docOglądaj/Otwórz
download 
Reklamacja Transkrypt
Oglądaj/Otwórz
Uniwersytet Warszawski Wydział Prawa i Administracji Artur Borkowski WDROŻENIE ZAPISÓW DYREKTYWY PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY 2002/92/WE Z 9 GRUDNIA 2002 R. W SPRAWIE POŚREDNICTWA UBEZPIECZENIOWEGO W KRAJOWY PORZĄDEK PRAWNY Praca doktorska na kierunku prawo Praca wykonana pod kierunkiem prof. dr hab. Inetty Jędrasik-Jankowskiej Instytut Nauk Prawno-Administracyjnych Warszawa, lipiec 2012 r. 1 Plan pracy WSTĘP .................................................................................................................................................... 5 Rozdział I PODSTAWOWE INFORMACJE O UNII EUROPEJSKIEJ ............................................. 16 I.1 Geneza i historia integracji europejskiej ....................................................................... 16 I.2 System prawa europejskiego ........................................................................................ 18 I.2.1 Prawo pierwotne .............................................................................................. 19 I.2.2 Prawo wtórne ................................................................................................... 19 I.2.3 Soft law w prawie europejskim ........................................................................ 22 Rozdział II Regulacje pośrednictwa ubezpieczeniowego w Unii Europejskiej .................................... 24 II.1 Historia regulacji pośrednictwa ubezpieczeniowego w Unii Europejskiej ................... 24 II.2 Aktualne regulacje pośrednictwa ubezpieczeniowego w Unii Europejskiej ................ 27 Rozdział III POŚREDNICTWO W PRAWIE HANDLOWYM I CYWILNYM ............................... 36 III.1 Pojęcie pośrednictwa .................................................................................................. 36 III.2 Pojęcie agencji ............................................................................................................ 38 Rozdział IV ZAGADNIENIE POŚREDNICTWA UBEZPIECZENIOWEGO ................................... 41 IV.1 Geneza i historia pośrednictwa ubezpieczeniowego w Polsce do 2004 r. ................. 41 IV.2 Pośrednictwo ubezpieczeniowe w ujęciu przedmiotowym ....................................... 52 IV.3 Pośrednictwo ubezpieczeniowe w ujęciu podmiotowym .......................................... 56 IV.4 Pojęcie kanału dystrybucji .......................................................................................... 64 IV.4.1 Dystrybucja i kanał dystrybucji w ujęciu nauk ekonomicznych ................... 65 IV.4.2 Dystrybucja i kanał dystrybucji w ujęciu nauk prawnych ............................ 67 IV.4.3 Funkcjonowanie kanałów dystrybucji na polskim rynku ubezpieczeniowym .................................................................................................................................. 69 Rozdział V WYMOGI DLA PODMIOTÓW WYKONUJĄCYCH POŚREDNICTWO UBEZPIECZENIOWE .......................................................................................................................... 80 V.1 Wymogi dla podmiotów chcących wykonywać działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego ........................................................................................................... 83 2 V.2 Wymogi dla osób fizycznych chcących wykonywać czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego ........................................................................................................... 86 V.3 Wymogi dla osób fizycznych wchodzących w skład struktur zarządzających ........... 102 Rozdział VI REJESTR POŚREDNIKÓW UBEZPIECZENIOWYCH .............................................. 105 VI.1 Konstrukcja i dane zawarte w rejestrze pośredników ubezpieczeniowych ............. 108 VI.2 Składanie wniosków do rejestru pośredników ubezpieczeniowych ........................ 118 VI.3 Charakter wpisu do rejestru pośredników ubezpieczeniowych ............................... 126 VI.4 Funkcjonowanie rejestru pośredników ubezpieczeniowych .................................... 130 VI.5 Rejestr pośredników ubezpieczeniowych a Protokół Luksemburski ........................ 132 Rozdział VII STOSUNKI PRAWNE MIĘDZY PODMIOTAMI RYNKU UBEZPIECZENIOWEGO ............................................................................................................................................................. 134 VII.1 Stosunki pomiędzy pośrednikami ubezpieczeniowymi a podmiotami poszukującymi ochrony ubezpieczeniowej .............................................................................................. 135 VII.1.1 Stosunki zobowiązaniowe pomiędzy agentem ubezpieczeniowym a „klientem” 140 VII.1.2 Stosunki zobowiązaniowe pomiędzy brokerem ubezpieczeniowym a „klientem” ......................................................................................................................................... 145 VII.2 Stosunki zobowiązaniowe pomiędzy ubezpieczycielem a pośrednikiem ubezpieczeniowym .......................................................................................................... 153 VII.2.1 Stosunki zobowiązaniowe pomiędzy ubezpieczycielem a brokerem ubezpieczeniowym .......................................................................................................... 155 VII.2.2 Stosunki zobowiązaniowe pomiędzy ubezpieczycielem, a agentem ubezpieczeniowym .......................................................................................................... 157 VII.3 Stosunki administracyjne pomiędzy organem nadzoru a pośrednikami ubezpieczeniowymi ......................................................................................................... 163 VII.3.1 Stosunki administracyjne pomiędzy organem nadzoru a brokerem ubezpieczeniowym ................................................................................................. 165 VII.3.2 Stosunki administracyjne pomiędzy organem nadzoru a agentem ubezpieczeniowym ................................................................................................. 167 VII.4 Stosunki zobowiązaniowe pomiędzy ubezpieczycielem a „klientem” .................... 168 3 VII.5 Stosunki zobowiązaniowe pomiędzy pośrednikiem ubezpieczeniowym a osobą wykonującą czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego .............................................. 169 VII.6 Stosunki administracyjne pomiędzy organem nadzoru a ubezpieczycielem .......... 170 VII.7 Przepisy karne związane z pośrednictwem ubezpieczeniowym ............................. 173 VII.8 Rozstrzyganie sporów pomiędzy podmiotami rynku pośrednictwa ubezpieczeniowego ......................................................................................................... 175 Rozdział VIII WYBRANE FORMY POŚREDNICTWA UBEZPIECZENIOWEGO ...................... 177 VIII.1 Bancassurance ........................................................................................................ 179 VIII.2 Działalność kancelarii odszkodowawczych ............................................................. 190 VIII.3 Wybrane aspekty prawne działalności ubezpieczycieli z Europejskiego Obszaru Gospodarczego ................................................................................................................ 202 Rozdział IX KIERUNKI ROZWOJU POLSKICH I UNIJNYCH REGULACJI POŚREDNICTWA UBEZPIECZENIOWEGO .................................................................................................................. 207 PODSUMOWANIE ............................................................................................................................ 230 BIBLIOGRAFIA ................................................................................................................................. 234 4 WSTĘP Pośrednictwo ubezpieczeniowe jest istotną częścią rynku ubezpieczeniowego. Pośrednicy ubezpieczeniowi odgrywają olbrzymią rolę w upowszechnianiu ubezpieczeń poprzez uświadamianie zagrożeń, rozpowszechnianie informacji o ubezpieczeniach oraz ułatwiają zawieranie umów ubezpieczenia. Pośrednictwo ubezpieczeniowe wiąże się integralnie z nowoczesną organizacją ubezpieczeń gospodarczych opartą na zasadach rynkowych. Dzięki niemu ubezpieczyciele mogą pozyskać znaczną liczbę ubezpieczających, Pozwala także potencjalnym ubezpieczającym lepiej orientować się w mechanizmach rynku ubezpieczeniowego, przyczyniając się do umasowienia ubezpieczeń i stałego podnoszenia świadomości ubezpieczeniowej społeczeństwa. Pośrednicy ubezpieczeniowi odgrywają ważną rolę w ochronie interesów poszukujących ochrony ubezpieczeniowej nie tylko ze względu na pośredniczenie w zawieraniu ubezpieczeń, ale także ze względu na ich rolę doradczą w wyborze ubezpieczeń i przeprowadzaną analizę potrzeb poszukujących ochrony ubezpieczeniowej. Działalność pośredników ubezpieczeniowych skraca drogę między ubezpieczycielem i ubezpieczającym, ułatwia ich kontakty1. Instytucja pośrednictwa ubezpieczeniowego odgrywa znaczącą rolę w procesach dystrybucji ubezpieczeń oraz likwidacji szkód. Ich znaczenie wynika przede wszystkim ze znacznej liczby umów ubezpieczeń przy zawieraniu, których pośredniczą oraz faktu, że pośrednictwo ubezpieczeniowe stanowi bardzo ważną część dystrybucji ubezpieczeń oraz likwidacji szkód. Niestety brakuje wyczerpujących opracowań na ten temat. Wydaje się, że jest to skutkiem niedoceniania wagi pośrednictwa ubezpieczeniowego przez przedstawicieli środowiska naukowego oraz ubezpieczeniowego. Proces harmonizacji przepisów dotyczących pośrednictwa ubezpieczeniowego trwa od lat 70-tych XX wieku. Na gruncie dyrektywy Rady 77/92/EWG z dnia 13 grudnia 1976 r. w sprawie środków mających ułatwić skuteczne osiągnięcie swobody przedsiębiorczości oraz swobody świadczenia usług w odniesieniu do działalności agentów i brokerów ubezpieczeniowych (ex ISIC grupa 630) i w szczególności, środków przejściowych dotyczących tych działalności2 oraz zalecenia Komisji 92/48/EWG z 18 grudnia 1991 r. 1 2 E. Kowalewski, T. Sangowski, Prawo ubezpieczeń gospodarczych. Komentarz, Warszawa 2004, s. 393. Dz. Urz. Nr l 26 z dn. 31 stycznia 1977 r. 5 w sprawie pośredników ubezpieczeniowych3, nastąpiło zbliżenie przepisów państw członkowskich w sprawie wymogów zawodowych i rejestracji pośredników ubezpieczeniowych. Jednak wciąż występujące różnice w prawodawstwach krajowych stanowiły bariery dla podejmowania i prowadzenia działalności transgranicznej przez pośredników ubezpieczeniowych. Fakt ten utrudniał sprawne funkcjonowanie jednolitego rynku ubezpieczeń. Koordynacja przepisów krajowych w zakresie pośrednictwa ubezpieczeniowego przyczyni się do poprawienia ochrony praw poszukujących ochrony ubezpieczeniowej oraz budowy unijnego rynku ubezpieczeniowego. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/92/WE z 9 grudnia 2002 r. w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego 4 zastąpiła dyrektywę Rady 77/92/EWG z dnia 13 grudnia 1976 r., ponieważ istnienie znacznych różnic w zakresie regulacji pośrednictwa ubezpieczeniowego utrudniało a nawet uniemożliwiało stworzenie jednolitego rynku ubezpieczeniowego. Dlatego głównym założeniem dyrektywy z 2002 r. jest likwidacja różnic między prawami krajowymi, stworzenie standardów umożliwiających rozwój pośrednictwa ubezpieczeniowego na europejskim rynku. Dla regulacji działalności transgranicznej pośredników ubezpieczeniowych duże znaczenie mają wszelkie różnice w definicjach pośrednictwa ubezpieczeniowego zawarte w przepisach prawa krajowego i unijnego. W celu wdrożenia postanowień dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego uchwalono ustawę z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym5. Jest to pierwsza, kompleksowa, wyczerpująca regulacją pośrednictwa ubezpieczeniowego w randze ustawy. Poprzednio obowiązujące regulacje pośrednictwa ubezpieczeniowego były zawarte w ustawie z dnia 28 lipca 1990 o działalności 6 ubezpieczeniowej , co było niewłaściwe z punktu widzenia techniki prawodawczej. Były zbyt lakoniczne, niewystarczające. Podczas obowiązywania ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym nastąpiła daleko idąca integracja ze strukturami Unii Europejskiej oraz z gospodarką europejską w tym z europejskim rynkiem ubezpieczeniowym. Znaczne zmiany w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym zostaną wymuszone przez nowelizację dyrektywy w sprawie 7 pośrednictwa ubezpieczeniowego, nad którą prace są już zaawansowane . Prawdopodobnie 3 Zalecenie Komisji 92/48/EWG z 18 grudnia 1991 r. w sprawie pośredników ubezpieczeniowych, Dz. Urz. Nr L 19 z dn. 28 stycznia 1992 r. 4 Dz. Urz. Nr L 9 z dn. 15.01.2003 r. 5 Dz. U. 2003 Nr 124 poz. 1154 z późn. zm. 6 Dz. U. 1996 r. nr 11 poz. 62 z późn. zm. 7 Dokumenty w języku angielskim dostępne na stronie internetowej http://www.europarl.europa.eu/oeil/FindByProcnum.do?lang=2&procnum=COD/2000/0213 6 nastąpią również w ustawie z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej i innych aktach prawnych. Z tego względu jest to dobry moment na analizę i podsumowanie jak funkcjonuje polski rynek pośrednictwa ubezpieczeniowego. Głównym celem pracy jest analiza wdrożenia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/92/WE z 9 grudnia 2002 r. w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego w krajowy porządek prawny. W dysertacji omówione zostaną przepisy regulujące rynek pośrednictwa ubezpieczeniowego oraz procesy, jakie na nim zachodzą. Dużo miejsca poświęcę także opisowi działalności pośredników ubezpieczeniowych. Praca na temat pośrednictwa ubezpieczeniowego wymaga niewątpliwie powiązania aspektów prawnych, ekonomicznych oraz praktycznych. Dlatego znaczna część poniższej pracy poświęcona jest problemom ekonomicznym i praktycznym. Omówienie powyższych zagadnień jest niezbędne, ponieważ wpływają one na stanowienie prawa. Dzięki przeprowadzonej analizie będzie możliwa korekta regulacji dotyczących pośrednictwa ubezpieczeniowego w celu dostosowania do nowych wymogów unijnych, poprawieniu ochrony konsumentów oraz zapewnienia rozwoju pośrednictwa ubezpieczeniowego, a tym samym całego rynku ubezpieczeniowego. Obecnie prowadzone są prace przez Komisję Europejską (KE)8 nad zmianą dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego. Wkrótce prawdopodobnie dojdzie do uchwalenia nowych przepisów. Zgodnie z przedstawionym przez KE projektem w niektórych kwestiach (dystrybucja bezpośrednia ubezpieczeń, obowiązki informacyjne dystrybutorów ubezpieczeń) zmiany będą daleko idące. W dniu 11 kwietnia 2011 r. Komisja Europejska w ramach Europejskiego Komitetu ds. Ubezpieczeń i Emerytur przedstawiła prace Grupy Eksperckiej ds. pośrednictwa ubezpieczeniowego w postaci projektu nowej wersji dyrektywy 2002/92/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 9 grudnia 2002 r. w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego i reasekuracji oraz w dystrybucji bezpośredniej działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. Zmiany zostały naniesione na dotychczasowy tekst dyrektywy. Jak wynika z pisma Komisji Europejskiej9 na temat opracowywanych przepisów wypowiedziało się 125 podmiotów z 18 państw. Wśród respondentów były m.in. banki, ubezpieczyciele, podmioty administracji publicznej, grupy konsumenckie, związki 8 Informacje o projekcie dostępne na stronie www pod adresem: http://ec.europa.eu/internal_market/consultations/2010/insurance-mediation_en.htm (dostęp do strony na dzień 25.09.2011) 9 Summary of responses to the consultation on the revision of the insurance mediation directive, pismo Komisji Europejskiej z dnia 4 kwietnia 201 r. Dokument dostępny na stronie internetowej http://ec.europa.eu/internal_market/consultations/2010/insurance-mediation_en.htm 7 zawodowe, stowarzyszenia pośredników ubezpieczeniowych. Swoje stanowiska w sprawie zmian w dyrektywie przedstawiły m.in. EIOPA10, BIPAR11 oraz CEA12. Ze względu na znaczenie ww. organizacji ich opinie będą przywoływane podczas omawiania projektu. Za zachowaniem formy dyrektywy, która wprowadza jedynie minimalne wymogi oraz określa ogólne ramy dla pośrednictwa ubezpieczeniowego opowiedziało się wielu respondentów. BIPAR podkreślił, że dyrektywa w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego obowiązuje stosunkowo niedługo, a wprowadzone do niej zmiany powinny uwzględniać specyfikę lokalnych rynków ubezpieczeń. CEA argumentowała, że modele pośrednictwa ubezpieczeniowego w poszczególnych krajach zbytnio różnią się między sobą, różne też są potrzeby konsumentów. Przepisy nowej dyrektywy powinny być elastyczne, aby móc w odpowiedni sposób móc oddziaływać na prawodawstwo krajowe, wpływać na ich innowacyjność oraz wspierać rozwiązania prokonsumenckie (CEA). Praca ma mieć znaczenie praktyczne, więc jako źródła wykorzystuję artykuły z prasy codziennej, popularnej (np. Gazeta Wyborcza), strony internetowe oraz pisma urzędowe. Opieram się również na własnej wiedzy, którą nabyłem prowadząc działalność agenta ubezpieczeniowego, pracując w Urzędzie Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych oraz w zakładzie ubezpieczeń. Uważam, że równie ważne jest law in books jak law in action. Zastosowaną w pracy metodą badawczą jest krytyczna, ekspercka analiza nowych regulacji oraz ich wpływ na działalność i aktywność pośredników ubezpieczeniowych. Rozprawa koncentruje się na pośrednictwie ubezpieczeniowym, ale zostaną również omówione kwestie bezpośrednio z nim związane tzn. dystrybucja ubezpieczeń oraz niektóre aspekty likwidacji szkód. Kwestie te są istotne ze względu na różnice w zakresie ustawy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego oraz dyrektywy w sprawie pośrednictwa 10 European Insurance and Occupational Pensions Authority (wcześniej Committee of European Insurance and Occupational Pensions Supervisors). The Committee of European Inusurance and Occupational Pensions Supervisors CEIOPS Advice to the European Commission on the revision of the Insurance Mediation Directive (2002/92/EC), 10 Listopad 2010. Dokument dostępny na stronie internetowej https://eiopa.europa.eu/consultations/consultation-papers/november-2010/consultation-paper-no-83/index.html 11 The European Federation of Insurance Intermediaries. The European Federation of Insurance Intermediaries, European Commission’s Consultation document on the Review of the Insurance Mediation Directive (IMD), Luty 2011. Stanowisko dostępne na stronie internetowej http://www.bipar.eu/en/key-issues-positions/theimd/from-imd-i-to-imd-ii 12 CEA response to the European Commission's consultation on legislative steps for the Packaged Retail Investment Products (PRIPs) initiative, 31 Styczeń 2011. Dokument dostępny na stronie internetowej http://www.insuranceeurope.eu/index.php/key-issues/packaged-retail-investment-products. Od 1 marca 2012 r. CEA zmieniła nazwę na Insurance Europe. W pracy będzie używana nazwa organizacji aktualna na dzień wydania opinii. 8 ubezpieczeniowego (likwidacja szkód jest wyłączona z zakresu dyrektywy) oraz propozycje objęcia bezpośredniego kanału dystrybucji zakresem dyrektywy. Dysertacja ma mieć jak najbardziej praktyczny charakter, a analiza i ocena zagadnień zawarte w pracy mogły być wykorzystane w procesie stanowienie prawa. Po przeprowadzeniu analizy obowiązującego prawa oraz literatury dotyczącej przedmiotu badania sformułowałem tezę, że regulacje prawne dotyczące pośrednictwa ubezpieczeniowego, przyjęte w ustawie z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym nie są całkowicie zgodne z prawodawstwem unijnym. Aby polski rynek pośrednictwa ubezpieczeniowego mógł w pełni integrować się z rynkiem europejskim a prawa poszukujących ochrony ubezpieczeniowej były należycie chronione konieczne są zmiany polskich regulacji dotyczących dystrybucji ubezpieczeń. Odpowiedzią na wyzwania współczesnej rzeczywistości społeczno- gospodarczej jest rozwój nowych kanałów dystrybucji. Jak zostaje dowiedzione w pracy tradycyjny podział na agentów ubezpieczeniowych oraz brokerów ubezpieczeniowych jest anachronizmem. Mija się z celem również podnoszenie wymagań stawianych pośrednikom ubezpieczeniowym, jeżeli wiele podmiotów działa nie uzyskując statusu pośrednika ubezpieczeniowego. Zmian wymagają regulacje pośrednictwa ubezpieczeniowego, ale również należy zmienić postępowanie organów państwa (na czele z Komisją Nadzoru Finansowego). Prawo powinno określać ramy działań wszystkich podmiotów zajmujących się pośrednictwem ubezpieczeniowym. Nie tylko tych, którzy działają w najbardziej typowy sposób. Ze względu na proponowane włączenie w zakres dyrektywy bezpośredniego kanału dystrybucji praca opisuje proces dystrybucji ubezpieczeń. Pod tym pojęciem należy rozumieć zawieranie umów ubezpieczenia bezpośrednio przez ubezpieczyciela (jego pracowników, członków zarządu, prokurentów) jak również pośrednio, przez inne podmioty. Analiza implementacji dyrektywy unijnej w krajowy porządek prawny jest głównym celem rozprawy, dlatego też część zagadnień związanych z pośrednictwem ubezpieczeniowym omawiam pobieżnie, część została nawet pominięta. Między innymi nie poddano dokładnej analizie również przepisów dotyczących kontroli brokerów ubezpieczeniowych i ubezpieczycieli jedynie sygnalizuję jedynie błędy językowe znajdujące się w polskim tłumaczeniu dyrektywy. Zarówno w dyrektywie w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego jak i w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym brak jest rozwiązań cywilnoprawnych. Z tego powodu w pracy nie są szczegółowo omawiane. Omówienie stosunków zobowiązaniowych ogranicza się, głównie, do tych wynikających bezpośrednio 9 z dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego oraz ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Rozwiązania przyjęte w innych krajach UE zostały jedynie krótko omówione, ponieważ celem pracy nie jest opisanie funkcjonowania dyrektywy w innych krajach. Odwołania do krajów unijnych służą głównie zaprezentowaniu możliwych modeli pośrednictwa ubezpieczeniowego. Pobieżne opisanie aktów prawnych obowiązujących w innych krajach nie pozwoli na rzeczowe porównanie prawa obowiązującego w Polsce z tym obowiązującym w innych krajach. Praca koncentruje się jedynie na agentach i brokerach ubezpieczeniowych pomijając zagadnienia związane z pośrednikami reasekuracyjnymi (brokerami reasekuracyjnymi). Takie podejście jest wskazane ze względu na znaczne różnice, jakie istnieją pomiędzy pośredniczeniem w zawieraniu umów ubezpieczenia a pośredniczeniem w zawieraniu umów reasekuracji. Różny jest charakter tych umów i inny jest status stron umowy. Z tego względu należy traktować pośrednictwo w zakresie reasekuracji, jako odrębny rodzaj działalności, jedynie częściowo powiązany z pośrednictwem w zakresie ubezpieczeń13. Wiele uwag odnośnie agentów ubezpieczeniowych i brokerów ubezpieczeniowych jest jednak adekwatnych w stosunku do brokerów reasekuracyjnych. Pod pojęciem zawierania umów ubezpieczeniowych należy rozumieć zawieranie umów gwarancji ubezpieczeniowych. W ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym nie wprowadzono odrębnych regulacji dla zawierania umów gwarancji ubezpieczeniowych i dlatego w mojej pracy używam jedynie pojęcia pośredniczenie w zawieraniu umów ubezpieczenia. Duże znaczenie na kształt polskich regulacji dotyczących pośrednictwa ubezpieczeniowego ma liczba pośredników ubezpieczeniowych. Są znaczące różnice w liczebności brokerów ubezpieczeniowych i agentów ubezpieczeniowych. Liczba brokerów ubezpieczeniowych ulega niewielkim wahaniom. W 2010 roku wynosiła 955 i zwiększyła się jedynie o 3% w stosunku do roku poprzedniego14. Większość brokerów prowadzi działalność, jako osoby fizyczne (w 2009 r. było ich 583). Liczba agentów ubezpieczeniowych również nie ulega znaczącym zmianom i wynosi prawie 40 tysięcy (w 2010 r. było to 37 800). W tej liczbie zawiera się 22 700 agentów wyłącznych oraz 15 100 multiagentów – również te liczby nie ulegają znaczącym zmianom. Należy zaznaczyć, że wśród tzw. multiagentów jedynie około 1/3 jest zobowiązana do posiadania ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Wśród 13 Por. K. Przewalska, M. Orlicki, Nowe prawo ubezpieczeń gospodarczych, Bydgoszcz, Warszawa, Poznań 2004, s. 371. 14 Komisja Nadzoru Finansowego, Raport o stanie rynku brokerskiego w 2010 r., Warszawa 2011 10 agentów ubezpieczeniowych zdecydowanie dominują osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą – jest ich aż 35 700. Jeszcze więcej jest osób fizycznych wykonujących czynności agencyjne. W 2010 było ich 144 200, w tym 26 500 wykonywało czynności na rzecz więcej niż jednego agenta ubezpieczeniowego15. Agenci ubezpieczeniowi zawierają lub pośredniczą w zawarciu około 2/3 ubezpieczeń pod względem przypisu składki. (w dziale I jest to 62,57% a w dziale II 67,40%). Brokerzy ubezpieczeniowi natomiast pośredniczą w zawieraniu 1,78% ubezpieczeń działu I oraz 15,38% w dziale II16. Agenci ubezpieczeniowi w większość zawierają umowy ubezpieczenia z osobami fizycznymi i niewielkimi przedsiębiorcami. Brokerzy ubezpieczeniowi wyspecjalizowali się w „obsłudze” dużych podmiotów gospodarczych. Wpłynęło to na wymogi stawiane do prowadzenia działalności agencyjnej i brokerskiej. Brokerzy ubezpieczeniowi muszą spełniać wyższe wymagani niż agenci ubezpieczeniowi. Wymagania i system rejestracji agentów ubezpieczeniowych dostosowany jest do dużej liczby podmiotów, które nie są zobowiązane do spełniania wypróbowanych norm. Istotne jest również, że kilkanaście tysięcy osób fizycznych wykonujących czynności agencyjne współpracuje z więcej niż jednym agentem ubezpieczeniowym. Jak dowiodę ma to olbrzymie znaczenie dla poszukujących ochrony ubezpieczeniowej i powinno być uwzględnione przez prawodawcę. Poszczególne rozdziały są skonstruowane w ten sposób, że najpierw omawiane są przepisy dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego, a w dalszej kolejności akty prawa krajowego. Od powyższej zasady są liczne wyjątki, bowiem w wielu miejscach, w celu lepszej przejrzystości tekstu, konkretne przepisy ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym są porównywane z adekwatnymi regulacjami dyrektywy. W zasadniczej części rozprawy zastosowano tradycyjny podział treści. Do rozdziału pt Wybrane formy pośrednictwa ubezpieczeniowego włączono problematykę dotyczącą bancassurance i działalności kancelarii odszkodowawczych. Natomiast ostatni rozdział przeznaczono na analizę de lege lata. W rozprawie jest dowiedzione, że polskie akty prawne regulujące dystrybucję ubezpieczeń wymagają daleko idących zmian, lub przynajmniej wielu korekt. Wynika to z zapisów dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego (także tych projektowanych) oraz z wniosków, jakie wynikają z analizy zasad, na jakich funkcjonuje dystrybucja ubezpieczeń. Zostaną przedstawione propozycje zmian. Na kolejnych stronach pracy zostanie dowiedzione, że polskie akty prawne regulujące dystrybucję ubezpieczeń wymagają daleko idących zmian, lub przynajmniej wielu korekt. 15 16 Wszystkie dane za stroną internetową www.knf.gov.pl stan na dzień 31 grudnia 2011 r. Biuletyn roczny KNF. Rynek Ubezpieczeń 2010. 11 Wynika to z dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego oraz z wniosków, jakie wynikają z analizy zasad, na jakich funkcjonuje dystrybucja ubezpieczeń. Rozdział pierwszy poświęcony jest genezie i historii integracji europejskiej oraz przedstawia krótką charakterystykę prawa Unii Europejskiej ze szczególnym uwzględnieniem aktów prawnych regulujących wspólny rynek ubezpieczeniowy. Rozdział ten ma służyć przedstawieniu ram, w jakich funkcjonują państwa członkowskie oraz jak rozwijała się integracja europejska. Ze względu na zakres pracy dokładnie omówione zostały jedynie kwestie związane z dyrektywami unijnymi. W drugim rozdziale zostanie zaprezentowana historia regulacji prawnych pośrednictwa ubezpieczeniowego w Unii Europejskiej. Jest to istotne ze względu na wpływ, jakie wcześniejsze regulacje mają na kształt aktualnie obowiązującej dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego oraz niewielką ilość opracowań w języku polskim na ten temat. Publikacje poświęcone analizie dyrektywy w sprawie pośrednictwa ograniczają się do niewielkiej liczby artykułów opisujących jedynie wybrane aspekty i regulacje tego aktu. Niestety, ale w komentarzach do ustawy pośrednictwie ubezpieczeniowym, które powstały wkrótce po jej uchwaleniu, zabrakło wyczerpujących i wnikliwych interpretacji dyrektywy. Problematyka związana z pośrednictwem handlowym i cywilnym ujęta jest w trzecim rozdziale. Zaprezentowano w nim historię regulacji tych pojęć oraz przeanalizowano je. Zostały omówione różnice pomiędzy tymi instytucjami. Historia regulacji pośrednictwa ubezpieczeniowego została przedstawiona w rozdziale czwartym. W tym samym rozdziale omówiono podstawy prawne oraz funkcjonowanie kanałów dystrybucji ubezpieczeń gospodarczych w Polsce. Wymogi dla podmiotów wykonujących pośrednictwo ubezpieczeniowe zostały opisane w rozdziale piątym. Zawarto w nim wymogi formalno-prawne dla agentów ubezpieczeniowych, brokerów ubezpieczeniowych oraz osób fizycznych wykonujących czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego. Instytucja rejestru ubezpieczeniowego, jego konstrukcja, dane w nim zawarte oraz zasady funkcjonowania przedstawiono w rozdziale szóstym. W tym samym rozdziale została zawarta analiza charakteru wpisu do rejestru pośredników ubezpieczeniowych. Mimo ubogich regulacji stosunków zobowiązaniowych w dyrektywie w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego oraz ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym został im poświęcony osobny rozdział. Stało się tak ze względu na ich znaczenie dla funkcjonowania pośrednictwa ubezpieczeniowego. Omówiono stosunki pomiędzy poszukującymi ochrony ubezpieczeniowej, dystrybutorami ubezpieczeń, ubezpieczycielami oraz organem nadzoru. 12 W tym rozdziale poddano analizie przepisy karne zawarte w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Praca ma charakter analityczny jednak, aby w pełni zrozumieć problematykę pośrednictwa ubezpieczeniowego należy zapoznać się nie tylko z aspektami prawnymi. Dlatego rozdział ósmy ma charakter częściowo opisowy i wykracza nieco poza ramy pracy, ale celem pracy jest opisanie rynku pośrednictwa ubezpieczeniowego. Dlatego zostały opisane trzy wybrane formy pośrednictwa ubezpieczeniowego, które są albo „terra incognita” (działalność ubezpieczycieli z Europejskiego Obszaru Gospodarczego) albo „dzikim zachodem” (bancassurance, działalność kancelarii odszkodowawczych), który choć dość dobrze poznany pozostaje terytorium, na którym prawo stosuje się jedynie w ograniczonym zakresie. W pracy nie ma za to opisu działalności „typowych” pośredników ubezpieczeniowych (tzn. agentów i brokerów ubezpieczeniowych). Praca nie opisuje tej bardzo dużej części rynku pośrednictwa ubezpieczeniowego, ponieważ ich działalność jest bardzo dobrze znana, opisana i nie budzi większych kontrowersji. Osoby tworzące ustawę o pośrednictwie ubezpieczeniowym założyły, że brokerzy ubezpieczeniowi zajmują się obsługą przedsiębiorców oraz często negocjują warunki ubezpieczenia. Natomiast agenci ubezpieczeniowi pośredniczą w zawieraniu umów ubezpieczenia na zasadach zaproponowanych przez ubezpieczyciela. Większość pośredników ubezpieczeniowych rzeczywiście działa zgodnie z założeniami ustawodawcy. Jednak wielu działa inaczej. Do ostatniego rozdziału włączono problematykę związaną z możliwymi zmianami w regulacjach dotyczącymi pośrednictwa ubezpieczeniowego ze szczególnym uwzględnieniem tych, które mogą wynikać z nowelizacji dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego. W tym rozdziale zostały zaproponowane możliwe rozwiązania niektórych problemów. Już w tym miejscu należy poświęcić kilka uwag terminologii przyjętej w dysertacji. W pracy staram się używać słownictwa zgodnego z tym, co zawierają przepisy i tak pod pojęciem agenta należy rozumieć agenta, o którym mowa w Kodeksie cywilnym17. Agent ubezpieczeniowy i broker ubezpieczeniowy są podmiotami, o których mowa w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym, chyba, że mowa jest o agentach ubezpieczeniowych i brokerach ubezpieczeniowych działających przed 2004 rokiem. Wówczas pod tymi pojęciami kryją się podmioty posiadające odpowiednie statusy według ówcześnie obowiązujących przepisów. W pracy używam określenia państwa członkowskie zamiast 17 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny, Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 13 preferowanego przez doktrynę państwo unijne. Jest to spowodowane faktem, że określenie państwo członkowskie występuje w dyrektywie w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego oraz w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Należy też kilka uwag poświęcić problemom terminologicznym pojawiającym się przy określaniu podmiotu będącego kontrahentem pośrednika ubezpieczeniowego (innym niż ubezpieczyciel). W wielu publikacjach poświęconych pośrednictwu ubezpieczeniowego pojawia się określenie klient, uważam jednak, że jest to pojęcie niewłaściwe, z co najmniej dwóch powodów. Po pierwsze sugeruje, że umowa ubezpieczenia zostaje zawarta, a przecież tak być nie musi. Po drugie pozostaje niesprecyzowana kwestia czyj jest to „klient” – czy ubezpieczyciela czy pośrednika ubezpieczeniowego. Pojęcia ubezpieczający w tym kontekście nie używam, ponieważ nie każdy „klient” zawiera umowę ubezpieczenia. W ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym pojawiają się pojęcia podmiotu poszukującego ochrony ubezpieczeniowej, osoby poszukującej ochrony ubezpieczeniowej oraz poszukującego ochrony ubezpieczeniowej. Powyższe określenia zastąpiłem mianem poszukujący ochrony ubezpieczeniowej. Używam tego pojęcia, aby określić podmiot, który wchodzi w interakcje z pośrednikiem ubezpieczeniowym lub ubezpieczycielem (obojętnie z czyjej inicjatywy), aby ewentualnie uzyskać ochronę ubezpieczeniową. W doktrynie, od jakiegoś czasu, konsekwentnie używa się określenia ubezpieczyciel. Niestety w aktach prawnych nadal używa się określenia zakład ubezpieczeń. W prasie, w publikacjach z zakresu ekonomi oprócz dwóch powyższych używa się jeszcze trzeciego określenia mianowicie towarzystwo ubezpieczeniowe. Dlatego też w pracy występują te trzy pojęcia i są stosowane zamiennie. Celem dysertacji jest analiza wdrożenia dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego w krajowy porządek prawny jednak w wielu miejscach są nawiązania do dopiero opracowywanych przepisów. Powyższe rozwiązanie zwiększa rangę rozprawy, jaką może mieć podczas tworzenia nowych przepisów dotyczących pośrednictwa ubezpieczeniowego. Zasada minimalnej harmonizacji, która jest zawarta we wszystkich unijnych regulacjach dotyczących pośrednictwa ubezpieczeniowego, pozostawia możliwość przyjęcia rozwiązań dostosowanych do polskiej specyfiki, zapewniających ochronę praw konsumentów oraz umożliwiających rozwój rynku ubezpieczeniowego. Jednak, aby spełnić te założenia konieczne jest dokładna, wielostronna analiza rynku pośrednictwa ubezpieczeniowego oraz dotyczących go regulacji. Po przeprowadzeniu analizy obowiązującego prawa oraz literatury dotyczącej przedmiotu badania sformułowałem tezę, że nowe regulacje prawne dotyczące pośrednictwa 14 ubezpieczeniowego, przyjęte w ustawie z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym nie są całkowicie zgodne z prawodawstwem unijnym. Aby polski rynek pośrednictwa ubezpieczeniowego mógł w pełni integrować się z rynkiem europejskim, a prawa poszukujących ochrony ubezpieczeniowej były należycie chronione konieczne są zmiany polskich regulacji dotyczących dystrybucji ubezpieczeń. 15 Rozdział I PODSTAWOWE INFORMACJE O UNII EUROPEJSKIEJ I.1 Geneza i historia integracji europejskiej Tragedia drugiej wojny światowej sprawiła, że w Europie pojawiły się dążenia do zacieśnienia współpracy pomiędzy państwami europejskimi. Wyrazami tych dążeń były przede wszystkim przemówienie Winstona Churchila w Zurychu z dnia 19 września 1946 r., w którym wzywał do „odbudowania rodziny europejskiej” oraz plan francuskiego ministra spraw zagranicznych Roberta Schumana połączenia produkcji węgla i stali Niemiec i Francji. Plan Schumana przewidywał możliwość przystąpienia do porozumienia również innych państw. Nadzór nad tymi wówczas kluczowymi dla gospodarki gałęziami przemysłu miał być powierzony niezależnemu od państw członkowskich organowi. Właśnie to porozumienie legło u podstaw Traktatu o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali z, 1951 r., który wszedł w życie w 1952 r. Do EWWiS należały Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN i Włochy. Sygnatariusze Traktatu zakładali, że porozumienie ma być wstępem do dalej idącej integracji. W preambule Traktatu postulowano zastąpić historyczną rywalizację narodów zespoleniem ich istotnych interesów; ustanowić – przez stworzenie wspólnoty ekonomicznej – podstawę szerokiej i niezależnej jedności narodów, które od wieków były rozdzielanie przez krwawe konflikty i położyć fundamenty pod instytucje zdolne do kierowania odtąd ich wspólnym losem. EWWiS była organizacją międzynarodową, która uzyskała charakter struktury ponadnarodowej poprzez przeniesienie na nią niektórych kompetencji suwerennych państw członkowskich. Charakterystyczne dla niej było istnienie jednego organu wykonawczego, podporządkowanego jedynie interesom Wspólnoty złożonej z przedstawicieli państw członkowskich18. Członkowie EWWiS podpisali w 1957 r. w Rzymie traktaty powołujące Europejską Wspólnotę Gospodarczą oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej. Struktury obu porozumień w dużym stopniu pokrywały się. Podstawą EWG była unia celna, olbrzymie 18 Por. M. Herdegen, Prawo europejskie, Warszawa 2004, s. 31 16 znaczenie dla integracji europejskiej miało zagwarantowanie czterech wolności ekonomicznych tzn. swoboda przepływu towarów, osób, usług i kapitału. Traktat z Maastricht o Unii Europejskiej z 1992 r. rozpoczął nowy etap w procesie integracji europejskiej. Ustanowił Unię Europejską, jako instytucję nadrzędną w stosunku do wcześniejszych wspólnot. Nazwa Europejska Wspólnota Gospodarcza zastąpiono określeniem Wspólnota Europejska. Powołano do życia Unię Walutową i Gospodarczą, podjęto decyzje o współpracy w dziedzinie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych. Wprowadzono obywatelstwo Unii Europejskiej, podjęto próbę prowadzenia wspólnej polityki społecznej. Należy podkreślić, że Traktat o Unii podkreśla zasadę poszanowania tożsamości państw członkowskich i ich systemów rządzenia opartych na zasadach demokratycznych. Państwa członkowskie rozwijają również współpracę w sprawie przepływu osób (umowa z Schengen) oraz przyznawania azylu (umowa z Dublina). Współpraca na powyższych polach nie odbywa się w ramach Traktatu o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej, ale osobnych umów, które mogą zawierać państwa członkowskie. Podejmowane są też próby reformy podstaw, na których opiera się integracja europejska. Do najważniejszych należą Traktat z Amsterdamu (zawarty w 1997 r., wszedł w życie w 1999 r.) oraz Traktat z Nicei (zawarty w 2001 r., wszedł w życie w 2003 r.). Ten pierwszy wzmocnił pozycję Parlamentu Europejskiego. Zacieśniono współpracę w zakresie kontroli przepływu osób, włączono Umowę o polityce społecznej do Traktatu o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej. Traktat z Amsterdamu przewiduje reformy w sprawie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, polityki dotyczącej wiz, azylu i imigracji oraz innych problemów dotyczących swobodnego przepływu osób pochodzących z państw trzecich. Na podstawie Traktatu z Amsterdamu możliwe stało się nawiązanie ściślejszej współpracy niektórym państwom członkowskim w wybranych dziedzinach oraz zawieszenia prawa udziału w głosowaniach i innych w stosunku do państwa członkowskiego, które stale dopuszcza się poważnego naruszenia zasad wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz rządów prawa. Traktat z Nicei wprowadził reformy instytucjonalne, które miały umożliwić rozszerzenie Unii o nowe państwa. Do najważniejszych zmian wprowadzonych przez ten traktat jest wzmocnienie głosu państw o dużej liczbie mieszkańców, pojawienie się możliwości ważenia głosów z uwzględnieniem proporcji liczby mieszkańców. Liczba ludności ma być w większym stopniu uwzględniana przy podziale mandatów do Parlamentu 17 Europejskiego. Ograniczono również liczbę komisarzy oraz deputowanych do Parlamentu Europejskiego. Równolegle do zwiększania i zacieśniania więzów pomiędzy państwami członkowskimi zwiększała się liczba samych państw członkowskich. W 1973 r. do 6 państw dołączyły Wielka Brytania, Dania i Irlandia. Grecja dołączyła w 1981 r. a Portugalia i Hiszpania w 1986 r. W 1990 r. obszar przyszłej Unii Europejskiej powiększył się o teren byłego NRD. Do kolejnego rozszerzenia doszło w 1995 r. Do Unii przystąpiły Austria, Szwecja i Finlandia. W 2004 do Unii przyjęto aż 10 państw. Były to Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia i Węgry. W 2007 do wspólnoty dołączyły Bułgaria i Rumunia. Aktualnie w Unii Europejskiej jest 27 państw. Unia Europejska, w obecnym kształcie, jest tworem nowym. Swym kształtem przypomina prawo międzynarodowe. W doktrynie istnieje nawet pogląd, że UE jest stałą konferencją międzynarodową19. Nie posiada osobowości prawnej20 a współpraca podejmowana jest pomiędzy państwami członkowskimi. Należy jednak podkreślić, że współpraca jest wysoce sformalizowana. Głównym celem, dla którego rozpoczęto prace nad wspólnym rynkiem było obniżenie cen towarów, zwiększenie dostępności usług, umożliwienie swobodnego przemieszczenia w obrębie Wspólnoty. Aby utworzyć wspólny rynek konieczne było zlikwidowanie wielu barier administracyjnych, prawnych, fiskalnych. I.2 System prawa europejskiego Pojęcie „prawo europejskie” jest często używane zamiennie z pojęciami „prawo wspólnotowe” oraz „prawo Unii Europejskiej” („prawo unijne”). Jednak te pojęcia nie są jednoznaczne. Jako prawo europejskie można rozumieć wszystkie normy prawne obowiązujące między państwami europejskimi. W tym znaczeniu obejmuje Unię i Wspólnoty Europejskie oraz europejskie konwencje. Węższe znaczenie ma pojęcie „prawo Unii Europejskiej’21. W pracy używam pojęcia prawo europejskie, wymiennie z pojęciem prawa Unii Europejskiej lub prawa unijnego, w znaczeniu norm prawnych obowiązujących 19 D.M. Curtin, I.F. Dekker, The EU as a „Layered” International Organization: Institutional Unity in Disguise, [w:] P. Craig, G. de Burca (red), The Evolution of EU Law, Oxford 2003, s. 93. 20 J.W. de Zwaan, The Legal personality of the European Communities and the European Union, NYIL, vol XXX, 1999, s. 86-88. 21 Por. M. Stępień, Systemowość prawa europejskiego, Poznań 2008, s. 61. 18 pomiędzy państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Jest to zgodne z konwencją przyjętą w doktrynie. I.2.1 Prawo pierwotne Podział prawa europejskiego na prawo pierwotne i wtórne ma długą tradycję. Podstawowym kryterium powyższego podziału jest pochodzenie norm. Prawo pierwotne to normy stworzone bezpośrednio przez państwa członkowskie. Do prawa pierwotnego zaliczamy, więc przede wszystkim traktaty konstytucyjne (tzn. powołujące do życia dwie wspólnoty – TWE i TEWEA22) oraz Traktaty z Maastricht, Amsterdamski, Nicejski. Status prawa pierwotnego posiadają także załączniki oraz protokoły załączone do tych traktatów23. Znaczenie prawa pierwotnego jest olbrzymie. Nie tylko zawiera podstawowe zasady, na jakich funkcjonują instytucje Unii Europejskiej, ale także reguluje tworzenie i obowiązywanie prawa wtórnego. I.2.2 Prawo wtórne W odróżnieniu od prawa pierwotnego prawo wtórne tworzone jest przez instytucje powołane do życia przez państwa członkowskie. Koncepcja prawa wtórnego występuje również na gruncie prawa międzynarodowego. Prawo międzynarodowe określa je mianem prawa ponadnarodowego. Charakteryzuje się tym, że jest tworzone przez podmioty inne niż państwa. Mianowicie przez organizacje międzynarodowe. Podmiotowość organizacji międzynarodowych jest wtórna wobec podmiotowości państw. Wynika z tego, że podmioty o charakterze wtórnym tworzą prawo normy, których adresatami są podmioty o charakterze pierwotnym. Prawo wtórne są to normy prawa wiążące państwa, mimo że nie są przez nie stanowione. Tego rodzaju przepisy są czymś nowym na gruncie prawa międzynarodowego. Upowszechniło się w momencie, gdy organizacje międzynarodowe przestały być jedynie „stałymi konferencjami międzynarodowymi” a uzyskały prawo czynnej i biernej legacji. Nie oznacza to, że prawo ponadnarodowe mogło być dowolnej treści, ponieważ organizacje 22 23 T.C. Hartley, The Foundations of European Community Law, Oxford 1998 r., s. 90 i nast. M. Stępień, Systemowość …, s. 62. 