Ekspansja międzynarodowa polskich

EKSPANSJA MIEDZYNARODOWA POLSKICH PRZEDSIĘBIORSTW
Praktyki pomorskiego biznesu
Jacek Jamroż
www.jacekjamroz.eu
Streszczenie
Z powodu wielu różnych uwarunkowań gospodarczych dla dzisiejszych pomorskich
przedsiębiorców eksport, jego rozwój i zainteresowanie tym kierunkiem jest naturalnym
procesem biznesowym. Istnieje jednak też grupa przedsiębiorców, która mimo chęci posiada
wewnętrzną mentalną trudność w skutecznym podjęciu takich działań.
Można zauważyć, że bariery we wchodzeniu na rynki zagraniczne lub rozszerzeniu pozycji
eksportowej są bardzo różnorodne i wymagają różnorodnego i systematycznego, a także
nieszablonowego i kreatywnego podejścia.
Warto podkreślić dwa podstawowe czynniki inicjujące aktywność eksportową:
•
doświadczenia w imporcie,
•
budowane przez wiele lat relacje osobiste.
Wyniki analizy wskazują, że można wyodrębnić następujące obszary wsparcia publicznego /
interwencji publicznej na rzecz działań eksportowych polskich przedsiębiorców:
• promocja za granicą,
• budowa marki Polski,
• ogólne ułatwianie działalności gospodarczej w Polsce,
• szczególne ułatwianie działalności gospodarczej w Polsce,
• transfer know-how sztuki eksportu do przedsiębiorców,
• szczególne działania lokalne i incydentalne.
1/11
Usługa współfinansowana w 85%
ze środków Unii Europejskiej w
ramach Europejskiego Funduszu
Społecznego
Spis treści
Streszczenie ............................................................................................................................ 1
Wprowadzenie........................................................................................................................ 2
Metodologia ........................................................................................................................... 3
Wnioski ................................................................................................................................... 3
Rekomendacje ...................................................................................................................... 12
Wprowadzenie
Celem niniejszego materiału jest przegląd doświadczeń pomorskich przedsiębiorstw
związanych z eksportem i przedstawienie wniosków z ich dotychczasowej działalności na
rynkach zagranicznych. W opracowaniu przedstawione zostały atuty firm oraz omówione
bariery utrudniające rozwój na międzynarodową skalę. Głównym założeniem było wskazanie
na możliwe obszary interwencji publicznej.
Metodologia
Niniejsze opracowanie powstało na podstawie spostrzeżeń i wywiadów autora z gronem
pomorskich przedsiębiorców, reprezentujących aktualnych i potencjalnych eksporterów.
Branże objęte badaniem to IT, ICT, usługi internetowe i szeroko rozumiany przemysł i
budownictwo. Badani przedsiębiorcy to cały przekrój pomorskiego biznesu, czyli osoby
prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, małe i średnie przedsiębiorstwa oraz
duże organizacje bądź spółki córki dużych grup kapitałowych. Podstawowe zaobserwowane
kierunki eksportu to głównie Niemcy i Skandynawia, ale również cała EU, nasz wschód i
Daleki Wschód.
2/11
Usługa współfinansowana w 85%
ze środków Unii Europejskiej w
ramach Europejskiego Funduszu
Społecznego
Wnioski
Czy mamy do czynienia z wzrastającym zainteresowaniem rynkami zagranicznym?
W niniejszym opracowaniu eksport jest rozumiany szeroko, czyli i jako eksport poza EU i jako
dostawy wewnątrzwspólnotowe, które są dla pomorskich przedsiębiorstw naturalnym
kierunkiem ekspansji. W zasadzie dostawy na rynki EU są codziennym obszarem działania dla
wielu przedsiębiorstw. Ciężko więc mówić o ostatnio większym zainteresowaniu rynkami
zagranicznymi, bowiem zainteresowanie to jest raczej permanentne i wynika z chęci rozwoju
oraz ograniczonej pojemności rynku polskiego oraz z więzi kooperacyjnych.
Z perspektywy stosunku do ekspansji zagranicznej można wyodrębnić następujące typy
przedsiębiorców:
•
przedsiębiorstwa funkcjonujące w międzynarodowych łańcuchach logistycznych, jako
spółki zależne zagranicznych grup kapitałowych,
•
przedsiębiorstwa funkcjonujące w międzynarodowych łańcuchach logistycznych, jako
podmioty z polskim kapitałem pracujące dla polskich oddziałów międzynarodowych
korporacji,
•
przedsiębiorstwa, które sprzedają głównie na rynek krajowy,
•
polscy dostawcy do międzynarodowych i polskich korporacji,
•
osoby fizyczne – eksport usług.
