektrycznych oraz w ykłady. Pierwszy w ykład odbył się 15 listopada 1945 r., podczas inauguracji roku akademickiego 1945/46. Był to pierwszy wykład nie tylko na Politechnice Wrocławskiej, ale również pierwszy na wyższych uczelniach w polskim Wrocławiu. W kwietniu 1946 roku Idaszewski zrezygnował ze stanowiska dziekana. W lipcu 1947 r. kierownictwo Katedry Maszyn Elektrycznych oraz wykłady i laboratorium maszyn elektrycznych przejął dr inż. Paweł Jan Nowacki. Idaszewski, mając wówczas 69 lat, pozostawał wciąż Kierownikiem Katedry Pomiarów Elektrycznych. We wrześniu 1949 r. Ministerstwo Oświaty mianowało go przewodniczącym komisji weryfikacyjno-egzaminacyjnej dla elektryków, którzy starali się o dyplom tzw. „zawodowego inżyniera elektryka”. Wśród ważniejszych odznaczeń profesora Idaszewskiego można wymienić: Krzyż Kawalerski (1950 r.) i Komandorski Odrodzenia Polski (1958 r.). W roku 1964 otrzymał tytuł członka honorowego Polskiego Towarzystwa Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej (z numerem trzecim). Do istotnych jego publikacji należą: praca doktorska ogłoszona w Zeitschrift für Elektrochemie, Kilka uwag o licznikach jednofazowych na małą moc (Przegląd Elektrotechniczny) Maszyny prądu stałego (skrypt PWN 1954), Pomiary elektryczne (skrypt PWN 1955). Kazimierz Idaszewski był członkiem i pierwszym prezesem Oddziału Wrocławskiego SEP. W roku 1947 kierował organizacją Ogólnopolskiego Walnego Zjazdu Delegatów SEP. Był również członkiem podkomisji SEP Miernictwa Elektrycznego. Współpracował z prof. Kazimierzem Drewnowskim z Politechniki Warszawskiej w opracowaniu Polskiego Słownika Elektrycznego. 4. lipca 2013 roku na 25. zebraniu Zarządu Głównego SEP, ZG podjął uchwałę o nadaniu imienia prof. Kazimierza Idaszewskiego Oddziałowi Wrocławskiemu SEP. Profesor Idaszewski uznawany jest za „Ojca” Wydziału Elektrycznego Politechniki Wrocławskiej. W pamięci swoich uczniów zapisał się jako życzliwy, ale wymagający wykładowca. Studenci cenili i darzyli go ogromną sympatią i nazy wali pieszczotliwie „Dziadkiem”. W roku 1960 profesor przeszedł na emeryturę. Zmarł we Wrocławiu 14 stycznia 1965 roku, w wieku 87 lat. Został pochowany na cmentarzu przy ulicy Bujwida we Wrocławiu. Oprac. Emilia Sobiesiak w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 75 dystr ybucja ACEL Gdańsk, ul. Twarda 6c, tel. 58/340-14-45 www.acel.com.pl AMPER sp. j. Bolesławiec, ul. Wróblewskiego 7e, tel. 75/732-61-54 ASTE Sp. z o.o. Gdańsk, Kowale, ul. Magnacka 25, tel. 58 340 69 00 www.aste.pl BARGO Sp. z o.o., Dziekanów Polski, ul. Kolejowa 223, tel. 22/751-29-29 www.bargo.pl COSIW-SEP Warszawa, ul. Świętokrzyska 14, tel. 22/336-14-19, 336-14-20, 336-14-21 www.cosiw.sep.com.pl ELECTRIC Gdańsk, ul. Grunwaldzka 481, tel. 58/344-73-54 ELEKTRO-PARTNER- HURTOWNIE ELEKTRYCZNE Ząbkowice Śl., ul. Niepodległości 24, tel. 74/815-40-00 ELGED – HURTOWNIA ARTYKUŁÓW ELEKTRYCZNYCH Inowrocław, ul. Metalowców 7, tel. 52/356-55-40 FH EL-INSTAL Bartoszyce, ul. Szewców 7 HURTOWNIA ELEKTROTECHNICZNA ELMAT Żary, ul. Hutnicza 1 Sieć