19 międzynarodowe powstają na podstawie decyzji państw. To one decydują zarówno o zakresie i przedmiocie przyszłego prawodawstwa danej organizacji. Istotne jest, że państwa zobowiązują się do przestrzegania prawa wtórnego poprzez założenie (lub przystąpienie) organizacji międzynarodowej24. Na podstawie art. 5 ust. 1 oraz art. 249 ust. 1 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską wspólnoty, jako organizacje międzynarodowe zostały przez państwa członkowskie upoważnione do wydawania aktów wiążących dla tych państw. Zgodnie z art. 5 wspólnota działa w granicach kompetencji powierzonych jej niniejszym Traktatem oraz celów w nim wyznaczonych. Natomiast zgodnie z art. 249 w celu wykonania swych zadań oraz na warunkach przewidzianych w niniejszym Traktacie, Parlament Europejski wspólnie z Radą, Rada i Komisja uchwalają rozporządzenia i dyrektywy, podejmują decyzje, wydają zalecenia i opinie. Artykuł 249 ust. 2-4 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską wymienia i określa specyfikę aktów prawa wtórnego. Zgodnie z nim: Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich; Dyrektywa wiąże każde państwo członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków; Decyzja wiąże w całości tych, do których jest kierowana. Jak wynika expressis verbis z treści art. 249 ust 2 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską rozporządzenie „stosuje się bezpośrednio”. Państwa członkowskie nie mają obowiązku implementacji rozporządzeń a jednostki mają prawo wywodzić swoje prawa bezpośrednio z ich treści25. Jednak istnieją wyjątki od tej zasady. Istnieją rozporządzenia, które wymagają implementacji przez państwa członkowskie a Europejski Trybunał Sprawiedliwości odmówił prawa wywodzenia swych prawa bezpośrednio z nich26. Decyzje są normami o charakterze indywidualno-konkretnym. Jak wynika z art. 249 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską skierowane powinny być jedynie do państw członkowskich i tylko w stosunku do nich tworzyć prawa i obowiązki27. 24 Ibidem, s. 76. R. Greaves, Źródła prawa Wspólnoty Europejskiej [w:] Podstawy system prawnego Wspólnot Europejskich, E. Wojtaszek-Mik (red.), Łódź 1998, s. 67. 26 Więcej na ten temat w Hartley T.C., The Foundations of European Community Law, Oxford 1998 r. s. 197 i nast. 27 R. Greaves, Źródła prawa …, s. 68. 25 20 Dyrektywy mają określić cel, jaki ma osiągnąć państwa członkowskie poprzez swoją działalność. Szczególnie przez wydanie odpowiednich aktów prawnych. W prawie pierwotnym nie jest określone, w jaki dokładnie sposób dyrektywa powinna być implementowana (wdrażana). Nie jest określone, co dzieje się po upłynięciu terminu, jaki został wyznaczony do ich implementacji, jak szeroką swobodę mają państwa członkowskie przy realizacji postanowień dyrektywy. Pojawia się poważny problem, gdy państwo członkowskie nie wywiązuje się ze swych obowiązków i nie wdraża dyrektywy w swój porządek prawny. Wydaje się, że państwa członkowskie mają dużą swobodę w sposobie implementacji dyrektywy. Od sposobu realizacji ważniejszy jest cel, jaki państwo członkowskie jest zobowiązane osiągnąć. Jednak treść konkretnej dyrektywy w znacznym stopniu ogranicza, czy też wskazuje, w jaki sposób państwo członkowskie może ją implementować. Nie wszystkie formy implementacji są możliwe. W publikacjach często powołuje się na konflikt pomiędzy Belgią i Komisją. Komisja złożyła do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości skargę, w której zarzucała Belgii nie wdrożenie dyrektywy w zakresie pojazdów motorowych oraz traktorów. Belgia argumentowała, że cel osiągnęła poprzez środki administracyjne. Trybunał jednak przyznał rację Komisji28. Zgodnie z literalną interpretacją art. 249 ust. 3 dyrektywy skierowane są jedynie do państw członkowskich. Nie wdrożenie tej dyrektywy może rodzić odpowiedzialność państwa członkowskiego w stosunku do Wspólnot oraz innych państw członkowskich. Taka interpretacja ogranicza rolę dyrektywy oraz utrudnia osiągnięcie celów, jakie nakreśliły sobie Wspólnoty. Europejski Trybunał Sprawiedliwości uznał, że możliwe jest bezpośrednie stosowanie dyrektywy w przypadku, gdy nie została ona implementowana. Jednak w przypadku, gdy konkretna dyrektywa nie jest odpowiednio implementowana przez wszystkie państwa członkowskie nie wszyscy obywatele państw członkowskich są traktowani jednakowo. Dlatego ETS wskazał, że jeżeli zajdą jednocześnie trzy przesłanki, tzn.: zamierzeniem dyrektywy było przyznanie określonych praw jednostkom; prawa są sformułowane wystarczająco precyzyjnie, aby można określić ich treść; zajdzie związek przyczynowoskutkowy między nie wykonaniem postanowień dyrektywy a szkodą, jaką poniosła jednostka, możliwe jest dochodzenie odszkodowania przez jednostkę od państwa członkowskiego. 28 M. Stępień, Systemowość …, s. 79. 21 Europejski Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że możliwość dochodzenia odszkodowania wynika bezpośrednio z prawa wspólnotowego29. Nadanie bezpośredniego skutku dyrektywom uczyniło prawdopodobnie więcej dla skuteczności dyrektyw niż jakakolwiek inna decyzja Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości30. Umożliwienie dochodzenia jednostkom swych prawa w stosunków do państw członkowskich ma duże znaczenie praktyczne. Utrudnia a nawet uniemożliwia państwom członkowskim ograniczanie praw jednostek poprzez nie implementowanie dyrektywy. W sytuacji, gdy państwo nie implementowało dyrektywy przyznającej określone prawa, jednostka może ich dochodzić na podstawie dyrektywy. Istotne jest, że aby powołać się na bezpośredni skutek dyrektywy musi upłynąć termin jej implementacji 31. Na przeszkodzie w bezpośrednim stosowaniu dyrektyw stoi jednak ich ogólnikowość oraz warunkowość. Z wielu ich przepisów nie można wywodzić praw i obowiązków dla jednostek. Nie można jednak uznać, że nieimplementowana dyrektywa w pełni obowiązuje. Zakres, w jakim obowiązuję zależy od stopnia skonkretyzowania oraz warunkowości przepisów. Podkreślić należy, że nieimplementowane przepisy dyrektywy nie wpływają na stosunki pomiędzy jednostkami. Dyrektywy są skuteczne również pośrednio. Polega to na „braniu pod uwagę” dyrektywy podczas interpretacji prawa krajowego. Znaczenie skuteczności pośredniej dyrektywy ma ograniczone znaczenie ze względu, że ma być jedynie uwzględniana w procesie interpretacji. Wydaje się, że na sądach krajowych spoczywa obowiązek wydawania decyzji indywidualnych z uwzględnieniem ich postanowień. I.2.3 Soft law w prawie europejskim Oprócz rozporządzeń, dyrektyw i decyzji w prawie europejskim istnieje kategoria aktów prawnych, których zadaniem nie jest bezpośrednie tworzenie prawa, ale raczej „wywieranie wpływu”32. Do tej kategorii zalicza się: Porozumienia zawierane pomiędzy instytucjami; Kodeksy postępowania; Rezolucje; 29 A.M. Collins, Skutek bezpośredni i nadrzędność prawa Wspólnoty Europejskiej [w:] Podstawy system prawnego Wspólnot Europejskich, E. Wojtaszek-Mik (red.), Łódź 1998, s. 52. 30 Ibidem, s. 47. 31 Ibidem, s. 48. 32 K.C. Wellens, G.M. Borchardt, Soft law In European Community law, ELR, vol 14, 1989 22 Stanowiska członków Rady; Zalecenia i opinie. Porozumienia zawierane pomiędzy instytucjami zawierane są pomiędzy parlamentem, Komisją oraz Radą, Tworzone są w formie deklaracji. Za ich pomocą instytucje określają zakres swoich działań. Są skuteczne jedynie w stosunkach pomiędzy ww. instytucjami. Kodeksy postępowania w większości tworzone są przez Komisję. Są wytycznymi dla państw członkowskich. Stanowią rodzaj „nieformalnych dyrektyw”33. Od dyrektyw różnią się tym przede wszystkim, że są tworzone z pominięciem procedur oraz nie istnieje obowiązek ich implementacji. Rezolucje uchwalane są m.in. przez Parlament, Komisję, Radę oraz państwa członkowskie. Przedstawiają stanowiska wydających je podmiotów. Ich zakres nie jest ograniczony przedmiotowo. Największe znaczenie mają rezolucję wydane przez Radę. Stanowiska członków Rady mają mniejsze znaczenie niż jej rezolucje. Stanowią one głównie uzasadnienie dla interpretacji prawa unijnego przez sądy. Mogą też być rodzajem zdania odrębnego. Zalecenia i opinie są wydawane głównie przez Radę lub Komisję na podstawie art. 249 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. W doktrynie są różne poglądy na temat normatywnego charakteru tych aktów. Spotyka się stanowisko, że stanowią one ”punkt odniesienia przy interpretowaniu wiążących postanowień prawa wspólnotowego lub krajowego”. Istnie jednak opinia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, że sądy krajowe są zobowiązane uwzględniać je, jeżeli orzekają w zakresie prawa krajowego ustanowionego w związku z tymi aktami. W orzeczeniu Europejski Trybunał Sprawiedliwości podkreślił, że zalecenia nie mogą przyznawać jednostce praw, których mogłyby dochodzić przed sądami krajowymi. Zalecenie należy traktować, jako wskazówkę dotycząca wykładni norm, a nie jako samoistne źródło prawa34. 33 34 M. Stępień, Systemowość …, s. 101. Ibidem, s. 104. 23 Rozdział II Regulacje pośrednictwa ubezpieczeniowego w Unii Europejskiej II.1 Historia regulacji pośrednictwa ubezpieczeniowego w Unii Europejskiej Dyrektywa Rady z dnia 13 grudnia 1976 r. w sprawie środków mających ułatwić skuteczne osiągnięcie swobody przedsiębiorczości oraz swobody świadczenia usług w odniesieniu do działalności agentów i brokerów ubezpieczeniowych była pierwszym wspólnotowym aktem prawnym regulującym pośrednictwo ubezpieczeniowe. Została uchwalona przez Radę Wspólnot Europejskich. Została uchwalona na podstawie Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą (w szczególności jego art. 49, 57, 66 i 235) oraz opinii Komisji, Parlamentu Europejskiego, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego. Dyrektywa została uchwalona m.in. ze względu, że Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą zakazuje wszelkiego dyskryminacyjnego traktowania ze względu na przynależność państwową w odniesieniu do prawa przedsiębiorczości oraz świadczenia usług; nie wszystkie państwa członkowskie wprowadziły warunki dotyczące podejmowania i prowadzenia działalności przez pośredników ubezpieczeniowych; w niektórych przypadkach istniała swoboda podejmowania i prowadzenia takiej działalności, a w innych przypadkach występują ścisłe przepisy warunkujące dostęp do tego zawodu posiadaniem dowodu potwierdzającego dostęp do zawodu. W celu realizacji postanowień traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą należało określić zasady, na jakich mogła być prowadzona transgraniczną działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego, ponieważ istniały znaczne różnice między regulacjami państw członkowskich dotyczące pośrednictwa ubezpieczeniowego i wskazane było ich jak najściślejsze ujednolicenie. Dodatkowo art. 57 Traktatu przewiduje, że w celu ułatwienia osobom fizycznym podejmowania i prowadzenia działalności na własny rachunek, należy wydać dyrektywy w sprawie wzajemnego uznawania dyplomów, świadectw i innych dokumentów potwierdzających posiadanie kwalifikacji oraz w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych w państwach członkowskich. Celem dyrektywy była koordynacja warunków podejmowania i prowadzenia działalności pośrednictwa ubezpieczeniowego oraz wprowadzenie zasady wzajemnego 24 uznawania dyplomów, świadectw i innych dokumentów potwierdzających posiadanie kwalifikacji pośredników ubezpieczeniowych i ich pracowników. Zgodnie z dyrektywą państwa członkowskie miały przyjąć środki określone w dyrektywie, dotyczące prawa przedsiębiorczości lub świadczenia usług na ich terytorium przez osoby fizyczne i spółki. Dyrektywa była stosowana do działalności zawodowej osób, które, wykonywały czynności faktyczne związane z przygotowaniem do zawarcia umowy ubezpieczenia lub reasekuracji oraz, udzielały pomocy w obsłudze i wykonywaniu tych umów, zwłaszcza w przypadku wystąpienia szkody. Miała zastosowanie zarówno do osób reprezentujących poszukujących ochrony ubezpieczeniowej jak i ubezpieczycieli. Artykuł 2 dyrektywy wymieniał kilkadziesiąt kategorii pośredników, do których dyrektywa w szczególności miała zastosowanie. Wprowadzono zasadę, że każdy podmiot chcący wykonywać działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego ma prawo uzyskać informacje o zasadach obowiązujących w zawodzie, który zamierza wykonywać. W przypadku, gdy w państwie członkowskim podejmowanie i prowadzenie działalności pośrednictwa ubezpieczeniowego zależało od posiadania ogólnej, handlowej i zawodowej wiedzy oraz umiejętności, państwo członkowskie powinno akceptować, jako wystarczający dowód posiadania takiej wiedzy i umiejętności, fakt prowadzenia w innym państwie członkowskim jednego z wymienionych rodzajów działalności przez określone w dyrektywie okresy. W ściśle określonych wypadkach państwa członkowskie mogły wprowadzić zwiększone rygory dla prowadzenia działalności pośrednictwa ubezpieczeniowych w imieniu poszukującego ochrony ubezpieczeniowej. Dyrektywa przewidywała konieczność spełnienia dodatkowych warunków do prowadzenia działalności pośrednictwa ubezpieczeniowego w imieniu poszukujących ochrony ubezpieczeniowej w Holandii. Dyrektywa określała, że do potwierdzenia faktu spełnienia wymagań zawodowych wystarczy zaświadczenie wystawione przez państwo członkowskie, wprowadzała obowiązek wyznaczenia przez państwa członkowskie organów odpowiedzialnych za działalność transgraniczną pośredników ubezpieczeniowych. Określała procedury umożliwiające prowadzenie też działalności w przypadku, gdy państwa członkowskie na terenie, których miałaby być prowadzona działalność mają większe lub inne wymagania niż te, z których pochodził pośrednik ubezpieczeniowy. Ze względu na znaczne różnice w funkcjonowaniu rynku pośrednictwa ubezpieczeniowego pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi twórcy dyrektywy nie zdecydowali się na wprowadzenie jednolitych wymagań dla pośredników 25 ubezpieczeniowych ze wszystkich państw członkowskich. Dyrektywa zawierała wiele przepisów semiimperatywnych. Pozostawiała sporą swobodę państwom członkowskim w wyborze możliwych regulacji. Główny nacisk kładła na wzajemne uznawanie uprawnień do wykonywania pośrednictwa ubezpieczeniowego. Dalej idące ujednolicenie przepisów przewidywało zalecenie Komisji Wspólnot Europejskich z dnia 18 grudnia 1991 r. w sprawie pośredników ubezpieczeniowych. Zalecenie powstało, ponieważ Komisja uznała, że pośrednictwo ubezpieczeniowe było bardzo istotne w procesie dystrybucji ubezpieczeń. Wraz z rozwojem wspólnego rynku ubezpieczeniowego coraz istotniejsze stawało się dla ochrony poszukujących ochrony ubezpieczeniowej ujednolicenie wymagań dla podmiotów chcących wykonywać działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego. Zalecenie pozostawiało w gestii państw członkowskich określenie dokładnych wymogów, jakie mieli spełniać pośrednicy ubezpieczeniowi, ich obowiązków informacyjnych, ewentualnych wymogów kapitałowych, ubezpieczeń odpowiedzialności zawodowej. Sugerowało, że pośrednicy ubezpieczeniowi powinni być obowiązkowo rejestrowani. Zalecało, aby rejestry pośredników ubezpieczeniowych były prowadzone centralnie w podziale na pośredników ubezpieczeniowych zależnych i niezależnych. Zgodnie z zaleceniem powinny być przewidziane sankcje dla podmiotów, które wykonywały działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego bez wpisu do odpowiedniego rejestru. Najważniejszą różnicą pomiędzy dyrektywą z 1976 r. a zaleceniem z 1991 r. było, że to drugie określało, jakie wymogi zawodowe powinni spełniać pośrednicy ubezpieczeniowi i w jaki sposób powinni być rejestrowani. Zalecenie jednak nie wprowadzało własnej definicji pośrednictwa ubezpieczeniowego. W tym zakresie odwoływało się do dyrektywy. Zarządzenie postulowało zwolnienie ze spełniania obowiązków zawodowych podmiotów, których działalność podstawowa była inna niż pośrednictwo ubezpieczeniowe, a ubezpieczenie obejmowało ryzyko utraty lub uszkodzenia towarów dostarczanych przez ten podmiot. Sugerowało jednak wprowadzenie obowiązku spełniania wymogów zawodowych przez odpowiednią liczbę osób wchodzących w skład struktur zarządzających pośrednika ubezpieczeniowego. Zalecało również wprowadzenie wymogu przechodzenia szkoleń przez osoby wykonujące czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego. Zgodnie z art. 3 zalecenia niezależni pośrednicy ubezpieczeniowi powinni informować poszukujących ochrony ubezpieczeniowej o powiązaniach finansowych pomiędzy nimi a ubezpieczycielami. Powinni też raportować do odpowiedniego organu o powiązaniach i transakcjach finansowych. 26 Podejmowanie i prowadzenie działalności pośrednictwa ubezpieczeniowego powinno być uzależnione od spełnienia przez pośrednika ubezpieczeniowego następujących wymogów: Posiadania ogólnej, handlowej i zawodowej wiedzy i umiejętności; Posiadania ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej lub innego podobnego zabezpieczenia (chyba, że za jego działania odpowiada ubezpieczyciel); Posiadania nieposzlakowanej opinii; Spełnienia odpowiednich wymogów kapitałowych. Dyrektywa z 1976 r. nie zawierała norm harmonizujących działalność pośredników ubezpieczeniowych. Nie określono w niej też minimalnych warunków podejmowania i wykonywania działalności pośrednictwa ubezpieczeniowego. Zalecenie Komisji Europejskiej wprowadziło określone wymagania dla pośredników ubezpieczeniowych i obowiązek ich rejestracji. Poruszało też ważną kwestię odpowiedzialności za działania pośrednika ubezpieczeniowego35. II.2 Aktualne regulacje pośrednictwa ubezpieczeniowego w Unii Europejskiej W 2002 Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej stworzyły nowy akt prawa unijnego- dyrektywę w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego. Dyrektywa zawiera cztery rozdziały. Obejmują one różne aspekty związane z podejmowaniem i prowadzeniem działalności pośrednictwa ubezpieczeniowego. Dyrektywa w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego nie wprowadziła znaczących zmian we wspólnotowych regulacjach pośrednictwa ubezpieczeniowego. Jednak bardzo je rozbudowała i uszczegółowiła36. Prace nad dyrektywą trwały kilka lat. 20 września 2000 r. Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej rozesłały do konsultacji projekt nowych przepisów37. Celem prac nad przepisami było ustalenie zasad podejmowania i prowadzenia działalności pośrednictwa ubezpieczeniowego i reasekuracyjnego. Przyjęcie nowej dyrektywy miało ustanowić ramy prawne w celu zapewnienia wysokiego poziomu profesjonalizmu i umiejętności pośredników ubezpieczeniowych. Dzięki zasadzie jednej rejestracji miało być 35 A. Chróścicki, Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym z komentarzem, Bydgoszcz-Warszawa 2004, s.143. Poszczególne przepisy dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego zostaną omówione w następnych rozdziałach. 37 Dokumenty w języku angielskim dostępne na stronie internetowej http://www.europarl.europa.eu/oeil/FindByProcnum.do?lang=2&procnum=COD/2000/0213 36 27 ułatwione prowadzenie działalności transgranicznej. Zmiany przepisów miałyby służyć także zwiększeniu praw poszukujących ochrony ubezpieczeniowej. Zgodnie z uzasadnieniem projektu wówczas obowiązujące przepisy, które zostały przyjęte w 1976 r. i nie były wystarczające. Zgodnie z Financial Services Action Plan38 (dokumentem zatwierdzonym przez Radę Europejską w Kolonii w czerwcu 1999 r.) nowe przepisy miałyby umożliwić łatwiejszą i szybszą integrację usług i rynków finansowych. Jednolity rynek finansowy miałby być kluczowym czynnikiem w promowaniu konkurencyjności europejskiej gospodarki, rozwoju nowej gospodarki oraz zwiększyć poziom spójności społecznej. Financial Services Action Plan przewidywał, że w połowie 2000 r. Komisja Europejska miałaby przyjąć projekt dyrektywy, który powinien zostać przyjęty przez Parlament Europejski i Radę w 2002 roku. Pełne wdrożenie planu miało nastąpić do 2005 roku. Podczas opracowywania nowych przepisów pośrednicy ubezpieczeniowi stanowili istotne ogniwo w procesie dystrybucji ubezpieczeń na terytorium Wspólnoty. Udział pośredników ubezpieczeniowych w dystrybucji ubezpieczeń wynosił w wielu państwach członkowskich ponad 50%. Pośrednicy ubezpieczeniowi odgrywali również ważną rolę w ochronie interesów poszukujących ochrony ubezpieczeniowej, ze względu na pośredniczenie w zawieraniu ubezpieczeń oraz ze względu na ich rolę doradczą w wyborze ubezpieczeń i przeprowadzaną analizę potrzeb poszukujących ochrony ubezpieczeniowej. Rola pośrednictwa ubezpieczeniowego miała jeszcze wzrosnąć ze względu na rosnący poziom skomplikowania ubezpieczeń. Integracja unijnego rynku ubezpieczeń w odniesieniu do ubezpieczycieli została w znacznym stopniu przeprowadzona dzięki systemowi przewidującemu unifikację zasad, na jakich jest rozpoczynana i prowadzona działalność oraz możliwości prowadzenia działalności na terenie całej Wspólnoty dzięki swobodzie przedsiębiorczości i swobodzie świadczenia usług. System ten doprowadził do wzrostu gospodarczego, szczególnie w odniesieniu do transakcji dużych ryzyk przemysłowych i handlowych. Ułatwienie prowadzenie działalności transgranicznej pośrednictwa ubezpieczeniowego miałoby poprawić konkurencyjność na rynku ubezpieczeń dla osób fizycznych i mniejszych przedsiębiorców. Autorzy uzasadnienia (powołując się na stanowisko BIPAR) stwierdzili, że działalność transgraniczna pośredników ubezpieczeniowych jest ograniczona przez brak jasnego określenia, które przepisy mają zastosowanie do pośrednictwa ubezpieczeniowego, 38 COM (1999) 232 z 11.5.1999 28 różne wymogi w poszczególnych państwach, brak jasno określonych obowiązków dla pośrednika działającego poza państwem, w którym ma siedzibę. W związku z tym działalność transgraniczna pośredników ubezpieczeniowych jest bardzo ograniczona szczególnie w odniesieniu do klientów indywidualnych. Skutkuje to tym, że ubezpieczyciele mają trudności w dostępie do rynków krajowych w ramach swobody świadczenia usług. Izolacja rynków ubezpieczeniowych pozbawia poszukujących ochrony ubezpieczeniowej dostępu do szerszej gamy produktów ubezpieczeniowych, które pozwoliłyby im uzyskać najlepsze zapewnienie ochrony ubezpieczeniowej. Brak wspólnych i szczególnych regulacji pośrednictwa ubezpieczeniowego skutkuje znacznymi różnicami w poszczególnych pomiędzy krajach. Wielość modelami przyjętych pośrednictwa rozwiązań ubezpieczeniowego skutkuje utrudnieniami w działalności transgranicznej oraz budowie wspólnego rynku ubezpieczeniowego. Projekt dyrektywy był przedmiotem szczegółowych konsultacji z ekspertami z państw członkowskich i organizacji reprezentujących zainteresowane strony. W tym stowarzyszeń ubezpieczycieli, pośredników ubezpieczeniowych oraz konsumentów. Podczas prac nad nową dyrektywą pojawił się postulat ograniczenia zakresu dyrektywy tylko do niektórych pośredników ubezpieczeniowych np. uzyskujących pewien minimalny przypis. Nie zdecydowano się na takie rozwiązanie argumentując, że działalność „małych” pośredników ubezpieczeniowych może stanowić szczególne zagrożenie dla praw poszukujących ochrony ubezpieczeniowej. Dyrektywa miałaby regulować działalność wszystkich pośredników ubezpieczeniowych niezależnie od ich formy prawnej. Jednak przepisy nie miałyby mieć zastosowania do pośredników reasekuracyjnych oraz pośrednictwa ubezpieczeniowego w zakresie dużych ryzyk. Prawodawcy krajowi mieli mieć prawo do umożliwienia prowadzenia działalności pośrednictwa ubezpieczeniowego bez spełniania wymogów dyrektywy, ale tylko w przypadku ubezpieczeń niewymagających specjalistycznej wiedzy oraz są one związane z produktem dostarczanym przez pośrednika. Za przykład takich ubezpieczeń podano ubezpieczenia turystyczne oraz szyb i urządzeń w gospodarstwach domowych. Projekt zawierał definicje m.in.: takich pojęć jak "zakład ubezpieczeń", "zakład reasekuracji", "wielkie ryzyka", "właściwe organy" i "przedsiębiorstwo dominujące", które odnoszą się do definicji już zawartych w innych dyrektywach dotyczących ubezpieczeń. Definicje pojęć "pośrednictwo ubezpieczeniowe", "pośrednictwo reasekuracyjne", "pośrednik ubezpieczeniowy" i „pośrednik reasekuracyjny” zostały wprowadzone, aby swym zakresem objąć różne kategorie pośredników ubezpieczeniowych (broker, agent, sub-agent) oraz inne 29 kanały dystrybucji takie jak bancassurance. Stało się tak z powodu, że w wielu krajach nie da się dokonać rozdziału pomiędzy agentami i brokerami. Modele pośrednictwa zbyt się między sobą różniły, a autorzy dyrektywy stwierdzili, że poszukujący ochrony ubezpieczeniowej musi posiadać informacje, z kim się kontaktuje. Definicja pośrednictwa ubezpieczeniowego nie miała mieć zastosowania do osób udzielających informacji o ubezpieczeniach w ramach prowadzonej działalności innej niż pośrednictwo ubezpieczeniowe (np. księgowi i doradcy podatkowi). Postulowano odejście od systemu wydawania zezwoleń dla pośredników ubezpieczeniowych na rzecz wprowadzenia ich obowiązkowej rejestracji. Argumentowano, że system zezwoleń jest kosztowny i mało efektywny, jeżeli w danym kraju działa wielu pośredników ubezpieczeniowych. W celu zapobieżenia „wybierania” przez pośredników ubezpieczeniowych kraju rejestracji wprowadzono wymóg, aby rejestracja następowała w kraju jego siedziby. Powinny zostać określone sankcje dla pośredników ubezpieczeniowych za niespełnienie obowiązku rejestracji oraz dla ubezpieczycieli za korzystanie z usług niezarejestrowanych pośredników ubezpieczeniowych. Znaczną dowolność pozostawiano w zakresie tworzenia rejestru pośredników ubezpieczeniowych. Przepisy przewidywały możliwość utworzenia więcej niż jednego rejestru. Rejestry te powinny być prowadzone przez podmioty wyznaczone przez prawo krajowe. Rejestracja w jednym państwie umożliwiałaby prowadzenie działalności na terenie innych bez spełniania dodatkowych wymogów zawodowych. Zgodnie z dyrektywą państwa członkowskie miałyby określić minimalne warunki konieczne do uzyskania statusu pośrednika ubezpieczeniowego tak, aby zapewnić odpowiedni poziom kwalifikacji zawodowej. Pośrednicy ubezpieczeniowi musieliby posiadać nieposzlakowana opinię, umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej oraz spełniać inne wymogi finansowe w celu zapewnienia bezpieczeństwa poszukującym ochrony ubezpieczeniowej. Zostało podkreślone, że państwo nie musi określać wymogów dla pracowników ubezpieczycieli. W projekcie dyrektywy określono też zasady, na jakich ma się odbywać działalność transgraniczna pośrednictwa ubezpieczeniowego. Możliwe to byłoby w ramach swobody świadczenia usług bądź w ramach swobody przedsiębiorczości poprzez zakładanie oddziałów. Projekt zawierał możliwość wyrażenia sprzeciwu do rozpoczęcia działalności transgranicznej przez pośrednika ubezpieczeniowego przez przyjmujące państwo członkowskie. Proponowano nałożenie na państwa członkowskie obowiązek wyznaczenia organów odpowiedzialnych za realizację postanowień dyrektywy, procedur rozpatrywania skarg oraz 30 sądowych i pozasądowych sposobów rozwiązywania sporów. Znaczna cześć projektu została poświęcona obowiązkom informacyjnym pośredników ubezpieczeniowych. Były one rozbudowane. Pośrednik ubezpieczeniowy miał być zobowiązany do podania swojej nazwy, danych teleadresowych, powiązaniach z ubezpieczycielami. Miał informować poszukujących ochrony ubezpieczeniowej, kto ponosi odpowiedzialność za jego działalność oraz czy pośredniczy na rzecz określonych ubezpieczycieli czy też nie. Jeżeli pośrednik nie reprezentowałby określonych ubezpieczycieli udzielałby porad w sprawie ubezpieczenia na piśmie, musi oprzeć swoje porady na bezstronnej i wystarczająco szerokiej analizie. Informacje powinny zostać dostarczone na trwałym nośniku, powinny być jasne, precyzyjne, w języku urzędowym państwa członkowskiego lub w języku uzgodnionym przez strony umowy. W projekcie były przepisy uchylające dyrektywę 77/92/EWG, dotyczące adresatów, terminu transpozycji i wdrożenia przez państwa członkowskie oraz daty wejścia w życie nowych przepisów. W ramach prac nad nowymi przepisami odbyła się dyskusja. Między innymi Rada zwróciła się o opinię do Komitetu Ekonomiczno-Społecznego. Przygotowanie opinii zlecono Sekcji ds. Jednolitego Rynku, Produkcji i Konsumpcji. Opinię przyjęto 10 kwietnia 2001 roku. Komitet przyjął ją 30 maja 2001 r.39 W dokumencie zgodzono się, że pośrednictwo ubezpieczeniowe jest istotną częścią rynku ubezpieczeniowego. Jak argumentowali autorzy opracowania działalność ubezpieczeniowa została ujęta w jednolite ramy prawne już w 1994 r. jednak analogiczny proces nie zakończył się odnośnie pośrednictwa ubezpieczeniowego. Zgodzono się ze zdaniem Komisji, że ówcześnie obowiązujące przepisy doprowadziły do znacznego ujednolicenia przepisów jednak różnice były znaczne. Były one na tyle poważne, że utrudniały działalność transgraniczną pośredników ubezpieczeniowych oraz zapewnienie odpowiedniej oferty poszukującym ochrony ubezpieczeniowej. Podkreślono, że zalecenie Komisji Wspólnot Europejskich z dnia 18 grudnia 1991 r. w sprawie pośredników ubezpieczeniowych nie zostało wdrożone we wszystkich państwach. W niektórych państwach członkowskich, pośrednicy mogą prowadzić działalność bez odpowiednich szkoleń zawodowych lub umiejętności, a termin "pośrednik”, jako tytuł zawodowy często nie jest chroniony. Komitet Ekonomiczno-Społeczny poparł propozycję Komisji, która miała na celu zapewnienie wysokiego poziomu profesjonalizmu i kompetencji wśród pośredników 39 Tekst dostępny na stronie http://eescopinions.eesc.europa.eu/eescopiniondocument.aspx? language=EN&docnr=0720&year=2001 (dostęp na dzień 31.12.2011 r.) 31 ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych poprzez ustanowienie odpowiednich ram prawnych; ułatwianie transgranicznej działalności pośredników ubezpieczeniowych w ramach swobody przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług poprzez zapewnienie jednolitego systemu ich rejestracji oraz w celu zapewnienia wysokiego poziomu ochrony interesów klientów ubezpieczeniowych. Zdaniem Komitetu ze względu na różne modele pośrednictwa ubezpieczeniowego w poszczególnych państwach członkowskich dyrektywa powinna pozostawiać swobodę w określeniu wymagań zawodowych. Powyższe wymagania powinny być dostosowane do rodzaju działalności oraz wymagań rynku. Odnośnie wymagań zawodowych Komisja przypomniała o postulacie BIPAR, aby pośrednicy ubezpieczeniowi przechodzi 300 godzinne szkolenia. Opowiedziała się również za zachowaniem praw nabytych dla już działających pośredników ubezpieczeniowych. Wprowadzanie minimalnych wymagań powinno transgranicznej pośrednictwa ubezpieczeniowego. ułatwić Miały prowadzenie również działalności poprawić prawa poszukujących ochrony ubezpieczeniowej. Pozytywnie oceniono, ze dyrektywa będzie obejmowała wszystkich pośredników ubezpieczeniowych nie zależnie od skali ich działalności. Negatywnie odniesiono się do stworzenia możliwości prowadzenia pośrednictwa ubezpieczeniowego, bez spełniania wymogów dyrektywy, dla podmiotów, których działalność podstawowa jest inna niż pośrednictwo ubezpieczeniowe. Jednak opowiedziano się za wyłączeniem z zakresu dyrektywy przedsiębiorstw zajmujących się wynajmem samochodów (jedynie w odniesieniu do ubezpieczeń zawieranych, jako uzupełnienie umowy wynajmu). Zgłoszono też uwagi redakcyjne. Wiele uwag dotyczyło definicji zawartych w dyrektywie, część z nich określono, jako niejasne. Zalecono doprecyzowanie definicji pośrednictwa ubezpieczeniowego, aby wynikało z niej jednoznacznie, że wykonywanie nawet tylko niektórych czynności wymienionych w definicji wymaga uzyskania statusu pośrednika ubezpieczeniowego. Ponadto, definicja pośrednictwa ubezpieczeniowego powinna również obejmować udzielanie porad związanych z zawarciem umowy ubezpieczenia. Poszukiwanie i nawiązywanie kontaktów z poszukującymi ochrony ubezpieczeniowej nie powinno być uznawane za pośrednictwo ubezpieczeniowe. Powinno natomiast zostać doprecyzowane, że za pośredników ubezpieczeniowych nie uznaje się działalności podejmowanej przez ubezpieczycieli i ich pracowników. Należy zaznaczyć, że wymogi dyrektywy powinny być spełnione przez banki i inne instytucje finansowe, jeżeli chcą prowadzić działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego. Inna sytuacja prowadziłaby do obniżenia ochrony poszukujących 32 ochrony ubezpieczeniowej oraz dyskryminuje podmioty, które muszą spełniać wymogi zawodowe. Umożliwienie prowadzenia działalności niektórym podmiotom bez spełniania wymogów dyrektywy jest sprzeczne z zasadą wyrażoną w tejże dyrektywie, że tylko zarejestrowane podmioty powinny prowadzić działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego. Rejestracja pośredników ubezpieczeniowych powinna następować jedynie po spełnieniu wymogów zawodowych. Podmiot, któremu odmówiono rejestracji powinien mieć możliwość odwołania się od tej decyzji. Za zbyt ogólne uznano sformułowanie, że pośrednicy ubezpieczeniowi muszą posiadać „właściwą wiedzę i umiejętności”. Tak ogólna regulacja może spowodować, że państwa członkowskie przyjmą odmienne rozwiązania, które mogą być ze sobą sprzeczne. Proponowano przyjęcie przepisu, że pośrednicy ubezpieczeniowi i reasekuracji powinni posiadać właściwą wiedzę ogólną i handlową oraz zawodową wiedzę i umiejętności ubezpieczeniowe, które nabyli poprzez praktykę i szkolenie w wymiarze, co najmniej 300 godzin. Szkolenie powinno się zakończyć egzaminem państwowym lub zdawanym przed organem wyznaczonym przez prawodawcę. Aby ograniczyć ryzyko, że pośrednik ubezpieczeniowy nie przekaże składek ubezpieczeniowych ubezpieczycielowi proponowano wprowadzenie dodatkowych wymogów. Pośrednicy ubezpieczeniowi nie mogliby być karani za przestępstwa przeciwko mieniu, byliby zobowiązani do posiadania minimalnego kapitału oraz wyodrębnionych rachunków bankowych w celu przechowywania i przekazywania składek ubezpieczeniowych. Zwrócono uwagę na rozbudowaną procedurę rozpoczynania transgranicznej działalności pośrednictwa ubezpieczeniowego. Zaproponowano, aby w celu usprawnienia i przyspieszenia procedury w powyższym procesie skorzystać z nowoczesnych technologii oraz ograniczyć możliwość tworzenia, przez państwa członkowskie, barier dla działalności transgranicznej. Zmiany miałyby dotyczyć również obowiązków informacyjnych. Pośrednik ubezpieczeniowy miałby być zobowiązany do przekazania wymaganych informacji przed zawarciem umowy ubezpieczenia. Pisemne uzasadnienie, dlaczego proponuje określone ubezpieczenia miałby przekazywać jedynie na prośbę poszukującego ochrony ubezpieczeniowej. 33 Podczas dalszych prac stanowisko Komisji zostało zaakceptowane przez Parlament Europejski40. W dokumencie zwrócono uwagę na potrzebę doprecyzowania zakresu dyrektywy. 18 marca 2002 r. przyjęto wspólne stanowisko Rady41. Dokument uwzględniał około 20 poprawek Parlamentu Europejskiego. Dzięki temu doprecyzowano statusy niektórych pośredników ubezpieczeniowych. Zwiększono rolę ubezpieczycieli w procesie rejestracji oraz weryfikacji wiedzy i umiejętności zależnych pośredników ubezpieczeniowych. Wprowadzono zasadę, że tylko niektóre osoby wchodzące w skład struktur zarządzających będą musiały być rejestrowane. Zmodyfikowano regulacje dotyczące ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej pośredników ubezpieczeniowych. Wprowadzono sumę 1 500 000 euro, jako górną granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela. Zmianie uległy też wyłączenia z zakresu dyrektywy. Zgodnie z nowymi zasadami okres ubezpieczenia nie mógł przekraczać 5 lat a maksymalna składka została zmniejszona z 1000 do 500 euro. Zmiany dotyczyły również wymieniania się przez państwa członkowskie informacjami o pośrednikach ubezpieczeniowych prowadzących działalność transgraniczną, zasad, na jakich ma być prowadzona dystrybucja ubezpieczeń przez telefon. Doprecyzowano, kto nie może zostać pośrednikiem ubezpieczeniowym. Następnym etapem tworzenia dyrektywy w sprawie pośrednictwa było wydanie komunikatu Komisji Europejskiej w sprawie stanowiska Rady42. Komisja zaakceptowała uwagi zgłoszone do projektu i zapowiedziała chęć wprowadzenia zmian do projektu dyrektywy. Parlament Europejski przyjął podobną rezolucję43. Zgłoszono kilka uwag do projektu. W tym umożliwienie zarejestrowanym przed 2000 r. pośrednikom ubezpieczeniowym oraz spełniają wymagania zawodowe zostaną wpisane do nowego rejestru z urzędu. Inną zmianą było wprowadzenie wymogu, aby właściwy organ regularnie kontrolował poprawność rejestracji i aktualność danych pośrednika ubezpieczeniowego zawartych w rejestrze. W drugim czytaniu Parlament przyjął trzynaście poprawek do wspólnego stanowiska Rady44. Poprawki dotyczyły spraw drugorzędnych. Polegały na doprecyzowaniu niektórych przepisów, wprowadzeniu zmian w obowiązkach informacyjnych. Kilka dotyczyło zmian w procedurach. 40 COD/2000/0213 : 14/11/2001 - EP: position, 1st reading or single reading COD/2000/0213 : 18/03/2002 - Council position 42 COD/2000/0213 : 04/04/2002 - Commission: communication on the Council position 43 COD/2000/0213 : 13/06/2002 - EP: position, 2nd reading 44 COD/2000/0213: 01/08/2002 - Commission: opinion on the EP position at second reading 41 34 W grudniu 2002 r. przyjęto ostateczna wersję dyrektywy45. Rada przyjęła wszystkie poprawki zgłoszone przez Parlament Europejski w drugim czytaniu. Obecnie obowiązująca dyrektywa w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego nie wprowadziła dużych zmian we wspólnotowych regulacjach pośrednictwa ubezpieczeniowego. Jednak bardzo je rozbudowała i uszczegółowiła. Poszczególne przepisy zostaną omówione w następnych rozdziałach. Państwa członkowskie miały obowiązek wprowadzić w życie przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne do wykonania dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego do dnia 15 stycznia 2005 r. Zdaniem Komisji Europejskiej wszystkie państwa członkowskie wdrożyły dyrektywę46. Dyrektywa w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego pozostawia znaczną swobodę państwom członkowskim, co do tego, jakie kategorie pośredników ubezpieczeniowych będą przewidziane w ich regulacjach. Z tego powodu w Unii Europejskiej funkcjonują różne modele pośrednictwa ubezpieczeniowego. W Wielkiej Brytanii pośrednicy ubezpieczeniowi podlegają obowiązkowej rejestracji. Zależni pośrednicy ubezpieczeniowi są rejestrowani przez poszczególne firmy ubezpieczeniowe oraz w rejestrze centralnym. Niezależni pośrednicy ubezpieczeniowi muszą posiadać odpowiedni kapitał, rozliczać się z zainkasowanych składek i odszkodowań za pośrednictwem wydzielonych rachunków bankowych. Organem nadzorczym jest Financial Services Authority. Na Węgrzech istnieje system powszechnej rejestracji. W centralnym rejestrze znajdują się dane brokerów ubezpieczeniowych, agentów ubezpieczeniowych i multiagentów. Na Słowacji również istnieje system powszechnej rejestracji pośredników ubezpieczeniowych. Na słowackim rynku działają agenci ubezpieczeniowi, brokerzy ubezpieczeniowi i wyłączni pośrednicy ubezpieczeniowi47. 45 COD/2000/0213: 09/12/2002 - Final legislative act Por. European Commission Internal Market And Services DG Financial Institutions Insurance and pensions, Consultation document on the Review of the Insurance Mediation Directive (IMD) Commission Staff Working Paper, 27 styczeń 2010 47 A. Majtanova, M. Blahova, Aspekty pośrednictwa ubezpieczeniowego na rynku ubezpieczeniowym Unii Europejskiej, Rozprawy Ubezpieczeniowe ZESZYT 4(1/2008), s. 55 i nast. 46 35 Rozdział III POŚREDNICTWO W PRAWIE HANDLOWYM I CYWILNYM III.1 Pojęcie pośrednictwa We współczesnej gospodarce rynkowej znaczną rolę odgrywają pośrednicy. Jak określa to W. Muller-Freienfels: By agency the individual’s legal personality is multiplied in space48. Dzięki pośrednikom przedsiębiorca, bez dużych nakładów, może prowadzić dystrybucję swoich produktów w szerokim zakresie. Rozróżnia się wiele rodzajów pośredników, rozmaicie ich się klasyfikuje i nazywa. Na potrzeby tej pracy najbardziej przydatny będzie podział na pośredników handlowych (agencje) i cywilnych49. Pojęcie pośrednika handlowego określone zostało w art. 568 Kodeksu handlowego50 definiującego umowę ajencyjną. Pośrednictwo handlowe wykonywał kupiec (ajent). Polegało na stałym pośredniczeniu w zawieraniu umów na rzecz dającego zlecenie. Kupiec mógł zawierać umowy jedynie wtedy, gdy miał do tego pełnomocnictwo. Na gruncie Kodeksu zobowiązań51 ukształtowało się pośrednictwo cywilne. Art. 517 Kodeksu zobowiązań wprowadzał definicję, że pośrednictwo to nastręczenie sposobności do zawarcia umowy z inną osobą lub pośredniczenie przy zawarciu umowy. Pośrednik cywilny nie musiał posiadać statusu kupca, działał w zasadzie na rzecz obu stron umowy. Należy podkreślić, że nie zawierał umowy, a jedynie to umożliwiał (nastręczał sposobność). Według autorów z okresu dwudziestolecia międzywojennego52 pośrednictwo cywilne polegające na nastręczaniu sposobności zawarcia umowy oznaczało wskazywanie potencjalnych klientów, ułatwianie spotkań, uzyskiwanie i przekazywanie informacji 48 „Dzięki instytucji agencji jedna osoba prawna jest pomnożona w przestrzeni”, W. Muller-Freienfels, Law of Agency, AJCL 1957, Vol.6, s. 165. 49 E. Kowalewski, Regulacje prawne pośrednictwa ubezpieczeniowego w Polsce, [w:] T. Sangowski (red), Studia Ubezpieczeniowe, Poznań 1998, s. 146. 50 Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy, Dz.U. 1934 nr 57 poz. 502. 51 Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 27 października 1933 r. Kodeks zobowiązań, Dz.U. 1933 nr 82 poz. 598. 52 Z. Fenichel, Umowa o pośrednictwo, Głos Prawa 1931, Nr 1, s 17; J. Korzonek, I. Rosenbluth, Kodeks zobowiązań. Komentarz T.1, Kraków 1936, s. 1188; R. Longchamps de Berier, Zobowiązania, 1948, s. 574. 36 dotyczących ofert, prowadzenie akcji promocyjnych, reklamowych, marketingowych oraz wykonywanie innych czynności ułatwiających nawiązanie czynności pomiędzy stronami. Pośredniczenie przy zawieraniu umów polegało na udziale pośrednika w rokowaniach, skłanianiu stron do ustępstw, negocjacji, przekazywaniu ofert i dokumentów. Pod rządami obecnie obowiązującego Kodeksu cywilnego umowa pośrednictwa nie jest uregulowana, jako osobna instytucja prawna. Szerokie zastosowanie do pośrednictwa gospodarczego mają umowa agencji i umowa zlecenia. Ponadto względy praktyczne zadecydowały o tym, że w obrocie funkcjonuje wiele rodzajów umów mających charakter usługowy, które zawierają w sobie elementy pośredniczenia gospodarczego. Pozostają one poza regulacją, jednakże korzystanie z tych form jest całkowicie dozwolone, a nawet pożądane53. Osoby zajmujące się pośrednictwem są różnie nazywane w poszczególnych systemach prawnych54 (agent commercial, Handelsvertreter, Handelsmakler itd.). Różnie jest też zarysowany krąg ich praw i obowiązków. Można jednak zauważyć szereg elementów wspólnych w definicjach tego typu działalności. Jest to przede wszystkim „działanie w cudzym imieniu” i „na cudzy rachunek”. Działanie w cudzym imieniu oznacza, że dokonując czynności prawnych reprezentant wywołuje bezpośrednio skutki prawne w sferze prawnej swego mocodawcy. Mocodawca zaś nabywa prawa i zaciąga zobowiązania z chwilą dokonania tych czynności. „Działanie na cudzy rachunek” wskazuje na to, że nabyte prawa i zaciągnięte zobowiązania przypadną innej osobie. Do tego samego podziału odnosi się J. Fabian55. Zdaniem autora przedstawicielem nazywa się osobę, która dokonuje czynności prawnej w imieniu innej osoby i z bezpośrednim skutkiem prawnym dla niej. Bezpośredniość skutków prawnych powstających dla reprezentowanego przez działanie przedstawiciela oznacza, że skutki te powstają w sferze prawnej z chwilą sporządzenia czynności prawnej przez przedstawiciela i przez samo jej sporządzenie (tzw. przedstawicielstwo bezpośrednie). Autor wyróżnia też zastępcę pośredniego, który sporządza czynności prawne na cudzy rachunek, ale we własnym imieniu. Przez jego działanie nie powstaje w zasadzie bezpośredni skutek prawny dla kogoś, na czyj rachunek działa. 53 M. Czekaj, Umowa agencji i pośrednictwa, Kraków 2001, s. 14. G. Grzybczyk, Różne formy pośrednictwa, Rejent 1998, Nr 2 s. 45. 55 J. Fabian, Pełnomocnictwo, Warszawa 1963, s. 14. 54 37 Na potrzeby poniższej pracy najodpowiedniejsza będzie definicja pośrednictwa zaproponowana przez T. Świerczyńskiego56, z której wynika, że przez umowę o pośrednictwo poruczający zobowiązuje się do zapłaty wynagrodzenia pośrednikowi za nastręczenie sposobności do zawarcia umowy lub pośredniczenie w jej zawarciu z osobą trzecią, pod warunkiem, że umowa zostanie zawarta wskutek działań pośrednika, natomiast pośrednik zobowiązuje się podjąć starania mające na celu doprowadzenie do zawarcia tej umowy. III.2 Pojęcie agencji Oprócz pośrednictwa cywilnego funkcjonuje pośrednictwo handlowe, które rozwija się w formie agencji. Instytucja ta zaczęła rozwijać się w XIX wieku. Bezpośrednią przyczyną, której zawdzięcza swój rozwój jest powstanie wielkiego przemysłu, dążącego do zapewnienia sobie rynków zbytu57. Ze względu na fakt, że w okresie formowania się instytucji agencji nie istniało państwo polskie pierwsza jednolita regulacja obowiązująca na terenie całego kraju powstała dopiero w 1934 roku58. Zgodnie z nią przez umowę ajencyjną kupiec (ajent) podejmował się stałego pośredniczenia w zawieraniu umów na rzecz dającego polecenie lub zawierania ich w jego imieniu. Umowa mogła być zawarta w dowolnej formie, a ajent miał prawo żądania potwierdzenia zawarcia umowy na piśmie. Z zawarciem umowy ajencyjnej nie wiązało się automatycznie udzielenie pełnomocnictwa do zawierania umów w imieniu dającego zlecenie, które mogło, ale nie musiało być udzielone. W przypadku przekroczenia granic pełnomocnictwa przez agenta, podczas zawierania umowy była ona czynnością prawną niezupełną (negotium claudicans). Była ważna, jeżeli zleceniodawca nie złożył oświadczenia, że umowy nie potwierdza59. Kodeks handlowy regulował m.in., że ajent miał prawo do prowizji od umów zawartych z jego udziałem, kto ponosił koszty działalności ajenta oraz czas trwania umowy. Umowa agencyjna była bardzo popularna w okresie międzywojennym, jednak ze względu na zmianę stosunków społeczno-gospodarczych po drugiej wojnie światowej jej 56 T. Świerczyński, Charakter prawny umowy o pośrednictwo, Przegląd Prawa Handlowego 1999, Nr 1, s. 23. Por. J. Kufel, Umowa agencyjna, Warszawa-Poznań 1977, s. 7. 