Na początku warto wskazać przedsiębiorstwa funkcjonujące w międzynarodowych
łańcuchach logistycznych, pośród których są przynajmniej dwa modele: spółki zależne
zagranicznych grup kapitałowych i podmioty z polskim kapitałem pracujące dla polskich
oddziałów międzynarodowych korporacji.
W przypadku spółek zależnych eksport może dotyczyć nawet 100% sprzedaży, ciężko więc
oczekiwać możliwości wzrostu zainteresowania eksportem. Spółki te przede wszystkim
zabiegają o swoją pozycję i konkurencyjność pomiędzy spółkami korporacji z innych krajów.
Jeśli mówimy o ewentualnej zmianie to będzie to właśnie wzrost świadomości potrzeby
konkurowania wewnątrz korporacyjnego, w tym konkurowania cenowego.
3/11
Usługa współfinansowana w 85%
ze środków Unii Europejskiej w
ramach Europejskiego Funduszu
Społecznego
W przypadku polskich podmiotów pracujących dla polskich oddziałów międzynarodowych
korporacji eksport jest skutkiem ubocznym decyzji klienta, który mówi „to zamówienie to nie
dla nas w Katowicach tylko proszę bezpośrednio do Pragi”. Występuje tu również zjawisko
konkurowania wewnątrz korporacyjnego, ale bardziej złożone bowiem jest w to wciągany
polski niezależny dostawca. Słabością takiego dostawcy może być jego pewne
„rozleniwienie” w zakresie pozyskiwania możliwości bezpośredniego eksportu, z powodu
przyzwyczajenia do zleceń korporacyjnych.
Innym przypadkiem będą przedsiębiorstwa, które sprzedają głównie na rynek krajowy. Tu
wyraźnie widać zainteresowanie eksportem, nawet wzrastające (większość producentów),
ale dość pasywne. Typowym przykładem będzie przedsiębiorstwo produkcyjne, około 15 lat
na rynku, ustabilizowana sytuacja i produkt, jakość zbliżona do światowej, ale cena niższa. W
takich przypadkach często do głosu dochodzą nieuzasadnione kompleksy. Wydaje się, że „na
zachodzie” są profesjonalne fabryki, a to często tylko drobne manufaktury i potężny
marketing.
Jeszcze innym przykładem będzie polski branżowy dostawca do międzynarodowych i
polskich korporacji na rynek polski, który po uzyskaniu określonego udziału w rynku główną
dalszą możliwość rozwoju widzi w eksporcie do takich samych podmiotów jak w Polsce.
Wykorzystuje tutaj swoje polskie referencje na międzynarodowych standardach, a pole
zagranicznej ekspansji ma nieograniczane. Tu nie tyle można mówić o wzrastającym
zainteresowaniu eksportem, co o permanentnym działaniu w tym kierunku.
Ciekawym segmentem są osoby fizyczne, które zdobyły doświadczenie zawodowe i
nawiązały relacje za granicą. Obecnie mieszkają i pracują w Polsce, ale niemal 100 % usług
świadczą poza Polską. Tu zainteresowanie eksportem jest również stałe.
Charakter i sposoby wejścia przedsiębiorców na rynki zagraniczne
Szukając przyczyny „jak to się zaczęło z tym eksportem” ciężko znaleźć taki klasyczny
przykład „najpierw osiągnęliśmy sukces w Polsce, a potem ekspansja zagraniczna”. Zawsze
można wyodrębnić inny istotny czynnik sprzyjający bądź inicjujący i bardzo często będą to
relację międzyludzkie.
Pierwszym i najmocniejszym czynnikiem jest wieloletnie doświadczenie w imporcie i
dystrybucji towarów oraz produkcji wg technologii zagranicznych. Dla części importerów,
poprzez transfer technologii i kapitału, taka współpraca przeradzała się w wejście do
zagranicznej grupy kapitałowej na pozycji spółki córki - dostawcy korporacyjnego czyli z
naszej polskiej perspektywy na pozycji eksportera. Kosztem samodzielności przedsiębiorstwo
takie otrzymywało stabilność i perspektywy głównie technologicznego rozwoju.