hurtowni Elektrotechnika „MORS” Sp. z o.o. Gdynia, ul. Hutnicza 35, tel.58/785-99-99 ELMI www.elmi.net.pl Giżycko, ul. Smętka 6A, tel. 87/428-47-88 Rynkowa 6, 11-400 Kętrzyn, tel. 89/752-20-68 PPH ELNOWA Bydgoszcz, ul. Szubińska 17, tel. 52/375-45-71 ELPIE Sp. z o.o. www.elpie.com.pl Lublin, ul. Inżynierska 3, tel. 81/744-26-51 Chełm, ul. Mickiewicza 7A, tel./faks 82/564-86-91 Zamość, ul. Hrubieszowska 63, tel./faks 84/639-84-95 Puławy, ul. Włostowicka 3, tel./faks 81/886-41-50 Biała Podlaska, ul. Handlowa 1, tel./faks. 83/342-07-61 Hrubieszów, ul. Polna 1, tel./faks 84/697-23-56 euroKABEL-prorem Sp. z o.o. Starachowice, ul. Kościelna 98A ZAKŁAD ENERGETYCZNY TORUŃ ENERGOHANDEL Sp. z o.o. www.energohandel.com.pl Toruń, ul. Wschodnia 36b, tel. 56/659-57-75 Włocławek, ul. Duninowska 8, tel. 54/233-29-25 Brodnica, ul. 18 Stycznia 40, tel. 56/697-53-67 Grudziądz, ul. M. Curie-Skłodowskiej 6/7, tel. 56/642-18-80 Rypin, ul. Pisaki 31, tel. 54/423-13-90 Radziejów Kujawski,ul. Brzeska 19, tel. 54/285-34-48 Toruń, ul. P.Fr.Skarbka 7/9, tel. 56/659-56-35 76 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l FERT KSIĘGARNIA BUDOWLANA Kraków, ul. Kazimierza Wielkiego 54A, tel. 12/294-73-99 inmedio IN MEDIO SALONY SPRZEDAŻY PRASY IN MEDIO FHU MAKRO Bochnia, ul. Proszkowa 40A, tel. 14/611-15-75 Kraków, ul. Królewska 2, tel. 12/292-80-51 Wieliczka, ul. Narutowicza 24, tel. 12/278-59-74 NOWA FRANCE Sp. z o.o. Poznań, ul. Złotowska 30, tel. 61/864-57-01 Polska Grupa Elektryczna FORUM-RONDO Sp. z o.o. Morszków, 08-304 Jabłonna Lacka APARATEX, ul. Prądzyńskiego 1, 63-400 Ostrów Wielkopolski AREL, ul. Lubelska 29c, 10-406 Olsztyn BANASIAK, Boleszczyn 77, 62-731 Przykona BIELMAT, ul. Warszawska 56, 43-300 Bielsko-Biała BTS 2, ul. Poznańka 43, 18-402 Łomża CANDELA, ul. Dworcowa 8, 48-250 Głogówek CONECT, Aleja Legionów 47, 08-400 Garwolin DELTA, ul. Zemborzycka 112 B , 20-445 Lublin DOKO, ul. Lidzbarska 2, 87-300 Brodnica ELAN, ul. Marynarki Polskiej 71, 80-557 Gdańsk ELBRON, ul. Juliusza Słowackiego 34c, 43-300 Bielsko-Biała ELBUD Sp. z o.o., ul. Armi W.P. 173, 07-202 Wyszków EL-DAR, ul. Przytycka 25a, 26-600 Radom ELECTRO-UNIT, ul. Ewarysta Estkowskiego 1, 63-400 Ostrów Wielkopolski ELEKTRA Stargard, ul. Sadowa 6, 73-110 Stargard Szczeciński ELEKTRA, ul. Powstańców Wielkopolskich 14; 06-500 Mława ELEKTROHURT, ul. Wrzesińska 20, 61-021 Poznań ELEKTROMAX, ul. Warszawska 27a, 62-300 Września ELEKTROMONT, ul. Grunwaldzka 111-115; 85-401 Bydgoszcz ELEKTRO-HAL, ul. Droga Owidzka 1, 83-200 Starogard Gdański ELEKTRO-PARTNER, ul.Wrocławska 42, 57-200 Ząbkowice Śląskie ELEKTROS, ul. 10-go Marca 6, 59-700 Bolesławiec ELEKTROTECH, ul. Wrocławska 53-59, 62-800 Kalisz ELEKTRYK, ul. Zaszkolna 26, 17-300 Siemiatycze ELEKTRYK HURT, ul. Jastrzębska 78, 44-300 Wodzisław Śląski ELGOR, ul. Sikorskiego 41, 77-100 Bytów ELHURT, ul. Strumykowa 2, 58-200 Dzierżoniów ELKABEL, ul. Zemborzycka 112, 20-445 Lublin ELMAX HURT, ul. Elizy Orzeszkowej 15 B, 43-100 Tychy ELMAT, ul. Kwiatkowskiego 2, 37-450 Stalowa Wola ELMEHURT, ul. Okrężna 2b, 