58 Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy, Dz.U. 1934 nr 57 poz. 502. 59 Por. J. Kufel, Umowa …, s. 11. 57 38 uregulowanie wymagało zmian60. W pierwszych latach Polski Ludowej rola i zastosowanie umowy ajencyjnej ulegały stałym zmianom. Początkowo odgrywała znaczną rolę w żegludze, handlu zagranicznym, usługach maklerskich, handlu wewnętrznym, jednak jej rola uległa ograniczeniu wraz z uspołecznieniem tych dziedzin. Przepisy dotyczące umowy agencyjnej pojawiły się w Kodeksie cywilnym. Zrezygnowanie z wymogu posiadania statusu kupca przez przyjmującego zlecenie sprawiło, że umowa agencyjna znów zaczęła odgrywać znaczącą rolę 61. Była stosowana w handlu wewnętrznym i zagranicznym, gastronomii, dystrybucji paliw. Stosowana była również w działalności Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń62. Przez zawarcie umowy agencyjnej przyjmujący zlecenie (agent) zobowiązywał się za wynagrodzeniem (prowizją) do stałego pośredniczenia przy zawieraniu umów na rzecz dającego zlecenie albo do zawierania takich umów w jego imieniu (art. 758 KC). Została zachowana zasada, że agent mógł, ale nie musiał posiadać pełnomocnictwa do zawierania umów. Podobne były też regulacje dotyczące czasu trwania umowy, wynagrodzenia. Zdaniem doktryny regulacje dotyczące umowy agencyjnej były zbyt ubogie i niewystarczające. Nie odpowiadały wymogom zmieniającej się po 1990 gospodarki. W związku z przystąpieniem Polski do UE pożądane i konieczne stało się dostosowanie polskiego prawa o agencji do prawa wspólnotowego63. Zasadnicze znaczenie dla nowelizacji przepisów o umowie agencyjnej miała dyrektywa rady EWG nr 86/653 z 18 grudnia 1986 r. w sprawie koordynacji ustawodastw Państw Członkowskich odnoszących się do przedstawicieli handlowych działających na własny rachunek64. Z jednej, więc strony przyszłe członkowstwo Polski w UE, a z drugiej wymogi rynku sprawiły, że nowelizacja przepisów o agencji stała się koniecznością. Z powyższych powodów uchwalono nową regulację zamieszczoną w art. 758-7649 KC. Nowe przepisy wprowadzono ustawą z dnia 26 lipca 2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny65. Prawie wszystkie przepisy dotyczące umowy agencyjnej zostały zmienione i dostosowane do nowych wymagań rynkowych. Z punktu widzenia niniejszej pracy najważniejsza jest zmiana definicji umowy agencyjnej. Zgodnie z nią zarówno dający jak i przyjmujący zlecenie muszą posiadać status przedsiębiorcy. Wprowadzono nowe instytucje m.in. świadczenie wyrównawcze (art. 7643-7645 KC). Uzupełniono przepisy 60 S. Knociński, Wszystko o umowach agencyjnych, Warszawa 1982, s. 8. Por. J. Kufel, Umowa …, s. 12 i następne. 62 Więcej na ten temat w rozdziale poświęconym pośrednictwu ubezpieczeniowemu. 63 Por. E. Rott-Pietrzyk, Agent handlowy – regulacje polskie i europejskie, Warszawa 2006, s. 261. 64 OJ L. 382/17/1986 65 Ustawa z dnia 26 lipca 2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, Dz.U. Nr 74, poz. 857. 61 39 o wynagrodzeniu, wypowiedzeniu. Umowa agencyjna stała się umowę zaufania, ponieważ wszystkie obowiązki wynikające z umowy agencyjnej należy wykonywać z zachowaniem lojalności wobec drugiej strony (art. 7606 KC)66. Wiele regulacji ma charakter bezwzględnie wiążący. Ustawodawca w znacznym stopniu ograniczał swobodę kształtowania stosunku agencyjnego, wyraźnie preferując agenta, traktując go, jako stronę słabszą. Nowelizacja przepisów dotyczących umowy agencyjnej została m.in. dokonana ze względu na konieczność dostosowania polskiego prawa do prawa unijnego 67. Należy jednak zwrócić uwagę, że w dyrektywie i polskim Kodeksie cywilnym istnieją znaczne różnice w definicjach umowy agencyjnej68. Definicja zawarta w dyrektywie ma węższy zakres niż ta z Kodeksu cywilnego. Dyrektywa wprowadza regulację, że umowa agencyjna dotyczy jedynie negocjowania lub zawierania umów sprzedaży towarów, podczas gdy w Kodeksie cywilnym nie jest ograniczona do określonego typu umów69. Różnice w definicjach umowy agencyjnych zawartych w poszczególnych systemach prawnych mają znaczenie dla działalności transgranicznej agentów ubezpieczeniowych. Artykuł 16 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym mówi o prawie agenta ubezpieczeniowego mającego siedzibę lub miejsce zamieszkania w innym państwie Europejskiego Obszaru Gospodarczego do prowadzenia działalności agencyjnej na terenie Polski. Natomiast zgodnie z art. 7 ust 1 do uzyskania statusu agenta ubezpieczeniowego konieczne jest zawarcie umowy agencyjnej. Może to powodować poważne kłopoty z interpretacją, kto jest agentem ubezpieczeniowym. 66 Więcej na ten temat E. Rott-Pietrzyk, Umowa agencyjna w prawie polskim a standardy europejskie, KPP 1998, Nr 1. 67 W tym konkretnym przypadku chodzi o wspomnianą wcześniej dyrektywę rady EWG nr 86/653 z 18 grudnia 1986 r. dotyczącą niezależnych agentów handlowych (przedstawicieli handlowych) 68 Wprawdzie analiza zapisów dyrektywy rady EWG nr 86/653 i Kodeksu cywilnego wykracza poza ramy tej pracy to powyższa kwestia będzie miała znaczenie przy omawianiu zasad na jakich pośrednicy ubezpieczeniowi spoza Polski mogą wykonywać działalność agencyjną w Polsce. 69 Rott-Pietrzyk, Agent handlowy …, s. 271. 40 Rozdział IV ZAGADNIENIE POŚREDNICTWA UBEZPIECZENIOWEGO IV.1 Geneza i historia pośrednictwa ubezpieczeniowego w Polsce do 2004 r. „Obok” pośrednictwa cywilnego oraz handlowego istniało i istnieje pośrednictwo ubezpieczeniowe70. Do roku 1934 w Polsce kwestia pośrednictwa ubezpieczeniowego była uregulowana w ustawach przejętych od zaborców. Ta sytuacja zmieniła się z chwilą wydania rozporządzenia Prezydenta Rzeczpospolitej z 24 października 1934 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym71. Według rozporządzenia pośrednictwo ubezpieczeniowe było: zawieraniem za wynagrodzeniem umów ubezpieczenia w imieniu zakładu ubezpieczeń; pośredniczeniem za wynagrodzeniem w zawieraniu umów ubezpieczenia. Pośrednictwo mogło być wykonywane przez ajentów ubezpieczeniowych i maklerów ubezpieczeniowych, jednak od tej zasady istniały wyjątki. Spod działania rozporządzenia wyłączone było zawieranie umów przez członków zarządu i prokurentów oraz zawieranie grupowych umów ubezpieczenia przez władze grupy na rzecz członków tych grup (np. pracowników zakładu pracy, członków związków zawodowych, stowarzyszeń). Ajentem ubezpieczeniowym była osoba, której zakład ubezpieczeń powierzył stałe pośredniczenie ubezpieczeniowe. Ajent ubezpieczeniowy podlegał obowiązkowemu wpisowi do rejestru ajentów ubezpieczeniowych prowadzonego przez Państwowy Urząd Kontroli Ubezpieczeń. Obowiązek zgłoszenia spoczywał na zakładzie ubezpieczeń, ale zgłoszenia mógł też dokonać agent. Ajentem ubezpieczeniowym mogła zostać osoba posiadająca obywatelstwo polskie, odpowiednie kwalifikacje moralne, odpowiednią wiedzę i umiejętności. Ajent ubezpieczeniowy był zobowiązany do legitymowania się odpowiednimi dokumentami bez wezwania, a także zachowania tajemnic handlowych zakładu ubezpieczeń. Istniał wyraźnie sformułowany zakaz udzielania ubezpieczającemu lub ubezpieczonemu korzyści z wynagrodzenia za pośredniczenie. Miał prawo posługiwać się pomocnikami. 70 W dalszej części pracy udowodnię, że pojęcie pośrednictwa ubezpieczeniowego jest, pod pewnymi względami, szersze niż pojęcie pośrednictwa cywilnego. 71 Dz.U 1934 Nr 96, poz. 864. 41 Osoby te miały prawo pracować od chwili zgłoszenia do organu nadzoru, który miał jednak prawo zakazać zatrudniania tej osoby. Maklerem ubezpieczeniowym była osoba, która nie pozostając w stałym stosunku umownym z zakładem ubezpieczeń, działała na podstawie zleceń i zawierała lub pośredniczyła w zawieraniu umów ubezpieczenia. Zawód maklera ubezpieczeniowego wymagał uzyskania zezwolenia organu nadzoru, które było przyznawane według uznania, bez jasno określonych kryteriów. Zarówno ajenci ubezpieczeniowi jak i maklerzy ubezpieczeniowi podlegali kontroli Państwowego Urzędu Kontroli Ubezpieczeń, byli zobowiązani do uiszczenia opłat za nadzór nad ich działalnością, mogli zostać ukarani finansowo przez komisję dyscyplinarną72. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym obowiązywało do wejścia w życie ustawy z 2 marca 1952 r. o ubezpieczeniach państwowych73. Uchwalenie tej ustawy było częścią budowy nowego typu ubezpieczeń tzw. ubezpieczeń socjalistycznych74. Zagadnienia związane z pośrednictwem ubezpieczeniowym nie znalazły się w tym akcie prawnym. Prawdopodobnie wynikało to z faktu, że w owym czasie praktycznie jedynym ubezpieczycielem w Polsce był Powszechny Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych75. Ponowne wprowadzenie pojęcia pośrednictwa ubezpieczeniowego do prawa ubezpieczeniowego nastąpiło ustawą z 2 grudnia 1958 r. o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych76. Mimo wprowadzenia pośrednictwa ubezpieczeniowego do krajowego porządku prawnego regulacja ta była bardzo skąpa i ograniczała się do dopuszczenia korzystania przez PZU z usług pośredników ubezpieczeniowych w celu pozyskiwania ubezpieczeń dobrowolnych. Rada Ministrów dostała możliwość wydawania przepisów wykonawczych77. 72 B. Kęszycka, Prawo ubezpieczeń gospodarczych, Poznań 1999 s. 62 i 63. Dz.U. 1952 Nr 20, poz. 130. 74 Z. Nowakowski, A. Wąsiewicz, Prawo ubezpieczeń majątkowych i osobowych, Warszawa, Poznań 1973, s. 64. 75 Historia tego ubezpieczyciela sięga roku 1803. Faktycznie zaś jego historia rozpoczyna się w 1921 kiedy to powołano Polską Dyrekcję Ubezpieczeń Wzajemnych. Od 1927 do 1952 firma działała jako Powszechny Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych, zaś w latach 1952-1990 jako Państwowy Zakład Ubezpieczeń. Należy wspomnieć jeszcze o Towarzystwie Reasekuracyjnym „Warta” S.A. oraz o innych prywatnych zakładach ubezpieczeń, ale nie prowadziły one działalności ubezpieczeniowej na terenie Polski. Por. Z. Nowakowski, A. Wąsiewicz, Prawo ubezpieczeń majątkowych i osobowych, Warszawa, Poznań 1973, s. 64 i nast. 76 Ustawa z dnia 2 grudnia 1958 r. o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych, Dz.U 1958 Nr 72, poz. 357 77 Por. B. Kęszycka, Prawo ubezpieczeń …, s. 64. 73 42 Taki akt wykonawczy został wydany dopiero 10 marca 1972 r. 78. Był to pierwszy tej rangi akt prawny w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej regulujący niezmiernie ważną w działalności ubezpieczeniowej problematykę pośrednictwa ubezpieczeniowego79. Według rozporządzenia pośrednictwo ubezpieczeniowe polegało na pozyskiwaniu dobrowolnych ubezpieczeń majątkowych i osobowych jednostek gospodarki nieuspołecznionej i osób fizycznych na rzecz Państwowego Zakładu Ubezpieczeń (PZU). Pośrednikami ubezpieczeniowymi mogły być osoby fizyczne mające obywatelstwo polskie i korzystające z pełni praw cywilnych i obywatelskich, nieposzlakowaną opinię moralną oraz określone przez PZU przygotowanie zawodowe. Pośrednictwo ubezpieczeniowe mogły również wykonywać jednostki gospodarki uspołecznionej, prowadzące w szczególności działalność handlową, usługową, kredytową oraz w zakresie kontraktacji i skupu. Osoby fizyczne, będące pośrednikami ubezpieczeniowymi, łączyła z PZU umowa o pracę (byli wtedy pośrednikami stałymi), bądź umowa agencyjna (jeżeli pośrednictwo nie miało charakteru stałego albo wykonywali jedynie niektóre czynności). Działalnością pośredników ubezpieczeniowych było: zawieranie w imieniu PZU umów ubezpieczenia; informowanie o znaczeniu i warunkach dobrowolnych ubezpieczeń oraz o postępowaniu w razie powstania wypadku ubezpieczeniowego; przyjmowanie wniosków (ofert) ubezpieczeniowych; inkasowanie składek ubezpieczeniowych; wykonywanie innych czynności w zakresie pozyskiwania ubezpieczeń, zleconych przez PZU. W związku z zastąpieniem powyższej ustawy przez ustawę z dnia 20 września 1984 r. o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych80 pośrednictwo ubezpieczeniowe znów zniknęło z ustawodawstwa polskiego i pozostało tylko w statutach i innych aktach wewnętrznych zakładów ubezpieczeń. Jak łatwo zauważyć pośrednictwo ubezpieczeniowe nie cieszyło się poważaniem u ustawodawcy. W doktrynie także brakowało ważnych i wyczerpujących opracowań. Większość prac z tego okresu poświęconych ubezpieczeniom gospodarczym temat pośrednictwa ubezpieczeniowego traktuje zdawkowo, nie odwołuje się do dorobku okresu 78 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 marca 1972 r. w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego, Dz.U. 1972, Nr 9, poz. 54. 79 Z. Nowakowski, A. Wąsiewicz, Prawo ubezpieczeń majątkowych i osobowych, Warszawa, Poznań 1973, s. 68. 80 Dz.U 1984 Nr 45, poz. 242 43 międzywojennego81. Błędem byłoby jednak twierdzenie, że pośrednictwo ubezpieczeniowe było w zaniku. Należy wspomnieć, że cały czas w Polsce działali pośrednicy morscy (agenci morscy i maklerzy morscy)82 działający na podstawie ustawy z dnia 1 grudnia 1961 r. Kodeks morski83. Po II wojnie światowej kilka podmiotów prowadziło działalność brokerską (w tym TU Warta S.A.). Należy podkreślić, że Warta prowadziła działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego, pomimo posiadania statusu zakładu ubezpieczeń i reasekuracji. TU „Warta” prowadziło działalność polegającą na pośredniczeniu w zawieraniu umów ubezpieczeń pomiędzy podmiotami krajowymi, a zagranicznymi zakładami ubezpieczeń84. Po raz kolejny pośrednictwo odzyskało rangę ustawową w związku z wejściem w życie ustawy z 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej85. Ustawa wprowadziła radykalne zmiany w organizacji i zasadach funkcjonowania ubezpieczeń gospodarczych w Polsce. System centralnie planowanej i zarządzanej gospodarki ubezpieczeniowej ustąpił miejsca tworzącemu się rynkowi ubezpieczeniowemu, na którym działa wielu ubezpieczycieli, istnieje konkurencja, pobyt, podaż86. „Ustawa ta stworzyła podstawy prawne do powstania rynku ubezpieczeniowego w Polsce, w rodzącej się gospodarce wolnorynkowej. Określiła jasne wymogi uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej, ustanowiła normy w zakresie wymogów kapitałowych oraz zasad prowadzenia gospodarki finansowej zakładów ubezpieczeń, wprowadziło regulacje dotyczące nadzoru nad działalnością ubezpieczeniową, powierzając go w tym zakresie Ministrowi Finansów, a także powołała Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny i Fundusz Ochrony Ubezpieczonych, jako instytucje dodatkowo wzmacniające bezpieczeństwo rynku ubezpieczeniowego”87. Niestety regulacja dotycząca pośrednictwa ubezpieczeniowego ograniczała się do jednego artykułu, który stanowił, że ubezpieczyciel mógł korzystać z usług pośrednictwa ubezpieczeniowego świadczonych przez osobą fizyczną bądź prawną. Ubezpieczyciel mógł też korzystać z usług maklera ubezpieczeniowego (brokera) - również wykonującego pośrednictwo ubezpieczeniowe. Istniał również przepis upoważniający Ministra Finansów do określenia 81 Zob.: Z. Nowakowski, A. Wąsiewicz, Prawo ubezpieczeń gospodarczych, Warszawa, Poznań 1980; Nowakowski, A. Wąsiewicz, Prawo ubezpieczeń majątkowych i osobowych, Warszawa, Poznań 1973; W. Warkałło, W. Marek, W. Mogilski, Prawo ubezpieczeniowe, Warszawa 1983; 82 Por Z. Brodecki, Prawo ubezpieczeń morskich, Sopot 1999, s. 33 i nast., 83 Ustawa z dnia 1 grudnia 1961 r. Kodeks morski. Dz.U. 2009 nr 217 poz. 1689 84 E. Kowalewski, Makler ubezpieczeniowy. Broker, Bydgoszcz 1991, s. 11. 85 Dz.U. 1990 Nr 59, poz. 344. 86 E. Kowalewski, Makler ubezpieczeniowy. Broker, Bydgoszcz 1991, s. 7. 87 K. Przewalska, M. Orlicki, Nowe prawo …, s. 9. 44 wymogów, jakie mają spełniać osoby fizyczne i prawne, aby wykonywać działalność brokerską oraz zakres tej działalności88. Znacząca nowelizacja ustawy o działalności ubezpieczeniowej z 1990 r. nastąpiła w 199589. Zmiany były spowodowane koniecznością dostosowania norm prawnych do wymogów rozwijającego się rynku ubezpieczeniowego oraz zwiększenie bezpieczeństwa osób ubezpieczonych90. Powołano do życia Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeń, zmieniono zasady prowadzenia gospodarki finansowej ubezpieczycieli, zmieniono zasady funkcjonowania Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego. Nowelizacja wprowadziła znaczące zmiany w funkcjonowaniu pośrednictwa ubezpieczeniowego. Do pierwotnego tekstu ustawy wprowadzono osobny rozdział (rozdział 3a obejmujący art. 37d-37n). Zgodnie z nowymi regulacjami zakład ubezpieczeń mógł korzystać z pośrednictwa ubezpieczeniowego. Wprowadzono definicję pośrednictwa ubezpieczeniowego, które polegało na wykonywaniu czynności faktycznych lub prawnych związanych z zawarciem lub wykonywaniem umów ubezpieczenia albo reasekuracji. Pośrednictwo ubezpieczeniowe mogło być wykonywane przez agentów ubezpieczeniowych, brokerów ubezpieczeniowych, a w zakresie reasekuracji przez brokerów reasekuracyjnych. Agentem ubezpieczeniowym była osoba fizyczna, osoba prawna lub podmiot gospodarczy niemający osobowości prawnej, upoważniony przez zakład ubezpieczeń do stałego zawierania umów ubezpieczenia w imieniu i na rzecz tego zakładu lub pośredniczenia przy zawieraniu umów. Zostały wprowadzone zezwolenia na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego. Aby uzyskać zezwolenie należało posiadać miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, nie być karanym za przestępstwo umyślne przeciwko mieniu, dokumentom lub przestępstwo karno-skarbowe, ukończyć szkolenie (zakończone egzaminem) zorganizowane przez ubezpieczyciela. Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeń miał prawo zwolnić niektóre grupy osób z obowiązku zdobycia zezwolenia (na zasadach określonych przez Ministra Finansów). Nie istniał żaden centralny rejestr agentów ubezpieczeniowych, każdy ubezpieczyciel był zobowiązany do prowadzenia wykazu agentów ubezpieczeniowych prowadzących działalność na jego rzecz. Działalnością brokerską było zawieranie i wykonywanie umów ubezpieczenia w imieniu ubezpieczającego lub pośredniczenie przy zawieraniu umów ubezpieczenia na 88 Artykuł 34 ustawy z 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej. Ustawa z dnia 8 czerwca 1995 r. o zmianie ustawy o działalności ubezpieczeniowej, o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej - Kodeks handlowy oraz o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych Dz.U. 1995 nr 96 poz. 478. 90 K. Przewalska, M. Orlicki, Nowe prawo …, s. 10. 89 45 rzecz ubezpieczonego. Istniały również zezwolenia na wykonywanie działalności brokerskiej, które mogła otrzymać osoba fizyczna, jeżeli posiadała miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, miała pełną zdolność do czynności prawnych, nie była prawomocnie karana za przestępstwo umyślne przeciwko mieniu, dokumentom, przestępstwo karno-skarbowe, zdała Ubezpieczeniowych egzamin przed i Reasekuracyjnych, Komisją dawała Egzaminacyjną rękojmię dla należytego Brokerów prowadzenia działalności brokerskiej, zawarła umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności brokerskiej. O zezwolenie mogła się również ubiegać osoba prawna pod warunkiem, że posiadała siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zawarła umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności brokerskiej, członkowie zarządu posiadali miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, mieli pełną zdolność do czynności prawnych, nie byli prawomocnie karani za przestępstwo umyślne przeciwko mieniu, dokumentom, przestępstwo karno-skarbowe, zdali egzamin przed Komisją Egzaminacyjną dla Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych. Art. 37n wprowadzał obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej przez agentów ubezpieczeniowych i brokerów ubezpieczeniowych. Powyższe regulacje przez doktrynę zostały uznane za fragmentaryczne, niezgodne ze standardami unijnymi. Samo umiejscowienie przepisów o pośrednictwie ubezpieczeniowym w ustawie o działalności ubezpieczeniowej spotkało się z krytyką91. Z tych powodów rozpoczęto prace nad stworzeniem nowych regulacji92. Pracom towarzyszyła dyskusja na łamach prawniczej prasy93. Na podstawie wyników prac prowadzonych przez Ministerstwo Finansów, Polską Izbę Ubezpieczeń, Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeń, środowisko ubezpieczeniowe powstał rządowy projekt ustawy94, który na początku 2001 został skierowany do Sejmu i uchwalony w dniu 23 sierpnia 2001 r. Ustawa jednak nie weszła w życie ze względu na veto Prezydenta95. Swoją decyzję Prezydent uzasadnił, że zawetował również ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o działalności ubezpieczeniowej, która m.in. powoływała do życia Komisję Nadzoru Ubezpieczeniowego. W projekcie ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym Komisji Nadzoru Ubezpieczeniowego powierzono liczne 91 E. Wieczorek, Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym – komentarz [w:] Brodecki Z., Serwach M., Prawo ubezpieczeń gospodarczych, Kraków, Zakamycze 2005, s. 1069; E. Kowalewski, T. Sangowski, Prawo ubezpieczeń …, s. 395. 92 Por. E. Wieczorek, Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym …, s.1070. 93 Por. B. Balas-Noszczyk, Założenia do ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, Prawo Asekuracyjne 1998, Nr 1, s. 23; E. Kowalewski, Projekt ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym – uwagi polemiczne, Prawo Asekuracyjne 1998, Nr 2, s. 23. 94 Zob. druk sejmowy nr 1860 z dnia 18 kwietnia 2000 r. 95 Por. E. Kowalewski, T. Sangowski, Prawo ubezpieczeń …, s. 396. 46 uprawnienia nadzorcze i kontrolne, więc było niemożliwe, aby ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym poprawnie funkcjonowała bez powołania do życia organu nadzoru. Wkrótce powstał nowy projekt ustawy, który rząd skierował do Sejmu 6 czerwca 2002 r.96. Projekt zawierał 52 artykułów i miał wejść w życie 1 stycznia 2003 r. W uzasadnieniu napisano, że projekt ustawy zakresem uregulowania obejmuje działalność pośrednictwa w dziedzinie ubezpieczeń na życie oraz pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych. Dalej następowało stwierdzenie, że pośrednictwo ubezpieczeniowe wiąże się integralnie z nowoczesną organizacją ubezpieczeń gospodarczych opartą na zasadach rynkowych. Służy ono nie tylko zdobywaniu przez ubezpieczycieli większej liczby kandydatów do ubezpieczenia, ale także pozwala potencjalnym ubezpieczającym lepiej orientować się umasowienia w mechanizmach ubezpieczeń społeczeństwa. Działalność rynku i stałego ubezpieczeniowego, podnoszenia pośredników przyczyniając świadomości ubezpieczeniowych się do ubezpieczeniowej skraca drogę między ubezpieczycielem i ubezpieczającym, ułatwiając ich kontakty oparte na idei harmonijnej współpracy. W dalszej części uzasadnienia było podkreślone, że pośrednictwo ubezpieczeniowe nie jest działalnością ubezpieczeniową, chociaż wykazuje z tą działalnością liczne związki funkcjonalne. Dalej następował krótki opis ówczesnego stanu prawnego ze szczególnym naciskiem położonym na fakt, że regulacje dotyczące pośrednictwa ubezpieczeniowego nie powinny znajdować się w ustawie o działalności ubezpieczeniowej oraz stwierdzeniem, że system oparty na licencjach nie sprawdził się w stosunku do agentów ubezpieczeniowych. Podkreślono, że ówczesne regulacje były fragmentaryczne, zbyt rygorystyczne, niejasne oraz niedostosowane do standardów Unii Europejskiej – czyli do wówczas obowiązujących Dyrektywy Rady Europy z 13 grudnia 1976 r. [77/92/EWG] w sprawie środków ułatwiających efektywną realizację swobodnego zakładania działalności i swobody świadczenia usług w odniesieniu do działalności agentów i maklerów ubezpieczeniowych oraz w szczególności środków przejściowych w odniesieniu do tej działalności, a także zalecenia Komisji Unii Europejskiej z 18 grudnia 1991 r. odnośnie pośredników ubezpieczeniowych. Regulacje nie były zgodne z wymogami zawartymi w projekcie nowej dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego. W dalszej części uzasadnienia znalazło się stwierdzenie, że ustawowe uregulowanie całokształtu problematyki pośrednictwa ubezpieczeniowego jest nie tylko sprawą ważną, ale także niezwykle pilną, a przedstawiony projekt stara się wyjść naprzeciw potrzebie 96 Zob. druk sejmowy nr 585 z dnia 06 czerwca 2002 r. 47 kompleksowego i nowoczesnego uregulowania pośrednictwa ubezpieczeniowego. W uzasadnieniu znajdował się opis najważniejszych postanowień ustawy. W części uzasadnienia poświęconej skutkom uchwalenia ustawy znajdowało się stwierdzenie, że niniejszy projekt zawiera regulacje eliminujące niejasności i luki legislacyjne występujące w ówcześnie obowiązujących przepisach, nie naruszając jednak podstawowych zasad, na których obecna regulacja jest oparta. Uchwalenie ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym miało wpłynąć przede wszystkim na poprawę przejrzystości polskiego rynku pośrednictwa ubezpieczeniowego. Uporządkowanie rynku pośredników i zapewnienie spełniania przez nich odpowiednich kwalifikacji wpłynie korzystnie na konkurencyjność zewnętrzną tego rynku. Wprowadzenie zasady swobody świadczenia usług wpłynie natomiast na konkurencyjność wewnętrzną i zewnętrzną gospodarki. Do projektu ustawy dołączono również pismo Komitetu Integracji Europejskiej z 8 maja 2002 r. skierowane do Rady Ministrów w sprawie zgodności pakietu czterech ustaw ubezpieczeniowych97. KIE w swym piśmie stwierdziło, że celem przedstawionych ustaw jest dostosowanie polskiego prawa ubezpieczeniowego do dyrektyw unijnych. Wymienia konkretne akty prawa unijnego dotyczące prawa ubezpieczeniowego, z którymi zgodne muszą być powyższe ustawy. Same projekty ustaw, zdaniem KIE, należy ocenić, jako zgodne z postanowieniami wymienionych aktów wspólnotowych. Odnośnie projektu ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym KIE pisała, że likwiduje dotychczas istniejący warunek domicylu w stosunku do agentów ubezpieczeniowych i brokerów ubezpieczeniowych. Projekt ustawy przewidywał stworzenie centralnego rejestru pośredników ubezpieczeniowych, co jest zgodne z postanowieniami dyrektywy Rady 77/92/EWG. KIE nie odniosła się do faktu, że w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym nie są zawarte wszystkie regulacje z dyrektywy (w szczególności chodzi o regulacje, które zostały wprowadzone dopiero na podstawie nowelizacji z 2005 r.) Do projektu ustawy dołączono również projekty rozporządzeń, które miały być wydane przez Ministra Finansów na podstawie ustawy: w sprawie określenia minimalnego zakresu szkolenia osób fizycznych wykonujących czynności agenta ubezpieczeniowego oraz zakresu obowiązujących tematów egzaminu i trybu jego składania; 97 O działalności ubezpieczeniowej; o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych; o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczeń Komunikacyjnych; o pośrednictwie ubezpieczeniowym. 48 w sprawie określenia szczegółowych zasad, zakresu i trybu przeprowadzania kontroli działalności zakładu ubezpieczeń w zakresie korzystania z usług agentów ubezpieczeniowych; w sprawie szczegółowego zakresu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania działalności brokerskiej, terminu powstania obowiązku ubezpieczenia oraz minimalnej sumy gwarancyjnej; w sprawie określenia szczegółowych zasad, zakresu i trybu przeprowadzania kontroli działalności i stanu majątkowego podmiotów wykonujących działalność brokerską; w sprawie wykazu dokumentów, które dołącza się do wniosku o wydanie zezwolenia na prowadzenie działalności brokerskiej; w sprawie sposobu i trybu przeprowadzania egzaminu oraz działania Komisji Egzaminacyjnej dla Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych (wraz z załącznikami). Projekt ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym i projekty rozporządzeń nie będą omawiane, ponieważ w toku prac nie uległy znaczącym zmianom. Uwagi odnoszące się do ustawy i rozporządzeń są adekwatne w stosunku do projektów tych aktów prawnych. Jedyną istotną różnicą pomiędzy projektem ustawy a wersją, która weszła w życie jest kwestia tzw. multiagentów. W projekcie ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym przesłanym do sejmu (art. 8) był zakaz prowadzenia przez agenta ubezpieczeniowego działalności na rzecz więcej niż jednego ubezpieczyciela. W uzasadnieniu projektu zawarto stwierdzenie, że wprowadzenie zakazu wykonywania przez agenta ubezpieczeniowego działalności pośrednictwa ubezpieczeniowego na rzecz więcej niż jednego zakładu ubezpieczeń wyeliminuje niepożądany stan, w którym tzw. multiagent wykonuje w praktyce działalność zbliżoną do działalności brokerskiej. Nie podlegając jednocześnie bardziej rygorystycznym wymogom odnośnie kwalifikacji. Proponowany przepis miał w zdecydowany sposób przyczynić się również do poprawy sytuacji konsumentów usług ubezpieczeniowych. W uzasadnieniu podkreślono, że pośredniczenie na rzecz kilku zakładów ubezpieczeń w naturalny sposób stwarza możliwość dokonania wyboru przez pośrednika między produktami różnych zakładów ubezpieczeń i doradzenie w tym zakresie klientowi; dlatego też powinno być wykonywane przez podmiot o odpowiednich kwalifikacjach i niezależny od zakładu ubezpieczeń98. 98 Więcej na temat tzw. multiagentów w rozdziałach poświęconym stosunkom agentów ubezpieczeniowych z ubezpieczycielami i klientami. 49 Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym była przygotowywana jeszcze w trakcie obowiązywania dyrektywy z 1976 r. jednak już podczas przygotowywania nowych przepisów unijnych99. Polski ustawodawca w 2003 roku uchwalił ustawę, która wprowadzała część najważniejszych postanowień opracowywanej wówczas dyrektywy. Ustawa była nowelizowana kilkakrotnie. Wiele istotnych regulacji zostało wprowadzonych dopiero na początku 2005 w drodze nowelizacji. Pierwsza nowelizacja związana była z uzyskaniem członkowska przez Polskę w Unii Europejskiej. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie i uchyleniu niektórych ustaw w związku z uzyskaniem przez Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii Europejskiej100 wprowadziła do ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym kilka zmian o charakterze technicznym. Wprowadzono regulację, że ustawa dokonuje w zakresie swojej regulacji wdrożenia dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego, dodano definicję państwa członkowskiego, nieznacznie zmodyfikowano zakres danych znajdujących się w rejestrze agentów ubezpieczeniowych (umożliwiono podanie numeru dokumentu tożsamości w przypadku, gdy ktoś nie posiada numeru PESEL). O wiele większy zakres miały zmiany wprowadzone przez ustawę z dnia 18 lutego 2005 r. o zmianie ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym oraz niektórych innych ustaw101. Powyższa ustawa miała na celu dostosowanie ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym do wymogów dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego. Został zmieniony zakres ustawy (spod jej działania wyłączono pośredniczenie w zawieraniu ubezpieczeń, o których mowa w art. 1 ust 2 dyrektywy, wykreślono art. 10 oraz doprecyzowano zasady, na jakich może się odbywać dystrybucja bezpośrednia), doprecyzowano pojęcie działalności brokerskiej. Bardzo rozbudowano obowiązki informacyjne pośredników ubezpieczeniowych. Doprecyzowano zasady, na jakich odbywa się zawieranie ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej pośredników ubezpieczeniowych. Prawa poszukujących ochrony ubezpieczeniowej wzmocniono również poprzez wprowadzenie zasady, że przekazanie składek pośrednikowi ubezpieczeniowemu traktuje się, jako przekazanie ich ubezpieczycielowi. Wprowadzono obowiązek odbywania szkoleń zawodowych przez osoby fizyczne wykonujące czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego. Określono, jakie wymogi mają spełniać osoby wchodzące w skład struktur zarządzających agentów ubezpieczeniowych. Wprowadzono też dużo zmian o charakterze technicznym dotyczących m.in. zasad prowadzenia działalności transgranicznej, 99 K. Przewalska, M. Orlicki, Nowe prawo …, s. 390. Dz.U. 2004 nr 96 poz. 959 101 Dz.U. 2005 nr 167 poz. 1396 100 50 prowadzenia rejestru pośredników ubezpieczeniowych, kontroli dzielności brokerskiej. Wiele z powyżej wymienionych zmian będzie omawiana w dalszej części pracy. W 2005 r. ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym była nowelizowana jeszcze dwa razy. Ustawa z dnia 8 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, ustawy o działalności ubezpieczeniowej oraz ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym102 zlikwidowała możliwość prowadzenia pośrednictwa ubezpieczeniowego, bez spełniania wymogów ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, przez agentów i maklerów morskich. Natomiast ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi103 dokonała niewielkiej zmiany w przepisie określającym, jakie akcje ubezpieczycieli może posiadać broker ubezpieczeniowy. W związku ze zmianami w nadzorze nad instytucjami finansowymi w Polsce ustawa z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym104 określiła, jako organ nadzoru Komisję Nadzoru Finansowego. W tym samym roku ustawa z dnia 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej105 wprowadziła nowe zasady opłacania wniosków składanych do rejestru pośredników ubezpieczeniowych. Wprowadzono zasadę uiszczania należnej opłaty skarbowej za pomocą gotówki w kasie organu podatkowego lub bezgotówkowo na rachunek tego organu. Wprowadzono nowe stawki za składanie wniosków do rejestru agentów ubezpieczeniowych106. W 2009 r. nastąpiły dwie nowelizacje. Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw107 wprowadziła do ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym przepisy dotyczące przeprowadzania kontroli brokerów ubezpieczeniowych i ubezpieczycieli w zakresie korzystania z usług agentów ubezpieczeniowych. Wcześniej kontrola mogła odbywać się na takich samych zasadach. Były one określone w rozporządzeniach wydanych na podstawie 102 Dz.U. 2005 nr 167 poz. 1396 Dz.U. 2005 nr 183 poz. 1538 104 Dz.U. 2006 nr 157 poz. 1119 105 Dz.U. 2006 nr 225 poz. 1635 106 Poprzednie zasady, na jakich uiszczano opłatę skarbową rodziły wiele praktycznych problemów. Do wniosku o wpis agenta należało dołączyć opłatę skarbową w wysokości 100 zł (do tego jeszcze opłatę za wniosek i za załączniki do niego), a w przypadku agenta ubezpieczeniowego, który już był zarejestrowany w wysokości 50zł (do tego jeszcze opłatę za wniosek i za załączniki do niego). Natomiast złożenie wniosku o wykreślenie agenta ubezpieczeniowego z rejestru było „bezpłatne” należało jedynie uiścić opłatę za złożenie wniosku. Jednak złożenie wniosku o wykreślenie agenta ubezpieczeniowego z rejestru, który działał dla kilku ubezpieczycieli było traktowane jako zmiana jego danych i była wymagań oplata w wysokości 50zł. Reasumując ubezpieczyciele mieli znaczne kłopoty z uiszczeniem opłaty skarbowej w odpowiedniej wysokości, ponieważ nie zawsze mieli prawidłowe informacje o tym dla ilu ubezpieczycieli dany agent ubezpieczeniowy jest zarejestrowany. 107 Dz.U. 2009 nr 18 poz. 97 103 51 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Natomiast ustawa z dnia 13 lutego 2009 r. o zmianie ustawy o działalności ubezpieczeniowej oraz niektórych innych ustaw108 określiła zasady, na jakich ma odbywać się kontrola działalności ubezpieczycieli działających na terenie Polski na podstawie swobody świadczenia usług ubezpieczeniowych (organ nadzoru może kontrolować tych ubezpieczycieli na podstawie art. 139 oraz art. 205 ust 2 ustawy o działalności ubezpieczeniowej) oraz dostosowała do realiów rynkowych przepisy regulujące stosunki pomiędzy ubezpieczycielami i brokerami reasekuracyjnymi (umożliwienie zawierania porozumień dotyczących zlecania zawierania umów reasekuracji i retrocesji). IV.2 Pośrednictwo ubezpieczeniowe w ujęciu przedmiotowym Pośrednictwo ubezpieczeniowe jest zdefiniowane w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym oraz dyrektywie w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego. Zgodnie z dyrektywą w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego pośrednictwo ubezpieczeniowe oznacza działalność polegającą na wprowadzaniu, proponowaniu lub przeprowadzaniu innych prac przygotowawczych do zawarcia umów ubezpieczenia lub zawieraniu takich umów lub udzielaniu pomocy w administrowaniu i wykonywaniu takich umów, w szczególności w przypadku roszczenia. Działalność taka nie jest uważana za pośrednictwo ubezpieczeniowe, jeżeli jest podejmowana przez zakład ubezpieczeń lub pracownika zakładu ubezpieczeń, za którego pełną odpowiedzialność ponosi zakład ubezpieczeń. Nie jest również uważana za pośrednictwo ubezpieczeniowe działalność polegająca na okazjonalnym dostarczaniu informacji w kontekście innej działalności zawodowej pod warunkiem, że celem tej działalności nie jest udzielanie klientowi pomocy w zawieraniu lub wykonywaniu umowy ubezpieczenia, zawodowe zarządzanie roszczeniami zakładu ubezpieczeń i wycena szkody oraz rozpatrywanie roszczeń przez biegłych Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym zawiera w art. 2 swoją definicję pośrednictwa ubezpieczeniowego109. Zgodnie z nią pośrednictwo ubezpieczeniowe polega na 108 Dz.U. 2009 nr 42 poz. 341 Definicja pośrednictwa ubezpieczeniowego w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym jest podobna do tej zawartej w art. 37d ust. 2 ustawy z dnia 28.07.1990 r. o działalności ubezpieczeniowej. Podstawową różnicą pomiędzy tymi definicjami jest dodanie określenia za wynagrodzeniem (jest to również jedna z najważniejszych różnic w porównaniu z dyrektywą unijną). Jednak wprowadzenie tego określenia do definicji nie zmienia stosunku cywilnoprawnego łączącego pośrednika ubezpieczeniowego z ubezpieczycielem (wynagrodzenie agenta ubezpieczeniowego jest unormowane w umowie agencyjnej, a brokera ubezpieczeniowego przez zwyczaj). Wykonywanie czynności należących do katalogu czynności agencyjnych bądź brokerskich bez wynagrodzenia nie zmienia istoty tych czynności (bowiem nadal mogą mieć taki sam skutek dla stron umowy 109 52 wykonywaniu przez pośrednika za wynagrodzeniem czynności faktycznych lub czynności prawnych związanych z zawieraniem lub wykonywaniem umów ubezpieczenia. Zarówno w ustawie jak i w dyrektywie nie jest dokładnie określone, czym jest administrowanie i wykonywanie umowy ubezpieczenia. W literaturze spotyka się opinię, że jest to „opieka nad klientem”, czyli przypominanie o terminach płatności, informowania go o możliwości rozszerzenia zakresu umowy ubezpieczenia o nowe klauzule110. Należy zaznaczyć, że definicje pośrednictwa ubezpieczeniowego zarówno ta zawarta w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym jak i ta z dyrektywy obejmują swoim zakresem zarówno pośredników sensu stricte jak i pośredników – pełnomocników111. Pomiędzy definicjami zawartymi w dyrektywie oraz w ustawie są znaczące różnice. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że definicja ustawowa zawarta w art. 2 posiada część przedmiotową oraz część podmiotową112. Zakres definicji ustawowej jest inny niż tej zawartej w dyrektywie, bowiem ta druga zawiera dokładnie określony katalog czynności. A. Chróścicki113 dzieli czynności wymienione w dyrektywie na dwie grupy. Pierwsza to czynności przygotowawcze do zawarcia umowy ubezpieczenia i związane z zawarciem tej umowy: prezentacja produktu ubezpieczeniowego, informowanie o produkcie ubezpieczeniowym lub możliwości zawarcia umowy ubezpieczenia, składanie ofert zawarcia umowy, wykonywanie prac przygotowawczych do zawarcia umowy, działania związane z zawarciem umowy. Lista ma charakter enumeratywny. Druga grupa to czynności związane z administrowaniem i wykonywaniem umów ubezpieczenia. To lista o charakterze otwartym. W definicji pośrednictwa ubezpieczeniowego zawartej w dyrektywie brak zaznaczenia, że jest wykonywane za wynagrodzeniem. We wstępie do dyrektywy jest jednak sformułowanie, że powinna być stosowana do osób, których działalność polega na świadczeniu usług pośrednictwa ubezpieczeniowego na rzecz osób trzecich za wynagrodzeniem. W art. 2 pkt. 5 dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego jest ubezpieczenia), ale zmienia sytuację pośrednika ubezpieczeniowego, bowiem te czynności nie są już czynnościami pośrednictwa ubezpieczeniowego tak, więc nie stosuje się do nich zapisów ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym (chodzi tu przede wszystkim o obowiązki informacyjne, obowiązek wykonywania czynności pośrednictwa przez osoby spełniające określone warunki). Por. J. Pokrzywniak, Ujęcie pośrednictwa ubezpieczeniowego w projekcie ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, Przegląd ustawodawstwa gospodarczego nr 1 2003 r., s. 25. 110 P. Bałasz, K. Szaniawski, Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Komentarz, Zakamycze 2005, s. 35. 111 Por. T. Wiśniewski, Wybrane cywilnoprawne aspekty nowego uregulowania agencyjnego pośrednictwa ubezpieczeniowego, Przegląd Sądowy 1/2004 s. 29. 112 Podmiotowa część definicji zostanie omówiona w drugiej części artykułu. 113 Por. A. Chróścicki, Ustawa o pośrednictwie …, s. 14 53 podana definicja pośrednika ubezpieczeniowego. Zgodnie z nią pośrednik wykonuje pośrednictwo ubezpieczeniowe za wynagrodzeniem. Odpowiada to regulacji z ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, że pośrednictwo ubezpieczeniowe wykonywane jest za wynagrodzeniem. Tak, więc należy uznać, że pod tym względem definicja zawarta w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym jest zgodna z dyrektywą. Zgodnie z punktem 12 preambuły dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego nie powinno się jej stosować do osób prowadzących innego typu działalność zawodową takich, jak eksperci podatkowi lub księgowi, którzy w toku prowadzenia innego typu działalności zawodowej, świadczą okazjonalnie usługi doradcze w sprawie zakresu ubezpieczenia, nie powinno stosować się jej również do działalności polegającej wyłącznie na dostarczaniu ogólnych informacji w sprawie produktów ubezpieczeniowych pod warunkiem, że celem takiej działalności nie jest udzielanie klientowi pomocy przy zawieraniu lub wypełnianiu umowy ubezpieczenia lub reasekuracji. Do wejścia w życie ustawy z dnia 18 lutego 2005 r.114 w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym nie było zapisu odpowiadającego temu postulatowi. Dopiero wówczas dodano do art. 6 pkt. 2 mówiący, że za pośrednictwo ubezpieczeniowe nie uznaje się działalności polegającej na dostarczaniu osobom zainteresowanym ochroną ubezpieczeniową ogólnych informacji o możliwości zawierania umów ubezpieczenia oraz o warunkach i skutkach takich umów, w szczególności o zakresie ochrony ubezpieczeniowej, jeżeli informacje są dostarczane przez podmiot wykonujący działalność inną niż pośrednictwo ubezpieczeniowe, pozostają w związku z tą działalnością i nie mają na celu doprowadzenia do zawarcia lub wykonania umowy ubezpieczenia. Duże znaczenie ma zastrzeżenie zawarte w punkcie 12 dyrektywy, że nie powinno jej się stosować m.in. do zawodowego zarządzania roszczeniami wobec ubezpieczycieli. Brak takiego wyłączenia w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym sprawie, że zakresy dyrektywy i ustawy różnią się miedzy sobą. W wyniku tego tzw. kancelarie odszkodowawcze wykonują działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego. Powyższe przepisy teoretycznie umożliwiają działalność rozmaitym podmiotom określających się, jako doradcy ubezpieczeniowi. W polskim prawie nie pojawia się pojęcie „doradca ubezpieczeniowy”. Ten termin często jest używany, ale nie jest zdefiniowany w żadnym akcie prawnym. Może oznaczać podmiot udzielający pomocy ubezpieczającemu 114 Ustawa z dnia 18 lutego 2005 r. o zmianie ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym oraz niektórych innych ustaw Dz. U. 2005 Nr 48 poz. 447. 