4/11
Usługa współfinansowana w 85%
ze środków Unii Europejskiej w
ramach Europejskiego Funduszu
Społecznego
Dla innej części importerów eksport oznaczał możliwość odwrócenia ról. Importując
wcześniej towary przedsiębiorca nawiązywał relacje, poznawał produkt, stopniowo dorabiał
do produktu podzespoły….. Aż w końcu „kopiował” lub udoskonalał, lub upraszczał produkt
dodając własną myśl techniczną i zaczynał eksportować wykorzystując wcześniej nawiązane
przy imporcie relacje oraz znajomość danego rynku.
W tym modelu można wyodrębnić następujące charakterystyczne fazy:
•
wieloletni import i dystrybucja w Polsce określonego produktu,
•
częściowa produkcja produktu i łączna sprzedaż na rynku polskim,
•
eksport produktu na rynki zagraniczne – czyli odwrócenie roli,
•
włączenie własnej myśli technologicznej – nie zawsze występuje.
Wyraźnie można tutaj zauważyć dwa typy przedsiębiorców „tzw. byłych importerów”, z który
każdy przyjmuje inną strategię. Pierwszy rodzaj to przedsiębiorca, który nie udoskonala
produktu tylko utrzymuje znany mu standard i konkuruje przy tej samej jakości cenowo.
Drugi to przedsiębiorca rozwijający technologicznie swój produkt, którego strategia często
wyklucza konkurencje cenową, stawiając na przewagę, innowację, czy kompleksowość
technologiczną. Należy przy tym zaznaczyć, że tzw. „były importer” przestawia się na
eksport, ale ubocznie nadal aktywność importową kontynuuje.
Innym czynnikiem inicjującym będzie stopniowe, wieloletnie budowanie relacji z klientami na
rynku polskim, skutkujące po pewnym czasie dostarczaniem produktów dla
międzynarodowych korporacji w Polsce. Przedsiębiorstwo uzyskuje przewagę konkurencyjną
poprzez referencje kolejnych produktów oraz przewagę jakościową nad konkurencją.
Inicjatywa eksportowa wychodzi w tym przypadku od klienta – korporacji, która wskazuje
swoje zagraniczne „siostry” i ich potrzeby.
Istotnym czynnikiem wspólnym dla wielu eksporterów jest życiorys ich właścicieli –
założycieli. Często są to inżynierowie, którzy do 1990 roku pracowali w państwowych
przedsiębiorstwach, zdobywając praktyczne doświadczenie techniczne. Następnie założyli
swój własnych biznes, ucząc się w praktyce zarządzania oraz zmierzali w kierunku eksportu
jedną z w/w ścieżek.
Z logistycznego punktu widzenia, eksport jest realizowany najczęściej poprzez bezpośrednie
kontakty i dostawy do klienta. Przedstawicielstwo zagraniczne rzadko jest spotykane,
bardziej w formie partnera bądź z grupy kapitałowej bądź partnera ds. logistyki,
magazynowania czy lokalnych usług pomocniczych związanych z dostawą.
5/11
Usługa współfinansowana w 85%
ze środków Unii Europejskiej w
ramach Europejskiego Funduszu
Społecznego
Bariery we wchodzeniu na rynki międzynarodowe – słabości przedsiębiorców
Jednym z dwóch podstawowych (najczęściej alternatywnych, bowiem wykluczających się)
czynników przewagi konkurencyjnej polskich eksporterów (poza jakością/myślą techniczną)
jest cena. Część eksporterów wykorzystuje bowiem lukę rynkową polegającą na tym, iż
jakościowo nasze produkty dorównują zagranicznym, ale możemy je taniej wytworzyć. Luka
ta jest stopniowo niwelowana przez naszych konkurentów przede wszystkim zza wschodniej
granicy, czy w mniejszym stopniu z dalekiego wschodu (problemy z jakością oraz brak bliskiej
możliwości „dotknięcia”). Dlatego też podstawowym miejscem dla interwencji publicznej
będzie ciągłe zapewnianie możliwości obniżania kosztów działalności gospodarczej w Polsce i
od strony rozwoju infrastruktury i od strony dalszego usuwania barier administracyjnych,
nadmiernej sprawozdawczości i obciążeń publiczno – prawnych. Panuje już nawet pogląd iż
obecnie nie czujemy już barier administracyjnych itp. czujemy tylko rynkowe, ale nadal warto
ułatwiać prowadzenie działalności gospodarczej w Polsce.