87-800 Włocławek ELMEX, ul. Żelazna 7a, 10-420 Olsztyn ELMET, ul. Prof. Ludwika Chmaja 4, 35-021 Rzeszów ELMONTER, ul. Kosowska 5, 08-300 Sokołów Podlaski EL-SAM, ul. Lokalna 5, 07-410 Ostrołęka ELTOM, ul. Dworcowa 20a, 89-600 Chojnice ELTRON, ul. Główna 24, 18-100 Łapy ELUS, ul. Kościerska 1a, 83-300 Kartuzy HURT DETAL SZULC, ul. Sejneńska 57, 16-400 Suwałki IMPULS, ul. Gen. Bema 19, 68-100 Żagań INSTALATOR, ul. Krakowska 147A, 38-400 Krosno JALEX, ul. Świderska 22, 05-400 Otwock JANTESSA, ul. Warszawska 51, 05-092 Łomianki JUPRO-TAIM, ul. Wodna 19, 62-500 Konin KRAK-OLD, ul. Wysłouchów 17/15, 30-611 Kraków KWANT, ul. Graniczna 6a, 33-200 Dąbrowa Tarnowska LUMIER, ul. Traktorowa 109, 91-203 Łódź ŁĄCZNIK, ul. Tadeusza Rugego 9, 60-688 Poznań; adres do korespondencji to ŁĄCZNIK Oborniki 64-600 ul.Staszica 1d MAPEX, ul.Św. Jana 48; 95-200 Pabianice MARCUS, ul. Zofi i Nałkowskiej 5, 58-200 Dzierżoniów MERKURION, ul. Królewska 14, 05-827 Grodzisk Mazowiecki PEX-POOL, ul. Fredry 3, 39-200 Dębica POLMARK, 33-150 Wola Rzędzińska 589c SEPIX, ul. Ogrodowa 23, 76-200 Słupsk KSIĘGARNIA TECHNICZNA DOMU WYDAWNICZEGO MEDIUM Warszawa, ul. Karczewska 18, tel. 22/810-21-24 KSIĘGARNIA „QUO VADIS” Elbląg, ul. 1 Maja 35, tel. 55/232-57-91 Platforma Handlowa ELENET e-hurtownia ELENET, www.elektrotechnika.net.pl POLAMP Sp. z o.o. www.polamp.com Giżycko, ul. Przemysłowa 1, tel. 87/429-89-00 Giżycko, ul. Armii Krajowej 7, tel. 87/428-32-68 Ełk, ul. Suwalska 82B, tel. 87/621-62-18 SKLEP INTERNETOWY: www.POLAMPY.pl HURTOWNIA ELEKTROTECHNICZNA ROMI [email protected] www.romisj.pl Warszawa, ul. Kłobucka 10, tel. 22/857 31 83 RUCH SA SIEĆ SPRZEDAŻY RUCH W CAŁYM KRAJU SEP www.sep.org.pl STOWARZYSZENIE ELEKTRYKÓW POLSKICH Oddziały SEP w calym kraju SOLAR Polska Sp. z o.o. www.solar.pl Łódź, ul. Rokicińska 162, tel. 42/677 58 00 (centrala), 42/677 58 32 (sklep) Gliwice, ul. Ligocka 15, tel. 32/270 60 10, 14 Jastrzębie-Zdrój, ul. Podhalańska 31, tel. 32/471 31 21 Katowice, ul. Pułaskiego 20, tel. 32/346 16 45, 46 Kępno, ul. Poznańska 4, tel. 62/782 14 18, 19 Konin, ul. Poznańska 47, tel. 63/249 11 70 Kraków, ul. Radzikowskiego 35, tel. 12/638 91 00 Lublin, ul. Witosa 3, tel. 81/745 59 00 Poznań, ul. Czechosłowacka 108, tel. 61/832 62 58 Radlin, ul. Rybnicka 125, tel. 32/456 02 87, 32/456 03 10 Rybnik, ul. Podmiejska 81, tel. 32/739 17 07 Szczecin, ul. Heyki 3, tel. 91/485 44 00 Tarnów, ul. Przemysłowa 4F, tel. 14/629 80 20 Wałbrzych, ul. Armii Krajowej 1, tel. 74/880 01 14, 17 Wrocław, ul. Krakowska 141-155, tel. 71/377 19 00 SPE www.spe.org.pl STOWARZYSZENIE POLSKICH ENERGETYKÓW Oddziały SPE w całym kraju. Punkty sieci empik w całej Polsce. elektro.info można kupić w całej Polsce KONTAKT W SPRAWIE DYSTRYBUCJI ANETA KACPRZYCKA TEL. 22 512 60 83 E-MAIL: [email protected] nr 11/2014 recenzja ochrona odgromowa systemów fotowoltaicznych prof. dr hab. inż. Andrzej Sowa, mgr inż. Krzysztof Wincencik C oraz bardziej powszechne instalowanie paneli fotowoltaicznych na obiektach budowlanych spowodowało konieczność opracowania zasad ochrony