54 w wyborze ubezpieczyciela i odpowiedniego wariantu ubezpieczenia, lub udzielania porad z zakresu oferty ubezpieczeniowej konkretnego ubezpieczyciela. Termin „doradca ubezpieczeniowy” jest terminem sztucznym, niewnoszącym żadnych nowych rozwiązań, ponieważ doradztwo ubezpieczeniowe jest integralną częścią pośrednictwa ubezpieczeniowego115. Obecnie obowiązująca ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym zawiera bardzo szeroką definicję pośrednictwa ubezpieczeniowego, która praktycznie uniemożliwia działalność doradców ubezpieczeniowych. Należy jednak zaznaczyć, że doradzać w zakresie pośrednictwa ubezpieczeniowego, oprócz pośredników ubezpieczeniowych, mogą zajmować się m.in. radcy prawni, adwokaci, doradcy podatkowi na podstawie odrębnych przepisów116. W definicji pośrednictwa ubezpieczeniowego istnieje pozorna tautologia, bowiem zgodnie z nią pośrednictwo jest wykonywane przez pośredników. Tautologia jest pozorna, bowiem czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego mogą wykonywać jedynie ustawowo wskazani pośrednicy117. Niektórzy przedstawiciele doktryny podkreślają również brak wyraźnego zaznaczenia, że pośrednictwo ubezpieczeniowe jest wykonywane na zlecenie (przyszłej) strony umowy ubezpieczenia118. Z powyższym stwierdzeniem nie można się zgodzić z dwóch powodów. Czynności pośrednictwa są wykonywane (w dużej części) przed zawarciem umowy ubezpieczenia, a często nie musi dojść do zawarcia umowy ubezpieczenia, więc tym samym nie można mówić o stronach umowy ubezpieczenia119. W art. 4 jest jasno zaznaczone na czyje zlecenie działają pośrednicy ubezpieczeniowi tak, więc nie istnieje ryzyko, że działalność ubezpieczyciela zostanie uznana za pośrednictwo ubezpieczeniowe, mimo że ubezpieczyciele także wykonują czynności prawne i faktyczne związane z zawieraniem i wykonywaniem umów ubezpieczenia120. 115 J. Przybytniowski, Miejsce doradztwa w systemie pośrednictwa ubezpieczeniowego, Wiadomości Ubezpieczeniowe 1997, nr 7-8, s. 34. 116 Więcej na ten temat A. Chróścicki, Pośrednictwo a doradztwo ubezpieczeniowe część 1, Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 20 maja 2008 oraz A. Chróścicki, Pośrednictwo a doradztwo ubezpieczeniowe część 2, Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 03 czerwca 2008. 117 Por. T. Wiśniewski, Wybrane cywilnoprawne aspekty nowego uregulowania agencyjnego pośrednictwa ubezpieczeniowego, Przegląd Sądowy 1/2004 s. 29. 118 E. Kowalewski, T. Sangowski, Prawo ubezpieczeń …, s. 401. 119 Ewentualnie można w definicji mówić o stronach umowy ubezpieczenia lub o potencjalnych stronach umowy ubezpieczenia. Różnica jest znaczna bowiem w wyniku działań pośrednika ubezpieczeniowego wcale nie musi dojść do zawarcia umowy ubezpieczenia. 120 Odmiennie E. Kowalewski, T. Sangowski, Prawo ubezpieczeń …, s. 401. 55 IV.3 Pośrednictwo ubezpieczeniowe w ujęciu podmiotowym Druga część definicji pośrednictwa ubezpieczeniowego w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym to część podmiotowa. Dyrektywa w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego dopuszcza takie rozwiązanie. Zgodnie z art. 2 ust 5 dyrektywy pośrednik ubezpieczeniowy oznacza dowolną osobę fizyczną lub prawną, która podejmuje lub prowadzi działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego za wynagrodzeniem. W dyrektywie brak regulacji określających czy i jakie mogą funkcjonować kategorie pośredników. Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym wprowadza podział na agentów ubezpieczeniowych i brokerów ubezpieczeniowych. Ze względu na powyższy podział uzupełnieniem definicji pośrednictwa ubezpieczeniowego zawartej w ustawie jest rozróżnienie tych dwóch rodzajów działalności. I tak, w zależności od statusu, jaki posiada, pośrednik ubezpieczeniowy wykonuje: czynności w imieniu lub na rzecz zakładu ubezpieczeń, zwane dalej „czynnościami agencyjnymi”, polegające na: pozyskiwaniu klientów, wykonywaniu czynności przygotowawczych zmierzających do zawierania umów ubezpieczenia, zawieraniu umów ubezpieczenia oraz uczestniczeniu w administrowaniu i wykonywaniu umów ubezpieczenia, także w sprawach o odszkodowanie, jak również na organizowaniu i nadzorowaniu czynności agencyjnych (działalność agencyjna) albo; czynności w imieniu lub na rzecz podmiotu poszukującego ochrony ubezpieczeniowej, zwane dalej „czynnościami brokerskimi”, polegające na zawieraniu lub doprowadzaniu do zawarcia umów ubezpieczenia, wykonywaniu czynności przygotowawczych w zarządzaniu o odszkodowanie, do zawarcia i wykonywaniu jak również umów umów na ubezpieczenia ubezpieczenia, organizowaniu oraz uczestniczeniu także i nadzorowaniu w sprawach czynności brokerskich (działalność brokerska)121. 121 Do 9.04.2005 r. była nieco inna definicja czynności brokerskich bez zwrotu jak również na organizowaniu i nadzorowaniu czynności brokerskich. Sprawiało to, że de lege lata działalność brokerska była tym samym co czynności brokerskie. Znowelizowany zapis jest logiczniejszy i poprawniejszy, bowiem odróżnia czynności brokerskie od działalności brokerskiej, które są odpowiednikiem działalności agencyjnej. 56 Przez pośrednictwo założenie przyjęte ubezpieczeniowe w ustawie jest o pośrednictwie wykonywane ubezpieczeniowym, wyłącznie przez że agentów ubezpieczeniowych lub brokerów ubezpieczeniowych oraz zasadzie zachowania uprawnień dla pośredników ubezpieczeniowych działających na rynku nowa ustawa nie wprowadziła rewolucyjnych zmian, które miałyby zakłócić rozwijanie się rynku ubezpieczeń122. Jednocześnie w doktrynie podkreśla się, że definicja podmiotowa pośrednictwa ubezpieczeniowego jest anachronizmem i negatywnie wpływa na rozwój rynku pośrednictwa ubezpieczeniowego123. Model przyjęty w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym jest zbliżony do rozwiązań zawartych w (już nieobowiązującej) Dyrektywie Rady 77/92/EWG z 13 grudnia 1976 r. w sprawie środków mających ułatwić skuteczne osiągnięcie swobody przedsiębiorczości oraz swobody świadczenia usług w odniesieniu do działalności agentów i brokerów ubezpieczeniowych (ISIC grupa 630) i w szczególności środków przejściowych dotyczących tych działalności. Powyższa dyrektywa nie zawierała przepisów, które miały ujednolicać rozwiązania prawne w państwach członkowskich, brak w niej było określenia, jakie warunki mieliby spełniać pośrednicy ubezpieczeniowi przed podjęciem działalności, ani jak ją mieli wykonywać. Dyrektywa jednak umożliwiła pośrednikom ubezpieczeniowym działanie w innym kraju pod warunkiem, że spełnią wymogi określone w dyrektywie. Ogólnie mówiąc wprowadzała możliwość prowadzenia transgraniczej działalności pośrednictwa ubezpieczeniowego, nie wprowadzała jednolitej definicji pośrednictwa ubezpieczeniowego, odwoływała się do konkretnych kategorii pośredników ubezpieczeniowych z poszczególnych krajów (wymienionych z nazwy). Kolejnym aktem prawa unijnego dotyczącym pośrednictwa ubezpieczeniowego było Zalecenie Komisji w sprawie pośredników ubezpieczeniowych. W powyższym akcie prawnym odstąpiono od podmiotowej definicji pośrednictwa ubezpieczeniowego, zalecano obowiązkową rejestrację pośredników ubezpieczeniowych. Wymagane było, aby pośrednicy ubezpieczeniowi posiadali odpowiednią wiedzę i umiejętności oraz zalecano posiadanie przez pośredników ubezpieczeniowych ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (chyba, że za działalność pośrednika odpowiadał ubezpieczyciel). Należy jednak podkreślić, że rekomendacja jedynie postulowała wprowadzenie pewnych rozwiązań124. Rezygnacja 122 Por. E. Kowalewski, T. Sangowski, Prawo ubezpieczeń …, s. 397. Por. A. Chróścicki, Pośrednictwo ubezpieczeniowe i finansowe, Warszawa 2008, s. 17; T. Mintoft-Czyż, Anachroniczna definicja pośrednictwa, Gazeta Bankowa, marzec 2004. 124 Por. J. Michalak, Zalecenia w sprawie pośredników ubezpieczeniowych w Unii Europejskiej, Wiadomości Ubezpieczeniowe 1997, nr 9-10, s. 55. 123 57 z wymieniania kategorii pośredników ubezpieczeniowych, a jedynie wprowadzenie podziału na pośredników zależnych i pośredników niezależnych umożliwiło rozwój innych kategorii pośredników ubezpieczeniowych niż agenci ubezpieczeniowi i brokerzy ubezpieczeniowi (w szczególności umożliwiło to rozwój tzw. bancassurance)125. Nie można jednak zgodzić się z tezą postawioną przez T. Mitoft-Czyża126, że polska ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym, przez przyjęcie definicji podmiotowej, wyłączyła spod działania tych rygorów nowe formy pośrednictwa, takie jak np. "bankassurance" czy dystrybucję produktów ubezpieczeniowych "na odległość", a zwłaszcza działania konsultantów w dziedzinie usług finansowych, którzy często doradzają klientom w sprawach ubezpieczenia i znalezienia stosownej dla nich ochrony ubezpieczeniowej, nie partycypując jednak w samej transakcji ubezpieczenia. Pośrednictwo ubezpieczeniowe mogą wykonywać rozmaite podmioty, dla wielu z nich działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego może być jedynie działalnością dodatkową. Zawieranie ubezpieczeń przez banki nie jest wyłączone spod działania ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Każdy bank może zostać operatorem bankassurance127 np. po uzyskaniu statusu agenta ubezpieczeniowego, również dystrybucja produktów ubezpieczeniowych „na odległość” jest możliwa. Podmiot, który chce wykonywać działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego za pomocą Internetu lub za pomocą telefonu również może je wykonywać po uzyskaniu statusu pośrednika ubezpieczeniowego. Nie ma przeciwwskazań, aby np. podmiot, niebędący ubezpieczycielem, mógł pośredniczyć w zawieraniu umów ubezpieczeń przez Internet na innych zasadach niż „tradycyjny” agent ubezpieczeniowy, bowiem wykonują oni właściwie te same czynności prawne i faktyczne tylko wykorzystują do nich inne narzędzia. Każdy może prowadzić działalność doradztwa ubezpieczeniowego, pod warunkiem, że nie dostaje wynagrodzenia za swoje usługi, bądź spełnia wszystkie wymogi art. 6 pkt. 2 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Mimo zastrzeżenia, że pośrednictwo ubezpieczeniowe jest wykonywane jedynie przez agentów ubezpieczeniowych oraz brokerów ubezpieczeniowych (art. 2 ust. 2) ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym pozwala, aby brokerzy ubezpieczeniowi mogli zlecać 125 Więcej na temat rozwoju bancassurance w Europie Zachodniej w R. Pajewska, Bancassurance w Unii Europejskiej, [w:] J. Monkiewicz (red), Ubezpieczenia w Unii Europejskiej, Warszawa 2003. 126 T. Mintoft-Czyż, Ochrona konsumenta usługi ubezpieczeniowej i wyrównanie płaszczyzny dla konkurencji w świetle Dyrektywy Unii Europejskiej z 30.09.2002 r. (część I), Prawo Asekuracyjne nr 1 2003 r. 127 Więcej na temat bankassurance w Polsce oraz pojęcia operator bancassurance w M. Orlicki, Pozycja prawna banku w ubezpieczeniach bancassurance, Prawo Asekuracyjne 2/2008. 58 wykonywanie czynności, o których mowa w art. 4 pkt. 2, wymagających specjalistycznej wiedzy innym podmiotom (art. 25). Broker ubezpieczeniowy nie może zlecić, aby inne podmioty składały i przyjmowały oświadczenia woli w imieniu poszukujących ochrony ubezpieczeniowej. Powyższa regulacja jest jedynym, wprost unormowanym, prawem brokera ubezpieczeniowego128. Niestety jest nieprawidłowo sformułowana. Po pierwsze nieprecyzyjnie określono, które kategorie czynności można zlecać. W art. 4 ust. 2 jest mowa zarówno o czynnościach brokerskich jak i o działalności brokerskiej. Może to doprowadzić do wniosku, że można zlecać nadzorowanie i organizowanie czynności brokerskich. Kolejnym błędem jest brak dokładnego określenia, czym jest i jaki może być zakres specjalistycznej wiedzy. Z literalnej interpretacji tego przepisu może wynikać, że zlecać można wszystkie czynności, za wyjątkiem składania i przyjmowania oświadczeń woli klientów, bo przecież „zwykłe” pośredniczenie w zawieraniu popularnych umów ubezpieczeniowych wymaga specjalistycznej wiedzy. Poważne wątpliwości budzi brak jakichkolwiek wymagań stawianych zleceniobiorcom. Można się domyślać, że ustawodawcy chodziło o zlecanie czynności wymagających wiedzy np. z zakresu materiałoznawstwa jednak brak wymogu, aby podmiot, któremu zlecono wykonywanie czynności posiadał tą wiedzę. Z kolei określenie „klient” jest zbyt wąskie i powinno być zastąpione określeniem podmiot poszukujący ochrony ubezpieczeniowej. Bardzo poważnym błędem jest brak odniesienia do art. 23 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, zgodnie, z którym broker ubezpieczeniowy może wykonywać czynności brokerskie jedynie przy pomocy osób, które spełniają ściśle określone wymagania. Z literalnej interpretacji art. 25 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym wynika, że podmioty działające na jego podstawie nie muszą spełniać żadnych warunków. Tak sformułowany przepis jest „furtką”, która umożliwia omijanie wielu ograniczeń zapisanych w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym129. Jest to niezgodne z zasadą zawartą w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym, że pośrednictwo ubezpieczeniowe mogą wykonywać jedynie określone podmioty po spełnieniu precyzyjnie określonych wymagań. Przepis jest też niezgodny z wieloma zapisami dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego m.in. z: 128 129 A. Chróścicki, Pośrednictwo ubezpieczeniowe i finansowe, Warszawa 2008, s. 163. Por. E. Kowalewski, T. Sangowski, Prawo ubezpieczeń …. s. 429. 59 zasadą, że prowadzenie działalności w zakresie pośrednictwa ubezpieczeniowego i reasekuracyjnego wymaga stałego spełniania wymogów zawodowych (art. 4 ust. 5); zasadą, że powinny być przewidziane właściwe sankcje dla podmiotów wykonujących działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego bez rejestracji (art. 8 ust. 1). Konsekwencją przyjęcia podmiotowej definicji pośrednictwa ubezpieczeniowego oraz wprowadzenia dwóch rodzajów pośredników ubezpieczeniowych jest ścisłe rozgraniczenie ich działalności. Jednym z założeń ustawy było wprowadzenie zasady, że pośrednik ubezpieczeniowy działa jedynie na zlecenie ubezpieczyciela (agent ubezpieczeniowy) lub podmiotu poszukującego ochrony ubezpieczeniowej (broker ubezpieczeniowy) 130. W ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym jest kilka przepisów, które zakazują łączenia działalności agencyjnej i brokerskiej. Art. 15 mówi, że agent ubezpieczeniowy nie może wykonywać działalności brokerskiej oraz czynności brokerskich. W art. 24 pkt. 1 jest mowa, że broker nie może wykonywać działalności agencyjnej ani wykonywać czynności agencyjnych131. Ze względu na brak obowiązku wprowadzania podziału na agentów ubezpieczeniowych i brokerów w dyrektywie brak też obowiązku rozdzielenia ich działalności. Dyrektywa w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego zawiera kategorię zależnego pośrednika ubezpieczeniowego. Art. 2 pkt. 7 stwierdza, że określenie „zależny pośrednik ubezpieczeniowy” oznacza każdą osobę, która prowadzi działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego na rzecz i w imieniu jednego lub większej liczby zakładów ubezpieczeń, w przypadku produktów ubezpieczeniowych niebędących wobec siebie konkurencyjnymi, ale niepobierającą składek lub kwot przeznaczonych dla klienta i za której działalność pełną odpowiedzialność ponosi zakład ubezpieczeń, w przypadku produktów, które odpowiednio ich dotyczą. Jednak polski ustawodawca nie zdecydował się na ustanowienie tego rodzaju pośredników ubezpieczeniowych. 130 Rozdział brokerów ubezpieczeniowych od agentów ubezpieczeniowych funkcjonuje na rynku od połowy lat 90-tych. Wcześniej (od 1990 r.) zdarzało się, że agenci ubezpieczeniowi uzyskiwali koncesje brokerów ubezpieczeniowych. Więcej na ten temat E. Kowalewski, Broker ubezpieczeniowy w świetle regulacji prawnej zagadnienia cywilnoprawne, Prawo Asekuracyjne 1998, nr 1. 131 Dodatkowo w art. 14 i art. 27 jest mowa o tym że określeń „agent ubezpieczeniowi” oraz „broker ubezpieczeniowy” mogą być używane jedynie przez uprawnione podmioty. 60 Jednym z podstawowych celów dyrektywy jest umożliwienie pośrednikom ubezpieczeniowym działalności transgranicznej. Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym wprowadza normy umożliwiające wykonywanie pośrednictwa ubezpieczeniowego na zasadzie swobody świadczenia usług. Na podstawie art. 16 agent ubezpieczeniowy, mający siedzibę lub miejsce zamieszkania w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej, może wykonywać działalność agencyjną na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli jest wpisany do odpowiedniego rejestru pośredników w tym państwie. Analogiczne normy obowiązują odnośnie brokerów ubezpieczeniowych (art. 31)132. W obu przypadkach pośrednik ubezpieczeniowy musi poinformować organ prowadzący rejestr pośredników ubezpieczeniowych, w którym jest zarejestrowany o zamiarze podjęcia wykonywania pośrednictwa ubezpieczeniowego na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Pośrednik ubezpieczeniowy może podjąć działalność na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej po upływie co najmniej 30 dni od uzyskania przez polski organ nadzoru przedmiotowej informacji. Powyższa procedura jest zgodna z dyrektywą w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego. Zgodnie z art. 6 dyrektywy każdy pośrednik ubezpieczeniowy lub reasekuracyjny, który po raz pierwszy zamierza prowadzić działalność w jednym lub większej liczbie Państw Członkowskich na podstawie swobody świadczenia usług lub swobody przedsiębiorczości, informuje o powyższym właściwe organy rodzimego Państwa Członkowskiego. w terminie jednego miesiąca od takiego powiadomienia, te właściwe organy informują właściwe organy przyjmującego Państwa Członkowskiego, które wyrażają wolę uzyskania takich informacji o zamiarze pośrednika ubezpieczeniowego lub reasekuracyjnego i jednocześnie informują przedmiotowego pośrednika. Pośrednik ubezpieczeniowy lub reasekuracyjny może rozpocząć działalność po upływie jednego miesiąca od daty poinformowania właściwych organów rodzimego Państwa Członkowskiego. Artykuł 4 ustawy z dnia 18.02.2005 r. o zmianie ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym oraz niektórych innych ustaw133 dodał ustęp 3 do art. 17 ustawy o działalności ubezpieczeniowej o treści: Komisja udziela informacji właściwym organom państw członkowskich Unii Europejskiej oraz może występować o udzielenie informacji do tych organów w sprawach pośrednictwa ubezpieczeniowego, w szczególności dotyczących 132 Należy nadmienić, że w art. 32 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym jest mowa, że broker ubezpieczeniowy może rozpocząć działalność w innym państwie członkowskim po uzyskaniu zezwolenia (w dyrektywie jest mowa o konieczności bycia zarejestrowanym pośrednikiem) jednak nie ma to dużego znaczenia praktycznego, bowiem wydanie zezwolenia skutkuje automatycznym wpisem do rejestru. 133 Dz. U. 2005 Nr 48 poz. 447 61 wykreślenia agenta ubezpieczeniowego lub brokera ubezpieczeniowego z rejestru pośredników ubezpieczeniowych. Nie ma powodu, aby pośrednik ubezpieczeniowy chcący prowadzić działalność na podstawie art. 16 lub 31 musiał czekać 30 dni. Wprawdzie taka regulacja jest zgodna z art. 6 dyrektywy unijnej, ale w dalszej części tego artykułu jest wyraźnie zaznaczone, że Państwo Członkowskie może zrezygnować z wymogu 30-dniowego okresu oczekiwania na rozpoczęcie działalności. Brak przesłanek by ten okres „pauzowania” obowiązywał, bowiem polski organ nadzoru ani nie wpisuje danych do rejestru pośredników ubezpieczeniowych, ani ich nie publikuje134. Powstaje poważna luka w prawie, bowiem każdy może się zwrócić do organu nadzoru z zapytaniem czy podmiot, mający siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jest uprawniony do wykonywania działalności pośrednictwa ubezpieczeniowego. Brak analogicznej możliwości odnośnie pośredników mających siedzibę w innych państwach członkowskich. Ponieważ nie ma regulacji określających jak organ nadzoru miałby udostępniać te informacje negatywnie wpływa to na prawa poszukujących ochrony ubezpieczeniowej. Jednak najpoważniejszym problemem związanym z działalnością pośredników ubezpieczeniowych, mających siedzibę w innych Państwach Członkowskich jest założenie, że tylko agenci ubezpieczeniowi i brokerzy ubezpieczeniowi mogą korzystać z możliwości prowadzenia działalności transgranicznej. Ze względu, że dyrektywa w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego dopuszcza rezygnację z tradycyjnego podziału na agentów ubezpieczeniowych i brokerów ubezpieczeniowych w wielu krajach mogą działać pośrednicy ubezpieczeniowi, którzy nie będą mogli być zakwalifikowani do żadnej z tych kategorii135 i nie chodzi tu jedynie o spełnienie np. warunku posiadania statusu przedsiębiorcy wg. polskiego prawa, ale również o to, że jeden pośrednik może równocześnie posiadać prawo do reprezentowania ubezpieczyciela lub podmiotu poszukującego ochrony ubezpieczeniowej. 134 Art. 5 ustawy z dnia 18 lutego 2005 r. o zmianie ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym oraz niektórych innych ustaw stanowi, że minister właściwy do spraw instytucji finansowych niezwłocznie poinformuje Komisję Europejską, że zastrzeże wymóg informowania Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych, jako organu prowadzącego rejestr pośredników ubezpieczeniowych, przez właściwe organy w państwach członkowskich Unii Europejskiej, prowadzące rejestry pośredników ubezpieczeniowych, o zamiarze podjęcia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej działalności w zakresie pośrednictwa ubezpieczeniowego przez pośredników ubezpieczeniowych zarejestrowanych w tych państwach członkowskich. 135 Więcej o różnych rodzajach pośredników ubezpieczeniowych pisze P. Gołąb, Pośrednictwo ubezpieczeniowe w Unii Europejskiej, [w:] J. Monkiewicz, Ubezpieczenia w Unii Europejskiej, Poltex, Warszawa 2002. 62 Założenie, że wszyscy pośrednicy ubezpieczeniowi muszą posiadać statusy analogiczne do statusów agenta ubezpieczeniowego lub brokera ubezpieczeniowego sprawia dużo problemów praktycznych. De lege lata podmiot z innego państwa członkowskiego niż Polska musi spełniać wymogi określone dla agentów ubezpieczeniowych (posiadanie statusu przedsiębiorcy, zawarcie z ubezpieczycielem umowy agencyjnej) lub brokerów ubezpieczeniowych (posiadanie statusu przedsiębiorcy, bycie osobą fizyczną lub prawną, działanie w imieniu podmiotu poszukującego ochrony ubezpieczeniowej, niezależność od ubezpieczycieli). Założenie, że we wszystkich innych państwach członkowskich istnieje podział na agentów ubezpieczeniowych i brokerów ubezpieczeniowych jest widoczne również w art. 17 i 32. Zgodnie z art. 17 pkt. 3 agent ubezpieczeniowy w swoim zgłoszeniu zawiera m.in. dane ubezpieczyciela w imieniu lub na rzecz, którego będzie wykonywał działalność agencyjną136. Mimo braku formalnego wymogu zawartego w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym, aby przedsiębiorca, który ma zostać wpisany do rejestru pośredników ubezpieczeniowych, posiadał miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Polski taki obowiązek wynika z ustawy o swobodzie działalności gospodarczej137. Przedsiębiorcy zagraniczni mogą tworzyć oddziały (art. 85 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej) oraz przedstawicielstwa (art. 93 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej), jednak oddział może wykonywać działalność gospodarczą wyłącznie w zakresie przedmiotu działalności przedsiębiorcy zagranicznego (art. 86), a przedstawicielstwo może zajmować się wyłącznie reklamą i promocją przedsiębiorcy zagranicznego (art. 94). Powyższe rozwiązanie jest zgodne z dyrektywą w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego, ponieważ zakłada ona, że fakt rejestracji podmiotu w rejestrze pośredników ubezpieczeniowych powinien umożliwiać prowadzenie działalności pośrednictwa ubezpieczeniowego w innych krajach członkowskich. Nieuregulowana pozostaje kwestia czy agent ubezpieczeniowy może reprezentować podmioty poszukujące ochrony ubezpieczeniowe, a broker ubezpieczeniowy - ubezpieczycieli, jeżeli będą działali w kraju, który np. dopuszcza możliwość, aby pośrednik ubezpieczeniowy reprezentował dwie strony umowy ubezpieczenia. 136 Nie wiadomo po co organowi nadzoru te dane (podobnie jak dane dotyczące adresów miejsc w których będzie prowadzona działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego o których mowa w art. 17 pkt. 3 ust. 2 i art. 32 pkt. 3 ust. 2) – brak jest jakichkolwiek zapisów o udostępnianiu tych danych innym podmiotom. 137 Ustawa z dnia 2 lipca2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, Dz.U. 2004 nr 173 poz. 1807. 63 Wprawdzie podział na agentów ubezpieczeniowych i brokerów ubezpieczeniowych jest w Polsce utrwalony, ale nie jest dostosowany do wymagań dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego, w coraz mniejszym stopniu odpowiada realiom rynkowym. Należy zrezygnować z istnienia agentów ubezpieczeniowych. Zamiast nich ustanowić instytucję zależnego pośrednika ubezpieczeniowego w rozumieniu art. 2 ust 7 dyrektywy. Zależny pośrednik ubezpieczeniowy byłby to podmiot prowadzący działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego na rzecz i w imieniu jednego lub większej liczby ubezpieczycieli, w przypadku produktów ubezpieczeniowych niebędących wobec siebie konkurencyjnymi. Mimo, że ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym umożliwia swobodę świadczenia usług należy ją zmienić. Przede wszystkim zrezygnować z podziału pośredników ubezpieczeniowych na agentów ubezpieczeniowych i brokerów ubezpieczeniowych oraz doprecyzować zasady nadzoru nad pośrednikami ubezpieczeniowymi zarejestrowanymi w polskim rejestrze pośredników ubezpieczeniowych. Zgodnie z obecnymi regulacjami nadzór nad brokerami ubezpieczeniowymi sprawuje organ nadzoru (art. 21), ale nad agentami ubezpieczeniowymi nadzór sprawuje ubezpieczyciel (art. 18) co może prowadzić do braku nadzoru w przypadku, gdy agent ubezpieczeniowy będzie prowadził działalność w kraju, gdzie nie będzie musiał zawierać umowy agencyjnej z ubezpieczycielem. IV.4 Pojęcie kanału dystrybucji W polskim prawie brak definicji kanału dystrybucji138, brak też jednolitej definicji w doktrynie. Wprawdzie tematyka ta nieco wykracza poza ramy tej pracy to duże znaczenie tego pojęcia (zarówno teoretyczne jak i praktyczne) oraz brak wyczerpujących opracowań na ten temat sprawia, że należy opisać to zagadnienie. Brak wnikliwych, rzetelnych opracowań dotyczących dystrybucji ubezpieczeń skutkuje niewłaściwymi regulacjami i wieloma problemami praktycznymi. Właściwe opracowanie tego zagadnienia umożliwi stworzenie prawidłowych regulacji prawnych, które będą logiczne i spójne. Będą opisywały wszystkie możliwe sposoby dystrybucji ubezpieczeń. Pośrednictwo ubezpieczeniowe jest integralną częścią dystrybucji ubezpieczeń i dla lepszego zrozumienia zagadnień związanych z pośrednikami ubezpieczeniowymi należy omówić 138 Kanały dystrybucji nazywane są również kanałami rynku, marketingowymi, zbytu. Por. A. Kufel-Siemińska, Właściwości kanałów dystrybucji usług ubezpieczeniowych, Poznań 2005, s. 13. 64 kwestie związane z innymi kanałami dystrybucji ubezpieczeń. Regulacje pośrednictwa ubezpieczeniowego muszą być zgodne z regulacjami dystrybucji ubezpieczeń. IV.4.1 Dystrybucja i kanał dystrybucji w ujęciu nauk ekonomicznych Zagadnienia związane z dystrybucją są często omawiane przez przedstawicieli nauk ekonomicznych. Jak twierdzi M. Ratajczak139 pojęcie dystrybucji nie jest jednoznaczne, a w literaturze spotykamy różne próby jego zdefiniowania. Autorka prezentuje definicje dystrybucji w ujęciu makroekonomicznym (proces i struktura przemieszczania towarów od wytwórców do ostatecznych nabywców), mikroekonomicznym (proces sprzedaży produktów określonego przedsiębiorstwa do ostatecznych nabywców), czynnościowym (wszelkie decyzje i czynności związane z dostarczaniem wytworzonych produktów finalnemu nabywcy). Chyba najwłaściwszą definicją dotyczącą dystrybucji produktów jest ta zaproponowana przez A. Czubałę140: Dystrybucja oznacza zorientowaną na osiąganie zysku działalność obejmującą planowanie, organizowanie i kontrolowanie sposobu przemieszczania gotowych produktów z miejsc ich wytwarzania do miejsc sprzedaży nabywcom finalnym141. M. Ratajczak142 podaje również kilka definicji kanału dystrybucji: jest to sieć instytucji lub jednostek, które wykonują działania marketingowe w celu przekazania produktu od producenta do nabywcy; to sposób połączeń i kolejność, w jakiej występują agencje i instytucje pośredniczące, przez które przepływa jeden lub więcej strumieni; to liczba i kolejność występowania pośredników na drodze przesuwania produktu od wytwórcy do ostatecznego nabywcy; kanał dystrybucji tworzą wszystkie podmioty uczestniczące w sposób pośredni lub bezpośredni w działaniach dystrybucyjnych; zbiór wzajemnie zależnych od siebie organizacji, współuczestniczących w procesie dostarczana produktu lub usługi do użytkownika lub konsumenta. 139 M. Ratajczak, Dystrybucja ubezpieczeń przez Internet, Warszawa 2001, s. 11. A. Czubała, Dystrybucja produktów, Warszawa 2001, s. 15. 141 Por. Ph. Kotler, Marketing. Analiza, planowanie, wdrażanie i kontrola, Warszawa 1994, s. 536. 142 M. Ratajczak, Dystrybucja …, s. 13. 140 65 Należy jeszcze wspomnieć o definicji zaproponowanej przez J. Monkiewicza i N. Pazio143, którzy definiują system dystrybucji, jako sieć wykonującą operację przemieszczenia produktu ubezpieczeniowego od firmy do jej klientów. Do dystrybucji ubezpieczeń adekwatna będzie definicja kanału dystrybucji zaprezentowana przez A. Czubałę144, akcentująca podmiotową strukturę kanału, że kanał dystrybucji to zbiór wzajemnie zależnych od siebie organizacji, współuczestniczących w procesie dostarczania produktu lub usługi do użytkownika lub konsumenta145. Kanały dystrybucji stanowią kluczowy element rozważań zbytu, jako jednego z instrumentów marketingu·, dlatego też wielu autorów sporządza swój podział kanałów dystrybucji ubezpieczeń. R. Otto i J. Otto stwierdzili146, że jest możliwy podział na: dystrybucję pośrednią (z podziałem na agentów, brokerów, banki); dystrybucję bezpośrednią (opartą na osobach fizycznych, jak i na mediach – przesyłkach pocztowych, prasie, telefonie). A. Rutkowski147 również zaproponował podział na kanały bezpośrednie i pośrednie, jednak nie wyróżniał „podtypów” kanału bezpośredniego, a w kanale pośrednim wyróżnił agentów indywidualnych i zbiorowych oraz brokerów ubezpieczeniowych. B. NowotarskaRomaniak148 obok typowego kanału dystrybucji z udziałem agenta ubezpieczeniowego i/lub brokera ubezpieczeniowego zaproponowała podział na sprzedaż bezpośrednią oraz sprzedaż z wykorzystaniem przedsiębiorstw transportowych, przedsiębiorstw turystycznych, indywidualnych organizatorów wycieczek, pracodawców lub związków zawodowych, czasopism, automatów. Podobny podział stosuje J. Przybytniowski 149. Obok dystrybucji bezpośredniej wyróżnił dystrybucję pośrednią z podziałem na kanały klasyczne (agentów i brokerów) oraz nieklasyczne kanały takie jak banki, przedsiębiorstwa turystyczne, dealerzy samochodowi, doradcy majątkowi oraz agenci biur sprzedaży nieruchomości. 143 J. Monkiewicz, N. Pazio, Marketing ubezpieczeniowy i komunikacja marketingowa, [w:] J. Monkiewicz (red), Podstawy ubezpieczeń, Tom 3, Warszawa 2003, s. 383. 144 A. Czubała, Dystrybucja …, s 21. 145 Por. Ph. Kotler, Marketing. .., s. 480. 146 R. Otto, J. Otto, Dystrybucja …, s 184 147 A. Rutkowski, Dystrybucja usług ubezpieczeniowych, Wiadomości Ubezpieczeniowe 1993, nr 10-12. 148 B. Nowotarska-Romaniak, System dystrybucji jako istotny element w funkcjonowaniu polskich firm ubezpieczeniowych, Wiadomości Ubezpieczeniowe nr 3-4/2000 149 J. Przybytniowski, Pośrednictwo ubezpieczeniowe w Polsce na tle regulacji obowiązujących w Unii Europejskiej, Prace naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu 1999 r., Nr 813, s. 56 66 Nieco inny podział kanałów dystrybucji stworzyła A. Kufel-Siemińska150. Podaje ona przypadki, w których ubezpieczyciel kontaktuje się z usługobiorcą: bezpośrednio; za pośrednictwem agenta ubezpieczeniowego; za pośrednictwem brokera ubezpieczeniowego; za pośrednictwem agenta ubezpieczeniowego i brokera ubezpieczeniowego. Dla porządku można wspomnieć o podziale kanałów dystrybucji na: bezpośrednie i pośrednie; krótkie i długie; wąskie i szerokie; transakcyjne i rzeczowe; konwencjonalne i zintegrowane pionowo (zarówno zintegrowane na całej długości jak i częściowo); administrowane, kontraktowe oraz korporacyjne; własne, częściowo własne, obce151. Jak widać definicji i podziałów kanałów dystrybucji jest wiele w naukach ekonomicznych. Niestety podziały te mają niewielkie oparcie w przepisach prawa, czasem nawet tworzą nowe pojęcia jak np. agenci indywidualni i zbiorowi, często zdarza się traktować bank, jako osobny kanał dystrybucji152. IV.4.2 Dystrybucja i kanał dystrybucji w ujęciu nauk prawnych W publikacjach z zakresu prawa nie ma tylu definicji dystrybucji i kanałów dystrybucji, ani tym bardziej klasyfikacji, co w publikacjach ekonomicznych. Jednak można wyróżnić kilka problemów związanych z dystrybucją ubezpieczeń dość często poruszanych przez doktrynę. 150 A. Kufel-Siemińska, Właściwości kanałów dystrybucji usług ubezpieczeniowych, Poznań 2005, s. 18. Podział podaję za A. Czubała, Dystrybucja …, s 25. 152 O znaczeniu i problemach związanych z bancassurance pisze A. Kubiak, Umowa ubezpieczenia na rzecz osoby trzeciej i na cudzy rachunek, Bydgoszcz, Toruń 2008, s. 90 i nast. Autorka zwraca uwagę, że banki są ważnymi podmiotami na rynku ubezpieczeniowym, a umowom zawieranym przez banki towarzyszy wiele problemów związanych z brakiem oraz nie przestrzeganiem istniejących regulacji prawnych. 151 67 Najistotniejszym z nich jest zakres podmiotowy pośrednictwa. Istnieją dwie koncepcje pośrednictwa153. Szersza (tzw. francuska) dzieli pośredników ubezpieczeniowych na trzy grupy: pracowników ubezpieczyciela, których zadaniem jest pozyskiwanie ubezpieczeń (akwizytorów); agentów ubezpieczeniowych; brokerów ubezpieczeniowych. Węższa (tzw. niemiecka) do pośredników ubezpieczeniowych zalicza jedynie agentów ubezpieczeniowych i brokerów ubezpieczeniowych. W Polsce obowiązuje koncepcja niemiecka, ponieważ art. 6 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym wymienia kategorie osób, które podejmując te same czynności, co pośrednicy ubezpieczeniowi nie muszą posiadać statusu pośredników ubezpieczeniowych. Są to członkowie zarządu, prokurenci oraz pracownicy ubezpieczyciela154. Należy też wspomnieć, że do chwili wejścia w życie ustawy nowelizującej ustawę o pośrednictwie ubezpieczeniowym w 2005 r. zakresem ustawy nie byli objęci agenci morscy i maklerzy morscy155. W projekcie nowej dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego jest przewidziane objęciem zakresem dyrektywy bezpośredniego kanału dystrybucji ubezpieczeń oraz likwidację możliwości zawierania ubezpieczeń turystycznych bez spełniania wymogów dyrektywy. Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym stanowi, że pośrednikami ubezpieczeniowymi są agenci ubezpieczeniowi i brokerzy ubezpieczeniowi. Artykuły 14, 15, 24 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym wprowadzają zakaz łączenia działalności agencyjnej z działalnością brokerską. Analizie poprawności i skuteczności tych przepisów jest poświęcona znaczna liczba opracowań156. Zdaniem J. Przybytniowskiego najwięcej emocji wzbudza funkcjonowanie na rynku ubezpieczeniowym podmiotu świadczącego usługi pośrednictwa ubezpieczeniowego na rzecz wielu firm – multiagenta157. Wprawdzie art. 11 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym 153 Por. E. Kowalewski, Pośrednictwo ubezpieczeniowe, [w:] A. Wąsiewicz (red), Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej, t. I. Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 1994 154 Por. P. Bałasz, K. Szaniawski, Ustawa o pośrednictwie …, s 46. 155 Por. E. Kowalewski, T. Sangowski, Prawo ubezpieczeń …, s. 401. 156 Dopuszczalne przez prawo powiązania analizuje A. Chróścicki, Agent nie może być brokerem, Gazeta Ubezpieczeniowa 2003 nr 44, s. 26; E. Kowalewski, Broker ubezpieczeniowy w świetle regulacji prawnej – zagadnienia cywilnoprawne, Prawo Asekuracyjne 1996, Nr 1 s. 43 opisuje jak fakt udzielania agentom ubezpieczeniowym spowodował proces obniżania się społecznego zaufania do brokerów ubezpieczeniowych. 157 J. Przybytniowski, Problem etyki pośrednictwa ubezpieczeniowego, Wiadomości Ubezpieczeniowe, 2001, nr 1-2. 68 jednoznacznie dopuścił funkcjonowanie tzw. multiagencji, ale problem reprezentowania przez agenta kilku zleceniodawców cały czas istnieje i nie jest uregulowany w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym. IV.4.3 Funkcjonowanie ubezpieczeniowym kanałów dystrybucji na polskim rynku W literaturze ubezpieczeniowej o kanałach dystrybucji usług ubezpieczeniowych pisze się na gruncie marketingu dóbr materialnych, dokonując bezpośredniego przeniesienia z dorobku tej dziedziny ubezpieczeniowych 158 nauk ekonomicznych, nie uwzględniając specyfiki usług . Niestety brak opracowań dotyczących kanałów dystrybucji negatywnie wpływa na legislację i stosowanie prawa w tym zakresie. Artykuł 3 ust. 3 pkt. 1 ustawy o działalności ubezpieczeniowej stwierdza, że czynnościami ubezpieczeniowymi są m.in. zawieranie umów ubezpieczenia, umów reasekuracji lub umów gwarancji ubezpieczeniowych lub zlecanie ich zawierania uprawnionym pośrednikom ubezpieczeniowym w rozumieniu ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym159. Zgodnie z art. 2 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym pośrednictwo ubezpieczeniowe jest wyłącznie wykonywane przez agentów ubezpieczeniowych i brokerów ubezpieczeniowych. Od powyższej zasady jest jednak kilka wyjątków. Bezpośredni kanał dystrybucji ubezpieczeń jest zdefiniowany przez art. 6 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, zgodnie, z którym zawieranie lub wykonywanie umów ubezpieczenia przez członka zarządu zakładu ubezpieczeń, prokurenta zakładu ubezpieczeń lub przez osobą będącą pracownikiem160 ubezpieczyciela, w imieniu i na rzecz tego zakładu, nie jest pośrednictwem ani wykonywaniem czynności agencyjnych w rozumieniu ustawy. 158 A. Kufel-Siemińska, Właściwości kanałów …, s. 7. Autorka w dalszej części pracy twierdzi, że zagadnienia związane z kanałami dystrybucji usług ubezpieczeniowych są zwykle ujmowane w ujęciu podmiotowym z perspektywy prawnej. Niestety autorka nie podaje przykładów takich opracowań. Prawdopodobnie pisze tu o pracach poświęconych pośrednictwu ubezpieczeniowemu, opisujących działalność agentów ubezpieczeniowych i brokerów ubezpieczeniowych. Tych opracowań jest dużo, ale należy zaznaczyć, że zazwyczaj autorzy nie mają ambicji opisywania kanałów dystrybucji, a jedynie zajmują się analizą regulacji prawnych dotyczących pośredników ubezpieczeniowych. 159 Na marginesie należy wspomnieć o trafnej uwadze E. Kowalewskiego i T. Sangowskiego, że ustawa o działalności gospodarczej, mimo że nie jest aktem nadrzędnym w stosunku do innych ustaw ubezpieczeniowych to wykazuje cechy tzw. aktu wiodącego. Kowalewski E., Sangowski T., Prawo ubezpieczeń gospodarczych. Komentarz, Warszawa 2004, s. 26. 160 Zgodnie z art. 2 Ustawy z dnia 26.06.1974 r. Kodeks pracy pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Należy podkreślić, że za pracownika nie można uznać osoby zatrudnionej na podstawie, popularnej, umowy zlecenia. 69 W okresie od 01.01.2004 r. do 31.12.2005 r.161 na podstawie art. 3 przepisów ustawy nie stosowało się do podmiotów świadczących morskie usługi agencyjne lub morskie usługi maklerskie162. Jak podkreślali przedstawiciele doktryny163 powyższe rozwiązanie nie było zgodne z dyrektywą w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego164. Również na podstawie art. 3 ustawy pośrednictwie ubezpieczeniowym przepisów ustawy nie stosuje się, gdy są spełniane (łącznie) poniższe warunki165: umowa ubezpieczenia, której zawarcia lub wykonania dotyczą czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego, wymaga wiedzy jedynie w zakresie oferowanej ochrony ubezpieczeniowej oraz nie jest umową ubezpieczenia na życie ani umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej; podstawową działalnością przedsiębiorcy nie jest działalność w zakresie pośrednictwa ubezpieczeniowego; umowa ubezpieczenia, której zawarcia lub wykonania dotyczą czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego, zawierana jest, jako uzupełnienie dostarczanych przez przedsiębiorcę towarów lub świadczonych usług, i pokrywa następujące ryzyka: zniszczenia, utraty lub uszkodzenia tych towarów, uszkodzenia lub utraty bagażu oraz innych ryzyk związanych z usługami w zakresie podróży oferowanymi przez przedsiębiorcę, w tym objętych ubezpieczeniem na życie lub ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej; wysokość rocznej składki należnej z umowy ubezpieczenia, a w przypadku umowy ubezpieczenia grupowego wysokość rocznej składki opłacanej przez ubezpieczającego, nie przekracza kwoty stanowiącej równowartość 500 euro, obliczonej w złotych według średniego kursu ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski w tabeli kursów nr 1 każdego roku, a czas trwania umowy ubezpieczenia nie przekracza 5 lat. 161 Przepis przestał obowiązywać w związku z wejściem w życie Ustawy z dnia 8.07.2005 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, ustawy o działalności ubezpieczeniowej oraz ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, Dz.U. 2005 nr 167 poz. 1396 162 Działalność tych podmiotów reguluje Ustawa z dnia 18 września 2001 r. Kodeks morski, Dz. U. 2001 nr 138 poz. 1545. 163 A. Chróścicki, Ustawa o pośrednictwie …, s. 16. 164 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/92/WE z 9 grudnia 2002 r. w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego, Dz. Urz. Nr L 9 z dn. 15.01.2003 r. 165 Zapisy te zostały wprowadzone w krajowy porządek prawny na podstawie Art. 1 pkt. 1 Ustawy z dnia 18.02.2005 r. o zmianie ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. 2005 Nr 48 poz. 447. 70 Artykuł 3 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym jest kopią art. 1 ust. 2 dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego. Ze względu, że wszystkie warunki mają być spełnione łącznie ich zastosowanie ma ograniczony zasięg. w praktyce stosuje się je do zawierania ubezpieczeń przez podmioty zajmujące się turystyką (organizatorów turystyki, agentów i pośredników turystycznych166)167. Powyższe regulacje „zastąpiły” art. 10 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, który został uchylony w 2005 r. 168 . Zgodnie z tym przepisem przedsiębiorca mógł, na podstawie umowy zawartej z ubezpieczycielem, wykonywać działalność agencyjną, jako działalność uzupełniającą do podstawowej działalności gospodarczej, bez konieczności wykonywania czynności agencyjnych przez osoby fizyczne spełniające wymóg określony w art. 9 ust. 1 pkt. 5, jeżeli: działalność agencyjna pozostawała w bezpośrednim związku z podstawową działalnością tego przedsiębiorcy i nie wymagała szczegółowej wiedzy w zakresie ubezpieczeń; czas trwania umowy ubezpieczenia nie przekraczał 12 miesięcy; wykonywał czynności agencyjne osobiście lub przy pomocy osób zatrudnionych u tego przedsiębiorcy na podstawie umowy o pracę. Przepis nie miał zastosowania do ubezpieczeń na życie169. Należy wspomnieć, że art. 41 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym oraz rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie składania wniosków o wpis do rejestru agentów ubezpieczeniowych oraz zgłaszania zmian danych objętych tym wpisem170 stwierdzały, że do 166 Por. zapisy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2007 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), Dz.U. 251, poz. 1885. 167 Por. P. Bałasz, K. Szaniawski, Ustawa o pośrednictwie …, s. 32. 168 Por. Art. 1 pkt. 9 Ustawy z dnia 18 lutego 2005 r. o zmianie ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. 2005 Nr 48 poz. 447. 169 K. Przewalska, M. Orlicki tak uzasadniają potrzebę istnienia „specjalnych” zasad dla pewnych agentów ubezpieczeniowych: Przepisy ustawy, jak dotychczas, przewidują pewne wyjątki od wymogu wykonywania czynności agencyjnych przez osoby, które muszą posiadać pełną wiedzę i szczególne kwalifikacje. Mowa tutaj o tzw. „ubocznej” działalności agencyjnej, kiedy przedsiębiorca dodatkowo pośredniczy w zawieraniu umów ubezpieczenia. Sytuacje takie występują w pewnych obszarach działalności i są ściśle związane z jej wykonywaniem. Jako przykład można wskazać organizatorów turystyki czy też dealerów samochodowych. Wykonywanie usług pośrednictwa ubezpieczeniowego w takich przypadkach jest uzupełnieniem prowadzonej działalności. Pośredniczenie w zawieraniu umów ubezpieczenia w takich sytuacjach nie wymaga również tak głębokiej wiedzy jak w przypadku wykonywania tej działalności jako działalności podstawowej. z tego względu ustawodawca przewidział wprowadzenie przepisu umożliwiającego wykonywanie działalności agencyjnej bez obowiązku wykonywania czynności agencyjnych przez osoby fizyczne spełniające wymóg określony w art. 9 ust. 1 pkt. 5 (odbycie szkolenia zakończonego zdanym egzaminem). Patrz: K. Przewalska, M. Orlicki, Nowe prawo …, s 371. 170 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 12 listopada 2003 r. w sprawie sposobu składania wniosków o wpis do rejestru agentów ubezpieczeniowych oraz zgłaszania zmian danych objętych tym wpisem, Dz.U. 2003 nr 211 poz. 2053. 