Kolejnym zespołem barier jest dyskryminujący sposób postrzegania nas przez zachodnich
klientów, słabość naszych marek czy wręcz brak rozpoznawalnych brandów. Przejawia się to
w praktyce generalnym brakiem zaufania podmiotów zachodnich do producentów ze
wschodu. Najpierw zamawiają małe partie – a potem dopiero większe kontrakty. Utrudnia to
długofalowe organizowanie produkcji i inwestycje. Nasze nowe produkty nie mają mocnych
brandów - trzeba się podczepiać po obce marki. Podstawowym polem do interwencji
publicznej w tym obszarze jest promocja marki Polski jako miejsca gdzie produkuje się
solidnie. Drugim sposobem może być kojarzenie podmiotów gospodarczych tak, aby nowi
producenci „podczepiali się” pod już dobrze rozpoznawalne marki na świecie.
Inną barierą jest sam przedsiębiorca i jego umiejętności rozwoju w kierunku eksportu. Często
można zaobserwować brak idei, pomysłu, inspiracji do szukania bezpośrednich klientów
eksportowych. Menedżerowie nie wiedzą jak zacząć, jak się poruszać, nie rozumieją realiów
zagranicznych i sposobu, kultury komunikowania się na danym rynku, co robić a czego nie.
Nasi sprzedawcy nie mieszkali w danym kraju i poruszają się schematami polskimi a
mentalność każdego rynku jest inna. To nie jest bariera językowa, to jest bariera know-how
eksportowego, a przy tym jest opór, aby korzystać z rad tych, którzy mają doświadczenia na
tych rynkach, bo to kosztuje. Przedsiębiorcy za mało inwestują w marketing i promocję oraz
brak im fachowej kadry jak organizować poszczególne rynki. Dużym polem do interwencji
publicznej może być organizowanie, inspirowanie do spotkania się z fachowcami
i promowanie konieczności nabycia, bądź nauczenia się know-how eksportowego.
Inny problem mają więksi eksporterzy, którzy już zdobyli solidną pozycję na rynkach
światowych i zbierają tego obfite owoce na swoim poziomie. Ale można pójść wyżej, przejść
6/11
Usługa współfinansowana w 85%
ze środków Unii Europejskiej w
ramach Europejskiego Funduszu
Społecznego
do „wyższej ligi” poprzez rozszerzenie zakresu produktów, jednakże wymaga to dużych
inwestycji i stanowi poważne ryzyko biznesowe. Z punktu widzenia właścicieli takiego
przedsiębiorstwa, które już osiągnęło istotny sukces, pojawia się pytanie – czy warto
ryzykować? Rolą interwencji publicznej może być tutaj zachęcenie przedsiębiorcy do
inwestycji i ekspansji w zamian za przejęcie zorganizowania transferu części ryzyka.
Pewną trudnością jest też współpraca z uczelniami technicznymi. Ta współpraca jest i się
rozwija, ale nie zawsze kierunki studiów nadążają za specjalizacjami już potrzebnymi teraz w
biznesie. Tak specjalizacja jest np. dostępna w innym mieście, ale w Polsce mamy niska
mobilność pracowników. Polem do interwencji publicznej może być zachęcanie uczelni do
poszukiwania specjalizacji oczekiwanych przez przedsiębiorców oraz promowanie zmiany
miejsca zamieszkania dla ciekawej pracy.
Zasygnalizowano też różne inne specyficzne słabości eksporterów:
•
Braki kapitałowe. Do podjęcia ryzyka większych przedsięwzięć inwestycyjnych i to
niekoniecznie w aktywa trwałe, ale często zatrudnienie ludzi i nabycie kompetencji.
Przedsiębiorstwa preferują rozwój stopniowy niż skokowy. Niedopasowanie do
środków EU w przypadku przedsiębiorców na granicy klasyfikacji MSP i dużych
podmiotów – tj. brak małych dofinansowań dla dużych przedsiębiorców.
•
Trudności windykacyjne z zagranicy, szczególnie wschód. Spadek zaufania po 2008
roku.
•
Nie jesteśmy już pośrednikiem wschodu i zachodu.
•
Musimy szukać własnych przewag konkurencyjnych
•
Mała skala działalności.
•
Zamknięcie się w określonej skali produktów oraz trudności wyjścia poza
dotychczasowy krąg odbiorców.
•
Uzależnienie od spółki matki.
•
Dotychczasowy rynek produktów jest stabilny, ale nie rozwija się.
•
Są zapytania z innych branż, ale w zbyt małych seriach, aby to się opłacało. Brak
integracji zakupowej (clustering?) klientów z nowej branży w Polsce, w celu
wygenerowania większego zamówienia.