odgromowej tych urządzeń. Na ostatnich targach ENERGETAB swoją premierę miała książka Andrzeja Sowy oraz Krzysztofa Wincencika pt. „Ochrona odgromowa systemów fotowoltaicznych”. Książka ukazała się pod patronatem miesięcznika „elektro.info” w ramach serii wydawniczej „Zeszyty dla elektryków. Prezentowana publikacja została podzielona na jedenaście rozdziałów, w których autorzy opisali poszczególne zagadnienia związane z ochroną odgromową i przepięciową systemów fotowoltaicznych. W pierwszych sześciu rozdziałach zostały opisane wymagania w zakresie projektowania urządzeń piorunochronnych, źródła zagrożeń oraz skutki oddziaływań piorunowych. Szczegółowo zostały wyjaśnione zagadnienia prądów udarowych w instalacjach elektrycznych niskiego napięcia oraz podstawowe zasady analizy ryzyka strat piorunowych w odniesieniu do urządzeń solarnych oraz fotowoltaicznych instalowanych na dachach budynków. Opisano również odporność udarową przyłączy do sieci elektroenergetycznej oraz przyłączy do sieci telekomunikacyjnej. W rozdziale siódmym autorzy skupili się na opisie zewnętrznych urządzeń piorunochronnych instalowanych na obiektach budowlanych. Opisano materiały stosowane na zwody, przewody odprowadzające, uziemienia oraz wymagania dotyczące wyznaczania wymiarów urządzeń odgromowych. Dość istotnym elementem tego rozdziału są wymagania eksploatacyjne oraz zasady konserwacji urządzeń piorunochronnych. Kolejny, ósmy roz- dział zawiera niezbędne informacje dotyczące ochrony przepięciowej stosowanej w instalacjach elektrycznych obiekZŁ z VAT tów budowlanych. W rozdziale tym omówiono poszczególne typy ograniczników przepięć oraz zasady tworzenia wielostopniowego systemu ograniczania przepięć. W rozdziale dziewiątym przedstawiono zasady projektowania ochrony odgromowej paneli fotowoltaicznych przed bezpośrednimi wyładowaniami atmosferycznymi oraz sposoby instalowania paneli fotowoltaicznych na dachach budynków i ich ochrony przed bezpośrednimi wyładowaniami piorunowymi. Liczne rysunki ilustrujące różne sposoby ochrony odgromowej pozwalają szybko zrozumieć zasady projektowania ochrony odgromowej w tym zakresie. Autorzy opisali także zasady tworzenia stref ochronnych oraz niekorzystne zjawisko, jakim jest zacienianie paneli fotowoltaicznych przez zwody pionowe, które powoduje zmniejszenie wydolności produkcyjnej paneli fotowoltaicznych. W rozdziale tym zostały również opisane wymagania w zakresie wyznaczania odstępów izolacyjnych, które są bardzo istotne ze względu na ochronę innych elementów obiektu budowlanego, mogących ulec uszkodzeniu w wyniku przeskoku, jaki może powstać podczas bezpośredniego trafienia pioruna w zwód. Kolejny, dziesiąty rozdział to prezentacja przykładowych rozwiązań ochrony odgromowej i przepięciowej systemów fotowoltaicz- 55 nych. Zostały w nim zaprezentowane przykładowe rozwiązania ochrony odgromowej paneli fotowoltaicznych instalowanych na dachach płaskich, dwuspadowych oraz wolno stojących elektrowni słonecznych. Ostatni rozdział książki został poświęcony ograniczaniu przepięć w