71 rejestru agentów ubezpieczeniowych zgłasza się jedynie samych przedsiębiorców bez danych osób wykonujących czynności agencyjne. Jednak te osoby musiały spełniać wymogi określone w art. 9 ust. 1-4171. W ustawie o działalności ubezpieczeniowej z 1990 r. istniał art. 37e ust. 3 stwierdzający, że organ nadzoru172, na wniosek zakładu ubezpieczeń lub zainteresowanego wydaje zezwolenie na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego. Na podstawie art. 37e ust. 5 PUNU, opierając się na zarządzeniu Ministra Finansów173, mógł zwolnić niektóre grupy osób wykonujących działalność agencyjną od obowiązku uzyskania zezwolenia. Zwolnienie mogło dotyczyć przedsiębiorców wykonujących działalność agencyjną, jako działalność uzupełniającą związaną z podstawowym zakresem jego działalności. Zwolnienie nie mogło dotyczyć przedsiębiorców pośredniczących na rzecz i w imieniu zakładów ubezpieczeń oferujących ubezpieczenia na życie174. Mimo wykreślenia art. 10 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym oraz usunięcia przepisów odnoszących się do tej kategorii przedsiębiorców m.in. z art. 39, 41 nadal istnieje kategoria agentów ubezpieczeniowych, których można określić mianem „zwolnionych”. Jest to nieco „dziwna” kategoria, ponieważ w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym nie ma żadnego przepisu, który by o nich mówił za wyjątkiem dość enigmatycznego przepisu (art. 40 ust. 2 pkt. 2) mówiącego, że w rejestrze agentów ubezpieczeniowych znajduje się informacja, czy agent ubezpieczeniowy jest bankiem, spółdzielczą kasą oszczędnościowo-kredytową, albo innym podmiotem, do którego stosuje się szczególne zasady w zakresie spełniania przez osoby wykonujące czynności agencyjne warunku, o którym mowa w art. 9 ust. 1 pkt. 5. Zapis o takiej samej treści jak w art. 40 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym znajduje się w par 3 pkt. 1 ust. 4 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 18.09.2006 r. w sprawie prowadzenia rejestru pośredników ubezpieczeniowych oraz sposobu udostępniania informacji z tego rejestru175. W nieobowiązującym już rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 4.07.2005 r. w sprawie sposobu składania wniosków o wpis albo o zmianę wpisu do rejestru agentów ubezpieczeniowych oraz wykazu dokumentów dołączonych do takich 171 Powyższe rozwiązanie należy uznać za niezgodne z dyrektywą w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego. Por. R. Potrzeszcz, Komentarz do ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, [w] Rogowski S. (red), Prawo ubezpieczeń - ustawy z komentarzem, Poltex Warszawa 2004, s. 497. 172 Wówczas Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeń (PUNU). 173 Zarządzenie Ministra Finansów z dnia 7 listopada 1995 r. w sprawie określenia warunków zwalniania niektórych osób wykonujących działalność agencyjną od obowiązku jej wykonywania przy pomocy osób fizycznych posiadających zezwolenie Państwowego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego, M.P. 1995 nr 59 poz. 661 174 Por. A. Chróścicki, Ustawa o pośrednictwie …, s. 45. 175 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 września 2006 r. w sprawie prowadzenia rejestru pośredników ubezpieczeniowych oraz sposobu udostępniania informacji z tego rejestru, Dz.U. 2006 nr 178 poz. 1316 72 wniosków176 w par 5 pkt. 3 oraz par 7 pkt. 3 była mowa o oświadczeniach ubezpieczyciela, które dołącza się do wniosków o wpis lub o zmianę wpisu do rejestru agentów ubezpieczeniowych mówiące, że w przypadku danego agenta ubezpieczeniowego zastosowano szczególne zasady w zakresie spełniania przez osoby fizyczne warunku, o którym mowa w art. 9 ust. 1 pkt. 5 ustawy, bądź też agent ubezpieczeniowy utracił ten status. Analogicznego przepisu nie ma już w aktualnie obowiązującym rozporządzeniu177. Dopiero po analizie rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 7.07.2005 r. w sprawie minimalnego zakresu szkolenia osób ubiegających się o wykonywanie czynności agencyjnych oraz zakresu obowiązujących tematów egzaminu i trybu jego przeprowadzania178 można zrozumieć powyższe przepisy. Zgodnie z § 2 pkt. 2 ww. rozporządzenia osoba, która będzie wykonywała czynności agencyjne w odniesieniu do umów ubezpieczeń działu II, które pozostawać będą w bezpośrednim związku z podstawową działalnością agenta ubezpieczeniowego i nie będą wymagać szczegółowej wiedzy w zakresie ubezpieczeń oraz czas trwania umowy ubezpieczenia nie przekracza 12 miesięcy, w przypadku, gdy osoba ta jest zatrudniona u agenta ubezpieczeniowego na podstawie umowy o pracę odbywa szkolenie w wymiarze, co najmniej 36 godzin (o 12 lub nawet 116 godzin mniej niż inne osoby fizyczne wykonujące czynności agencyjne). Reasumując mimo uchylenia art. 10 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym i braku delegacji ustawowej do stworzenia odpowiednich przepisów nadal istnieje kategoria „zwolnionych” agentów ubezpieczeniowych działających na prawie tych samych zasadach co wcześniej. Analizując kanały dystrybucji w ujęciu podmiotowym należy wspomnieć również o rozporządzeniu Ministra Finansów w sprawie danych gromadzonych w bazach danych tworzonych przez Polską Izbę Ubezpieczeń179. Na mocy ww. rozporządzenia PIU gromadzi m.in. dane dotyczące ubezpieczeń działu i obejmujące kwotę składki przypisanej brutto z podziałem na sposób zawarcia umowy ubezpieczenia w tym umowy zawierane indywidualnie, umowy grupowe i umowy zawierane za pośrednictwem banków oraz czy 176 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 4 lipca 2005 r. w sprawie sposobu składania wniosków o wpis albo o zmianę wpisu do rejestru agentów ubezpieczeniowych oraz wykazu dokumentów dołączonych do takich wniosków, Dz.U. 2005 nr 125 poz. 1052 177 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 8 września 2010 r. w sprawie wniosków o wpis albo o zmianę wpisu do rejestru agentów ubezpieczeniowych, Dz.U. 2010 nr 173 poz. 1170. 178 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 7 lipca 2005 r. w sprawie minimalnego zakresu szkolenia osób ubiegających się o wykonywanie czynności agencyjnych oraz zakresu obowiązujących tematów egzaminu i trybu jego przeprowadzania, Dz.U. 2005 nr 125 poz. 1053. 179 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 sierpnia 2007 w sprawie danych gromadzonych w bazach danych tworzonych przez Polską Izbę Ubezpieczeń, Dz. U. 2007 Nr 159, poz. 1119. 73 umowy ubezpieczenia były zawarte za pośrednictwem agentów, multiagentów, brokerów, pracowników etatowych, instytucji finansowych, Internetu, infolinii zakładów ubezpieczeń i innych podmiotów180. Nieco odmienne dane gromadzone są odnośnie liczby umów oraz liczby ubezpieczonych z podziałem na ubezpieczenia zaliczane do ubezpieczeń indywidualnych, ubezpieczenia zaliczane do ubezpieczeń grupowych, ubezpieczenia za pośrednictwem banków, agentów, multiagentów, brokerów, pracowników etatowych, instytucji finansowych, Internetu, infolinii zakładów ubezpieczeń i innych podmiotów181. Jak widać na podstawie rozporządzenia w sprawie danych gromadzonych w bazach danych tworzonych przez Polską Izbę Ubezpieczeń zakres danych, jakie zbiera PIU jest znaczny i szczegółowy. Niestety rozporządzenie mówi jedynie o zbieraniu danych o podmiotach zawierających ubezpieczenia działu I i całkowicie pomija analogiczne dane odnośnie ubezpieczeń działu II. Zawiera też wiele innych błędnych sformułowań, które sprawiają, że gromadzone dane mają niewielką wartość. W par 4 pkt. 1 rozporządzenia w sprawie danych gromadzonych w bazach danych tworzonych przez Polską Izbę Ubezpieczeń mowa o ubezpieczeniach zawieranych indywidualnie, umowach grupowych i zawieranych przez banki. Obok dwóch pierwszych kategorii, które są obszernie i szczegółowo opisane w literaturze ekonomicznej i prawniczej wprowadza trzecią tzn. ubezpieczenia zawierane za pośrednictwem banków. Rozporządzenie nie precyzuje czy traktować je, jako osobną kategorię czy też umowy ubezpieczenia zawierane przez banki zaliczać również, do której z dwóch pierwszych kategorii. Nie wiadomo też, dlaczego odnośnie przypisu składki brutto i liczby umów182 rozporządzenie wymienia rożne podmioty. Na dodatek oba te wyliczenia są niekonsekwentne i błędne. W obu przypadkach jest mowa o zawieraniu umów ubezpieczenia za pośrednictwem infolinii zakładów ubezpieczeń i innych podmiotów. Z analizy celowościowej wynika, że prawdopodobnie chodzi o zawieranie umów ubezpieczenia przez infolinie ubezpieczycieli jednak po zastosowaniu interpretacji językowej można dojść do wniosku, że chodzi o infolinie prowadzone przez inne podmioty niż ubezpieczyciele. Mogą, więc istnieć dwie kategorie infolinii, prowadzone przez ubezpieczycieli i przez inne podmioty. Pierwsza kategoria pokrywa się kategorią pracowników etatowych, druga z pozostałymi. Tak, więc 180 Par 4 pkt. 1 i 2. Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 18 sierpnia 2007 w sprawie danych gromadzonych w bazach danych tworzonych przez Polską Izbę Ubezpieczeń, Dz. U. 2007 Nr 159, poz. 1119. 181 Par 4 pkt. 3. Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 18 sierpnia 2007 w sprawie danych gromadzonych w bazach danych tworzonych przez Polską Izbę Ubezpieczeń, Dz. U. 2007 Nr 159, poz. 1119. 182 Par 4 pkt. 2 lit. a oraz par 4 pkt. 3 lit. c Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 18 sierpnia 2007 w sprawie danych gromadzonych w bazach danych tworzonych przez Polską Izbę Ubezpieczeń, Dz. U. 2007 Nr 159, poz. 1119. 74 ubezpieczenie zawarte przez pracownika etatowego ubezpieczyciela może zostać zakwalifikowane, do co najmniej dwóch kategorii. Niestety brak kategorii, do której można by przyporządkować umowy ubezpieczenia zawierane przez członków zarządu i prokurentów ubezpieczyciela, którzy nie zawsze posiadają status pracownika. W obu zapisach powtarzają się określenia (bez ich definiowania) agent i broker, ale należy uznać, że chodzi o agenta ubezpieczeniowego i brokera ubezpieczeniowego. Pojęcia te są zdefiniowane w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Niestety w polskim prawie brak definicji multiagenta. Można jedynie domyślać się, że chodzi tu o agenta ubezpieczeniowego. Jednak możliwe są tu, co najmniej dwie możliwe interpretacje. Multiagentem może być agent ubezpieczeniowy, który ma zawarte, co najmniej dwie umowy agencyjne z ubezpieczycielami (niezależnie czy są to zakłady ubezpieczeń tego samego działu ubezpieczeń, zgodnie z załącznikiem do ustawy o działalności ubezpieczeniowej, czy innych działów), albo agent ubezpieczeniowy wykonujący czynności agencyjne na rzecz więcej niż jednego zakładu ubezpieczeń w zakresie tego samego działu ubezpieczeń, zgodnie z załącznikiem do ustawy o działalności ubezpieczeniowej183. W rozporządzeniu w sprawie danych gromadzonych w bazach danych tworzonych przez Polską Izbę Ubezpieczeń jest mowa o umowach ubezpieczenia zawieranych za pośrednictwem instytucji finansowych. Kodeks spółek handlowych określa, że instytucjami finansowymi są banki, fundusze inwestycyjne, towarzystwa funduszy inwestycyjnych lub powierniczych, narodowe fundusze inwestycyjne, zakłady ubezpieczeń, fundusze powiernicze, towarzystwa emerytalne, fundusze emerytalne, domy maklerskie184. Dziwi, więc wyszczególnienie w par 4 pkt. 3 lit c banków obok instytucji finansowych. Rozporządzenie nie odnosi się też do faktu, że te podmioty mogą pośredniczyć w zawieraniu umów ubezpieczeń, jako agenci ubezpieczeniowi lub brokerzy ubezpieczeniowi. Na koniec należy wspomnieć o braku definicji pośredniczenia. W rozporządzeniu jest mowa o umowach ubezpieczenia zawieranych za pośrednictwem, co rodzi kolejny problem z interpretacją. Można ten przepis interpretować dwojako. Jako pośredniczenie na rzecz, lub też pośredniczenie na rzecz i w imieniu. Reasumując, ze względu na powyższe błędy (szczególnie możliwość przypisania podmiotu pośredniczącego w zawieraniu umów ubezpieczenia do kilku kategorii oraz możliwość różnej interpretacji niektórych regulacji) rozporządzenie nie gwarantuje rzetelnych 183 Por. T. Mintoft-Czyż, Anachroniczna definicja pośrednictwa, Gazeta Bankowa marzec 2004 oraz Biuletyn Roczny. Rynek ubezpieczeń 2008, Tablica 22. Rejestr agentów ubezpieczeniowych. 184 Art. 4 Ustawy z dnia 15 września 2000r. Kodeks spółek handlowych, Dz. U. 2000 nr 94 poz. 1037 z późn. zm. 75 informacji o kanałach dystrybucji ubezpieczeń. Rozporządzenie zamiast opisywać kanały dystrybucji ubezpieczeń raczej, w sposób dość chaotyczny, wymienia podmioty, które mogą pośredniczyć w zawieraniu ubezpieczeń. Na dodatek rozporządzenie nie jest do końca zgodne z ustawą o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Należy też powtórnie zaznaczyć, że zbierane są informacje jedynie o podmiotach pośredniczących na rzecz ubezpieczycieli działu I. Dodatkowo Polska Izba Ubezpieczeń opracowując dane185 popełniła kolejne błędy. Na przykład podając dane dotyczące składki przypisanej brutto w dziale II - kanały dystrybucji agentów ubezpieczeniowych podzielono na osoby fizyczne i na osoby prawne. Natomiast osoby prawne podzielono na banki, SKOKI, pozostałe podmioty bez osobowości prawnej oraz przedsiębiorców (art. 10 ustawy pośrednictwie). Powyższe wyliczenie zawiera kilka błędów. Największym wydaje się zaliczenie podmiotów bez osobowości prawnej właśnie do osób prawnych. Niedopuszczalne jest też zaliczenie przedsiębiorców działających na podstawie art. 10 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym do osób prawnych. Abstrahując od tego, że art. 10 został już dawno wykreślony nigdy nie istniał wymóg, aby ci przedsiębiorcy byli osobami prawnymi. Według Polskiej Izby Ubezpieczeń sprzedaż bezpośrednia dokonywana jest przez pracowników, Internet, telefon i inne. Ciekawostką jest, że sprzedaż w dziale „inne” za rok 2009 wynosi prawie 8 razy więcej niż przez Internet – mimo to nie jest wyjaśnione, czym są inne kanały dystrybucji bezpośredniej. Zakładam, że członkowie zarządów i prokurenci nie zawierają aż tak dużo ubezpieczeń. Te błędy powodują, że powyższe zestawienie ma małą wartość merytoryczną. Ze względu na szerokie uprawnienia kontrolne186, zakres danych, jakie posiada187 najwłaściwszym organem do analizy kanałów dystrybucji jest Komisja Nadzoru Finansowego. KNF co roku publikuje Biuletyny Roczne188. Dane są publikowane w podziale na ubezpieczenia na życie i pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe. Po analizie biuletynów z danymi za lata 2004-2008 wynika, że zestawienia zawierają pewne błędy i nieścisłości. 185 Raport Polskiej Izby Ubezpieczeń Ubezpieczenia 2009, dostępny na stronie internetowej www.piu.org.pl. Więcej na ten temat A. Daszewski, Komentarz do ustawy z dnia 22.05.2003 r. o działalności ubezpieczeniowej [w:] Rogowski S. (red), Prawo ubezpieczeń - ustawy z komentarzem, Poltex Warszawa 2004, s. 236 i nast. 187 Więcej na ten temat M. Maliszewska, Komentarz do ustawy z dnia 22.05.2003 r. o działalności ubezpieczeniowej [w:] Rogowski S. (red), Prawo ubezpieczeń - ustawy z komentarzem, Poltex Warszawa 2004, s. 207 i nast. 188 Dostępne m.in. na stronie internetowej Komisji Nadzoru Finansowego pod adresem: http://www.knf.gov.pl/rynek_ubezpieczen/Dane_o_rynku/Dane_roczne/index.html 186 76 W danych przedstawionych przez organ nadzoru ubezpieczeniowego za 2004 r. spośród agentów ubezpieczeniowych zostały wyróżnione banki. postanowienia rozporządzeń wydanych na podstawie ustawy Ze względu na o pośrednictwie ubezpieczeniowym189 należałoby uzupełnić ten przepis o spółdzielcze kasy oszczędnościowokredytowe. Nie wymieniono agentów morskich oraz maklerów morskich (na mocy art. 3 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym do dnia 31.12.2005 przepisów ustawy nie stosowało się do tych podmiotów w zakresie pośrednictwa lub wykonywania umów ubezpieczenia morskiego). W danych za rok 2008 pojawiają się pozycje mówiące o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, bowiem mimo zmiany rozporządzeń190 nadal tak samo traktowane są banki jak i spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe. W tabeli prezentującej kanały dystrybucji ubezpieczeń działu II pojawia się pozycja o bardzo długiej nazwie: agenci ubezpieczeniowi pośredniczący przy zawieraniu umów ubezpieczenia, które pozostają w bezpośrednim związku z ich podstawową działalnością i nie wymagają szczegółowej wiedzy w zakresie ubezpieczeń, oraz gdy czas trwania umowy ubezpieczenia nie przekracza 12 miesięcy, wykonujący czynności agencyjne przy pomocy osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Jest to nic innego jak kategoria agentów „zwolnionych”, o których była mowa wcześniej. Ze względu na brak jednoznacznego przepisu na podstawie, którego ci agenci ubezpieczeniowi działają organ nadzoru zdecydował się na tak długą nazwę. Brak jednak osobnej kategorii podmiotów, o których mowa w art. 3 ust. 2 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. We wszystkich zestawieniach brak pozycji mówiącej o umowach ubezpieczenia zawieranych przez prokurentów i członków zarządu ubezpieczyciela, którzy przecież nie muszą być pracownikami etatowymi ubezpieczyciela191. Nie ma też podziału, analogicznego jak dla agentów ubezpieczeniowych, brokerów ubezpieczających działających, jako osoby prawne, na banki, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe oraz pozostałe osoby 189 W szczególności chodzi o Par 2 pkt. 2 Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 5 grudnia 2003 r. w sprawie minimalnego zakresu szkolenia osób ubiegających się o wykonywanie czynności agencyjnych oraz zakresu obowiązujących tematów egzaminu i trybu jego przeprowadzania, Dz.U. 2003 nr 217 poz. 2131; par 2 pkt. 4 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 4 grudnia 2003 r. w sprawie prowadzenia rejestru pośredników ubezpieczeniowych oraz sposobu udostępniania informacji z tego rejestru, Dz.U. 2003 nr 211 poz. 2068. 190 Zob. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 września 2006 r. w sprawie prowadzenia rejestru pośredników ubezpieczeniowych oraz sposobu udostępniania informacji z tego rejestru, Dz.U. 2006 nr 178 poz. 1316; Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 7 lipca 2005 r. w sprawie minimalnego zakresu szkolenia osób ubiegających się o wykonywanie czynności agencyjnych oraz zakresu obowiązujących tematów egzaminu i trybu jego przeprowadzania, Dz.U. 2005 nr 125 poz. 1053. 191 Por. A. Chróścicki, Ustawa o pośrednictwie …, s. 20. 77 prawne192. Chociaż być może jest to spowodowane faktem, że żaden bank ani spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa nie uzyskała statusu brokera ubezpieczeniowego. Niestety, mimo że liczba podmiotów, które mogą zawierać umowy ubezpieczenia w imieniu i na rzecz ubezpieczyciela ma charakter zamknięty zawsze istnieje pozycja „inne kanały dystrybucji”. Do 2003 r. do innych kanałów dystrybucji wliczano zawieranie umów ubezpieczenia za pomocą telefonu oraz przez Internet193. Po 2003 r. te sposoby są wymienione osobno. Prawdopodobnie jest to spowodowane rozwojem tych nowoczesnych sposobów dystrybucji. Należy jednak wspomnieć, że wartość składki przypisanej brutto nie w pełni odzwierciedla znaczenie tych kanałów dystrybucji. Wiele osób używa tych narzędzi do zapoznania się z warunkami ubezpieczenia oraz do wyliczenia należnej składki. Z tych narzędzi korzysta również wielu pośredników ubezpieczeniowych194, czasem ubezpieczyciele zakładają spółki zależne, które oferują zawieranie ubezpieczeń przez telefon oraz przez Internet195. Mimo tak wielu kategorii pośredników ubezpieczeniowych i sposobów zawierania umów ubezpieczenia zawartych w przepisach nikt nie zbiera danych na temat pośredników ubezpieczeniowych działających w Polsce na podstawie art. 16 i 31 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, przez co brak jest informacji ilu z tych pośredników faktycznie działa oraz jaki jest przypis składki przez nich zebranej. Brak wnikliwych opracowań, niewłaściwe przepisy oraz liczba definicji kanałów dystrybucji sprawiają, że brak jest dobrze opracowanych danych. Tym samym brakuje rzetelnych informacji jak w rzeczywistości wygląda dystrybucja ubezpieczeń. Ze względu na chaotyczne regulacje konieczne jest wprowadzenie nowych. Powinno się tak stać po wejściu w życie nowej dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego. Oprócz uporządkowania przepisów w pierwszej kolejności należy rozważyć zastąpienie agentów ubezpieczeniowych zależnymi pośrednikami ubezpieczeniowymi oraz taką modyfikację wymogów dla brokerów ubezpieczeniowych, aby mogli nimi zostać objęci multiagenci. 192 O bankach posiadających status brokera ubezpieczeniowego pisze A. Kubiak, Umowa ubezpieczenia na rzecz osoby trzeciej i na cudzy rachunek, Bydgoszcz-Poznań 2008, s. 91. 193 Por. J. Witkowska, Kanały dystrybucji usług ubezpieczeniowych, Toruń 2008, s. 41. 194 Za pomocą telefonu pośredniczył m.in. agent ubezpieczeniowy Call Center Poland SA (dane ze strony internetowej http://www.ccp.com.pl/CallCenterPoland/pl/Call_Center_Poland__Witamy_/ stan na dzień 01.12.2009 r.). Również wielu agentów działało wykorzystując Internet np. BRE Bank S.A. (dane za stroną http://www.mbank.pl/indywidualny/ubezpieczenia/ stan na dzień 01.12.2009 r.). 195 Taką spółką jest np. Allianz Direct New Europe Sp. z o.o. – spółka należąca do Grupy Allianz (dane za stroną https://www.allianzdirect.pl/ubezpieczenia/pytania-o-ubezpieczenia.html stan na dzień 01.12.2009 r.). 78 W aktach prawnych niższego rzędu oraz podczas analizy danych dotyczących dystrybucji ubezpieczeń należy uwzględniać rozwiązania przyjęte w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym. pośredników Kanały dystrybucji ubezpieczeniowych na ubezpieczeń powinny uwzględniać podział agentów ubezpieczeniowych i brokerów ubezpieczeniowych oraz możliwość dystrybucji ubezpieczeń przez podmioty wymienione w art. 3 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym i w art. 6 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym (tzn. prokurenci, pracownicy, członkowie zarządu ubezpieczycieli). 79 Rozdział V WYMOGI DLA PODMIOTÓW WYKONUJĄCYCH POŚREDNICTWO UBEZPIECZENIOWE Rozliczne wymogi są stawiane przed podmiotami chcącymi prowadzić działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego. W dyrektywie unijnej są opisane dość ogólnie. Znacznie dokładniej określone są w polskich regulacjach. Należy uznać, że polskie wymagania są zasadniczo zgodne z unijnymi. Niestety, część z nich jest zbyt rozbudowana, nielogiczna. Wiele z przepisów należy zmodyfikować. Art. 4 dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego jest zatytułowany „wymogi zawodowe”. Poświęcony jest wymogom, jakie muszą spełniać pośrednicy ubezpieczeniowi196. Artykuł wprowadza minimalne wymagania, jest sformułowany tak, aby każde państwo członkowskie mogło dostosować wymagania, które mają spełniać pośrednicy ubezpieczeniowi do specyfiki swojego rynku ubezpieczeniowego. Zgodnie z wymogami dyrektywy pośrednicy ubezpieczeniowi i reasekuracyjni powinni posiadać właściwą wiedzę i umiejętności. Jaki jest zakres wiedzy i poziom umiejętności ustala państwo członkowskie pośrednika. Dodatkowo państwo członkowskie może dostosować wymogi w odniesieniu do wiedzy i umiejętności do prowadzenia działalności pośrednictwa ubezpieczeniowego i dystrybucji ubezpieczeń, w szczególności wtedy, gdy podstawowa działalność prowadzona przez pośrednika jest inna, niż pośrednictwo ubezpieczeniowe. Taki pośrednik może prowadzić działalność w zakresie pośrednictwa ubezpieczeniowego jedynie wtedy, gdy spełnia warunki art. 4 dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego lub, jeżeli ubezpieczyciel przyjmuje na siebie odpowiedzialność za jego działania. Obowiązek sprawdzenia czy pośrednicy posiadają właściwą wiedzę może spoczywać na ubezpieczycielach. Ci, w razie takiej potrzeby, mogą zapewnić pośrednikom ubezpieczeniowym odpowiednie szkolenia. 196 B. Mrozowska, Status agenta ubezpieczeniowego po nowelizacji ustawy o działalności ubezpieczeniowej, Prawo Asekuracyjne 1996, nr 1, pisze o ustaleniu statusu zawodu agenta ubezpieczeniowego, a B. BalasNoszczyk, (Założenia do ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, Prawo Asekuracyjne 1998, nr 1) zastanawia się, czy działalność pośredników ma być traktowana, jako świadczenie usług czy zawód. E. Kowalewski (Projekt ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym - uwagi polemiczne, Prawo Asekuracyjne 1998, nr 2) stwierdził, że pośrednictwo ubezpieczeniowe jest rodzajem działalności gospodarczej a nie zawodem. Również ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym z 2003 r. jednoznacznie określa, że pośrednictwo ubezpieczeniowe jest działalnością gospodarczą (art. 5). 80 Dyrektywa w sposób wyraźny dopuszcza możliwość, aby osoby „pracujące w zakładzie”, ale nieprowadzące działalności w zakresie pośrednictwa ubezpieczeniowego, nie musiały spełniać powyższych wymogów. Również nie wszystkie osoby „wchodzące w skład struktur zarządzających tymi zakładami” muszą spełniać wymogi określone przez państwa członkowskie. Jednak dyrektywa wyraźnie zastrzega, że odpowiednia liczba osób wchodzących w skład struktur zarządzających tymi zakładami odpowiedzialnych za pośrednictwo w odniesieniu do produktów ubezpieczeniowych i wszystkie pozostałe osoby bezpośrednio zaangażowane w pośrednictwo ubezpieczeniowe, będą wykazywać się wiedzą i umiejętnościami niezbędnymi do wykonywania swoich obowiązków. Pośrednicy ubezpieczeniowi i reasekuracyjni powinni cieszyć się nieposzlakowaną opinią. Warunkiem minimalnym jest fakt nie bycia notowanym w rejestrach policyjnych lub innych odpowiednikach krajowych w związku z ciężkimi przestępstwami przeciwko mieniu lub innymi przestępstwami związanymi z działalnością finansową. Nie powinny na nich ciążyć uprzednie orzeczenia o upadłości, o ile nie zostali oczyszczeni z zarzutów zgodnie z prawem krajowym. Państwa członkowskie mogą umożliwić zakładowi ubezpieczeń sprawdzanie nieposzlakowanej opinii pośredników ubezpieczeniowych. Powyższy wymóg nie musi być stosowany wobec wszystkich osób fizycznych, pracujących w zakładzie i prowadzących działalność w zakresie pośrednictwa ubezpieczeniowego. Musi być jednak zapewnione, że struktura zarządzania takimi zakładami oraz pracownicy bezpośrednio zaangażowani w pośrednictwo ubezpieczeniowe spełniają ten wymóg. Pośrednicy ubezpieczeniowi są zobowiązani do posiadania ubezpieczenia od odpowiedzialności zawodowej obejmującego całe terytorium Wspólnoty lub jakąś inną, porównywalną gwarancję odpowiedzialności, wynikającej z zaniedbania zawodowego, opiewającą przynajmniej na 1.000.000 EUR, w stosunku do każdego roszczenia oraz 1.500.000 EUR rocznie w stosunku do wszystkich roszczeń. Dyrektywa dopuszcza, aby zamiast takich gwarancji za działalność pośrednika ubezpieczeniowego odpowiadał ubezpieczyciel. Państwa członkowskie są zobowiązane do podjęcia niezbędnych środków w celu ochrony konsumentów przed niezdolnością pośrednika ubezpieczeniowego do przekazania składki do zakładu ubezpieczenia lub do przekazania kwoty roszczenia lub zwrotu składki ubezpieczonemu. Istnieje kilka równoważnych zabezpieczeń, które mogą być stosowane pojedynczo lub łącznie. Owe zabezpieczenia mogą przyjąć formę: 81 przepisów przewidzianych prawem lub umową, według których sumy pieniędzy wpłacone przez klienta pośrednikowi traktuje się, jako wpłacone zakładowi, natomiast sumy pieniędzy wypłaconych przez zakład pośrednikowi nie traktuje się, jako wypłacone klientowi, o ile klient faktycznie ich nie otrzymuje; wymogu ubezpieczenia pośredników o trwałej zdolności finansowej w wysokości 4% sumy rocznych pobranych składek z zastrzeżeniem kwoty minimum 15.000 EUR; wymogu przekazywania sum pieniędzy klienta za pomocą ściśle wyznaczonych do tego celu rachunków klienta i niewykorzystywania tych rachunków do celu dokonywania zwrotów na rzecz innych wierzycieli w przypadku upadłości; wymogu ustanowienia funduszu gwarancyjnego. Zgodnie z dyrektywą prowadzenie działalności w zakresie pośrednictwa ubezpieczeniowego i reasekuracyjnego wymaga stałego spełniania wymogów zawodowych wymienionych w niniejszym artykule. Państwa członkowskie mogą zaostrzyć wymogi wymienione powyżej lub dołączyć inne wymogi dotyczące pośredników ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych zarejestrowanych w ramach ich jurysdykcji. W ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym brak jednego rozdziału zawierającego wymogi dla pośredników ubezpieczeniowych. Wymogi stawiane przed podmiotami, które chcą prowadzić działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego są „rozrzucone” po ustawie, a także znajdują się w innych aktach prawnych. Zgodnie z projektem zaproponowanym przez Komisję Europejską zakresem dyrektywy miałyby zostać objęte bezpośrednie kanały dystrybucji ubezpieczeń. Objęcie bezpośredniej dystrybucji ubezpieczeń wymogami dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego będzie wymagało wielu zmian w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym, prawdopodobnie również w ustawie o działalności ubezpieczeniowej. Być może także w innych aktach prawnych. Jednak nie będzie znaczących zmian na rynku ubezpieczeniowym. Ubezpieczyciele starannie dobierają pracowników, którzy cechują się wysokimi kwalifikacjami. 82 V.1 Wymogi dla chcących podmiotów wykonywać działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego Definicja agenta ubezpieczeniowego zawarta w art. 7 ust. 1 ustawy o pośrednictwie finansowym stwierdza, że agentem ubezpieczeniowym jest przedsiębiorca wykonujący działalność agencyjną na podstawie umowy agencyjnej zawartej z zakładem ubezpieczeń i wpisany do rejestru agentów ubezpieczeniowych. Wynika z tego, że jednym z podstawowych warunków, jakie musi spełniać podmiot chcący uzyskać status agenta ubezpieczeniowego jest posiadanie statusu przedsiębiorcy197. W ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym brak definicji przedsiębiorcy. Brak też wyraźnego odwołania do jednej z wielu definicji, jakie znajdują się w polskim prawie. Ze względu na znaczną liczbę definicji pojęcia „przedsiębiorca” w polskim prawie ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym powinna zawierać swoją definicję. Ewentualnie mogłoby być odesłanie do jednej z definicji zawartej w innym akcie prawnym. Ze względu na brak takich rozwiązań należy przeanalizować, która definicja powinna być stosowana. W art. 5 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym znajduje się przepis mówiący, że pośrednictwo ubezpieczeniowe jest działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej. Zgodnie z art. 2 i 4 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej198, aby wykonywać działalność gospodarczą należy posiadać status przedsiębiorcy. Natomiast zgodnie z art. 4 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną - wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą oraz wspólnik spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez niego działalności gospodarczej. W definicji agenta ubezpieczeniowego, zawartej w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym, jest również mowa, że ma on zawartą umowę agencyjną z ubezpieczycielem. Umowa agencyjna jest umową nazwaną, której definicja znajduje się w art. 758 § 1 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem przez umowę agencyjną przyjmujący zlecenie (agent) zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, do stałego pośredniczenia, za wynagrodzeniem, przy zawieraniu z klientami 197 Nie każdy przedsiębiorca może być agentem ubezpieczeniowym. Art. 7 ust. 2 mówi, że agentem ubezpieczeniowym nie może być przedsiębiorca prawomocnie pozbawiony prawa prowadzenia działalności gospodarczej zgodnie z art. 373 lub art. 374 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. 2009 nr 175 poz. 1361 z późn. zm.) w czasie trwania orzeczonego zakazu. 198 Por. C. Kosikowski, Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej. Komentarz, Warszawa 2005 s. 30 i nast. 83 umów na rzecz dającego zlecenie przedsiębiorcy albo do zawierania ich w jego imieniu. z powyższej definicji wynika, że agent powinien posiadać status przedsiębiorcy. Art. 431 Kodeksu cywilnego mówi, że przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna199 i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331 § 1200, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Art. 331 § 1 Kodeksu cywilnego stwierdza, że ustawa może przyznać zdolność prawną jednostkom organizacyjnym bez osobowości prawnej201. Inne wymogi należy spełnić, aby zostać brokerem ubezpieczeniowym. Zgodnie z art. 20 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym brokerem ubezpieczeniowym jest osoba fizyczna albo prawna posiadająca, wydane przez organ nadzoru, zezwolenie na wykonywanie działalności brokerskiej i wpisana do rejestru brokerów ubezpieczeniowych. Pomiędzy wymogami dla agentów ubezpieczeniowych i brokerów ubezpieczeniowych są znaczne różnice. Brokerem ubezpieczeniowym nie może zostać przedsiębiorca nieposiadający osobowości prawnej. Aby zostać brokerem ubezpieczeniowym konieczne jest uzyskanie zezwolenia i wpisu do rejestru brokerów ubezpieczeniowych. Jest to dziwna konstrukcja, bowiem zarówno wydanie zezwolenia jak i wpis do rejestru są dokonywane przez jeden organ, którym jest KNF. Taka konstrukcja jest niezrozumiała i w celu uproszczenia procedur należy zrezygnować z wydawania zezwoleń202. Wprawdzie w definicji brokera ubezpieczeniowego nie jest określone, że musi posiadać status przedsiębiorcy to niewątpliwie musi posiadać taki status. Wynika to z art. 5 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Zgodnie z art. 3 ust. 1 dyrektywy w odniesieniu do osób prawnych, Państwa Członkowskie rejestrują takie osoby oraz wskazują w rejestrze nazwiska osób fizycznych, wchodzące w skład zarządu, odpowiedzialne za działalność w zakresie pośrednictwa. Ten przepis ma dwa odpowiedniki w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Są to art. 40 ust. 2 pkt. 6 odnośnie agentów ubezpieczeniowych oraz art. 44 ust. 2 lit c odnośnie brokerów ubezpieczeniowych. Aby przedsiębiorca mógł zostać pośrednikiem ubezpieczeniowym również jego „organy zarządzające” muszą spełnić określone wymogi. Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, które chcą uzyskać status agenta ubezpieczeniowego muszą spełniać 199 Art. 33. Kodeksu Cywilnego stwierdza, że osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. 200 Do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych. 201 Patrz Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz do artykułów 1 - 449, praca zbiorowa pod. red Krzysztofa Pietrzykowskiego, Wydawnictwo C. H. Beck Warszawa 2005. 202 Więcej na temat zezwoleń na wykonywanie działalności brokerskiej i wpisu do rejestru brokerów ubezpieczeniowych w następnych rozdziałach. 84 wymogi zawarte w art. 9 ust. 1. Ten sam wymóg muszą spełnić wspólnicy spółek nieposiadających osobowości prawnej oraz co najmniej połowa z członków zarządu w przypadku osób prawnych203. Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, które chcą uzyskać status brokera ubezpieczeniowego muszą spełniać wymogi zawarte w art. 28 ust. 3. Powyższy wymóg musi spełnić co najmniej połowa z członków zarządu w przypadku osób prawnych204. Polskie rozwiązania znacznie różnią się od unijnych, ponieważ zgodnie z dyrektywą w rejestrze powinno się umieszczać nazwiska osób odpowiedzialnych za działalność w zakresie pośrednictwa. W polskich regulacjach nie sprecyzowano dane, których osób należy umieszczać w rejestrze co sugeruje, że ten obowiązek ma dotyczyć wszystkich osób. Zgodnie z dyrektywą w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego państwa członkowskie zapewniają, że odpowiednia liczba osób wchodzących w skład struktur zarządzających tymi zakładami odpowiedzialnych za pośrednictwo w odniesieniu do produktów ubezpieczeniowych (…) wykazują wiedzę i umiejętności niezbędne do wykonywania swoich obowiązków (art. 4 ust. 1 akapit 3), cieszą się nieposzlakowaną opinią oraz są niekarane (art. 4 ust. 2). Polskie przepisy są niezgodne z rozwiązaniami unijnymi, ponieważ nie określają, że odpowiednie wymogi muszą być spełnione przez osoby bezpośrednio odpowiedzialne za prowadzenie działalności pośrednictwa ubezpieczeniowego. Zgodnie z polskimi rozwiązaniami wymogi, które mają spełnić osoby fizyczne są ściśle powiązane z funkcją, jaką dana osoba pełni, a nie z zakresem obowiązków. Takie rozwiązanie może sprawić, że (w praktyce) za działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego będą odpowiadały osoby bez odpowiednich kwalifikacji. Należy znowelizować ustawę o pośrednictwie ubezpieczeniowym i dostosować ją do wymogów dyrektywy. Aby przedsiębiorca mógł uzyskać status brokera ubezpieczeniowego musi zawrzeć umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania działalności brokerskiej. Z niewiadomych przyczyn brak takiego wymogu odnośnie tzw. multiagentów, 203 W ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym brak jest szczegółowych regulacji odnośnie zmian w składzie zarządu oraz wśród wspólników. Ze względu na fakt, że ustawodawca nie przewidział „okresu dostosowawczego” należy uznać, że w momencie dokonywania zmian w składzie zarządu spółki lub wśród wspólników spółki osobowej powinno brać się pod uwagę art. 9 ust 1 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. 204 Sformułowania odnośnie spełniania tych wymogów są niewłaściwe. Zakładają, że osoby prawne, które będą się ubiegały o wpis będą miały status spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjnej (będą miały zarząd). Jest to błędne, ponieważ pośrednikami ubezpieczeniowymi mogą zostać wszyscy przedsiębiorcy a niektóre kategorie przedsiębiorców nie posiadają zarządów. Problem dotyczy zarówno agentów ubezpieczeniowych jak i brokerów ubezpieczeniowych. 85 mimo że oni także muszą posiadać ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania działalności agencyjnej. Nie muszą go jednak przestawiać przed uzyskaniem statusu tzw. multiagenta. Zgodnie z art. 24 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym broker ubezpieczeniowy m.in. nie może pozostawać w stałym stosunku umownym z ubezpieczycielem (ograniczenie nie dotyczy m.in. umów ubezpieczenia), posiadać akcji ubezpieczyciela za wyjątkiem dopuszczonych do obrotu na rynku regulowanym. Powyższe ograniczenia dotyczą również członków zarządu brokera ubezpieczeniowego oraz osób fizycznych wykonujących czynności brokerskie. Z regulacji zawartej w art. 7 ust. 2 oraz 28 ust. 3 pkt. 3a ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym wynika, że pośrednikiem ubezpieczeniowym nie może zostać przedsiębiorca prawomocnie pozbawiony prawa prowadzenia działalności gospodarczej na podstawie art. 373 lub art. 374 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze205, w czasie trwania orzeczonego zakazu. Należy uznać, że jest to realizacja, czy raczej próba realizacji, postulatu zawartego w art. 4 ust. 2 dyrektywy, że na pośrednikach ubezpieczeniowych nie powinny ciążyć uprzednie orzeczenia o upadłości, o ile nie zostali oczyszczeni z zarzutów zgodnie z prawem krajowym. Powyższą regulację należy ocenić pozytywnie. Jednak przepis dyrektywy należy prawidłowo implementować do polskiego prawa, ponieważ ma istotne znaczenie dla zapewnienia ochrony praw podmiotów poszukujących ochrony ubezpieczeniowej206. Przepis dyrektywy dotyczy ogłoszenia upadłości, tymczasem przepis ustawy – pozbawienia prawa prowadzenia działalności gospodarczej. Przesłanki ogłoszenia upadłości są zupełnie inne niż przesłanki wydania zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. Należy zaznaczyć, że pośrednicy ubezpieczeniowi działający na podstawie art. 16 i 31 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym nie muszą spełniać wymogów stawianych przez ustawę. V.2 Wymogi dla osób fizycznych chcących wykonywać czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego 205 206 Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze, Dz.U. 2003 nr 60 poz. 535. Por. P. Bałasz, K. Szaniawski, Ustawa o pośrednictwie …, s. 130. 86 Zgodnie z art. 4 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym pośrednicy ubezpieczeniowi są zobowiązani posiadać właściwą wiedzę i umiejętności oraz posiadać nieposzlakowaną opinię (warunkiem minimalnym jest niefigurowanie w rejestrach w związku z popełnieniem ciężkich przestępstw przeciwko mieniu lub innych przestępstw związanych z działalnością finansową). Warunki jakie muszą spełniać osoby fizyczne wykonujące czynności agencyjne określone są w art. 9 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, a analogicznym przepisem dla osób fizycznych wykonujących czynności brokerskie jest art. 28. Zgodnie z tymi przepisami osoby wykonujące czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego nie mogą być prawomocnie skazana za umyślne przestępstwo: przeciwko życiu i zdrowiu; przeciwko wymiarowi sprawiedliwości; przeciwko ochronie informacji; przeciwko wiarygodności dokumentów; przeciwko mieniu; przeciwko obrotowi gospodarczemu; przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi; skarbowe207. Osoba ta musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych, dawać rękojmię należytego wykonywania czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego, posiadać co najmniej średnie wykształcenie. Dodatkowo aby móc wykonywać czynności agencyjne należy odbyć szkolenie zorganizowane przez ubezpieczyciela (oraz zdać egzamin), a do wykonywania czynności brokerskich zdać egzamin przed Komisją Egzaminacyjną dla Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych. Pełną zdolność do czynności prawnych posiada zdecydowana większość osób, które ukończyły 18 lat tak więc jest to warunek, który spełnia większość osób208. Jest to łatwe do jednoznacznego zweryfikowania. Dawanie rękojmi należytego wykonywania czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego jest już kategorią niejednoznaczną. Ocenie powinna podlegać dotychczasowa działalność danej osoby. Ocena powinna być wszechstronna, dokonana na podstawie wszelkich dokumentów i innych źródeł209. 207 Więcej na ten temat w P. Bałasz, K. Szaniawski, Ustawa o pośrednictwie …, s. 62. Kwestię posiadania pełnej zdolności do czynności prawnej uregulowane są w Kodeksie Cywilnym. 209 Por. Z. Brodecki, M. Serwach, Prawo ubezpieczeń gospodarczych, Kraków, Zakamycze 2005, s. 1107. 208 87 Kolejnym wymogiem jest posiadanie co najmniej wykształcenia średniego. Zgodnie z art. 11a ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty210 wykształcenie średnie posiada osoba, która ukończyła szkołę ponadpodstawową. Wyjątkiem są osoby, które ukończyły zasadniczą szkołę zawodową, szkołę zasadniczą lub inną szkołę równorzędną oraz ukończyła szkołę ponadgimnazjalną, z wyjątkiem zasadniczej szkoły zawodowej o okresie nauczania nie krótszym niż 2 lata i nie dłuższym niż 3 lata oraz trzyletnią szkołę specjalną do przysposabiającą pracy dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniów z niepełno sprawnościami sprzężonymi. Polski ustawodawca ustanowił dwa różne sposoby zapewnienia, aby osoby wykonujące czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego posiadały odpowiednią wiedzę i umiejętności. Osoby fizyczne chcące wykonywać czynności brokerskie muszą zdać egzamin przed Komisją Egzaminacyjną dla Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych. Zasady działania Komisji określa wspomniany już art. 36 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym oraz wydane na jego podstawie rozporządzenie211. Członkowie Komisji są powoływani i odwoływani przez ministra właściwego do spraw instytucji finansowych na wniosek organu nadzoru. Muszą posiadać wyższe wykształcenie i wyróżniać się wiedzą z dziedziny ubezpieczeń osobowych i majątkowych. W pracach Komisji może brać udział dwóch obserwatorów wyłonionych przez ogólnopolskie organizacje brokerów. Komisja współpracuje z Komisją Nadzoru Finansowego. Sam egzamin składa się ze 100 pytań, odbywa się w formie pisemnej. Aby egzamin zdać należy odpowiedzieć na co najmniej 80 % pytań. Rozporządzenie określa również warunki, których zachowanie powinno gwarantować uczciwość i rzetelność egzaminu. Zakres tematów, które objęte są egzaminem jest szeroki i obejmuje (dla brokerów ubezpieczeniowych) podstawowe wiadomości z historii ubezpieczeń gospodarczych, cechy rozwoju współczesnych ubezpieczeń gospodarczych, gospodarcze i społeczne znaczenie ubezpieczeń, funkcje i zasady ubezpieczeń, wybrane zagadnienia z prawa cywilnego i gospodarczego, źródła i zasady prawa ubezpieczeniowego, podstawy prawne działalności brokerskiej, podstawy prawne działalności agencyjnej w zakresie ubezpieczeń, pojęcie umowy ubezpieczenia i stosunku ubezpieczenia, polski i europejski rynek ubezpieczeniowy i reasekuracyjny, rola i znaczenie reasekuracji i koasekuracji w podziale ryzyka, kryteria 210 Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, Dz.U. 2004 nr 256 poz. 2572 z późn. zm. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 24 listopada 2003 r. w sprawie działania Komisji Egzaminacyjnej dla Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych oraz sposobu przeprowadzania egzaminu dla brokerów ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych, Dz.U. 2003 nr 211 poz. 2056. 211 88 wyboru i oceny zakładu ubezpieczeń i zakładu reasekuracyjnego, etykę zawodową brokera, opodatkowanie działalności brokerskiej podatkiem od towarów i usług, czytanie i analizę bilansu oraz rachunku zysków i strat, podstawowe pojęcia związane z obsługą ubezpieczeń gospodarczych — definicje stosowane w ogólnych warunkach ubezpieczeń, procedury zarządzania ryzykiem, umowę brokerska i odpowiedzialność brokera, inne umowy związane z działalnością brokerską (umowa o współpracy z zakładem ubezpieczeń, umowa o wysokości prowizji i inne), ubezpieczenia nietypowe, znajomość podstawowych produktów ubezpieczeniowych funkcjonujących na polskim rynku, podstawowe dokumenty związane z działalnością brokerską (oferta brokerska, slip brokerski, nota prowizoryczna, dokument ubezpieczenia, rozliczenie się ze składek i prowizji)212. Należy też wspomnieć, że przed wejściem w życie ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym obowiązywały podobne zasady. Wprawdzie w obowiązującym od 1990 r. Zarządzeniu Ministra Finansów z dnia 29 listopada 1990 r. w sprawie wymogów, jakie muszą spełniać osoby fizyczne i prawne ubiegające się o zezwolenie na prowadzenie działalności brokerskiej w zakresie ubezpieczeń i reasekuracji, trybu wydawania tych zezwoleń oraz dopuszczalnego zakresu działalności brokerskiej213, zastąpione następnie przez Zarządzenie Ministra Finansów z dnia 14 grudnia 1993 r. w sprawie wymogów, jakie muszą spełniać osoby fizyczne i prawne ubiegające się o zezwolenie na prowadzenie działalności brokerskiej w zakresie ubezpieczeń i reasekuracji, trybu wydawania tych zezwoleń oraz dopuszczalnego zakresu działalności brokerskiej214, brak było wymogu odbycia szkolenia lub zdania egzaminu dla osób ubiegających się o wydanie zezwolenia brokerskiego. To na podstawie art. 37ł ustawy o działalności ubezpieczeniowej z 1990 r. oraz bardzo lakonicznego Zarządzenia Prezesa Państwowego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń z dnia 6 maja 1996 r. w sprawie powołania Komisji Egzaminacyjnej dla Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych215 w 1996 r. rozpoczęła działalność Komisja Egzaminacyjna dla 212 E. Wieczorek, Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym – komentarz [w:] Brodecki Z., Serwach M., Prawo ubezpieczeń gospodarczych, Kraków, Zakamycze 2005, s. 1168. 213 Zarządzenie Ministra Finansów z dnia 29 listopada 1990 r. w sprawie wymogów, jakie muszą spełniać osoby fizyczne i prawne ubiegające się o zezwolenie na prowadzenie działalności brokerskiej w zakresie ubezpieczeń i reasekuracji, trybu wydawania tych zezwoleń oraz dopuszczalnego zakresu działalności brokerskiej, M. P. 1990 nr 47 poz. 355. 214 Zarządzenie Ministra Finansów z dnia 14 grudnia 1993 r. w sprawie wymogów, jakie muszą spełniać osoby fizyczne i prawne ubiegające się o zezwolenie na prowadzenie działalności brokerskiej w zakresie ubezpieczeń i reasekuracji, trybu wydawania tych zezwoleń oraz dopuszczalnego zakresu działalności brokerskiej, M. P. 1993 nr 67 poz. 593. 215 Zarządzenie Prezesa Państwowego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń z dnia 6 maja 1996 r. w sprawie powołania Komisji Egzaminacyjnej dla Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych, M. P. 1996 nr 32 poz. 330. 89 Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych. W 2001 r. wydano nowy akt prawny216, który doprecyzował zasady działania Komisji i zdawania egzaminu. Zawierał m.in. przepisy nakazujące, aby egzamin składał się ze 100 pytań. Aby go zdać należało udzielić poprawnych odpowiedzi na co najmniej na 80% z nich. Ustanawiał również zakres egzaminu bardzo zbliżony do obecnie obowiązującego. Znaczącą zmianą było zniesienie przywileju nie zdawania egzaminu dla osób posiadających stopień naukowy w dziedzinie nauk prawnych lub ekonomicznych217. Odmienne rozwiązanie przyjęto odnośnie osób fizycznych wykonujących czynności agencyjne. Począwszy od połowy lat 90 –tych, kiedy wprowadzono pierwsze regulacje dotyczące szkoleń dla osób wykonujących czynności agencyjne218 do uzyskania zezwolenia na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego było wymagane odbycie szkolenia zakończonego egzaminem. Warunek ten nie zmienił się po wejściu w życie nowych przepisów219. Najistotniejszą zmianą było wydłużenie minimalnego czasu, jaki ma trwać szkolenie z 40 do 150 godzin. Egzamin nadal składał się ze 100 pytań, do jego zdania wymagane było udzielenie poprawnej odpowiedzi na co najmniej 66% z nich. Również zakres szkolenia nie uległ znaczącym zmianom. Cały czas podczas szkoleń musiały być omawiane podobne tematy. Można je podzielić na dwie kategorie: zagadnienia ogólne niezbędne do prawidłowego wykonywania czynności agencyjnych; zagadnienia z zakresu działalności zakładu ubezpieczeń, na rzecz którego będą wykonywane czynności agencyjne. Do pierwszej kategorii należały m.in. podstawowe informacje o rynku ubezpieczeniowym, elementy prawa cywilnego, omówienie aktów prawnych związanych z działalnością ubezpieczeniową oraz ubezpieczeniami, etyka zawodowa. Do drugiej kategorii zaliczano m.in.: ogólne i szczególne warunki ubezpieczeń ubezpieczyciela, rozliczenia 216 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 30 stycznia 2001 r. w sprawie sposobu i trybu przeprowadzania egzaminu oraz działania Komisji Egzaminacyjnej dla Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych, Dz.U. 2001 nr 11 poz. 88. 217 Możliwość taka istniała na podstawie art. 37i ust. 2 ustawy o działalności ubezpieczeniowej z 1990 r. Patrz K. Przewalska, M. Orlicki, Nowe prawo …, s. 371. 218 Zarządzenie Ministra Finansów z dnia 14 listopada 1995 r. w sprawie określenia minimalnego zakresu szkolenia osób ubiegających się o uzyskanie zezwolenia Państwowego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego oraz zakresu obowiązujących tematów egzaminu i trybu jego składania, M. P. 1995 nr 60 poz. 674. 219 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 21 marca 2001 r. w sprawie szkolenia i egzaminu dla ubiegających się o zezwolenie na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego oraz zwolnienia od obowiązku wykonywania działalności agencyjnej przy pomocy osób fizycznych posiadających zezwolenie, Dz.U. 2001 nr 26 poz. 289. 90 ilościowo-wartościowe z tytułu sprzedaży polis220 i inkasa składek ubezpieczeniowych, informacje o taryfach. Wraz z końcem obowiązywania ustawy o działalności ubezpieczeniowej z 1990 roku i wejściem w życie ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym przestało obowiązywać rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie szkolenia i egzaminu dla ubiegających się o zezwolenie na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego z 2001 r. W związku z tym zmieniły się zasady szkoleń dla osób chcących wykonywać czynności agencyjne. Zasada, że szkolenia i egzaminy są organizowane przez ubezpieczycieli nie zmieniła się. Jednakże wprowadzono większą liczbę szkoleń, doprecyzowano zakres szkoleń, a także zwiększono liczbę kategorii osób, które są zobowiązane do odbycia szkolenia. Do wejścia w życie ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym obowiązywało rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 5 grudnia 2003 r. w sprawie minimalnego zakresu szkolenia osób ubiegających się o wykonywanie czynności agencyjnych oraz zakresu obowiązujących tematów egzaminu i trybu jego przeprowadzania221. Po nowelizacji ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym w 2005 r. zostało zastąpione przez rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 7 lipca 2005 r. w sprawie minimalnego zakresu szkolenia osób ubiegających się o wykonywanie czynności agencyjnych oraz zakresu obowiązujących tematów egzaminu i trybu jego przeprowadzania222. Aby odpowiedzieć na pytanie czy wymóg dyrektywy odnośnie zapewnienia, że pośrednicy ubezpieczeniowi posiadają właściwą wiedzę i umiejętności odnośnie agentów ubezpieczeniowych należy szczegółowo przeanalizować przepisy dotyczące szkoleń. Zakres przedmiotowy szkoleń nie ulegał zasadniczym zmianom i od wielu lat składa się z: 1. zagadnień ogólnych niezbędnych do prawidłowego wykonywania czynności agencyjnych, które obejmują: a) zagadnienia z bloków tematycznych określonych w § 7 ust. 1 ww. rozporządzenia tzn.: pojęcie ryzyka i zdarzeń losowych, 220 Użycie zwrotu sprzedaży polis jest chyba najlepszym dowodem, że niechlujstwo językowe, skróty językowe, używanie nieprecyzyjnych a nawet błędnych określeń ma długa tradycję w stanowieniu prawa dotyczącego pośrednictwa ubezpieczeniowego. 221 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 5 grudnia 2003 r. w sprawie minimalnego zakresu szkolenia osób ubiegających się o wykonywanie czynności agencyjnych oraz zakresu obowiązujących tematów egzaminu i trybu jego przeprowadzania, Dz.U. 2003 nr 217 poz. 2131. 222 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 7 lipca 2005 r. w sprawie minimalnego zakresu szkolenia osób ubiegających się o wykonywanie czynności agencyjnych oraz zakresu obowiązujących tematów egzaminu i trybu jego przeprowadzania, Dz.U. 2005 nr 125 poz. 1053. 91 miejsce i rola ubezpieczeń w gospodarce, rola ubezpieczeń, sumy i wartości ubezpieczenia, podział ubezpieczeń według działów, grup i rodzajów, podstawowe regulacje prawne dotyczące działalności ubezpieczeniowej i pośrednictwa ubezpieczeniowego, podstawowe zagadnienia z zakresu prawa cywilnego, zasady reprezentacji przedsiębiorców w obrocie, inne przepisy prawa z zakresu konkurencji, budowlanego, przewozowego, ochrony przeciwpożarowej, ubezpieczeń społecznych, ochrony danych osobowych, „praniu brudnych pieniędzy, pracowniczych programach emerytalnych, indywidualnych kontach emerytalnych, etyka zawodowa agenta ubezpieczeniowego. b) podstawowe informacje o ubezpieczycielach i rynku ubezpieczeniowym w Rzeczypospolitej Polskiej; c) zapoznanie się z dokumentacją ubezpieczeniową, w szczególności z dokumentacją związaną z zawieraniem umów ubezpieczenia i likwidacją szkód; d) techniki akwizycji ubezpieczeniowej i obsługi klienta. 2. zagadnień z zakresu działalności ubezpieczyciela, na rzecz którego będą wykonywane czynności agencyjne, które obejmują: a) informacje o taryfach oraz zasady obliczania składek ubezpieczeniowych; b) zapoznanie się z dokumentami dotyczącymi wewnętrznej struktury zakładu ubezpieczeń przeprowadzającego szkolenie; c) rozliczenia ilościowo-wartościowe z tytułu sprzedaży polis i inkasa składek ubezpieczeniowych; d) ogólne i szczególne warunki ubezpieczeń ubezpieczyciela przeprowadzającego szkolenie. Szkolenie dla osób, które ubiegają się o wykonywanie czynności agencyjnych wynosi co najmniej 152 godz.223 i obejmuje swym zakresem wszystkie powyższe zagadnienia. Od tej zasady są jednak liczne wyjątki. Osoba, która uprzednio odbyła szkolenie w zakresie zagadnień ogólnych niezbędnych do prawidłowego wykonywania czynności agencyjnych lub odbyła szkolenie wymagane od osób 223 Aby tekst był jak najbardziej czytelny w poniższym rozdziale zamiast odwołań do konkretnych zapisów będę posługiwał się oznaczeniami szkoleń poprzez podawanie minimalnego czasu ich trwania. 92 ubiegających się o wykonywanie czynności agencyjnych zgodnie z przepisami obowiązującymi w okresie odbywania tego szkolenia224, obywa szkolenie z zakresu wymienionego w paragrafie 1 pkt. 2. Takie szkolenie trwa co najmniej 48 godzin. Określenie osób, które są zobligowane do obycia tego szkolenia nie jest do końca jasne. W pierwszej części jest mowa o odbyciu szkolenia z zagadnień ogólnych. Oznacza to, że osoba, która odbyła szkolenie obejmujące swym zakresem zagadnienia wymienione w pkt. 1 (czyli m.in. 152 godz.) jest uprawniona do obycia szkolenia w wymiarze 48 godz. Należy uznać, że chodzi tu o szkolenie 152 godz. Oraz (prawdopodobnie) o szkolenie 150 godz., które było jego odpowiednikiem w poprzednim rozporządzeniu. Jest to logiczne, bowiem, przy innej interpretacji, osoba, która raz odbyła takie szkolenie, przy rozpoczęciu wykonywania czynności agencyjnych na rzecz innego ubezpieczyciela znów miałaby przechodzić szkolenie z zagadnień ogólnych. Wątpliwości budzi druga część definicji mówiąca, że dana osoba odbyła szkolenie wymagane od osób ubiegających się o wykonywanie czynności agencyjnych zgodnie z przepisami obowiązującymi w okresie odbywania tego szkolenia. Ten przepis można interpretować na dwa sposoby. Może w nich chodzić o wspomniane powyżej szkolenie 152 godz. lub o szkolenie w wymiarze 40 godz. lub 150 godz., które były organizowane pod rządami ustawy o działalności ubezpieczeniowej z 1990 r. Za prawidłową należy uznać drugą interpretację, ponieważ gdyby przyjąć, że za ważne uznaje się jedynie szkolenia organizowane pod rządami ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym przepis powinien się odwoływać do konkretnych przepisów rozporządzenia. Za uznawaniem za ważne szkoleń sprzed 2004 roku przemawia też treść art. 51 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, który umożliwiał zgłoszenie do rejestru pośredników ubezpieczeniowych osób wykonujących czynności agencyjne bez odbywania szkoleń przewidzianych przez nowe przepisy. Należy jednak zwrócić uwagę, że w art. 51 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym mowa jest o czynnościach agencyjnych, które to pojęcie wówczas nie obowiązywało. W ówczesnych przepisach była mowa o czynnościach agenta ubezpieczeniowego225. Osoba zatrudniona u agenta ubezpieczeniowego na podstawie umowy o pracę, która będzie wykonywała czynności agencyjne jedynie w odniesieniu do umów ubezpieczenia 224 Par 4 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 7 lipca 2005 r. w sprawie minimalnego zakresu szkolenia osób ubiegających się o wykonywanie czynności agencyjnych oraz zakresu obowiązujących tematów egzaminu i trybu jego przeprowadzania, Dz.U. 2005 nr 125 poz. 1053. 225 Taką interpretację przyjęła również Komisja Nadzoru Finansowego w piśmie do Adama Sankowskiego Prezesa Zarządu Polskiej Izby Pośredników Ubezpieczeniowych i Finansowych o sygnaturze L.dz. DPF/635/51/4/10/AT z dnia 22 lipca 2010 r. (kopia pisma w posiadaniu autora). 93 zawieranych przez bank lub spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową w zakresie wykonywanych przez nie czynności bankowych, lub w przypadku, gdy bank lub spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa pośredniczy w zawieraniu tych umów odbywa szkolenie z zagadnień, o których mowa w pkt. 2 lit. a, c i d rozporządzenia w sprawie szkoleń. Osoba, która będzie wykonywać czynności agencyjne w odniesieniu do umów ubezpieczeń działu II załącznika do ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej, które będą pozostawać w bezpośrednim związku z podstawową działalnością agenta ubezpieczeniowego i nie będą wymagać szczegółowej wiedzy w zakresie ubezpieczeń, oraz gdy czas trwania umowy ubezpieczenia nie przekracza 12 miesięcy, w przypadku, gdy osoba ta jest zatrudniona u agenta ubezpieczeniowego na podstawie umowy o pracę, również odbywa szkolenie w tym samym zakresie. Takie szkolenie trwa co najmniej 36 godz. Oznacza to, że szkolenie w wymiarze 36 godz. odbywają dwie kategorie osób wykonujących czynności agencyjne. Pierwsza grupa to pracownicy banków i spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, którzy mogą wykonywać czynności agencyjne odnośnie wszelkich ubezpieczeń226. Druga grupa to pracownicy agentów „zwolnionych”227. Obie części definicji zawierają „część podmiotową” bowiem osoby fizyczne wykonujące czynności agencyjne mogą wykonywać czynności jedynie w imieniu agentów ubezpieczeniowych posiadających określony status. W momencie, gdy zaczną wykonywać czynności w imieniu innego agenta ubezpieczeniowego, bez tego statusu, bądź agent ubezpieczeniowy utraci ten status, osoba fizyczna wykonująca czynności agencyjne będzie musiała przejść dodatkowe szkolenie. Wcześniej osoba, która miała wykonywać czynności agencyjne jedynie w odniesieniu do umów ubezpieczenia zawieranych przez bank lub spółdzielczą kasę oszczędnościowokredytową w zakresie wykonywanych przez nie czynności bankowych, lub przypadku, gdy bank lub spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa pośredniczy w zawieraniu tych umów, odbywała szkolenie w wymiarze co najmniej 16 godz.228 Największe wątpliwości budzi kto przechodzi szkolenie z zakresu o którym mowa w § 4 pkt. 1 rozporządzenia w sprawie szkoleń tzn. w wymiarze co najmniej 104 godz. w rozporządzeniu jest mowa o osobie, która uprzednio odbyła szkolenie z zakresu 226 Prawdopodobnie uznano, że pracownik etatowy instytucji finansowej posiada odpowiednią wiedzę ogólną z zakresu prawa i ekonomi aby nie przechodzić szkolenia z zagadnień ogólnych. 227 Te osoby, prawdopodobnie, nie muszą przechodzić „pełnych” szkoleń, ponieważ ubezpieczenia są jedynie uzupełnieniem podstawowej oferty przedsiębiorców, u których są zatrudnieni. 228 Patrz § 2 pkt. 2 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 5 grudnia 2003 r. w sprawie minimalnego zakresu szkolenia osób ubiegających się o wykonywanie czynności agencyjnych oraz zakresu obowiązujących tematów egzaminu i trybu jego przeprowadzania, Dz.U. 2003 nr 217 poz. 2131. 94 działalności danego zakładu ubezpieczeń lub na dzień złożenia przez ten zakład ubezpieczeń wniosku o wpis agenta ubezpieczeniowego do rejestru agentów ubezpieczeniowych albo wniosku o zmianę treści takiego wpisu wykonuje czynności agencyjne na rzecz tego zakładu ubezpieczeń. Pierwsza część mówiąca o osobie, która uprzednio odbyła szkolenie z zakresu działalności danego zakładu ubezpieczeń jest jednoznaczna. Osoba, która odbyła szkolenie w wymiarze 48 godz. jest uprawniona do odbycia szkolenia w wymiarze 104 godz. Ta interpretacja jest jednak nielogiczna w zestawieniu z przepisem mówiącym, że szkolenie 48 godz. przechodzi osoba, która uprzednio odbyła szkolenie 152 godz. Więc przy tej interpretacji taka osoba co najmniej dwukrotnie przechodziłaby szkolenie z zakresu o którym mowa w pkt. 1. Interpretacja wyrażenia na dzień złożenia przez ten zakład ubezpieczeń wniosku o wpis agenta ubezpieczeniowego do rejestru agentów ubezpieczeniowych albo wniosku o zmianę treści takiego wpisu wykonuje czynności agencyjne na rzecz tego zakładu ubezpieczeń jest jeszcze bardziej skomplikowana. Zgodnie z tym przepisem szkolenie odbywałyby osoby, które wykonują już czynności agencyjne na rzecz danego ubezpieczyciela. Bez sensu byłoby zgłaszanie osoby fizycznej wykonującej czynności agencyjne kolejny raz dla jednego agenta ubezpieczeniowego, więc musi chodzić o zgłoszenie osoby fizycznej wykonującej czynności agencyjne przy pomocy której wykonuje działalność agencyjną inny agent ubezpieczeniowy. Interpretacja ta jest jednak nielogiczna, bowiem osoba, która figuruje w rejestrze pośredników ubezpieczeniowych powinna wcześniej odbyć szkolenie w zakresie zagadnień, o których mowa w pkt. 1 rozporządzenia w sprawie szkoleń. Jeżeli zaistniałaby sytuacja, że dana osoba fizyczna wykonująca czynności agencyjne nie spełnia tego wymogu, organ nadzoru powinien nakazać rozwiązanie umowy agencyjnej z tym agentem ubezpieczeniowym a ubezpieczyciela, który zgłosił taką osobę do rejestru ukarać229. Każde szkolenie może trwać nie dłużej niż 8 godzin dziennie, kończy się egzaminem. Egzamin jest przeprowadzany przez komisją egzaminacyjną, której członkowie są powoływani przez zarząd ubezpieczyciela. Rozporządzenie określa również liczbę pytań, które muszą być na egzaminach kończących poszczególne szkolenia. Szczegółowe dane zawiera poniższa tabela. 229 Więcej na ten temat w rozdziale poświęconym stosunkom pomiędzy agentem ubezpieczeniowym a ubezpieczycielem oraz rozdziale o stosunkach ubezpieczyciel – organ nadzoru. 95 Tabela 1 Liczba pytań wymaganych na egzaminach dla osób wykonujących czynności agencyjne. rodzaj szkolenia liczba pytań ogółem liczba pytań wymaganych do zdania egzaminu 152 godz. 104 godz. 48 godz. 36 godz. 70 z zagadnień z pkt. 1 30 z zagadnień z pkt. 2 70 30 20 50 z zagadnień z pkt. 1 20 z zagadnień z pkt. 2 50 20 15 150 godz.obowiązujące do 100 66 66% 150 godz.obowiązujące po 100 66 66% 50 godz. 40 27 66% 16 godz. 10 7 70 % 40 godz. 100 66 66% końca 2003r. procent poprawnych odpowiedzi, jaki trzeba uzyskać, aby zaliczyć egzamin 71% 67% 71% 67% 75% 2003r. Źródło: opracowanie własne autora Rozporządzenie w sprawie szkoleń określa również ile pytań ma być związanych z poszczególnymi zagadnieniami. Wprowadza możliwość, że kilku ubezpieczycieli zorganizuje wspólne szkolenie i egzamin. W porównaniu ze stanem prawnym sprzed 2004 r. zwiększyła się liczba godzin szkolenia (dla większości osób z początkowych 40 godz., poprzez 150 godz., aż do 152 godz.). Zwiększyła się tez liczba rodzajów szkoleń (do 2004 r. istniało tylko jedno szkolenie odbywane przed wydaniem zezwolenia, teraz wprowadzono wymóg odbycia szkolenia przed rozpoczęciem wykonywania czynności agencyjnych na rzecz kolejnych ubezpieczycieli). Zwiększa się też procentowa wartość punktów wymagana do zdania egzaminu230. Powyższe zmiany należy ocenić pozytywnie. Jednak są niewystarczające. Stworzenie tak skomplikowanego systemu szkoleń nie gwarantuje, że wszystkie osoby wykonujące czynności agencyjne będą posiadały odpowiedni zasób wiedzy i wystarczające umiejętności. Najważniejszym problem jest fakt organizowanie szkoleń przez ubezpieczycieli. Mimo dokładnych regulacji ile godzin ma trwać dane szkolenie, kto ma je odbyć, jakie zagadnienia 230 Powyższa interpretacja nie obejmuje wszystkich przepisów rozporządzenia a jedynie elementy istotne z punktu widzenia spełniania wymogów nakładanych przez dyrektywę o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Więcej informacji o szkoleniach można znaleźć m.in. w P. Bałasz, K. Szaniawski, Ustawa o pośrednictwie …, s. 65. 96 mają być poruszane na szkoleniu i egzaminie to za przygotowanie materiałów, szczegółowego programu oraz pytań egzaminacyjnych odpowiadają podmioty231 wskazane przez ubezpieczyciela bądź sam ubezpieczyciel. Na poziom szkolenia może wpłynąć, że podmiotami upoważnionymi do przeprowadzania szkoleń często są agenci ubezpieczeniowi. W szczególności chodzi tu o agentów ubezpieczeniowych, którzy mają rozbudowane struktury, często współpracują z setkami osób fizycznych wykonujących czynności agencyjne. Część z nich może uznać, że przeprowadzanie szkoleń zgodnych z wymogami nie jest w ich interesie i ograniczyć ich czas lub zakres tematyczny. Rozporządzenie expressis verbis nie określa kwalifikacji jakie mają spełniać członkowie komisji egzaminacyjnych co może wpływać negatywnie na poziom egzaminu. Osoby będące członkami komisji egzaminacyjnej nie muszą posiadać żadnych szczególnych kwalifikacji. Na poparcie tej tezy można powołać się na fakt, że prawodawca określił wymagania dla osób wchodzących w skład komisji egzaminacyjnej dla brokerów ubezpieczeniowych. Jednak nie przewidział żadnych wymagań dla osób egzaminujących kandydatów na osoby fizyczne wykonujące czynności agencyjne. Warto byłoby uściślić ile czasu mają trwać poszczególne części szkolenia. Problem jest szczególnie widoczny przy analizie zakresu szkolenia 152 godzinnego. Ubezpieczyciel, które je organizuje może poświęcić znaczną część czasu na zagadnienia związane ze swoją własną działalnością oraz swoimi produktami. Może jedynie zasygnalizować zagadnienia ogólne niezbędne do prawidłowego wykonywania czynności agencyjnych. Upoważnieni pracownicy Komisji Nadzoru Finansowego mają prawo uczestniczyć w szkoleniu oraz egzaminie jedynie w charakterze obserwatorów. Brak jest przepisów, które dawałyby Komisji Nadzoru Finansowego prawo do ingerowania w treść szkolenia lub egzaminu. Wydaje się, że takie ingerencje są możliwe podczas kontroli odbywanej na podstawie art. 19 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Istnieje też możliwość wydania zalecenia w trybie określonym w art. 209 ustawy o działalności ubezpieczeniowej z 2003 r. Jednak brak uprawnień organu nadzoru do unieważnienia szkolenia czy też podważenia wyników egzaminu połączony z dążeniem ubezpieczycieli do rozwijania sieci sprzedaży oraz 231 Ubezpieczyciel nie musi sam przeprowadzać szkoleń, może zlecić przeprowadzenie szkolenia innym podmiotom. 97 dużą rotacją pośród osób wykonujących czynności agencyjne232 może sprawić, że szkolenia będą stały na bardzo niskim poziomie merytorycznym, a egzaminy będą łatwe do zdania233. Z drugiej strony do obycia szkoleń i zdania egzaminów dla osób wykonujących czynności agencyjne zobligowane są osoby, które (z dużym prawdopodobieństwem) posiadają odpowiednie kwalifikacje. Chodzi tu przede wszystkim o osoby wykonujące czynności brokerskie oraz pracowników ubezpieczycieli zajmujących się akwizycją ubezpieczeń. Powyższe osoby wykonują te same czynności faktyczne co osoby fizyczne wykonujące czynności agencyjne, inne jest ich usytuowanie w stosunku do poszukującego ochrony ubezpieczeniowej. Również osoba fizyczna wykonująca czynności agencyjne, będąca pracownikiem banku spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej, która chce akwirować na rzecz ubezpieczyciela w imieniu agenta ubezpieczeniowego nieposiadającego statusu banku lub spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej musi przejść odpowiednie szkolenia234. Regulacje dotyczące szkoleń dla osób fizycznych wykonujących czynności agencyjne oraz osób wchodzących w skład struktur zarządzających są zbyt skomplikowane i rozbudowane. Należy je uprościć poprzez zmniejszenie liczby szkoleń oraz zmianę zasad na jakich są one odbywane. Oprócz szkoleń dla osób chcących wykonywać czynności agencyjne wprowadzono również obowiązek odbywania szkoleń dla osób już wykonujących czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego - tzw. szkolenia zawodowe. Obowiązek przechodzenia tych szkoleń został wprowadzony przez ustawę z dnia 18 lutego 2005 r. o zmianie ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym oraz niektórych innych ustaw. Art. 4c powyższej ustawy, na podstawie, którego zostało wydane rozporządzenie w sprawie szkoleń zawodowych wszedł w życie 3 miesiące od dnia ogłoszenia ustawy zmieniającej ustawę o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Tak więc od tego dnia należy liczyć trzyletni okres o którym mowa 232 Ubezpieczyciele cały czas poszukują osób chętnych do akwirowania na ich rzecz. Por. M. Jaworski, Towarzystwa cały czas potrzebują agentów, Gazeta Prawna z dnia 7 listopada 2008 r. 233 Podobne regulacje obowiązywały przed 2004 rokiem. B. Mrozowska pisała, że zakłady ubezpieczeń otrzymały swobodę, oczywiście w określonych zarządzeniem ramach, w zakresie organizacji szkoleń i egzaminów. Pracownicy Państwowego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeniowego mogli jedynie uczestniczyć w przeprowadzaniu egzaminu w charakterze obserwatorów, natomiast nie mogli stosować żadnych sankcji w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, poza ogólnymi instrumentami nadzoru, określonymi w ustawie o działalności ubezpieczeniowej. B. Mrozowska, Status agenta ubezpieczeniowego po nowelizacji ustawy o działalności ubezpieczeniowej, Prawo Asekuracyjne 1996, nr 1. 234 Takie osoby będą musiały spełnić wymóg odbycia szkolenia z zagadnień zawartych w pkt. 1 i 2. w przypadku gdy będzie wykonywał czynności agencyjne na rzecz tego samego ubezpieczyciela zakres szkolenia w znacznym stopniu będzie się pokrywał. Podobna sytuacja będzie gdy osoba o której mowa § 2 pkt. 2 będzie chciała pośredniczyć w zawieraniu nie tylko umów ubezpieczeń bezpośrednio związanych z działalnością podstawową agenta ubezpieczeniowego. 98 w przepisie235. I od tej daty muszą odbywać szkolenie osoby wykonujące czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego. Rozporządzenie dotyczące szkoleń zawodowych dla pośredników ubezpieczeniowych zawiera liczne i poważne nieprawidłowości. Już w paragrafie 2, gdzie umieszczone zostały sformułowania mówiące m.in. o tym że szkolenie może być organizowane przy jednoczesnej obecności osób wykonujących czynności agencyjne albo czynności brokerskie oraz osób przeprowadzających szkolenie w miejscu przeprowadzania szkolenia. Kolejne problemy interpretacyjne pojawiają się w §3, w którym jest mowa o odbyciu „poprzedniego” szkolenia. Przepisy rozporządzenia po raz pierwszy wprowadzały obowiązek odbywania szkoleń zawodowych i w momencie wejścia w życie rozporządzenia nikt jeszcze nie był zobowiązany do jego odbycia. W przypadku osób fizycznych wykonujących czynności agencyjne można założyć, że chodzi o szkolenia dla osób ubiegających się o wykonywanie czynności agencyjnych. Niewiadomo o jakie szkolenia może chodzić w przypadku osób fizycznych wykonujących czynności brokerskie. Rozporządzenie zawiera również szereg innych niejasnych i nieprawidłowych przepisów jak np.: ustalenie trwania szkolenia na równo 50 godz. (w rozporządzeniu w sprawie szkoleń dla osób ubiegających się o wykonywanie czynności agencyjnych konsekwentnie jest używane określenie „co najmniej x godzin” i wydaje się, że tutaj także je powinno się zastosować); wymóg umieszczania na dokumencie poświadczającym odbycie szkolenia numeru na liście uczestników szkolenia; zasadności umieszczania danych osób odpowiedzialnych za przygotowanie lub przeprowadzenie szkolenia w szczególności ich wykształcenia i doświadczenia zawodowego (można się domyślać, iż chodziło o zapewnienie jak najwyższych kwalifikacji osób przeprowadzających szkolenie, niemniej jednak jest to nieprawidłowe sformułowanie). Faktycznie jednak największą wadą niniejszego rozporządzenia nie są wyżej wymienione przepisy, lecz raczej kwestie, które nie zostały w nim uregulowane. Przede wszystkim rozporządzenie nie określa, kto może organizować to szkolenie. W związku z tym (na podstawie. o działalności ubezpieczeniowej z 2003r.) należy stwierdzić, że zakłady ubezpieczeń nie mogą ich przeprowadzać, ze względu, że nie jest to działalność 235 Odmiennie: P. Bałasz, K. Szaniawski, Ustawa o pośrednictwie …, s. 43. 99 ubezpieczeniowa. Prawie każdy podmiot może przeprowadzić takie szkolenie, ale z wyjątkiem ubezpieczycieli, podmiotów przecież bardzo dobrze do tego przygotowanych. Kolejny problem pojawia się przy próbie odpowiedzi na pytanie, jakie zagadnienia powinny zostać omówione na szkoleniu. Z interpretacji literalnej nie wynika, że każda z osób fizycznych wykonujących czynności agencyjne powinna być przeszkolona z procedur i nowych produktów każdego z (i tylko) ubezpieczycieli na rzecz, których wykonuje czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego, ale odwołując się do wykładni celowościowej należy uznać, że tak właśnie powinno być. Rodzi to olbrzymi problem organizacyjny, ponieważ jedna osoba może pracować dla jednego bądź wielu ubezpieczycieli, co sprawia, że pojawia się olbrzymia liczba możliwych kombinacji. W przypadku osób fizycznych wykonujących czynności brokerskie powinny prawdopodobnie to być procedury i nowe produkty wszystkich ubezpieczycieli łącznie z działającymi na polskim rynku na podstawie swobody świadczenia usług. Należy także zastanowić się czy (i kto) ma kontrolować przeprowadzane szkolenia. W samym rozporządzeniu nie ma o tym mowy, ale można przyjąć, że agent ubezpieczeniowy na postawie art. 4 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym powinien skontrolować fakt odbycia szkolenia i dokumenty poświadczające jego odbycie przez osoby przy pomocy, których wykonuje czynności agencyjne. Prawdopodobnie ubezpieczyciel, który na mocy art. 18 w/w ustawy sprawuje nadzór nad agentem ubezpieczeniowym, powinien sprawdzić czy agent przeprowadził te czynności, zaś organ nadzoru (Komisja Nadzoru Finansowego) na mocy art. 19 tej samej ustawy może przeprowadzić kontrolę ubezpieczyciela. Nawet, jeżeli uznamy powyższy wywód za prawidłowy to należy zwrócić uwagę, że w praktyce kontrolowany jest sam dokument, a nie szkolenie (np. czas jego trwania, jego program, dokumentację), bądź podmiot je przeprowadzający. W przypadku kontroli odbycia szkoleń przez osoby fizyczne wykonujące czynności brokerskie broker ubezpieczeniowy powinien dopilnować obowiązku przechodzenia szkoleń. Następnie organ nadzoru może zweryfikować czy obowiązek odbywania szkoleń jest realizowany. Jednak w tym przypadku także kontrolowana jest jedynie dokumentacja. Innym bardzo poważnym problemem jest dokładne określenie kto i kiedy ma przechodzić to szkolenie tj. czy osoba, która wykonywała czynności agencyjne przez trzy kolejne lata (ale z przerwą chociażby jednodniową) musi przejść szkolenie w ciągu trzech lat od rozpoczęcia tego trzyletniego okresu, czy też należy to liczyć od ponownego rozpoczęcia wykonywania czynności agencyjnych po przerwie? 100 Należy także zwrócić uwagę, ze szkolenia dla osób ubiegających się o wykonywanie czynności agencyjnych są bezterminowe. Prowadzi to do sytuacji, że osoby, które w tym samym czasie przechodziły w/w szkolenia i np. jedna rozpoczęła wykonywanie czynności, a druga zrobiła to dopiero po trzech lub więcej latach, druga osoba nie jest zobowiązana do przejścia szkolenia, mimo, ze przez cały ten czas mogła nie mieć żadnego kontaktu z ubezpieczeniami, pierwsza natomiast musi. Reasumując rozporządzenie w sprawie szkoleń zawodowych dopuszcza do sytuacji, w której de facto każdy każdemu może wystawić zaświadczenie o ukończonym szkoleniu, nie wiadomo jaka powinna być zawartość szkolenia oraz nikt nie może tego skutecznie kontrolować. W obecnej postaci rozporządzenie wręcz zachęca do nieuczciwości, omijania przepisów i łamania prawa236. Szkolenia są zbyt krótkie (Europejska Federacja Pośredników Ubezpieczeniowych zaleca szkolenia w wymiarze 300 godzin237), nie gwarantują odpowiedniego poziomu merytorycznego. Aby w pełni wypełnić wymagania dyrektywy należy zwiększyć nadzór państwa nad szkoleniami i egzaminami lub nawet wprowadzić egzaminy państwowe dla osób fizycznych wykonujących czynności agencyjne na wzór tych przeprowadzanych przez Komisję Egzaminacyjną dla Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych. Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym nie określa czy osoby fizyczne wykonujące czynności agencyjne, w stosunku do których ma zastosowanie art. 51 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym wymogów jakie muszą spełnić. Art. 51 nie określa, jakie wymogi musiały spełnić osoby fizyczne wykonujące czynności agencyjne (musiały oczywiście posiadać zezwolenia na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego), więc należy przyjąć, że były i są nadal, zwolnione ze spełniania wymogów określonych w art. 9 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Nie zostało jednak określone czy chcąc rozpocząć wykonywanie czynności agencyjnych dana osoba musi spełnić wszystkie wymagania, czyli np. posiadać wykształcenie średnie. Interpretację tego problemu przedstawiła (na swej stronie internetowej) Komisja Nadzoru Finansowego pisząc, że warunek ten (posiadanie wykształcenia średniego) nie dotyczy osób fizycznych, które wpisane zostały do rejestru agentów ubezpieczeniowych prowadzonego przez organ nadzoru na podstawie art. 51 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym i są w nim odnotowane nieprzerwanie od dnia wpisu. 236 Problemy związane z interpretacją przepisów dotyczących „szkoleń zawodowych” były szeroko omawiane w Dzienniku Ubezpieczeniowym z dnia 15 lutego 2006 r. oraz Miesięczniku Ubezpieczeniowym Lipiec/sierpień 2005 r. 237 Por. T. Mintoft-Czyż, Ochrona konsumenta usługi ubezpieczeniowej i wyrównanie płaszczyzny dla konkurencji w świetle Dyrektywy Unii Europejskiej z 30.09.2002 roku. (część I), Prawo Asekuracyjne nr 1/2003 r. 101 W tym przypadku zostaje zapewniona tej osobie "ochrona praw nabytych". Jednak z chwilą, gdy osoba fizyczna wykonująca czynności agencyjne u danego agenta ubezpieczeniowego została, na wniosek zakładu ubezpieczeń, wykreślona z rejestru agentów ubezpieczeniowych, ponowny jej wpis do rejestru może nastąpić wyłącznie, gdy spełni ona wszystkie wymogi określone w art. 9 ww. ustawy. W tym przypadku nie ma zastosowanie wspomniana zasada dotycząca ochrony praw nabytych. Jest to bardzo istotna informacja, bowiem na podstawie ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym oraz wydanych na jej podstawie rozporządzeń można jedynie wywnioskować jakie szkolenia taka osoba musi odbyć. Powyższa interpretacja nie dotyczy jedynie osób fizycznych wykonujących czynności agencyjne ale również określonych w art. 9 ust 1a. V.3 Wymogi dla osób fizycznych wchodzących w skład struktur zarządzających Dyrektywa w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego wprowadza wymóg, aby odpowiednia liczba osób wchodzących w skład struktur zarządzających tymi zakładami (pośrednikami ubezpieczeniowymi – przyp. autora) odpowiedzialnych za pośrednictwo w odniesieniu do produktów ubezpieczeniowych posiadała odpowiednią wiedzę i umiejętności. W ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym ten postulat jest realizowany w różny sposób odnośnie agentów ubezpieczeniowych i brokerów ubezpieczeniowych. Art. 28 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym określa, że zezwolenie na wykonywanie działalności brokerskiej może uzyskać osoba fizyczna, która spełnia warunki takie same jak osoba fizyczna wykonująca czynności brokerskie oraz ma co najmniej trzyletnie doświadczenie zawodowe w zakresie ubezpieczeń zdobyte w okresie 5 lat bezpośrednio poprzedzających złożenie wniosku na wykonywanie działalności brokerskiej. W przypadku gdy o wydanie zezwolenia ubiega się osoba prawna powyższe wymogi musi spełnić co najmniej połowa członków zarządu. Wszyscy członkowie zarządu muszą posiadać pełną zdolność do czynności prawnych, wykształcenie średnie, dawać rękojmię należytego wykonywania działalności brokerskiej, nie być prawomocnie skazanymi za szereg przestępstw wymienionych w art. 28 ust. 3 pkt. 1 lit b. Do wejścia w życie nowelizacji ustawy o pośrednictwie brak było szczególnych wymogów dla osób wchodzących w skład struktur zarządzających agentów 102 ubezpieczeniowych. Na podstawie art. 9 ust. 1a takie same warunki jak osoby fizyczne wykonujące czynności agencyjne muszą spełnić agenci ubezpieczeniowi będący osobami fizycznymi. W przypadku gdy agentem ubezpieczeniowym jest spółka nieposiadająca osobowości prawnej wspólnicy tych spółek (w przypadku gdy wspólnikami tych spółek są osoby prawne co najmniej połowa ich członków zarządu). Jeżeli agentem ubezpieczeniowym jest osoba prawna, obowiązek spełnienia powyższych warunków spoczywa na co najmniej połowie członków zarządu. Wymóg odbycia szkolenia uznaje się za spełniony, gdy te osoby odbędą co najmniej 8 godzinne szkolenie238. Szkolenie powinno być z zakresu, miejsca i roli ubezpieczeń w gospodarce, podziału ubezpieczeń według działów, grup i rodzajów, podstawowych regulacji prawnych dotyczących działalności ubezpieczeniowej i pośrednictwa ubezpieczeniowego239. Po analizie art. 9 ust. 1a oraz art. 28 ust. 3 można dojść do wniosku, że dotyczą one jedynie osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą oraz spółek handlowych240. Jest to nieprawidłowe, ponieważ status pośrednika ubezpieczeniowego mogą uzyskać także inne podmioty (np. fundacje, stowarzyszenia, związki zawodowe). Inne są wymagania dla osób nadzorujących i organizujących wykonywanie czynności brokerskich, a inne dla osób organizujących i nadzorujących wykonywanie czynności agencyjnych. O ile dla tych pierwszych wymagania są wyższe niż dla osoby wykonującej czynności brokerskie (wymóg doświadczenia zawodowego) to ci drudzy nie muszą posiadać żadnego doświadczenia zawodowego. Szkolenie w wymiarze 8 godzin należy uznać za symboliczne. Jego zakres jest bardzo skromny. Powyższe regulacje są niezgodne z dyrektywą unijną bowiem w dyrektywie jest mowa o osobach odpowiedzialnych za wykonywanie działalności pośrednictwa ubezpieczeniowego. Natomiast w polskiej ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym specjalne wymogi muszą spełnić osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, połowa członków zarządu osób 238 Nie jest jasne ile razy należy odbyć takie szkolenie. W rozporządzeniu jest powiedziane, że w przypadku, gdy osoba wykonująca czynności agencyjne chce rozpocząć wykonywanie czynności agencyjnych dla kolejnego ubezpieczyciela nie jest zobowiązana do odbycia szkolenia z zagadnień ogólnych. Brak takiego zapisu sugeruje, że osoby, które nie wykonują czynności agencyjnych są zobowiązane do odbywania 8 godz. szkolenia więcej niż raz (przed podpisaniem umowy agencyjnej z każdym kolejnym ubezpieczycielem). Taka interpretacja, choć dziwna, jest zgodna z art. 9 ust. 5 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, który wymaga odbycia szkolenia zorganizowanego przez ubezpieczyciela. Por. E. Świderska, K. Piech, Problematyczne przepisy dotyczące szkoleń agentów, Dziennik Ubezpieczeniowy z dnia 17 kwietnia 2009 r. 239 Patrz § 3 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 7 lipca 2005 r. w sprawie minimalnego zakresu szkolenia osób ubiegających się o wykonywanie czynności agencyjnych oraz zakresu obowiązujących tematów egzaminu i trybu jego przeprowadzania, Dz.U. 2005 nr 125 poz. 1053. 240 Art. 1 Ustawy z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych, Dz. U. 2000 nr 94 poz. 1037 z późn. zm. do spółek handlowych zalicza: spółkę jawną, spółkę partnerską, spółkę komandytową, spółkę komandytowoakcyjną, spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością i spółkę akcyjną. 103 prawnych lub wszyscy wspólnicy spółek nieposiadających osobowości prawnej. Niezależnie od tego czy rzeczywiście organizują i nadzorują wykonywanie czynności agencyjnych lub brokerskich. Te nieprecyzyjne czy nawet błędne przepisy sprawiają, że nadzorować wykonywanie czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego mogą osoby bez właściwych kwalifikacji. Wymogi dla osób wchodzących w skład struktur zarządzających agentów ubezpieczeniowych powinny zostać podniesione, podobnie jak jest to w przypadku brokerów ubezpieczeniowych, aby te osoby musiały spełnić te same wymogi co osoby fizyczne wykonujące czynności agencyjne oraz dodatkowo powinny legitymować się doświadczeniem zawodowym zdobytym na rynku ubezpieczeniowym. Należy też wprowadzić wymogi dla osób bezpośrednio nadzorujących i organizujących wykonywanie czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego. Jest to bardzo istotne w przypadku przedsiębiorców zatrudniających wiele osób, a dla których działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego jest działalnością dodatkową np. banków, pośredników kredytowych. 104 Rozdział VI REJESTR POŚREDNIKÓW UBEZPIECZENIOWYCH Rejestr pośredników ubezpieczeniowych jest nową instytucją w polskim systemie prawnym. Został ustanowiony ze względu na wymagania dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego oraz postulaty doktryny. Jego wprowadzenie przyjęto z zadowoleniem241. W preambule do dyrektywy znajduje się przepis, że pośrednicy ubezpieczeniowi powinni być zarejestrowani we właściwym organie państwa członkowskiego. Uściślenie tego sformułowania jest w art. 3 i 7. Art. 3 dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego stwierdza, że pośrednicy ubezpieczeniowi i reasekuracyjni są rejestrowani we właściwym organie242. Art. 7 dyrektywy określa, że organ prowadzący rejestr pośredników ubezpieczeniowych powinien być: wyznaczony przez państwo członkowskie; podmiotem uznanym przez prawo krajowe lub władze publiczne wyraźnie upoważnionym do prowadzenia rejestru; nie być zakładem ubezpieczeń lub reasekuracji; podmiotem posiadającym kompetencje do wykonywania swoich obowiązków. Państwo członkowskie może wyznaczyć więcej niż jeden podmiot odpowiedzialny za prowadzenie rejestru pośredników ubezpieczeniowych, ale wówczas musi zagwarantować odpowiednią współpracę pomiędzy nimi. W latach 1990 - 1995 istniały jedynie szczątkowe regulacje pośrednictwa ubezpieczeniowego zawarte w ustawie o działalności ubezpieczeniowej. Nowelizacja ustawy o działalności ubezpieczeniowej243 wprowadziła rozdział 3a dotyczący pośrednictwa ubezpieczeniowego (art. 37d-37n), który w znacznym stopniu zmienił i uzupełnił regulacje pośrednictwa m.in. poprzez wprowadzenie zezwoleń dla agentów ubezpieczeniowych. Chociaż samo objęcie nowelizacją pośredników ubezpieczeniowych spotkało się z pozytywną reakcją doktryny, to jednak przepisy były również krytykowane. 241 Por. K. Przewalska, M. Orlicki, Nowe prawo …, s. 375. Należy zwrócić uwagę na błąd zawarty w tym sformułowaniu (a dokładnie w jego polskim tłumaczeniu). Powinno być rejestrowani przez właściwy organ, a nie we właściwym organie. 