7/11
Usługa współfinansowana w 85%
ze środków Unii Europejskiej w
ramach Europejskiego Funduszu
Społecznego
•
Know-how sprzedażowe.
•
Brakuje nam szkoleń, narzędzi IT (albo wiedzy o nich), metod szukania przewagi
konkurencyjnej (marketing?), problem sukcesji – brak menedżerów lub zaufania do
nich.
Sygnalizowany zbiór atutów pomorskich eksporterów.
Porządek wewnętrzny.
Wbrew pozorom np. skandynawskie przedsiębiorstwa często działają o niespisane dobre
praktyki, utarte ścieżki i zwyczaje budowane od dziesiątki lat i przekazywane od pracownika
starszego do młodszego. Odpowiednio podobne rozwijane od kilku, kilkunastu lat polskie
przedsiębiorstwo nie posiada takich praktyk, dlatego też działa bardziej w oparciu o
procedury, dokumentację itp. Takie uporządkowanie wywiera bardzo pozytywne wrażenie
na partnerach zagranicznych.
Doświadczenie i praktyka.
Kilkanaście lat pracy polskiego zespołu i współpracy z partnerem zagranicznym oraz przy tym
znajomość realiów polskich (zaopatrzenie). Własne biuro projektowe, nasz know-how,
jesteśmy innowacyjni i mamy dobry R&D.
Polska „zaradność”.
Partnerzy zagraniczni cenią sobie w nas naszą kreatywność w trudnych sytuacjach, nasza
otwartość na niestandardowe, niepopularne, nieszablonowe rozwiązania, kiedy jest to
potrzebne.
Wcześniej i teraz importer, kontakty, wiedza o rynku.
Tańsi niż zachód a jeszcze lepsi niż wschód.
Ale już nas jakością na naszym wschodzie gonią. Istnieje też przewaga w porównaniu do Chin
– klienci mogą tu przyjechać i „dotknąć”. Jakość porównywalna, cena niska – itp. albo
niekoniecznie taniej, ale ciekawe promocje itp.
Referencje, doświadczenie.
Duży udział projektowania (dojrzała i młoda kadra) i oryginalnego know-how w
sprzedawanych produktach.
Adaptacyjność.
Linie produkcyjne, które umożliwiają szybką adaptację na małe serie – elastyczność.
Już nie konkurujemy ceną.
8/11
Usługa współfinansowana w 85%
ze środków Unii Europejskiej w
ramach Europejskiego Funduszu
Społecznego
Rekomendacje
Obszary potencjalnego wsparcia i interwencji publicznej
Można wyodrębnić następujące obszary wsparcia publicznego / interwencji publicznej dla
/na rzecz działań eksportowych polskich przedsiębiorców (działania L-lokalne, C-centralne):
•
promocja za granicą L, C,
•
budowa marki Polski C,
•
ogólne ułatwianie działalności gospodarczej w Polsce C,
•
szczególne ułatwianie działalności gospodarczej w Polsce L, C,
•
transfer know-how sztuki eksportu do przedsiębiorców L,
•
szczególne działania lokalne i incydentalne L.
Podstawowym oczekiwaniem przedsiębiorcy jest wsparcie w zakresie promocji
i nawiązywania kontaktów handlowych za granicą. Ponieważ większość doświadczeń
wskazuje, że głównym czynnikiem inicjującym są relację międzyludzkie, ten kierunek wydaje
się najważniejszy. Mogą być to działania naszych ambasad, izb handlowych, organizatorów
targów, miast partnerskich itp. oraz wszelkie inne formy ułatwiania kontaktów np. działań
integracyjno – poznawczych z potencjalnymi klientami. Są sygnały, że nasze ambasady
podchodzą do takich działań bardzo pasywnie w przeciwieństwie do zagranicznych
odpowiednich w Polsce.
Polska jako marka, powinna być kojarzona z wysoką jakością oraz solidnością biznesową,
a jeszcze nie jest. Ukształtowanie takiego wizerunku na świecie to jest proces na lata i tu
inicjatorem powinni być przedstawiciele Państwa.
Kolejnym czynnikiem oczekiwanego wsparcia ze strony publicznej jest dalsze obniżanie
kosztów i ułatwianie działalności gospodarczej w Polsce. Obecnie wskazywane szczególnie są
dwa takie obszary.