obwodach sygnałowych. Na końcu publikacji została zamieszczona literatura, która pozwoli na poszerzenie wiedzy w zakresie ochrony odgromowej i przepięciowej systemów fotowoltaicznych. Książka jest przeznaczona dla wszystkich zainteresowanych problematyką ochrony odgromowej systemów fotowoltaicznych. Stanowi podstawowe kompendium wiedzy w tym zakresie. Tekst mgr inż. Julian Wiatr www.ksiegarniatechniczna.com.pl Księgarnia Techniczna tak, zamawiam książkę .............................................................................................................. w liczbie ........... egz., w cenie ................. + koszty przesyłki 13 zł, płatności dokonam przy odbiorze. imię nazwisko firma zawód wykonywany kod NIP miejscowość ulica ul. Karczewska 18 04-112 Warszawa tel.: 22 512 60 60 faks: 22 810 27 42 e-mail: [email protected] www.ksiegarniatechniczna.com.pl nr tel./faks lok. e-mail Informujemy, że składając zamówienie, wyrażacie Państwo zgodę na przetwarzanie wyżej wpisanych danych osobowych w systemie zamówień Grupy MEDIUM w zakresie niezbędnym do realizacji powyższego zamówienia. Zgodnie z Ustawą o ochronie danych osobowych z dnia 29 sierpnia 1997 r. (DzU nr 101/2002, poz. 926 z późniejszymi zmianami) przysługuje Państwu prawo wglądu do swoich danych, aktualizowania ich i poprawiania. Upoważniam Grupę MEDIUM do wystawienia faktury VAT bez podpisu odbiorcy. data Podpis Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych w celach marketingowych przez Grupę MEDIUM oraz inne podmioty współpracujące z Wydawnictwem z siedzibą w Warszawie przy ul. Karczewskiej 18. Informujemy, że zgodnie z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. (DzU nr 101/2002, poz. 926 z późniejszymi zmianami) przysługuje Pani/Panu prawo wglądu do swoich danych, aktualizowania i poprawiania ich, a także wniesienia umotywowanego sprzeciwu wobec ich przetwarzania. Podanie danych ma charakter dobrowolny. Kupon należy nakleić na kartę pocztową i przesłać na adres: Grupa Medium, ul. Karczewska 18, 04-112 Warszawa, lub przesłać faksem: 22 810 27 42 czytelny podpis krzyżówka nagrodę nagrody ufundował ufundowała e-sklep firma 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 4 11 12 11 13 14 1 15 16 17 18 7 19 8 20 21 5 22 23 24 25 Do wygrania ściągacz izolacji Knipex imię: ................................................... nazwisko: .................,............................................... zawód wykonywany .......................................................................................... ulica: ...................................................................................... nr ............... lok. ................... telefon...................................................... e-mail ............................................................. kod .. .. – .. .. .. miejscowość .................................................................................................. hasło krzyżówki: .................................................................................................................. Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych w celach marketingowych przez Dom Wydawniczy Medium oraz inne podmioty współpracujące z Wydawnictwem z siedzibą w Warszawie przy ul. Karczewskiej 18. Informujemy, że zgodnie z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. (DzU Nr 101/2002, poz. 926 z późniejszymi zmianami) przysługuje Pani/Panu prawo wglądu do swoich danych, aktualizowania i poprawiania ich, a także wniesienia umotywowanego sprzeciwu wobec ich przetwarzania. Podanie danych ma charakter dobrowolny. Data: ................................ Podpis: .................................................... Kupon należy nakleić na kartę pocztową i przesłać na adres: 04-112 Warszawa, ul. Karczewska 18 lub przesłać faksem na numer: 22 810-27-42 Wyrażam zgodę na zapisanie mnie do newslettera. 78 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l 26 27 6 2 28 3 29 30 10 12 31 9 32 1 2 3 4 33 5 6 7 8 9 10 11 12 Poziomo: 1 miernik uniwersalny; 4 zgromadzony zapas; 8 kosz zawieszony pod balonem; 10 świder do drewna bądź metalu; 11 program komputerowy wykonujący konkretne zadania; 13 zwierzę z rodziny żyraf; 15 zasób wiadomości; 17 zwyczajowo o przewodzie zasilającym, który nie „kopie”; 18 wirnik silnika elektrycznego; 20 rodzaj wyładowania elektrycznego; 22 objaw przeziębienia; 25 urządzenie służące do przyspieszania cząstek naładowanych; 29 wykrywacz promieniowania jonizującego; 30 trajektoria; 31 aktorska kreacja; 32 w reaktorze atomowym; 33 plamka na futrze. Pionowo: 1 głośnik bądź zespół głośników dużej mocy; 2 sznur minerski; 3 polskie włókno poliestrowe; 5 dawniej każda rycina lub ilustracja książkowa; 6 unieruchomienie; 7 jednostka ciśnienia; 9 źródło stałego prądu elektrycznego; 12 podkład, na którym coś leży; 14 ten „papier” musi mieć każdy wyrób elektroinstalacyjny; 16 może być życiowa, określa też wielkość oprocentowania kredytu; 19 państwo w Ameryce Płd.; 21 w kołczanie; 23 oprawka obrazka; 24 szton; 26 diabeł; 27 rodzaj tańca towarzyskiego; 28 stop żelaza z węglem. (jasa) Litery z pól ponumerowanych od 1 do 12 utworzą hasło. Rozwiązanie (hasło) prosimy nadsyłać do 31 grudnia na adres redakcji (kupon zamieszczamy obok). Do wygrania ściągacz izolacji Knipex ufundowany przez sklep internetowy ProfiTechnik. Nagroda w krzyżówce z numeru 9/2014, zestaw wierteł marki Alpen, trafi do Pana Sebastiana Bedyńskiego. Gratulujemy! nr 11/2014 Gira Esprit linoleum – sklejka Produktdesign: Gira Designteam / schmitz Visuelle Kommunikation hgschmitz.de Wszystkie nowości Gira z Light + Building 2014 pod www.gira.com/pl
Podobne dokumenty
nieodpłatnie w formacie PDF
Witam Państwa w kolejnym numerze „elektro.info”, który tym razem poświęciliśmy pomiarom elektrycznym wykonywanym w sieciach oraz instalacjach elektrycznych.
W codziennym życiu pomiar odgrywa ważną ...
nieodpłatnie w formacie PDF
Specjalista ds. dystrybucji ANETA KACPRZYCKA [email protected]
Specjalista ds. prenumeraty ANNA SERGEL [email protected]
ADMINISTRACJA
Główna księgowa BARBARA PIÓRCZYŃSKA bpiorczyns...