243 Ustawa z dnia 8 czerwca 1995 r. o zmianie ustawy o działalności ubezpieczeniowej, o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej - Kodeks handlowy oraz o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, Dz.U. 1995 nr 96 poz. 478 242 105 Od chwili uchwalenia przepisów krytykowano brak centralnego rejestru pośredników ubezpieczeniowych. R. Fulneczek244 stwierdził, że pewną lukę stanowi brak zapisu w ustawie, że organ nadzoru, który wydaje zezwolenia, prowadzi rejestr agentów ubezpieczeniowych. Niemożliwe jest, aby organ nadzoru wydał zezwolenie i nie mógł tego potwierdzić lub aktualizować (…) znamienne może być cofnięcie zezwolenia na wniosek zakładu ubezpieczeń w wyniku naruszenia przepisów prawa przez agenta. Brak wykazu agentów prowadzonego przez organ nadzoru, a tym samym informacji, czy agent nie pozostaje w stosunku umowy agencyjnej z innymi zakładami ubezpieczeń, może uniemożliwić faktyczne wyeliminowanie takiego agenta z rynku. Krytyka nie ustała również w trakcie obowiązywania ustawy. Ujawniła się m.in. poprzez postulowanie wprowadzenia nowych regulacji. Często postulowano uchwalenie specjalnej ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, która w wyczerpujący sposób regulowałaby tą problematykę245. Już w 1998 powstały pierwsze projekty nowych przepisów, w których obok postulatów zmiany definicji pośrednictwa ubezpieczeniowego, wprowadzenia nowych wymogów dla podmiotów wykonujących pośrednictwo ubezpieczeniowe był także postulat obowiązkowej rejestracji pośredników ubezpieczeniowych246. Był to jeden z niewielu pomysłów, który nie budził znaczących kontrowersji247. Prawdopodobnie dlatego pojawiał się również w kolejnych projektach. Zdaniem przedstawicieli doktryny, że rządowy projekt ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym zasługuje na uznanie, ponieważ wśród nowych regulacji dotyczących agentów ubezpieczeniowych na uwagę zasługuje rozwiązanie polegające na rezygnacji z udzielania zezwoleń organu nadzoru na prowadzenie działalności agencyjnej i zastąpienie licencjonowania przez obowiązek rejestracji agenta w specjalnym rejestrze agentów ubezpieczeniowych. Przejęte regulacje w tym zakresie spełniają standardy Unii Europejskiej i są zgodne z postulatami podmiotów profesjonalnych działającym na naszym rynku ubezpieczeniowym (…) Projektodawca podkreśla, że wydawanie zezwoleń w liczbie sięgającej dziesiątki tysięcy przestaje mieć jakiekolwiek racjonalne uzasadnienie 248. Ustawa będąca owocem wieloletnich prac (w dużej części prowadzonych z inicjatywy 244 R. Fulneczek, Pośrednictwo ubezpieczeniowe w świetle noweli do ustawy o działalności ubezpieczeniowej, Prawo Asekuracyjne 1995, nr 4, str. 58. 245 Por. M. Czerny, Broker Ubezpieczeniowy w polskim systemie ubezpieczeń - problemy cywilno prawne, [w:] T. Sangowski (red) Studia Ubezpieczeniowe, Poznań 2000, str. 128. 246 Por. B. Balas-Noszczyk, Założenia do ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, Prawo Asekuracyjne 1998, nr 1, str. 26. 247 Por. E. Kowalewski, Projekt ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym - uwagi polemiczne, Prawo Asekuracyjne 1998, nr 2. 248 T. Kulig, Agenci i brokerzy jako uczestnicy rynku ubezpieczeniowego - zagadnienia prawne, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Warszawie, nr 3 (21), Warszawa 2000, str. 67. 106 Polskiej Izby Ubezpieczeń), dostosowująca polskie rozwiązania do unijnych została uchwalona przez Sejm w dniu 23.08.2001 r249. Niestety została zawetowana przez prezydenta. Rejestr pośredników ubezpieczeniowych został powołany do życia przez art. 37 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, ale jest wspominany w wielu innych przepisach (m.in. art. 7, 17, 20). Na mocy art. 11 ust. 5 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym organem nadzoru prowadzącym rejestr pośredników ubezpieczeniowych w Polsce jest Komisja Nadzoru Finansowego (wcześniej Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych). Należy uznać, że KNF spełnia wszystkie wymogi stawiane przez art. 7 dyrektywy. Na podstawie ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Ubezpieczonych250, Rzeczniku ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej oraz ustawy z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym251 posiada szerokie uprawnienia m.in.: współpracuje z organami nadzoru innych państw; współpracuje z rozmaitymi polskimi instytucjami (organy ścigania, organizacje konsumenckie); ma prawo w każdym czasie przeprowadzić kontrolę działalności i stanu majątkowego ubezpieczyciela; wydaje zalecenia w stosunku do ubezpieczyciela w celu zapewnienia zgodności działalności z przepisami prawa, statutu lub planem działalności; zapewnienia trwałej zdolności ubezpieczyciela do wykonywania zobowiązań; zapobieżenia naruszaniu interesów ubezpieczających, ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia; wydaje i cofa zezwolenia na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej; w przypadku gdy ubezpieczyciel nie wypełnia zaleceń organ nadzoru może, w drodze decyzji, zobowiązać ubezpieczyciela do wykonania tych zaleceń; może nakazać ubezpieczycielowi rozwiązanie w wyznaczonym terminie umowy, na podstawie, której zlecono wykonywanie czynności ubezpieczeniowych innemu podmiotowi; 249 Zob. druk sejmowy nr 1860 z dnia 18 kwietnia 2000 r. Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych, Dz.U. 2003 nr 124 poz. 1153 z późn. zm. 251 Ustawa z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym, Dz.U. 2006 nr 157 poz. 1119 z późn. zm. 250 107 może nakładać kary finansowe na członków zarządu, prokurentów, ubezpieczycieli. Komisja Nadzoru Finansowego posiada również uprawnienia określone w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym (kontrolowania ubezpieczycieli w zakresie ich współpracy z pośrednikami ubezpieczeniowymi, kontrolowania działalności brokerów ubezpieczeniowych, weryfikacji spełniania posiadania ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej przez tzw. multiagentów). Posiada także odpowiednie środki finansowe (koszty nadzoru ponoszą m.in. ubezpieczyciele). Tak więc należy uznać, że KNF posiada wszystkie kompetencje potrzebne do prowadzenia rejestru pośredników ubezpieczeniowych. Wątpliwości może budzić umiejscowienie przepisu stwierdzającego kto prowadzi rejestr agentów. W art. 37 ust. 4 jest mowa, że rejestr pośredników ubezpieczeniowych jest prowadzony przez organ nadzoru, a wyjaśnienie czym jest organ nadzoru znajduje się w art. 11 ust. 5, który jest poświęcony odpowiedzialności cywilnej agentów ubezpieczeniowych. Taka konstrukcja jest nieczytelna aczkolwiek poprawna. Ustawodawca nie skorzystał z możliwości, jakie daje dyrektywa (art. 3) i prowadzenie rejestru powierzył jednej instytucji. Nie przewidział współpracy ubezpieczycieli i reasekuratorów w prowadzeniu rejestru. Ze względu na brak zależnych pośredników ubezpieczeniowych brak jest regulacji dotyczących rejestracji tych podmiotów przez ubezpieczycieli lub stowarzyszenie ubezpieczycieli. VI.1 Konstrukcja i dane zawarte w rejestrze pośredników ubezpieczeniowych Dyrektywa pozostawia dużo swobody, co do konstrukcji i zawartości rejestru, który może być prowadzony w dowolnej formie252. Dopuszcza możliwość prowadzenia rejestru przez kilka podmiotów. Dopuszcza nawet istnienie kilku rejestrów pod warunkiem, że będą ustalone jednolite kryteria rejestracji. Polski ustawodawca postanowił, że rejestr pośredników ubezpieczeniowych jest prowadzony w systemie informatycznym oraz dokonał podziału według kryterium podmiotowego wyróżniając dwa subrejestry – jeden dla agentów ubezpieczeniowych, drugi 252 W projekcie nowej dyrektywy postuluje się obowiązkowe udostępnianie informacji zawartych w rejestrze online. Ze względu na objęcie zakresem dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego bezpośredniego kanału dystrybucji możliwe jest wprowadzenie obowiązku rejestrowania pracowników. 108 dla brokerów ubezpieczeniowych. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 4 grudnia 2003 r. w sprawie prowadzenia rejestru pośredników ubezpieczeniowych oraz sposobu udostępniania informacji z tego rejestru253 wprowadziło podział rejestru pośredników ubezpieczeniowych. W 2003 r. w prowadzono podział rejestru na działy, rozdziały i sekcje. Dział pierwszy nazywa się „rejestr agentów ubezpieczeniowych”, który. dzielił się na dwie sekcje („agenci ubezpieczeniowi wykonujący działalność agencyjną” oraz „dane agentów ubezpieczeniowych wykreślonych z rejestru”). Dział drugi to „rejestr brokerów ubezpieczeniowych”254 podzielony na rozdział pierwszy - brokerzy ubezpieczeniowi oraz rozdział drugi - brokerzy reasekuracyjni. Rozdział pierwszy został podzielony na sekcję pierwszą – brokerzy ubezpieczeniowi wykonujący działalność brokerską oraz sekcję drugą – brokerzy ubezpieczeniowi wykreśleni z rejestru. Podczas nowelizacji rozporządzenia zrezygnowano z podziału na sekcje ubezpieczeniowych zostawiając wykonujących jedynie czynności podział na agencyjne działy oraz (rejestr rejestr agentów brokerów ubezpieczeniowych), a drugi z działów został podzielony na rozdziały odpowiednio zawierające dane brokerów ubezpieczeniowych oraz brokerów reasekuracyjnych. Należy podkreślić, że wszędzie jest mowa o pośrednikach ubezpieczeniowych wykonujących działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego. Jest to niezgodne z przepisami art. 42 ust. 4 oraz art. 44 ust. 3 mówiącymi, że dane pośredników ubezpieczeniowych wykreślonych z rejestru są przechowywane przez 10 lat. W rejestrze więc znajdują się dane podmiotów nieposiadających statusu pośrednika ubezpieczeniowego ani niewykonujących działalności pośrednictwa ubezpieczeniowego, czyli np. agentów ubezpieczeniowych, którzy nie mają zawartej żadnej umowy agencyjnej z ubezpieczycielem. Zakres danych zawartych w rejestrze pośredników ubezpieczeniowych jest znaczny. Art. 40 wprowadza regulację, że rejestr agentów ubezpieczeniowych zawiera odnośnie osób fizycznych: numer wpisu do rejestru; 253 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 4 grudnia 2003 r. w sprawie prowadzenia rejestru pośredników ubezpieczeniowych oraz sposobu udostępniania informacji z tego rejestru, Dz. U. 2003 nr 211 poz. 2068 zostało zmienione przez Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 6 kwietnia 2005 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie prowadzenia rejestru pośredników ubezpieczeniowych oraz sposobu udostępniania informacji z tego rejestru, Dz.U. 2005 nr 58 poz. 507, a następnie zastąpione przez Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 września 2006 r. w sprawie prowadzenia rejestru pośredników ubezpieczeniowych oraz sposobu udostępniania informacji z tego rejestru, Dz.U. 2006 nr 178 poz. 1316. 254 Należy zwrócić uwagę, że podział rejestru pośredników ubezpieczeniowych na dwa działy, które określone są jako rejestry został (niestety) zachowany we wszystkich rozporządzeniach oraz pojawia się w art. 40 i 44 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. 109 dane osobowe, obejmujące: o imię lub imiona i nazwisko, o numer PESEL lub, gdy ten numer nie został nadany, numer paszportu, dowodu osobistego lub innego dokumentu potwierdzającego tożsamość, o miejsce zamieszkania, o numer w ewidencji działalności gospodarczej, o nazwę, pod którą wykonuje działalność gospodarczą, o siedzibę i adres; nazwę lub nazwy ubezpieczycieli, na rzecz, których działa agent ubezpieczeniowy, oraz zakres pełnomocnictw; wykaz osób fizycznych, przy pomocy, których podmiot wykonuje czynności agencyjne, zawierający imiona i nazwiska, numery PESEL, miejsca zamieszkania; w przypadku agenta ubezpieczeniowego działającego na rzecz więcej niż jednego ubezpieczyciela w zakresie tego samego działu ubezpieczeń, zgodnie z załącznikiem do ustawy o działalności ubezpieczeniowej, numer polisy potwierdzającej zawarcie umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, termin obowiązywania tej umowy ubezpieczenia oraz nazwę ubezpieczyciela, z którym zawarto tę umowę. Rejestr agentów ubezpieczeniowych zawiera, w odniesieniu do przedsiębiorców niebędących osobami fizycznymi: numer wpisu do rejestru; nazwę podmiotu lub firmę oraz informację, czy agent ubezpieczeniowy jest bankiem, spółdzielczą kasą oszczędnościowo-kredytową albo innym podmiotem, do którego stosuje się szczególne zasady w zakresie spełniania przez osoby wykonujące czynności agencyjne warunku, o którym mowa w art. 9 ust. 1 pkt. 5; siedzibę i adres; numer w rejestrze przedsiębiorców; nazwę lub nazwy zakładów ubezpieczeń, na rzecz, których działa agent ubezpieczeniowy, oraz zakres pełnomocnictw; wykaz osób fizycznych, przy pomocy, których podmiot wykonuje czynności agencyjne, zawierający imiona i nazwiska, numery PESEL, miejsca zamieszkania; w przypadku agenta ubezpieczeniowego działającego na rzecz więcej niż jednego ubezpieczyciela w zakresie tego samego działu ubezpieczeń, zgodnie z załącznikiem 110 do ustawy o działalności ubezpieczeniowej, numer polisy potwierdzającej zawarcie umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, termin obowiązywania tej umowy ubezpieczenia oraz nazwę ubezpieczyciela, z którym zawarto tę umowę; wykaz wspólników lub członków zarządu, zawierający dane określone w imię i nazwisko, miejsce zamieszkania, numer PESEL (lub, gdy ten numer nie został nadany, numer paszportu, dowodu osobistego lub innego dokumentu potwierdzającego tożsamość). Rejestr agentów ubezpieczeniowych, w przypadku agentów ubezpieczeniowych wykonujących działalność agencyjną na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, zawiera dodatkowo: wykaz państw członkowskich Unii Europejskiej, w których działalność jest wykonywana; adres oddziału lub przedstawicielstwa agenta ubezpieczeniowego w państwie członkowskim Unii Europejskiej, w którym działalność ma być wykonywana, jeżeli oddział lub przedstawicielstwo ma być ustanowione; nazwę i siedzibę ubezpieczyciela, w imieniu lub na rzecz, którego agent ubezpieczeniowy ma wykonywać działalność agencyjną w państwie członkowskim Unii Europejskiej; informację o ustanowionym ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej lub innej równoważnej gwarancji. Analogiczne dane znajdują się w rejestrze brokerów ubezpieczeniowych (określa je art. 44 ustawy). Jedyną istotną różnicą jest brak wymienionych ubezpieczycieli, dla których działa broker ubezpieczeniowy. Nie tylko art. 40 i 44 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym określają, jakie dane mają się znajdować w rejestrze. Zakres zbieranych informacji określa również art. 42. Zgodnie z artykułem 42 ust. 3 w rejestrze agentów ubezpieczeniowych odnotowuje się informację, że przyczyną rozwiązania umowy agencyjnej jest wykonywanie przez agenta ubezpieczeniowego działalności255 z naruszeniem przepisów prawa, umowy agencyjnej, 255 Prawdopodobnie chodzi tu o działalność gospodarczą (nie tylko agencyjną). Jednak przy takiej interpretacji powstaje pytanie dlaczego ubezpieczyciel ma prawo rozwiązać umowę (i zgłosić ten fakt do rejestru) w związku z działalnością agenta ubezpieczeniowego niezwiązaną bezpośrednio z samym ubezpieczycielem lub pośrednictwem ubezpieczeniowym. Poważnym problemem jest dlaczego jeden przedsiębiorca (ubezpieczyciel) ma oceniać działalność gospodarczą innego przedsiębiorcy (agenta ubezpieczeniowego). 111 staranności lub dobrych obyczajów256. W rejestrze należy odnotować również, że agent ubezpieczeniowy wystąpił na drogę sądową lub inną właściwą o stwierdzenie wadliwości rozwiązania umowy agencyjnej (art. 42 ust. 3b) oraz informację o prawomocnym rozstrzygnięciu przez sąd lub inny właściwy organ w przedmiocie prawidłowości albo wadliwości rozwiązania umowy agencyjnej (art. 42 ust. 3b). Chociaż w dyrektywie unijnej są jedynie ogólne wskazówki jak ma wyglądać rejestr pośredników ubezpieczeniowych należy stwierdzić, że polskie regulacje nie są z nimi w pełni zgodne. Niewłaściwe jest wymaganie od agenta ubezpieczeniowego, który chce wykonywać działalność agencyjną w innym kraju członkowskim, podawanie nazw ubezpieczycieli w imieniu lub na rzecz których ma wykonywać działalność agencyjną. Ustawodawca założył, że w innych państwach członkowskich agenci ubezpieczeniowi również będą reprezentować interesy ubezpieczycieli. Założenie jest błędne, bowiem dyrektywa wcale tego nie określa. Na dodatek możliwa jest sytuacja, że w którymś z państw członkowskich będzie zakaz takiej działalności, a pośrednicy ubezpieczeniowi będą działać jedynie w imieniu podmiotów poszukujących ochrony ubezpieczeniowej. Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym zrezygnowała z wymogu, aby osoby wykonujące czynności pośrednictwa posiadały domicyl na terenie Polski. Jednak wśród danych, które wpisuje się do rejestru pośredników ubezpieczeniowych znajdował się numer PESEL, mimo że osoby spoza Polski jedynie mogą, a nie muszą go posiadać257. Na szczęście ten problem istniał jedynie przed wejściem Polski do Unii Europejskiej258. 256 Wymienienie przyczyn ma charakter enumeratywny, ale należy zwrócić uwagę, że wymienione kategorie są bardzo obszerne. Określenie naruszenie przepisów prawa jest wprawdzie precyzyjne, ale powstaje wątpliwość czy dotyczy to jedynie prawa związanego z prowadzeniem działalności agencyjnej czy też wszystkich przepisów. Przepis nie precyzuje co rozumieć pod pojęciem umowy agencyjnej. Z tego powodu należy przyjąć definicję z Kodeksu cywilnego. W praktyce umowy pomiędzy ubezpieczycielami a agentami ubezpieczeniowymi nazywają się zwykle umowami agencyjnymi, ale poruszają więcej zagadnień niż zawiera definicja zawarta w Kodeksie cywilnym. Należy uznać, że chodzi tu jedynie o umowę agencyjną i nie należy brać pod uwagę elementów nie zawierających się w definicji umowy agencyjnej. Niestety brak takiego, wyraźnego, zapisu może spowodować, że ubezpieczyciele będą zgłaszać przypadki rozwiązania umów agencyjnych spowodowane np. zbyt małymi efektami pracy agenta ubezpieczeniowego. Powinno się doprecyzować pojęcia staranności i dobrych obyczajów ponieważ są one nieścisłe. I mogą być różnie interpretowane. Należy przypomnieć, że o niedochowaniu staranności lub naruszeniu dobrych obyczajów ma decydować strona umowy agencyjnej. 257 Zwrot numer PESEL lub, gdy ten numer nie został nadany, numer paszportu, dowodu osobistego lub innego dokumentu potwierdzającego tożsamość został dodany do ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym na mocy art. 91 Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie i uchyleniu niektórych ustaw w związku z uzyskaniem przez Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii Europejskiej, Dz.U. 2004 nr 96 poz. 959. Por E. Wieczorek, Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym – komentarz [w:] Brodecki Z., Serwach M., Prawo ubezpieczeń gospodarczych, Kraków, Zakamycze 2005, s. 1178. 258 Wymóg domicylu jest niezgodny z Acquis Communautaire. Wprawdzie nie wynika to bezpośrednio z regulacji prawnych Unii, lecz takie jest stanowisko Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. K. Przewalska, M. Orlicki, Nowe prawo …, s. 14. 112 Kolejnym błędem jest użycie zwrotu numer polisy potwierdzającej zawarcie umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Kodeks cywilny (art. 809 par 1) mówi, że ubezpieczyciel zobowiązany jest potwierdzić zawarcie umowy dokumentem ubezpieczenia. W rozporządzeniu w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania czynności agencyjnych259 brak jest przepisów, aby umowa ubezpieczenia miała być potwierdzona jedynie przez dokument o nazwie polisa. Interpretując literalnie ten przepis można dojść do wniosku, że rejestr pośredników ubezpieczeniowych zawiera dane odnośnie polis, a nie wpisuje się do niego informacji dotyczących umów ubezpieczenia potwierdzonych innymi dokumentami (np. certyfikatami). Powyższa interpretacja byłaby jednak kuriozalna i miała charakter antykonsumencki, tak więc należy uznać, że jest to „skrót myślowy” ustawodawcy i pod pojęciem polisa należy rozumieć dokument potwierdzający zawarcie umowy ubezpieczenia. Zgodnie z art. 3 ust. 1 dyrektywy w odniesieniu do osób prawnych, państwa Członkowskie rejestrują takie osoby oraz wskazują w rejestrze nazwiska osób fizycznych, wchodzące w skład zarządu, odpowiedzialne za działalność w zakresie pośrednictwa. Ten przepis ma dwa odpowiedniki w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Są to art. 40 ust. 2 pkt. 6 odnośnie agentów ubezpieczeniowych oraz art. 44 ust. 2 lit c odnośnie brokerów ubezpieczeniowych. Polskie rozwiązania różnią się znacznie od unijnych, ponieważ zgodnie z dyrektywą w rejestrze powinno się umieszczać nazwiska osób odpowiedzialnych za działalność w zakresie pośrednictwa. W polskich regulacjach nie jest sprecyzowane dane, których osób należy umieszczać w rejestrze co sugeruje, że ten obowiązek ma dotyczyć wszystkich osób. Mimo znacznej liczby rodzajów danych w rejestrze pośredników ubezpieczeniowych brakuje co najmniej jednej, mianowicie pozycji mówiącej o liczbie osób fizycznych o których mowa art. 9 ust. 1a oraz członków zarządu brokera ubezpieczeniowego. Ten fakt powoduje, że do rejestru pośredników ubezpieczeniowych należy zgłosić wszystkie osoby, o których mowa powyżej. Jest to skomplikowane szczególnie odnośnie agentów ubezpieczeniowych. Z interpretacji przepisów dotyczących wymagań jakie mają spełnić podmioty chcące uzyskać status agenta ubezpieczeniowego oraz przepisów odnośnie dokumentów jakie mają być w posiadaniu ubezpieczyciela w celu zgłoszenia podmiotu do rejestru agentów ubezpieczeniowych wynika, że dokumenty mają być gromadzone przez ubezpieczyciela jedynie odnośnie osób spełniających wszystkie warunki. Niestety ze względu na 259 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 23 czerwca 2005 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania czynności agencyjnych, Dz.U. 2005 nr 122 poz. 1027. 113 nieujawnianie w rejestrze liczby osób fizycznych, o których mowa art. 9 ust. 1a oraz członków zarządu brokera ubezpieczeniowego sprawia, że należy zgłosić wszystkich, przy czym oświadczenia załączyć jedynie odnośnie osób spełniających wszystkie warunki. Sprawia to, że ilość danych w rejestrze jest jeszcze większa. Dane do rejestru przekazywane są na podstawie art. 37 ust. 5 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Informacje z rejestru agentów ubezpieczeniowych udzielane są na wniosek i obejmować mogą: czy przedsiębiorca jest wpisany do rejestru agentów ubezpieczeniowych; czy osoba fizyczna jest wpisana do rejestru agentów jako osoba, przy pomocy której agent wykonuje czynności agencyjne; o zakładach ubezpieczeń na rzecz których działa agent, oraz o zakresach pełnomocnictw; czy agent ubezpieczeniowy, który działa na rzecz więcej niż jednego zakładu ubezpieczeń w zakresie tego samego działu ubezpieczeń, zgodnie z załącznikiem do ustawy o działalności ubezpieczeniowej, zawarł umowę obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, o którym mowa w art. 11 ust. 3, w tym także informację o numerze polisy, terminie obowiązywania tej umowy ubezpieczenia oraz nazwie zakładu ubezpieczeń, z którym zawarto tę umowę; czy agent ubezpieczeniowy wykonuje działalność na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Natomiast informacje z rejestru brokerów ubezpieczeniowych są udzielane na wniosek i obejmują informacje, czy: przedsiębiorca jest wpisany do rejestru brokerów ubezpieczeniowych; osoba fizyczna jest wpisana do rejestru brokerów ubezpieczeniowych jako osoba, przy pomocy której broker ubezpieczeniowy wykonuje czynności brokerskie; broker ubezpieczeniowy zawarł umowę obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, o którym mowa w art. 22 ust. 1, w tym także informację o numerze polisy, terminie obowiązywania tej umowy ubezpieczenia oraz nazwie zakładu ubezpieczeń, z którym zawarto tę umowę; broker ubezpieczeniowy wykonuje działalność na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej260. 260 Art. 37 ust. 6 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. 114 Wniosek o udzielenie informacji z rejestru składany jest do organu nadzoru, może być składany ustnie lub pisemnie (w szczególności w formie elektronicznej lub telefonicznie)261. Jedynym wymogiem, co do wniosku jest zawarcie w nim danych, które umożliwią wyszukanie w rejestrze żądanych informacji, w szczególności umożliwiające jednoznaczną identyfikację podmiotu262. Istnieje też możliwość uzyskania dostępu do rejestru na wydzielonym stanowisku komputerowym263. Organ nadzoru może zapewnić dostęp do rejestru poprzez strony internetowe264. Odnośnie pośredników ubezpieczeniowych każdy może uzyskać szybko i łatwo interesujące go informacje. Również zakres danych jest wystarczający. Problemem jest bardzo ograniczony zakres informacji, które można uzyskać z rejestru pośredników ubezpieczeniowych odnośnie osób fizycznych wykonujących czynności agencyjne. Z tego powodu informacje te mogą być niewystarczające a nawet mylące, nieprawdziwe. Sytuacja jest klarowna, jeżeli osoba fizyczna wykonująca czynności agencyjne wykonuje czynności agencyjne wyłącznie w imieniu jednego agenta ubezpieczeniowego i ma uprawnienia do wykonywania czynności agencyjnych w imieniu wszystkich ubezpieczycieli, z którymi agent ubezpieczeniowy ma podpisane umowy agencyjne. Jednak z analizy przepisów dotyczących zdobywania uprawnień do wykonywania czynności agencyjnych (zwłaszcza tych dotyczących szkoleń) wynika, że osoba fizyczna wykonująca czynności agencyjne może nie móc akwirować na rzecz wszystkich ubezpieczycieli, którzy mają zawarte umowy agencyjne z agentem ubezpieczeniowym. Z drugiej strony brak jest zakazu ograniczającego liczbę agentów ubezpieczeniowych, z którymi może współpracować jedna osoba fizyczna wykonująca czynności agencyjne, tak więc informacja o tym czy osoba fizyczna wykonująca czynności agencyjne może wykonywać czynności w imieniu agenta ubezpieczeniowego jest niewystarczająca bowiem listy ubezpieczycieli nie muszą być jednakowe. Powyższe rozwiązanie należy zmienić tak, aby zakres informacji udzielanych o osobie fizycznej wykonującej czynności agencyjne był analogiczny do tego o agentach ubezpieczeniowych. Aby informacje udzielane z rejestru pośredników ubezpieczeniowych były pełne należałoby do zakresu informacji udzielanych odnośnie osób fizycznych wykonujących 261 § 8 pkt. 1 Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 18 czerwca 2006 r. w sprawie pośredników ubezpieczeniowych oraz sposobu udostępniania informacji z tego rejestru. 262 § 8 pkt. 2 Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 18 czerwca 2006 r. w sprawie pośredników ubezpieczeniowych oraz sposobu udostępniania informacji z tego rejestru. 263 § 8 pkt. 3 Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 18 czerwca 2006 r. w sprawie pośredników ubezpieczeniowych oraz sposobu udostępniania informacji z tego rejestru. 264 § 8 pkt. 4 Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 18 czerwca 2006 r. w sprawie pośredników ubezpieczeniowych oraz sposobu udostępniania informacji z tego rejestru. prowadzenia rejestru prowadzenia rejestru prowadzenia rejestru prowadzenia rejestru 115 czynności brokerskie dodać dane brokerów ubezpieczeniowych w imieniu, których wykonują czynności brokerskie. Ze względu na prawa poszukujących ochrony ubezpieczeniowej wskazane jest, aby z rejestru były udzielana również informacje historyczne. Jest to istotne ze względu na fakt, że takie informacje mogą być potrzebne np. w trakcie dochodzenia roszczeń od ubezpieczyciela. Ten proces może odbywać się na długo po zawarciu umowy ubezpieczenia. Należy zaznaczyć, ze projekt nowej dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego przewiduje wprowadzenie obligatoryjnego dostępu do rejestru pośredników ubezpieczeniowych on-line. Niestety w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym (odnośnie rejestru pośredników ubezpieczeniowych) jest jedna poważna niezgodność z dyrektywą w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego. Zgodnie z postanowieniami art. 3 pkt. 2 dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego, państwa członkowskie zmierzają do utworzenia jednego punktu informacyjnego265. Polski ustawodawca wprawdzie ustanowił jeden rejestr ale stworzył dwa punkty informacji. Na mocy art. 42 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym w rejestrze pośredników ubezpieczeniowych gromadzi się dane o przyczynach rozwiązywania niektórych umów agencyjnych. Jednak na mocy art. 37 ust. 6a ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym informacji czy z przedsiębiorcą rozwiązano umowę agencyjną z powodu wykonywania przez agenta ubezpieczeniowego działalności z naruszeniem przepisów prawa, umowy agencyjnej, staranności lub dobrych obyczajów ze wskazaniem zakładu ubezpieczeń, który rozwiązał umowę agencyjną oraz informację, o której mowa w art. 42 ust. 3a udziela Polska Izba Ubezpieczeń. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 września 2006 r. w sprawie prowadzenia rejestru pośredników ubezpieczeniowych oraz sposobu udostępniania informacji z tego rejestru266 (§ 7) stanowi, że po dokonaniu wpisu do rejestru informacji o rozwiązaniu z przedsiębiorcą umowy agencyjnej z przyczyn określonych w art. 42 ust. 3 ustawy, odnotowaniu w rejestrze okoliczności, o której mowa w art. 42 ust. 3a ustawy, lub wykreśleniu z rejestru informacji zgodnie z art. 42 ust. 3b ustawy, organ nadzoru drogą elektroniczną przekaże Izbie niezwłocznie, lecz nie później niż w terminie 14 dni, informacje obejmujące: 265 Art. 3 pkt. 2 dyrektywy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 września 2006 r. w sprawie prowadzenia rejestru pośredników ubezpieczeniowych oraz sposobu udostępniania informacji z tego rejestru. 266 116 1) nazwę, pod którą agent ubezpieczeniowy wykonuje działalność gospodarczą, albo nazwę podmiotu lub firmę, numer wpisu w rejestrze, numer Ewidencji Działalności Gospodarczej lub Krajowego Rejestru Sądowego, nazwę zakładu ubezpieczeń składającego wniosek o wykreślenie agenta ubezpieczeniowego z rejestru, datę wpływu wniosku o wykreślenie agenta ubezpieczeniowego z rejestru oraz podaną przez zakład ubezpieczeń przyczynę rozwiązania umowy agencyjnej (wykonywanie działalności z naruszeniem przepisów prawa, umowy agencyjnej, staranności lub dobrych obyczajów); 2) informacje, o których mowa w art. 42 ust. 3a ustawy; 3) informacje, o których mowa w art. 42 ust. 3b ustawy, dotyczące wykreślenia informacji, o których mowa w art. 42 ust. 3 lub ust. 3a ustawy. PIU udziela informacji na wniosek ubezpieczyciela lub przedsiębiorcy, którego informacja dotyczy. Rozporządzenie określa dokładnie, w jakiej formie może być złożony wniosek oraz jak ma być udzielona odpowiedź. Polski prawodawca przyjął niezrozumiałą koncepcję polegającą na wprowadzeniu jednego rejestru oraz dwóch punktów informacyjnych. Należy podkreślić, że PIU nie prowadzi własnego rejestru, a jedynie bazuje na informacjach przekazywanych przez KNF. Taki tryb jest zbyt skomplikowany, nieefektywny, a informacje, będące w posiadaniu PIU mogą być nieaktualne267. Samo PIU podaje następujące korzyści z takiej konstrukcji bazy268: wykrywanie i przeciwdziałanie przestępczości ubezpieczeniowej, dokonywanej z udziałem agentów ubezpieczeniowych; ochrona zakładu przed podjęciem współpracy z nieuczciwymi agentami; ochrona klientów zakładu przed kontaktem z nieuczciwymi agentami; poprawa wizerunku zakładu wśród przyszłych i obecnych klientów; podniesienie poziomu obsługi klienta przez agentów i podniesienie rangi zawodu agenta ubezpieczeniowego; Izba udostępnia zakładom ubezpieczeń informację opartą wyłącznie na danych z raportowania KNF, eliminując tym samym konieczność raportowania przez zakłady do PIU; zakład nie ponosi żadnych kosztów związanych z dostosowaniem systemów informatycznych. 267 Spowodowane jest to „długą drogą” jaką przechodzi informacja. Najpierw musi być wygenerowana przez ubezpieczyciela (jest na to 3 dni), potem odpowiedni wniosek musi być złożony do organu nadzoru (zgodnie z KPA może być nadany np. w placówce Poczty Polskiej), następnie organ nadzoru go rozpatruje i od chwili dokonania wpisu ma jeszcze 14 dni na przekazanie informacji PIU. 268 Komunikat PIU nr 71 z dnia 9 lipca 2010 r. Rosnąca użyteczność Bazy Agencyjnej PIU. 117 Sposób przekazywania informacji należy bezwzględnie zmienić. Ta procedura jest niezgodna z dyrektywą w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego, zbyt skomplikowana i nielogiczna. Utrudnia dostęp do aktualnych informacji. Konieczna jest rezygnacja z pośrednictwa PIU w przekazywaniu danych. Ze względu na objęcie zakresem dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego bezpośredniego kanału dystrybucji możliwe jest wprowadzenie obowiązku rejestrowania pracowników. Wielu respondentów wyraziło poparcie dla włączenia w zakres dyrektywy dystrybucji bezpośredniej. EIOPA zgodziło się na objęcie zakresem dyrektywy bezpośredniej dystrybucji ubezpieczeń z zastrzeżeniem jednak, że pracownicy ubezpieczycieli nie powinni podlegać obowiązkowi rejestracji, a za ich działalność i weryfikację kwalifikacji powinien odpowiadać pracodawca. Podobne stanowiska zostały przedstawione przez BIPAR i CEA. Podkreślono, że ubezpieczyciele podlegają wymogom dyrektywy Solvency II co w znacznym stopniu zabezpiecza interesy poszukujących ochrony ubezpieczeniowej. Wydaje się za zasadne objęcie obowiązkiem rejestracji pracowników ubezpieczycieli pracujących poza lokalem przedsiębiorstwa. O ile nie ma potrzeby weryfikowanie uprawnień w rejestrze osób pracujących w lokalach ubezpieczycieli lub na ich infoliniach to w przypadku osób, pracujących na innych warunkach taki wymóg byłby korzystny dla ochrony poszukujących ochrony ubezpieczeniowej. VI.2 Składanie wniosków do rejestru pośredników ubezpieczeniowych Jedną z konsekwencji wprowadzenia dwóch kategorii pośredników ubezpieczeniowych jest wprowadzenie podziału rejestru pośredników ubezpieczeniowych na rejestr agentów ubezpieczeniowych oraz rejestr brokerów ubezpieczeniowych. Są różne zasady składania wniosków do tych „subrejestrów”. Wnioski do rejestru agentów ubezpieczeniowych są składane wyłącznie przez ubezpieczycieli. Na podstawie art. 38 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym ubezpieczyciel składa, wraz z niezbędnymi dokumentami, wniosek o wpisanie do rejestru 118 agentów ubezpieczeniowych podmiotu, z którym zawarł umowę agencyjną, niezwłocznie po zawarciu tej umowy, lecz nie później niż w terminie 14 dni269. W przypadku zmiany danych zawartych w rejestrze agentów ubezpieczeniowych (wymienionych w art. 40 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym) ubezpieczyciel jest zobowiązany zgłosić ten fakt w ciągu 7 dni od dnia powzięcia wiadomości o zaistnieniu zmiany. Większość autorów zgadza się, że termin 7 dniowy liczy się od chwili, gdy ubezpieczyciel zostanie poinformowany przez agenta ubezpieczeniowego, lub w inny sposób, poweźmie informację o zaistnieniu zmiany. Jednakże A. Chróścicki stwierdza, że obowiązek zgłoszenia zmiany danych powstaje w chwili gdy ta zmiana nastąpiła. Taka zmiana powinna być zgłoszona w terminie 7 dni od jej powstania. Jeżeli zakład ubezpieczeń dowiedział się o tej zmianie (np. dotyczącej osób fizycznych, przy pomocy, których agent wykonuje czynności agencyjne) później, nie zwalnia to zakładu ubezpieczeń z odpowiedzialności administracyjnej za zaniechanie złożenia w terminie stosownego zgłoszenia270. Jednak nie sposób zgodzić się z tym rozumowaniem. Ubezpieczyciel, powinien być pociągnięty do odpowiedzialności administracyjnej w przypadku, gdy nie dochowa terminu 7 dni liczonego od chwili powzięcia wiadomości o zmianie. Brak jest podstaw do interpretowania tego przepisu w inny sposób. Zgodnie z zasadą lex neminem cogit ad impossibilia271. Ubezpieczyciel nie może zgłosić zmiany, gdy nie posiadł informacji o jej zaistnieniu. 272 . Taka interpretacja byłaby złamaniem zasady ad impossibilia nemo obligatur273. Oczywiście nie zwalnia go to z obowiązku odpowiedniego nadzoru nad agentem Z chwilą rozwiązania umowy agencyjnej zakład ubezpieczeń jest obowiązany niezwłocznie, lecz nie później niż w terminie 7 dni, wystąpić do organu nadzoru z wnioskiem o wykreślenie agenta ubezpieczeniowego z rejestru agentów ubezpieczeniowych (art. 42 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym). Podobnie jak w przypadku terminu wyznaczonego dla składania wniosków o wpis ten termin składania wniosków o wykreślenie również został wydłużony na wniosek ubezpieczycieli. Wcześniej wynosił 3 dni274. 269 Czas, jaki ma ubezpieczyciel na złożenie wniosku o wpis został wydłużony z 7 do 14 dni, w wyniku nowelizacji ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym w 2005 r., stało się tak na wniosek ubezpieczycieli. Por. P. Bałasz, K. Szaniawski, Ustawa o pośrednictwie …, s. 154. 270 Por. A. Chróścicki, Pośrednictwo ubezpieczeniowe i finansowe, Warszawa 2008, s. 203. 271 (łac.) prawo nikogo nie zmusza do rzeczy niemożliwych. 272 Więcej na ten temat w rozdziale poświęconym stosunkom pomiędzy ubezpieczycielem, a agentem ubezpieczeniowym. 273 (łac.) nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych. 274 Por. P. Bałasz, K. Szaniawski, Ustawa o pośrednictwie …, s. 163. 119 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 8 września 2010 r. w sprawie wniosków o wpis albo o zmianę wpisu do rejestru agentów ubezpieczeniowych 275 wprowadziło nowy sposób składania wniosków. Zgodnie z paragrafem 3 punkt 1 wnioski o wpis oraz wnioski o zmianę wpisu składa się za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej w postaci dokumentu elektronicznego generowanego przez system teleinformatyczny organu nadzoru. Wnioski składa się na formularzu udostępnionym nieodpłatnie przez organ nadzoru w systemie teleinformatycznym organu nadzoru za pośrednictwem strony internetowej lub elektronicznej skrzynki podawczej. Składa się je wraz z odpowiednimi oświadczeniami oraz potwierdzeniem uiszczenia należnej opłaty skarbowej. Rozporządzenie określa również tryb wydawania i cofania identyfikatora i hasła umożliwiających dostęp ubezpieczycielom do systemu teleinformatycznego. Wniosek o wpis do rejestru agentów ubezpieczeniowych sporządza się na podstawie: Dokumentów odnośnie agenta ubezpieczeniowego: o kopii zaświadczenia o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej albo odpisu z rejestru przedsiębiorców, wydanego nie później niż 3 miesiące przed dniem złożenia wniosku; o kopii decyzji o nadaniu Numeru Identyfikacji Podatkowej; o oryginału lub kopii polisy poświadczonej przez zakład ubezpieczeń, stwierdzającej zawarcie umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania działalności agencyjnej; o oświadczenia agencyjnych agenta osobiście ubezpieczeniowego lub oświadczenia o wykonywaniu czynności o wykonywaniu czynności agencyjnych przy pomocy osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, w przypadku gdy do agenta ubezpieczeniowego stosuje się szczególne zasady dotyczące szkoleń; o dokumentu pełnomocnictwa do dokonania czynności agencyjnych w imieniu zakładu ubezpieczeń. Odnośnie osób fizycznych (zarówno wykonujących czynności agencyjne jak i tych o których mowa w art. 9 ust. 1a ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym): o informacji o osobie, wydanej z Krajowego Rejestru karnego, lub zaświadczenie o niekaralności wydanego przez organ innego państwa właściwy do wydawania zaświadczeń o niekaralności nie później niż 3 275 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 8 września 2010 r. w sprawie wniosków o wpis albo o zmianę wpisu do rejestru agentów ubezpieczeniowych, Dz.U. 2010 nr 173 poz. 1170 120 miesiące przed dniem złożenia wniosku o wpis, świadczących o niekaralności za przestępstwa określone w art. 9 ust. 1 pkt. 2 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym; zakład ubezpieczeń może posiadać poświadczona przez siebie kopie tej informacji lub zaświadczenia276; o oświadczenia o pełnej zdolności do czynności prawnych; o kopii dokumentu potwierdzającego posiadanie wymaganego dokumentu; o zaświadczenia o zdaniu egzaminu; o zaświadczenia o ukończeniu szkolenia przeprowadzonego przez zakład ubezpieczeń. Wnioski o zmianę wpisu dokonuje się na podstawie ww. dokumentów dotyczących przedmiotowych zmian. Do wniosków o wykreślenie nie załącza się żadnych oświadczeń, nie ma także wymienionych dokumentów na podstawie, których je się sporządza. Do wniosku nie dołączało się dokumentów na podstawie, których je sporządzano, a jedynie oświadczenia, że zostały sporządzane na podstawie właściwych dokumentów. We wcześniej obowiązującym rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 4 lipca 2005 r. w sprawie sposobu składania wniosków o wpis albo o zmianę wpisu do rejestru agentów ubezpieczeniowych oraz wykazu dokumentów dołączonych do takich wniosków277 wnioski były składane oddzielnie dla każdego agenta ubezpieczeniowego, na piśmie oraz na nośniku elektronicznym. Nieco inna była lista dokumentów na podstawie, których składano wnioski. Wniosek o wpis agenta ubezpieczeniowego należało sporządzić m.in. na podstawie kopii zaświadczenia o nadaniu numeru identyfikacyjnego w krajowym rejestrze podmiotów gospodarki narodowej REGON. Bardziej precyzyjne było określenie, jaki dokument może służyć do potwierdzenia posiadania odpowiedniego wykształcenia. Poprzednio mogły to być jedynie kopie świadectwa dojrzałości, świadectwa ukończenia szkoły dającej wykształcenie średnie lub dyplomu ukończenia szkoły wyższej. Sam wpis (również zmiana i wykreślenie) nie jest decyzją administracyjną. Są to czynności faktyczne o charakterze materialno-technicznym278. Organ nadzoru może odmówić zarejestrowania wniosku o wpis lub o zmianę. Odmowa zarejestrowania wniosku następuje w formie decyzji administracyjnej. 276 We wcześniej obowiązujących przepisach nie było możliwości, aby ubezpieczyciel posiadał jedynie kopię poświadczoną przez siebie. 277 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 4 lipca 2005 r. w sprawie sposobu składania wniosków o wpis albo o zmianę wpisu do rejestru agentów ubezpieczeniowych oraz wykazu dokumentów dołączonych do takich wniosków, Dz.U. 2005 nr 125 poz. 1052. 278 Por. E. Wieczorek, Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym – komentarz [w:] Brodecki Z., Serwach M., Prawo ubezpieczeń gospodarczych, Kraków, Zakamycze 2005, s. 1174. 121 Rozporządzenie w sprawie składania wniosków do rejestru agentów ubezpieczeniowych z 2010 r. znacznie uprościło tryb składania wniosków oraz w znacznym stopniu wpłynęło na zmniejszenie ilości dokumentów papierowych wpływających do organu nadzoru. W sposób istotny wpłynęło na skrócenie czasu oczekiwania na rozpatrzenie wniosku. Procedura przewidziana przez rozporządzenie z 2005 r. była niewydolna, długotrwała i niepraktyczna. Proces rejestracji agenta ubezpieczeniowego mógł trwać nawet 3 miesiące279. Nie wszystkie jednak problemy zostały rozwiązane. Poważny problem może powstać, gdy zostanie zakwestionowana przez agenta ubezpieczeniowego poprawność składania wniosków do rejestru agentów ubezpieczeniowych. Dla przykładu agent ubezpieczeniowy może kwestionować prawidłowość rozwiązania umowy agencyjnej. Jeżeli wadliwość rozwiązania umowy agencyjnej zostanie potwierdzona powstaje poważny problem, bowiem agentowi ubezpieczeniowemu nie przysługuje prawo zaskarżenia wykreślenia go przez organ nadzoru z rejestru agentów ubezpieczeniowych280. Do rejestru brokerów ubezpieczeniowych wnioski składa we własnym imieniu. Zgodnie z art. 43 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym organ nadzoru, z urzędu, dokonuje wpisu do rejestru brokerów ubezpieczeniowych z dniem wydania zezwolenia na wykonywanie działalności brokerskiej. Z tego przepisu wynika, że uzyskanie statusu brokera ubezpieczeniowego zostało obwarowane aż dwiema procedurami administracyjnymi. Jest to niezrozumiałe i niepotrzebne szczególnie ze względu, że organem właściwym do wydania zezwolenia oraz dokonania wpisu jest ten sam podmiot (obecnie Komisja Nadzoru Finansowego). Brak też podstaw prawnych, aby podmiot, który uzyskał zezwolenie mógł nie uzyskać wpisu do rejestru. Zasady wpisu do rejestru brokerów ubezpieczeniowych należałoby oprzeć na warunkach wydania zezwolenia i zrezygnować z jego wydawania281. Za takim rozwiązaniem przemawia również fakt, że w przypadku agentów ubezpieczeniowych zrezygnowano z wydawania zezwoleń na rzecz ich rejestracji. Do wniosku o wydanie zezwolenia (czyli praktycznie również o uzyskanie wpisu) dołącza się następujące dokumenty: gdy wnioskodawca jest osobą fizyczną: 279 Por. E. Świderska, K. Piech, Zmiany w procesie rejestracji agentów ubezpieczeniowych, Dziennik Ubezpieczeniowy nr 2046 z dnia 8 stycznia 2010 r. 280 A. Chróścicki, Ustawa o pośrednictwie …, s. 113. 281 Por. Potrzeszcz, Komentarz do ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej, [w:] S. Rogowski (red), Prawo ubezpieczeń - ustawy z komentarzem, Poltex Warszawa 2004, s. 505. 