Pierwszy to obciążenia związane z funkcjonowaniem umowy o pracę. Nie wszyscy
przedsiębiorcy przeszli jeszcze na relacje z pracownikami w postaci indywidualnej
działalności gospodarczej, ale jest to bardzo promowane pośród eksporterów rozwiązanie,
a miejscami niezbędne np. branża stoczniowa. Należy wskazać tutaj przede wszystkim trzy
aspekty problemu:
9/11
Usługa współfinansowana w 85%
ze środków Unii Europejskiej w
ramach Europejskiego Funduszu
Społecznego
•
wysokość składek ZUS,
•
bardzo rozbudowany system rozliczania tego zbioru danin publicznych,
•
trudność w rozwiazywaniu umowy o pracę inne powiązane regulacje podnoszą koszty
pracy i zniechęca do zatrudniania.
Bardzo kosztowne obecnie funkcjonowanie umowy o pracę, jest niwelowane niskimi
wynagrodzeniami, ale te w przyszłości będą systematycznie rosły. Tak więc funkcjonowanie
umowy o prace będzie systematycznie obniżać konkurencyjność polskich eksporterów.
Drugim obszarem są atesty, koncesje i inne podobne regulacje, które utrudniają debiut z
nowymi produktami na rynku polskim (kolejny krok to eksport). Są przedsiębiorcy, które
pewne produkty tylko eksportują, bo w Polsce są potrzebne atesty, a za granicą nie.
Deregulacja w tym zakresie będzie pożądana. Istotną konkluzją wśród przedsiębiorców z
większym stażem jest zadowolenie obecną sytuacją w porównaniu ze stanem sprzed
kilkunastu lat (np. brak ceł, drogi, uproszczenie biurokracji). Jednakże świat nie stoi w
miejscu i aby utrzymać przewagę konkurencyjną potrzebne jest dalsze obniżanie kosztów
generowanych przedsiębiorcom przez otoczenie publiczne.
Innym sygnałem ze strony eksporterów, szczególnie tych w łańcuchach dostaw
korporacyjnych są sytuacje związane z porównaniem stanu w Polsce i np. w Szwecji.
Przykładowo oczekiwanym wsparciem publicznym była potrzeba elastyczności władz
skarbowych w chwili, kiedy przedsiębiorca miał trudności. Urząd skarbowy odmówił
prolongaty zobowiązań czy uzgodnień polubownych i trzymał się sztywno terminów
wynikających z przepisów. Zaskoczyło to bardzo szwedzkich partnerów, bowiem tam jest
przyjęta większa elastyczność i ochrona w tym zakresie, szczególnie gdy dotyczy to
eksporterów.
Jak wcześniej opisano wielu przedsiębiorcom brakuje, wiedzy, impulsu, zachęty do podjęcia
działań proeksportowych i jest tu ogromne pole do działania dla różnych organizacji.
Zupełnie innym obszarem możliwego wsparcia publicznego będzie reagowanie na szczególne
potrzeby przedsiębiorców. Przykładem jest wcześniej opisywany przypadek potrzeby
przejęcia części ryzyka gospodarczego dla dużego skoku międzynarodowego rozwojowego.
Innym ciekawym lokalnym wsparciem może być organizacja działek przemysłowych w
pobliżu obwodnic – parki przemysłowe MŚP?
10/11
Usługa współfinansowana w 85%
ze środków Unii Europejskiej w
ramach Europejskiego Funduszu
Społecznego
Wnioski – podsumowanie obszarów potencjalnego wsparcia i interwencji publicznej.
Zestawienie sygnalizowanych szczegółowych obszarów do pro eksportowej interwencji
publicznej (działania L-lokalne, C-centralne):
•
dalsze deregulacje i uproszczenia szeroko rozumianej działalności gospodarczej i jej
otoczenia C,
•
dalszy rozwój infrastruktury – transport, łączność, itp. L, C.
•
promocja marki Polski C,
•
promocja eksporterów L, C,
•
deregulacja funkcjonowania i rozliczania umowy o pracę C,
•
zmniejszenie obciążeń (ZUS) umowy o pracę C,
•
indywidualne traktowanie problemów eksporterów L, C,
•
organizacja absorbcji ryzyka dla skoków rozwojowych tych, którzy już sukces odnieśli
L, C,
•
zachęty i organizacja wsparcia know-how (efekt skali) dla „nieśmiałych”
przedsiębiorców L.
11/11
Usługa współfinansowana w 85%
ze środków Unii Europejskiej w
ramach Europejskiego Funduszu
Społecznego