122 o oświadczenie o pełnej zdolności do czynności prawnych; o zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej; o informacji o osobie, wydanej z Krajowego Rejestru karnego, lub zaświadczenie o niekaralności wydanego przez organ innego państwa właściwy do wydawania zaświadczeń o niekaralności nie później niż 3 miesiące przed dniem złożenia wniosku o wpis, świadczących o niekaralności za przestępstwa określone w art. 28 ust. 3 pkt. 1 lit b ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym; o kopię świadectwa dojrzałości lub świadectwa ukończenia szkoły dającej wykształcenie średnie lub dyplomu ukończenia szkoły wyższej; o kopię zaświadczenia o zdanym egzaminie przed Komisją Egzaminacyjną dla Brokerów ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych; o informację o przebiegu pracy zawodowej oraz świadectwa pracy, umowy agencyjne lub inne dokumenty potwierdzające co najmniej trzyletnie doświadczenie zawodowe w zakresie ubezpieczeń zdobyte w okresie 5 lat bezpośrednio poprzedzających złożenie wniosku; o dokument poświadczający zawarcie umowy odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania działalności brokerskiej; o oświadczenie, że wnioskodawca był lub nie był członkiem zarządu brokera ubezpieczeniowego lub reasekuracyjnego, któremu cofnięto zezwolenie; o oświadczenie, że wnioskodawca był lub nie był brokerem ubezpieczeniowym, któremu cofnięto zezwolenie. gdy wnioskodawca jest osobą prawną: o odpis z krajowego rejestru sądowego; o akt notarialny umowy spółki; o dokumenty poświadczające spełnienie odpowiednich wymagań przez członków zarządu; o dokument poświadczający zawarcie umowy odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania działalności brokerskiej. Broker ubezpieczeniowy niezwłocznie, nie później niż w ciągu 7 dni od dnia zaistnienia zmian jest zobowiązany złożyć wniosek o dokonanie zmian treści wpisu wraz z niezbędnymi dokumentami (art. 46 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym). Taki wniosek zwolniony jest z opłaty skarbowej. 123 Do wniosków o zmianę wpisu dołącza się m.in. (w zależności od tego czy wnioskodawca jest osobą fizyczną czy prawną oraz czego dotyczą zmiany): kopię dowodu osobistego lub innego dokumentu potwierdzającego zmianę danych obejmujących imię, nazwisko, adres, numer PESEL, numer dokumentu potwierdzającego tożsamość, wpis do ewidencji działalności gospodarczej lub odpis z rejestru przedsiębiorców, dokumentu potwierdzającego zawarcie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej oraz akt notarialny umowy spółki. Wyjątkiem jest wniosek dotyczący zgłoszenia lub zmiany danych osób fizycznych wykonujących czynności brokerskie. Do takiego wniosku nie dołącza się dokumentów potwierdzających zmiany, a jedynie oświadczenia, że osoby spełniają warunki by wykonywać czynności brokerskie oraz, że wniosek został sporządzony na podstawie odpowiednich dokumentów (oświadczenia osoby fizycznej o pełnej zdolności do czynności prawnych, „zaświadczenia o niekaralności”, dokumentu poświadczającego posiadanie wykształcenia średniego, kopii zaświadczenia o zdanym egzaminie przed Komisją Egzaminacyjną dla Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych, kopii dowodu osobistego lub innego dokumentu potwierdzającego tożsamość oraz miejsce zamieszkania. Procedura składania powyższego wniosku jest podobna do procedury składania wniosków do rejestru agentów ubezpieczeniowych. Jednak należy podkreślić brak odpłatności za wniosek składany do rejestru brokerów ubezpieczeniowych oraz brak wymogu składania wersji elektronicznej wniosku. Należy też podkreślić, że osoby fizyczne wykonujące czynności agencyjne mogą być zgłoszone do rejestru agentów ubezpieczeniowych we wniosku o wpis. Osoby fizyczne wykonujące czynności brokerskie nie mogą być zgłaszane we wniosku o wydanie zezwolenia (czyli de facto wniosku o wpis do rejestru), a jedynie w trybie zmiany. Jest to kolejna różnica w stosunku do rejestru agentów ubezpieczeniowych. Brak jest szczegółowych regulacji dotyczących wykreślenia brokera ubezpieczeniowego z rejestru. Wykreślenia dokonuje organ nadzoru po cofnięciu lub wygaśnięciu zezwolenia na prowadzenie działalności brokerskiej (art. 45 ustawy pośrednictwie ubezpieczeniowym). Organ nadzoru powinien dokonać wykreślenia niezwłocznie. Wynika to z zasady, że w rejestrze pośredników ubezpieczeniowych powinny być jedynie aktualne dane. Na podstawie art. 50 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym osoby posiadające, w dniu wejścia w życie ustawy, zezwolenie na wykonywanie działalności brokerskiej podlegały z urzędu wpisowi do rejestru brokerów ubezpieczeniowych. Rozwiązana została 124 również kwestia osób, które zdały egzamin przed Komisją Egzaminacyjną dla Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych oraz brokerów ubezpieczeniowych, którzy posiadali obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej z sumą gwarancyjną niższą niż wymagana. Przepisy przejściowe odnośnie brokerów ubezpieczeniowych nie budzą znacznych wątpliwości interpretacyjnych, ponieważ podstawowe zasady, na jakich rozpoczyna się prowadzenie działalności brokerskiej, w porównaniu ze stanem prawnym sprzed 2004 r., nie zmieniły się. Inaczej ma się sprawa z przepisami dotyczącymi agentów ubezpieczeniowych. Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym zniosła instytucję zezwolenia dla agentów ubezpieczeniowych i wprowadziła rejestr pośredników ubezpieczeniowych. W związku z tym konieczne stało się uregulowanie sytuacji przejściowej. Na podstawie art. 51 ust. 1 zakład ubezpieczeń jest obowiązany, w terminie 60 dni od dnia wejścia w życie ustawy, zgłosić do rejestru agentów ubezpieczeniowych wszystkie podmioty, z którymi ma zawarte umowy agencyjne. Zgodnie z ust. 2 ww. artykułu osoba fizyczna, która na podstawie dotychczasowych przepisów posiada zezwolenie na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego, zostaje wpisana do rejestru agentów ubezpieczeniowych (…), jeżeli wykonuje czynności agencyjne w dniu wejścia w życie ustawy. Interpretacja powyższych przepisów nastręcza spore wątpliwości. W art. 51 ust. 1 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym jest mowa o podmiotach, mimo że w obecnym stanie prawnym agent ubezpieczeniowy musi posiadać status przedsiębiorcy. W dalszej części przepisu jest mowa o konieczności posiadania umowy agencyjnej, mimo że ten wymóg pojawił się dopiero wraz z wejściem w życie ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Wcześniej nie było określonego rodzaju umowy, jaka by miała łączyć podmioty prowadzące akwizycję na rzecz ubezpieczyciela z samym ubezpieczycielem. Z literalnej interpretacji przepisu wynika, że do rejestru mogły być zgłoszone podmioty niebędące przedsiębiorcami. Z drugiej strony ubezpieczyciel nie zgłaszał przedsiębiorców, którzy akwirowali na jego rzecz, ale działali na podstawie innego typu umowy niż umowa agencyjna. Norma zawarta w art. 51 ust 2 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym nie rozwiązuje powyższych problemów, bowiem jest w nim mowa o „pracownikach” agenta ubezpieczeniowego, które teraz są określane, jako osoby fizyczne wykonujące czynności agencyjne. Taka interpretacja nasuwa się ze względu na użycie zwrotu wykonuje czynności agencyjne w dniu wejścia w życie ustawy. Wątpliwości budzi jednak użycie zwrotu czynności 125 agencyjne, bowiem to pojęcie weszło w życie dopiero 1 stycznia 2004 r.282. Zgodnie ze stanem prawnym sprzed 2004 r. agenci ubezpieczeniowi wykonywali działalność agenta ubezpieczeniowego. W odniesieniu do tej kwestii należy zauważyć, ze w dyrektywie unijnej jest przepis (art. 5) mówiący, że państwa członkowskie mogą przewidzieć, że te osoby, które wykonywały działalność w zakresie pośrednictwa przed dniem 1.09.2000 r., (…) automatycznie wpisuje się do rejestru, jaki ma zostać utworzony. Polskie przepisy są niezgodne z przepisami dyrektywy, ale należy zauważyć, że nie muszą takie być. W chwili wejścia w życie dyrektywy Polska nie należała do Unii Europejskiej, a w dniu przystąpienia Polski do UE rejestr pośredników ubezpieczeniowych już istniał. Procedury składania wniosków nie są pozbawione wad. Czasem są zbyt lakoniczne (wykreślenie agenta z rejestru) lub też zbyt sformalizowane (duża liczba dokumentów, jakie należy zebrać przed zgłoszeniem agenta ubezpieczeniowego). Dokonanie wpisu do rejestru powinno następować w drodze decyzji (co rozszerzyłoby prawa wnioskodawcy określone w Kodeksie postępowania administracyjnego283). Należy wspomnieć, że ustawa z dnia 25 marca 2011 r. o ograniczaniu barier administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców284, która m.in. wprowadziła prawo do składania oświadczeń zamiast zaświadczeń jest nie wpłynęła na listę i rodzaj dokumentów potrzebnych do składania wniosków do rejestru pośredników ubezpieczeniowych. Najważniejsze jednak, że procedury zawarte w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym (dopełnione przez te zawarte w KPA) spełniają swoje funkcje i sprawiają, że w rejestrze są prawdziwe i aktualne informacje. VI.3 Charakter wpisu do rejestru pośredników ubezpieczeniowych W ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym oraz w wydanych na jej podstawie aktach wykonawczych nie jest określone, jakiego rodzaju jest wpis do rejestru pośredników ubezpieczeniowych. Wbrew pozorom art. 2 ust. 2 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym nie przesądza czy jest konstytutywny czy dyspozytywny. Aby to określić konieczna jest 282 Inni autorzy inaczej interpretują ust. 2. Traktują oni to jako dopełnienie ust. 1, twierdząc, że jest w nim mowa o agentach ubezpieczeniowych. Por. A. Chróścicki, Ustawa o pośrednictwie …, s. 22; P. Bałasz, K. Szaniawski, Ustawa o pośrednictwie …, s. 178. 283 Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego, Dz. U. 2000 nr 98 poz. 1071. 284 Dz. U. z dnia 25 maja 2011 r. 126 analiza rozwiązań przyjętych dla brokerów ubezpieczeniowych i agentów ubezpieczeniowych. Zgodnie z art. 20 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym przedsiębiorca staje się brokerem ubezpieczeniowym w momencie wpisu do rejestru pośredników ubezpieczeniowych, który powinien być dokonany niezwłocznie po wydaniu zezwolenia na wykonywanie działalności brokerskiej. Więc nie ulega wątpliwości, że dopiero od tego momentu może rozpocząć wykonywanie działalności brokerskiej. Pewne wątpliwości budzi treść art. 47, który penalizuje wykonywanie działalności brokerskiej bez zezwolenia. Wydaje się, że powinien być zakazane prowadzenie takiej działalności bez odpowiedniego wpisu, który następuje po wydaniu zezwolenia. Jednak wydaje się, że ustawodawca założył, że wpis do rejestru będzie następował niezwłocznie, a nawet natychmiast po wydaniu zezwolenia i prawdopodobnie używa tych dwóch pojęć zamiennie. Broker ubezpieczeniowy może prowadzić działalność brokerską przez cały czas, gdy posiada zezwolenie oraz jest wpisany do rejestru. Wykreślenie z rejestru brokerów ubezpieczeniowych jest dokonywane przez organ nadzoru w przypadku cofnięcia zezwolenia lub jego wygaśnięcia (art. 45). Z powyższego wynika, że broker ubezpieczeniowy może prowadzić działalność brokerską do chwili, gdy przestanie posiadać zezwolenie. Status agenta ubezpieczeniowego uzyskuje przedsiębiorca po podpisaniu umowy agencyjnej i wpisaniu do rejestru pośredników ubezpieczeniowych, więc również w tym przypadku nie ulega wątpliwości, że przedsiębiorca może rozpocząć działalność agencyjną dopiero od chwili wpisania do rejestru pośredników ubezpieczeniowych. Jednak duża liczba agentów ubezpieczeniowych działa na rzecz więcej niż jednego ubezpieczyciela. Powstaje pytanie, od kiedy agent ubezpieczeniowy, który jest już zarejestrowany w rejestrze pośredników ubezpieczeniowych na podstawie wniosku złożonego przez ubezpieczyciela A, jest uprawniony do prowadzania działalności agencyjnej na rzecz ubezpieczyciela B. Czy powyższą działalność może wykonywać od chwili podpisania umowy agencyjnej z drugim ubezpieczycielem, czy też musi oczekiwać aż organ nadzoru uzupełni jego dane znajdujące się w rejestrze pośredników ubezpieczeniowych (art. 39 ust. 3 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym). Za prawidłową należy uznać odpowiedź drugą, ponieważ w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym brak jest przepisów zabraniających wykonywania przez agenta ubezpieczeniowego działalności agencyjnej bez odpowiedniego wpisu do rejestru agentów ubezpieczeniowych. Wprost przeciwnie. Artykuł 47 stwierdza wprost, że zabronione jest 127 wykonywanie działalności agencyjnej przez podmioty do tego nieupoważnione. Za powyższą interpretacją przemawia również treść art. 38 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, który na ubezpieczyciela nakłada obowiązek niezwłocznego, nie później niż w ciągu 14 dni, złożenia odpowiedniego wniosku (wcześniej ten termin wynosił 7 dni). Gdyby agent ubezpieczeniowy musiał oczekiwać na zarejestrowanie wniosku o wpis tak krótkie terminy (a szczególnie zwrot niezwłocznie) byłyby niepotrzebne. Agent ubezpieczeniowy może wykonywać działalność agencyjną do chwili gdy jest upoważniony do tego przez ubezpieczyciela, czyli do chwili rozwiązania umowy agencyjnej i/lub cofnięcia pełnomocnictwa. Wykreślenie z rejestru agentów ubezpieczeniowych jest istotne jedynie ze względu na fakt, że w rejestrze powinny znajdować się jedynie aktualne dane. Brak przepisów mówiących o tym czy i ewentualnie, którzy przedsiębiorcy mogli wykonywać działalność agencyjną w okresie przejściowym, o którym mowa w art. 51 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Powyższy artykuł ogranicza się jedynie do wyznaczenia 60-dniowego okresu, w którym ubezpieczyciele są zobowiązani zgłosić podmioty, z którymi mieli zawarte umowy agencyjne. De lege lata te wszystkie podmioty nie powinny wykonywać działalności agencyjnej do chwili rejestracji (do chwili wpisania do rejestru agentów ubezpieczeniowych nie posiały statusu agenta ubezpieczeniowego). Zgodnie z powyższą interpretacją na początku 2004 nikt nie mógł prowadzić działalności agencyjnej. Nie można zgodzić się z opinią, że prowadzenie działalności agencyjnej bez zarejestrowania może stanowić przyczynę wydania decyzji zakazującej zakładowi ubezpieczeń korzystania z usług danego agenta ubezpieczeniowego (art. 19 ust. 4)285. Należy uznać, że w powyższym przypadku należałoby raczej nałożyć sankcję na ubezpieczyciela i agenta ubezpieczeniowego. Prowadzenie działalności agencyjnej bez zarejestrowania jest zakazane z mocy prawa. W doktrynie nie ma zgody co do charakteru wpisu do rejestru pośredników ubezpieczeniowych. Można spotkać się z opinią286, że ustawodawca nie przewidział możliwości prowadzenia przez agenta ubezpieczeniowego działalności bez wpisu do rejestru pośredników ubezpieczeniowych. Każdy agent ubezpieczeniowy musi więc być bezwzględnie wpisany do rejestru. Znaczenie tego obligatoryjnego wpisu jest zatem doniosłe. Należy przyjąć, że ma on charakter konstruktywny. 285 E. Wieczorek, Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym – komentarz, [w:] Z. Brodecki, M. Serwach (red) Prawo ubezpieczeń gospodarczych, Kraków 2005, s. 1175. 286 T. Wiśniewski, Wybrane cywilnoprawne aspekty nowego uregulowania agencyjnego pośrednictwa ubezpieczeniowego, Przegląd Sądowy 1/2004 s. 28. 128 Jednak są też inne opinie. P. Hyrlik przeprowadził analizę o charakterze wpisu do rejestru pośredników ubezpieczeniowych (analizował rozwiązania przyjęte w projekcie ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym z 2001 r.) – bardzo podobne do obecnie obowiązujących. Jego zdaniem ostatnim elementem definicji agenta ubezpieczeniowego zamieszczonej w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym jest wpis do rejestru agentów ubezpieczeniowych. Rozstrzygnięcia wymaga kwestia, czy wpis taki ma charakter konstruktywny czy dyspozytywny. Zgodnie z ustawą o pośrednictwie ubezpieczeniowym, agent zobowiązany jest okazać klientowi przy pierwszej czynności należącej do zakresu działalności agencyjnej zaświadczenie potwierdzające wpis do rejestru agentów. Agent nie może rozpocząć wykonywania czynności agencyjnej bez uprzedniego wpisu do rejestru. Nie przesądza to jednak, że wpis taki ma charakter konstytutywny. Jeżeli wpis do rejestru miałby mieć taki charakter, to również wykreślenie wpisu powinno być konstytutywne. Trudno przyjąć, że podmiot, z którym została rozwiązana umowa agencyjna mógłby być uważany za agenta tylko na podstawie, iż nie został on jeszcze wykreślony z rejestru. Wydaje się, że obydwa wpisy mają charakter deklaratywny287. Po przeprowadzeniu powyższej analizy należy uznać, że wpis do rejestru brokerów ubezpieczeniowych oraz wpis do rejestru agentów ubezpieczeniowych dokonany na podstawie art. 39 ust. 1 mają charakter konstytutywny a wpis do rejestru agentów ubezpieczeniowych dokonany na podstawie art. 39 ust. 3 oraz wykreślenia z rejestru mają charakter deklaratywny. Jednak inna jest już sytuacja odnośnie osób fizycznych wykonujących czynności agencyjne lub brokerskie. W przypadku brokerów ubezpieczeniowych pierwszorazowy wpis nie obejmuje danych osób fizycznych wykonujących czynności brokerskie, które (ewentualnie) należy zgłosić, jako zmianę danych. Osoby fizyczne wykonujące czynności agencyjne także są wymienione, jako jedna z danych pośrednika ubezpieczeniowego z tą różnicą, że ich dane mogą znajdować się we wniosku o wpis do rejestru agentów ubezpieczeniowych. Dane osób wykonujących czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego traktowane są jako dane pośredników ubezpieczeniowych i z tego względu muszą być zgłaszane do rejestru pośredników ubezpieczeniowych w trybie wniosku o zmianę. Brokerzy ubezpieczeniowi są zobowiązani zgłaszać zmiany danych niezwłocznie, nie później niż w ciągu 7 dni od ich zaistnienia (art. 46 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym). Ubezpieczyciele są zobowiązani zgłaszać zmiany danych agentów 287 P. Hyrlik, Umowa agencyjna z agentem ubezpieczeniowym, Prawo Asekuracyjne 2001, nr 3, s. 31. 129 ubezpieczeniowych w ciągu 7 dni od powzięcia wiadomości o ich zaistnieniu (art. 46 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym). Dodatkowo z literalnej analizy art. 9 ust. 1 pkt. 1-5 oraz art. 23 ust. 1 wynika, że fakt zamieszczenia ich danych w rejestrze pośredników ubezpieczeniowych nie jest warunkiem koniecznym, aby wykonywać czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego288. Nie jest jasne, od kiedy ma rozpoczynać bieg 7-dniowy termin na zgłoszenie tego typu zmian, lub jaką dokładnie wiadomość ma powziąć ubezpieczyciel. Możliwe jest liczenie tego terminu m.in. od chwili: zawarcia umowy pomiędzy pośrednikiem ubezpieczeniowym a osobą fizyczną; spełnienia przez osobę fizyczną warunków wymaganych do wykonywania czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego; rozpoczęcia wykonywania czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego przez daną osobę fizyczną. Powstaje też poważny problem w momencie, gdy osoba fizyczna rozpocznie wykonywanie czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego, a organ nadzoru, po jakimś czasie, nie zgodzi się na wpisanie jej do rejestru pośredników ubezpieczeniowych. Wydaje się, że wykonane przez tę osobę czynności pośrednictwa należy uznać za ważne, a oni sami nie będą mogli być pociągnięci do odpowiedzialności karnej na podstawie art. 47 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. VI.4 Funkcjonowanie rejestru pośredników ubezpieczeniowych Aby dokładnie zrozumieć sensowność i prawidłowość wielu przepisów ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym należy przyjrzeć się jak funkcjonuje rejestr pośredników ubezpieczeniowych w praktyce. W roku 2005 wydano 31 zezwoleń na wykonywanie działalności brokerskiej, w 2006 roku znacznie więcej bo 51. W 2007 nastąpił dalszy wzrost wydanych zezwoleń do 69, ale w 2008 wydano znacznie mniej zezwoleń bo tylko 43289. W roku 2008 dokonano 31 wykreśleń z rejestru brokerów ubezpieczeniowych, w tym 29 podmiotom w zakresie ubezpieczeń (22 osobom fizycznym i 7 osobom prawnym) oraz 2 288 Por. E. Kowalewski, T. Sangowski, Prawo ubezpieczeń …, s. 410. Działalność brokerów ubezpieczeniowych w roku 2008, Urząd Komisji Nadzoru Finansowego Departament Pośredników Finansowych, Warszawa, 2009 r. s. 4. 289 130 podmioty w zakresie reasekuracji (osoba prawna oraz osoba fizyczna)290. W 2009 roku wydano 1 zezwolenie w zakresie reasekuracji oraz 57 w zakresie ubezpieczeń, dokonano 31 wykreśleń z rejestru. KNF nie podaje ile wpłynęło wniosków o zmianę. Do dnia 31.12.2010 r. zostało wydanych ogółem 1 866 zezwoleń na wykonywanie działalności brokerskiej, w tym 1 818 w zakresie ubezpieczeń (1 345 osobom fizycznym i 473 osobom prawnym) oraz 48 w zakresie reasekuracji (odpowiednio: 11 i 37)291. Jak widać do rejestru brokerów ubezpieczeniowych nie wpływa znaczna liczba wniosków. Znacznie większe ilości wniosków wpływają do rejestru agentów ubezpieczeniowych. Do KNF spływa co tydzień 1,3-1,5 tys. wniosków dotyczących rejestru agentów, dopisania nowych osób lub zmiany danych. Łącznie zarejestrowanych jest już 38,9 tys. agentów i prawie 120,4 tys. osób wykonujących czynności agencyjne292. Są to bardzo duże liczby, które sprawiają, że obsługa rejestru agentów ubezpieczeniowych jest znacznym obciążeniem dla organu nadzoru. Do chwili wejścia w życie rozporządzenie ministra finansów z 2010 r. rozpatrywanie wniosków trwało około dwóch miesięcy, co stanowiło znaczny problem dla ubezpieczycieli, którzy mieli problemy z szybką i sprawną rozbudową sieci dystrybucyjnej. Wydaje się, że ustawodawca nie spodziewał się, że będą to tak znaczne liczby, mimo że przeszacowywano liczbę agentów293. Po wprowadzeniu rejestru pośredników ubezpieczeniowych stwierdzono, że w rzeczywistości agentów ubezpieczeniowych jest dwukrotnie mniej niż wcześniej sądzono. Mimo tego proces składania wniosków do rejestru agentów ubezpieczeniowych jest niedostosowany do tak dużej liczby wniosków. Rezygnacja ze składania wersji papierowej rozwiązała w dużym stopniu problem zbyt długiej rejestracji wniosków w rejestrze agentów ubezpieczeniowych. Jednak wnioski nadal muszą być składane osobno dla każdego agenta. Liczbę wniosków można byłoby ograniczyć a szybkość ich rozpatrywania zwiększyć poprzez ograniczenie zakresu danych znajdujących się w rejestrze np. można zrezygnować z ujawniania maksymalnych sum ubezpieczenia do pułapu, którego agenci ubezpieczeniowi mają prawo zawierać umowy ubezpieczenia. Jedynie przez konieczność podawania szczegółowego zakresu pełnomocnictw dla agentów ubezpieczeniowych do organu nadzoru trafiają tysiące wniosków rocznie294. 290 Działalność brokerów ubezpieczeniowych w roku 2008, Urząd Komisji Nadzoru Finansowego Departament Pośredników Finansowych, Warszawa, 2009 r. s. 5. 291 Komisja Nadzoru Finansowego, Raport o stanie rynku brokerskiego w 2010 r., Warszawa 2011, s. 5. 292 A. Kurowska, KNF szykuje przyspieszenie w branży ubezpieczeniowej, Gazeta Parkiet z dnia 31 lipca 2008 r. 293 Nadzór ubezpieczeniowy porządkuje statystyki – dwukrotnie zmalała ilość agentów, Rzeczypospolita z dnia 14 października 2004 r. 294 Na przykład kilkadziesiąt tysięcy wniosków ubezpieczyciele byli zobowiązani złożyć w grudniu 2009 roku ze względu na wzrost ustawowej wysokości minimalnych sum gwarancyjnych w umowach ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. PIU szacuje, że w związku z tą zmianą ubezpieczyciele musieli złożyć 131 Znaczne różnice w liczbie agentów i brokerów ubezpieczeniowych wpływają na różnice w dotyczących tych kategorii pośredników. Ten wpływ jest widoczny w sposobie nadzoru nad pośrednikami, sposobie składania wniosków, różnicach w weryfikacji wiedzy i umiejętności osób fizycznych wykonujących czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego oraz osób fizycznych wchodzących w skład struktur zarządzających. VI.5 Rejestr pośredników ubezpieczeniowych a Protokół Luksemburski Istotnym uzupełnieniem dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego jest protokół z kwietnia 2006 r. dotyczący współpracy właściwych władz państw członkowskich Unii Europejskiej w zakresie stosowania Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/92/WE z dnia 9 grudnia 2002 r. w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego z racji miejsca zawarcia nazywany Protokołem Luksemburskim. W dokumencie znajdują się zapewnienia (raczej ogólnikowe), że współpraca pomiędzy właściwymi organami jest bardzo istotna dla właściwego funkcjonowania dyrektywy – w szczególności jej przepisów umożliwiających działalność pośredników ubezpieczeniowych poza krajem, w którym są zarejestrowani. Znajdują się wzory dokumentów, które mają służyć ułatwieniu takiej współpracy. Ze względu na funkcjonowanie rejestru pośredników ubezpieczeniowych istotne jest, że Protokół zawiera przepis mówiący, że rejestr powinien zawierać informację o grupach ubezpieczeń, na sprzedaż, których pośrednik uzyskał pozwolenie państwa członkowskiego, jeżeli taka sytuacja ma miejsce295. Przepis może mieć poważne konsekwencje, bowiem sugeruje, że mogą istnieć pośrednicy ubezpieczeniowi, którzy nie mogą oferować wszystkich grup ubezpieczeń. Polskie prawo nie przewiduje takiej sytuacji i nie wiadomo, na jakich zasadach mieliby tacy pośrednicy działać w Polsce. Drugim przepisem, na który należy zwrócić uwagę jest punkt 2.2.1 Protokołu luksemburskiego zatytułowany „Działalność” mówiący296, że informacja wysłana do innego państwa członkowskiego o otwarciu oddziału w ramach swobody przedsiębiorczości lub o prowadzeniu działalności w ramach swobody świadczenia usług przez pośrednika 40-50 tys. wniosków o zmianę. (Korespondencja pomiędzy PIU a KNF w tej kwestii w posiadaniu autora.) Podobny problem powstaje w sytuacji gdy ubezpieczyciel zmienia pełnomocnictwa swoim agentom np. w związku z wycofaniem się z oferowania ubezpieczeń z jakiejś grupy ubezpieczeń. Musi wtedy złożyć wnioski o zmianę wpisu dla wszystkich agentów, którzy wcześniej posiadali pełnomocnictwo do zawierania tego typu ubezpieczeń. 295 Protokół Luksemburski 2.1.2. Minimalna zawartość rejestrów publicznych. 296 Protokół Luksemburski 2.2.1. Działalność. 132 ubezpieczeniowego powinna zawierać adres rejestru online gdzie można uzyskać informacje dotyczące pośrednika. W Polsce, mimo że przystąpiła do protokołu oraz istnienia rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 18 września 2006 r. w sprawie prowadzenia rejestru pośredników ubezpieczeniowych oraz sposobu udostępniania informacji z tego rejestru brak jest takiego rejestru. Ze względu na fakt podpisania po ustanowieniu rejestru pośredników ubezpieczeniowych Protokół nie wpłynął na polskie ustawodawstwo. Również na samą praktykę nie oddziałuje. Ma duże znaczenie jedynie w stosunku do pośredników korzystających ze swobody świadczenia usług, o której mowa w art. 16, 17, 31 i 32 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Aby osiągnąć lepszą wydajność działań na rynkach ubezpieczeniowych a w szczególności pośrednictwa ubezpieczeniowego, niezbędne jest ustanowienie wzajemnej współpracy między poszczególnymi organami nadzorującymi krajów członkowskich. Dzięki bliskiej współpracy tych organów możliwe staje się zapewnienie jasnych i przejrzystych działań na ujednoliconym wewnętrznym europejskim rynku ubezpieczeń. Znaczne zmiany w działalności transgranicznej pośrednictwa ubezpieczeniowego wprowadzi nowelizacja dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego. Prawdopodobnie powstanie konieczność wprowadzenia zmian w treści Protokołu. Jeżeli spełni się postulat CEA297, aby przynajmniej część postanowień Protokołu Luksemburskiego przenieść do dyrektywy nie będzie konieczności jego dalszego funkcjonowania. 297 CEA response to the European Commission's consultation on legislative steps for the Packaged Retail Investment Products (PRIPs) initiative, 31 Styczeń 2011 133 Rozdział VII STOSUNKI PRAWNE MIĘDZY PODMIOTAMI RYNKU UBEZPIECZENIOWEGO Dyrektywa w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego główny nacisk kładzie na stosunki pomiędzy pośrednikiem ubezpieczeniowym a podmiotem poszukującym ochrony ubezpieczeniowej. Jednak pośrednictwo ubezpieczeniowe wiąże się z nowoczesną organizacją ubezpieczeń gospodarczych opartą na zasadach rynkowych. Służy ono nie tylko zdobywaniu przez ubezpieczycieli większej liczby kandydatów do ubezpieczenia, ale także pozwala potencjalnym ubezpieczającym lepiej orientować się w mechanizmach rynku ubezpieczeniowego, przyczyniając się do umasowienia ubezpieczeń i stałego podnoszenia świadomości ubezpieczeniowej społeczeństwa. Działalność pośredników ubezpieczeniowych „skraca” drogę między ubezpieczycielem i ubezpieczającym, ułatwiając ich kontakty oparte na idei negocjacji i harmonijnej współpracy298. Pośrednicy ubezpieczeniowi, jako specjaliści posiadający dobrą znajomość produktów ubezpieczeniowych, stawek, cen i instytucji finansowych, znający także i rozumiejący potrzeby klientów – ubezpieczonych, pośrednicy pełnią szczególną rolę na rynkach ubezpieczeń299. Tak, więc istnieje swoisty trójkąt złożony z wzajemnych relacji pomiędzy pośrednikiem ubezpieczeniowym, ubezpieczycielem i podmiotem poszukującym ochrony ubezpieczeniowej300. Ich wzajemne relacje są złożone i różnorodne, opierają się na wielu, rozmaitych aktach prawnych, zwyczajach oraz umowach. W literaturze wyraża się pogląd301, że przepisy ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym zakładają swobodne kształtowanie stosunków oparte na normach cywilnoprawnych. W poniższym rozdziale skoncentruję się na stosunkach zobowiązaniowych i administracyjnych wynikających z dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego oraz ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Ze względu na skromną regulację ustawową 298 E. Kowalewski, Regulacje prawne pośrednictwa ubezpieczeniowego w Polsce, [w:] T. Sangowski (red), Studia Ubezpieczeniowe, Poznań 1998, s. 145. 299 T. Mintoft-Czyż, Rola brokerów na współczesnym rynku ubezpieczeń, [w:] M. Kuchlewska (red) Szkice o ubezpieczeniach, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, 2006, s. 221. 300 W rzeczywistości podmiotów zaangażowanych jest znacznie więcej, jednak w pracy zostaną pominięte niektóre stosunki (np. ubezpieczający – ubezpieczony lub sprawca – poszkodowany). Ze względu na specyfikę zawierania umów ubezpieczenia (wynikającą zarówno z praktyki rynkowej jak i z ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym) będę również rozpatrywał stosunki pomiędzy wymienionymi podmiotami, a organem nadzoru i osobami wykonującymi czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego. 301 K. Przewalska, M. Orlicki, Nowe prawo …, s. 373. 134 analiza stosunków będzie opierała się również na tych wynikających ze zwyczaju oraz wybranych aktów prawnych. W stosunkach pomiędzy ubezpieczycielami i pośrednikami ubezpieczeniowymi, a poszukującymi ochrony ubezpieczeniowej mogą nastąpić znaczne zmiany. W projekcie nowej dyrektywy przewiduje się wprowadzenie obowiązków informacyjnych dla bezpośredniego kanału dystrybucji (w tym prawo do poznania kosztów działalności ubezpieczyciela) oraz poznania wysokości i sposobu wynagradzania agentów ubezpieczeniowych. Wprowadza się także definicje takich pojęć jak: doradztwo ubezpieczeniowe, porada ubezpieczeniowa, rzetelna porada ubezpieczeniowa, dystrybucja produktu ubezpieczeniowego bez porady. VII.1 Stosunki pomiędzy pośrednikami ubezpieczeniowymi a podmiotami poszukującymi ochrony ubezpieczeniowej W dyrektywie w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego, a w ślad za nią również w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym, najwięcej miejsca poświęcono stosunkom pomiędzy pośrednikami ubezpieczeniowymi, a podmiotami poszukującymi ochrony ubezpieczeniowej. Właśnie tym stosunkom został poświęcony rozdział 3 dyrektywy pt. Wymogi informacyjne dotyczące pośredników. Relacje te mają szczególna rangę, ponieważ bezpośrednio dotyczą ochrony interesów poszukujących ochrony ubezpieczeniowej. Zgodnie z art. 12 dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego przed zawarciem każdej wstępnej umowy ubezpieczenia i w razie potrzeby z chwilą jej zmiany lub wznowienia, pośrednik ubezpieczeniowy jest zobowiązany przekazać podmiotowi poszukującemu ochrony ubezpieczeniowej szereg informacji. Natomiast w art. 13 dyrektywy określone są zasady, na jakich ma się odbywać przekazywanie informacji. Obowiązki informacyjne zawarte w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym są oparte głównie na tych dwóch artykułach302. W części ogólnej ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym znajduje się art. 4a, który jest odpowiednikiem art. 13 dyrektywy. Zobowiązuje on pośrednika ubezpieczeniowego do przekazania poszukującemu ochrony ubezpieczeniowej lub klientowi informacji: 302 Większość zapisów dotyczących obowiązków informacyjnych o pośrednictwie ubezpieczeniowym na podstawie nowelizacji z 2005 r. została wprowadzona do ustawy 135 pisemnie lub za pomocą innego trwałego nośnika informacji dostępnego dla poszukującego ochrony ubezpieczeniowej albo klienta; w sposób jasny, dokładny i zrozumiały; w języku urzędowym państwa członkowskiego Unii Europejskiej, w którym umowa ubezpieczenia jest zawierana lub innym języku, na który wyrażą zgodę strony umowy. Na podstawie art. 4a ust. 2 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym istnieje możliwość dostarczenia informacji w sposób niespełniający powyższych warunków, ale jedynie na żądanie poszukującego ochrony ubezpieczeniowej lub gdy okoliczności zawierania umowy ubezpieczenia nie pozwalają na „właściwe” przekazanie informacji. Jednak w tym drugim przypadku istnieje obowiązek dostarczenia informacji niezwłocznie po zawarciu umowy ubezpieczenia. Artykuł 4b ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym stanowi, że obowiązek przekazywania powyższych informacji nie ma zastosowania w przypadku umowy ubezpieczenia dotyczącej dużych ryzyk303 lub w zakresie reasekuracji. Powyższe rozwiązania są bardzo podobne do rozwiązań zaproponowanych w dyrektywie i należy uznać, że są z nią zgodne. Niestety brak w ustawie określenia, co rozumieć pod pojęciem trwały nośnik informacji. Taka definicja znajduje się w dyrektywie i mówi, że jest to dowolny instrument umożliwiający klientowi przechowywanie informacji adresowanych osobiście do niego w sposób umożliwiający dostęp do nich do celu przyszłego odniesienia się przez okres właściwy do celów informacyjnych i który umożliwia kopiowanie przechowywanych informacji bez wprowadzania do nich zmian. W szczególności trwały nośnik informacji obejmuje dyskietki, CD-ROM-y, DVD i dyski twarde komputerów osobistych, na których przechowuje się pocztę elektroniczną, ale nie obejmuje stron internetowych304, jeżeli strony te nie spełniają kryteriów określonych powyżej. Jeżeli pominąć błędy językowe wynikające ze złego tłumaczenia tekstu dyrektywy można dojść do wniosku, że zdefiniowania czym jest trwały nośnik informacji w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym można dokonać na podstawie definicji zawartej w dyrektywie i/lub zdrowego rozsądku305. 303 Pojęcie dużych ryzyk zawarte jest w art. 2 ust. 1 pkt. 2 ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Art. 2 pkt. 12 dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego. 305 W projekcie nowej dyrektywy zmieniono definicję trwałego nośnika informacji poprzez dodanie, że to pojęcie oznacza każdy instrument pozwalający klientowi na przechowywanie informacji kierowanych osobiście do niego w sposób umożliwiający przyszłe korzystanie przez odpowiedni okres do realizacji celów informacji i który pozwala na niezmienione powielanie przechowywanych informacji. 304 136 Należy zgodzić się z A. Chróścickim306, że nikt nie jest w stanie przekonać mnie, a tym bardziej w razie sporu Sądu, iż istnieje możliwość zapoznania się z treścią umowy ubezpieczenia w kilka minut, dzielących czynność wręczenia teksu umowy i czynność odebrania polisy ubezpieczeniowej. Potrzebna byłaby modyfikacja obowiązków informacyjnych, aby dystrybutorzy ubezpieczeń musieli przedstawiać najważniejsze postanowienia cechy umowy ubezpieczenia. Pośredników ubezpieczeniowych (w zakresie pośrednictwa ubezpieczeniowego) nie obowiązują rygory wprowadzone na podstawie ustawy z dnia 4 września 2008 r. o zmianie ustawy o obrocie instrumentami finansowymi oraz niektórych innych ustaw307, która m.in. nakłada na pośredników finansowych konieczność oceniania wiedzy i doświadczenia inwestycyjnego klientów, w celu stwierdzenia czy mają odpowiednie przygotowanie do świadomego korzystania z danego produktu finansowego. Bardzo ważnym przepisem gwarantującym prawa ubezpieczającego jest art. 6a ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym na podstawie, którego sumy pieniężne przekazane z tytułu umowy ubezpieczenia przez ubezpieczającego pośrednikowi ubezpieczeniowemu uznaje się, jako wpłacone ubezpieczycielowi. Natomiast sum przekazanym przez ubezpieczyciela pośrednikowi ubezpieczeniowemu nie uznaje się jako przekazanych ubezpieczającemu, uposażonemu lub uprawnionemu z umowy ubezpieczenia, do czasu ich faktycznego otrzymania przez te podmioty. Poprzez powyższy przepis polski ustawodawca zrealizował obowiązek zawarty w art. 4 pkt. 4 dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego mówiący o ochronie praw konsumenta przed niezdolnością pośrednika ubezpieczeniowego do przekazania składki do ubezpieczyciela. Dyrektywa dopuszcza również inne sposoby zabezpieczenia konsumentów przed tym ryzykiem, które można stosować łącznie lub rozdzielnie: wymogu ubezpieczenia pośredników o trwałej zdolności finansowej w wysokości 4 % sumy rocznych pobranych składek, z zastrzeżeniem kwoty minimum 15000 EUR; wymogu przekazywania sum pieniędzy klienta za pomocą ściśle wyznaczonych do tego celu rachunków klienta i niewykorzystywania tych rachunków do celu dokonywania zwrotów na rzecz innych wierzycieli w przypadku upadłości; wymogu ustanowienia funduszu gwarancyjnego. 306 A. Chróścicki, Elektroniczne udostępnienie wzorca umowy ubezpieczeniowej, Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 26 grudnia 2006 r. 307 Dz.U. 2009 nr 165 poz. 1316. 137 Niestety w części ogólnej ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym brak jakichkolwiek przepisów mówiących o etyce pośrednika ubezpieczeniowego. Stało się tak, mimo że w poprzednim stanie prawnym istniały odpowiednie zapisy. Na szczęście etyka pośrednika ubezpieczeniowego jest w programie szkolenia dla osób fizycznych wykonujących czynności agencyjne oraz jest jednym z tematów egzaminacyjnych dla brokerów ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych. W ustawie o działalności ubezpieczeniowej z 1990 istniał przepis308, że pośrednik ubezpieczeniowy przy wykonywaniu czynności zawodowych obowiązany jest działać zgodnie z przepisami prawa i zasadami uczciwego obrotu oraz że obowiązuje go tajemnica zawodowa obejmująca wszelkie informacje, jakie uzyskał w związku z prowadzeniem działalności. Dodatkowo agent ubezpieczeniowy był zobowiązany przestrzegać art. 9 ustawy o działalności ubezpieczeniowej, który zabraniał ubezpieczycielowi udzielać informacji dotyczących poszczególnych umów ubezpieczenia, z wyjątkiem informacji związanych z umową ubezpieczenia przekazywanych uposażonym i uprawnionym do świadczenia wynikającego z umowy ubezpieczenia oraz osobom trzecim, na rzecz, których zawarta jest umowa ubezpieczenia. W artykule były zawarte ściśle określone wyjątki od tej zasady. Obecnie obowiązujący art. 19 ustawy o działalności ubezpieczeniowej określa, że ubezpieczyciel i osoby w nim zatrudnione lub osoby i podmioty za pomocą, których ubezpieczyciel wykonuje czynności ubezpieczeniowe, są obowiązane do zachowania tajemnicy dotyczącej poszczególnych umów ubezpieczenia. Powyższy zakaz nie dotyczy informacji udzielanych na wniosek określonych instytucji wymienionych w ust. 2 tego artykułu. Zakaz wprowadzony w art. 19 ustawy o działalności ubezpieczeniowej nie dotyczy agentów ubezpieczeniowych, ponieważ odnosi się do podmiotów, którym zlecono wykonywanie czynności ubezpieczeniowych, a zgodnie z art. 3 ust 3 pkt. 1 ustawy o działalności ubezpieczeniowej z 2003 r. czynnością ubezpieczeniową jest zlecanie wykonywanie pośrednictwa ubezpieczeniowego, ubezpieczeniowego. Nakaz również podmiotów, o których zachowania mowa a nie tajemnicy w art. 3 ust. wykonywanie zawodowej 2 ustawy pośrednictwa nie dotyczy o pośrednictwie ubezpieczeniowej, bowiem one również nie wykonują czynności ubezpieczeniowych. 308 Art. 37n ustawy z dnia 28 lipca 1990 o działalności ubezpieczeniowej, Dz. U. 1996 r. nr 11 poz. 62 z późn. zm. 138 Na podstawie art. 19 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym brokerzy ubezpieczeniowi również nie są zobowiązani do zachowania tajemnicy zawodowej, ponieważ ubezpieczyciel nie zleca im wykonywania czynności ubezpieczeniowych. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej spoczywa na agentach ubezpieczeniowych na mocy art. 13 ust 1 pkt. 3 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Broker ubezpieczeniowy musi zachować tajemnicę zawodową na podstawie art. 26 ust 1 pkt. 3 ww. ustawy. Niestety oba artykuły są źle sformułowane i obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie obejmuje osób fizycznych wykonujących czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego. Jest tak, ponieważ oba artykuły nakładają szereg obowiązków na samych pośredników ubezpieczeniowych a dopiero w drugiej części wymieniają obowiązek okazywania dokumentu ubezpieczeniowego przez upoważniającego osobę do fizyczną działania wykonującą w imieniu czynności pośrednika pośrednictwa ubezpieczeniowego. Niezbędna jest zmiana przepisów dotyczących obowiązków informacyjnych oraz obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej przez osoby fizyczne wykonujące czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego. Koniecznie należy rozszerzyć obowiązki podmiotów działających na podstawie art. 3 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Muszą one być zobowiązane do dochowania tajemnicy zawodowej, powinny przekazywać informacje zgodne z ustawą o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Należy wprowadzić mechanizmy ochrony konsumentów podobne do tych jakie są stworzone dla pośredników ubezpieczeniowych. Zmian wymagają obowiązki informacyjne pośredników ubezpieczeniowych określone w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Chodzi przede wszystkim o wprowadzenie obowiązku przekazywania równie szerokiego zakresu danych przez osobę fizyczną wykonującą czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego, co sam pośrednik ubezpieczeniowy. Korekty wymaga zakres informacji udzielanych przez pośrednika ubezpieczeniowego tak, aby był zgodny z art. 12 dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego 309. W projekcie nowej dyrektywy proponowane są znaczne zmiany w obowiązkach informacyjnych. Chyba najbardziej kontrowersyjną, przynajmniej w Polsce, zmianą odnośnie pośredników ubezpieczeniowych jest wprowadzenie zasady, że poszukujący ochrony ubezpieczeniowej ma prawo do poznania wysokości wynagrodzenia pośrednika. Pośrednik ubezpieczeniowy miałby poinformować poszukującego ochrony ubezpieczeniowej o powyższym prawie. Ubezpieczający miałby prawo do informacji o wynagrodzeniu 309 Odmiennie P. Bałasz, K. Szaniawski, Ustawa o pośrednictwie …, s. 88. 139 pośrednika również w trakcie trwania umowy ubezpieczenia. Projekt dyrektywy dokładnie reguluje, że ujawnione powinny być wszystkie rodzaje wynagrodzenia. Jeżeli nie ma możliwości ujawnienia wynagrodzenia poszukujący ochrony ubezpieczeniowej powinien zostać poinformowany o otrzymywanych benefitach i sposobie kalkulacji wynagrodzenia. VII.1.1 Stosunki zobowiązaniowe pomiędzy agentem ubezpieczeniowym a „klientem” Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym nakłada inne obowiązki na agentów ubezpieczeniowych, a inne na brokerów ubezpieczeniowych. W art. 8 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym jest sformułowany nakaz, aby działalność agencyjna była wykonywana z zachowaniem staranności określonej w art. 355 § 2 Kodeksu cywilnego (należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności) oraz dobrych obyczajów. Należy podkreślić, że komentowany przepis nie ma swojego odpowiednika dla brokerów ubezpieczeniowych. Obowiązki informacyjne agenta ubezpieczeniowego są zawarte w art. 13 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Zgodnie z tym przepisem agent ubezpieczeniowy jest zobowiązany, przy pierwszej czynności należącej do zakresu działalności agencyjnej, poinformować klienta o: firmie, pod którą wykonuje działalność agencyjną, oraz adresie siedziby; wpisie do rejestru pośredników ubezpieczeniowych i sposobie sprawdzenia wpisu do rejestru; posiadanych akcjach albo udziałach zakładu ubezpieczeń uprawniających co najmniej do 10% głosów na walnym zgromadzeniu albo zgromadzeniu wspólników oraz, w przypadku agenta ubezpieczeniowego będącego osobą prawną, o akcjach lub udziałach agenta ubezpieczeniowego posiadanych przez zakład ubezpieczeń, uprawniających co najmniej do 10% głosów na walnym zgromadzeniu albo zgromadzeniu wspólników. 140 Na mocy art. 13 ust. 1 pkt. 1 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym agent ubezpieczeniowy jest obowiązany okazywać klientowi pełnomocnictwo udzielone mu przez ubezpieczyciela310. Zakres informacji przekazywanych przez agenta ubezpieczeniowego jest zgodny z dyrektywą w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego, z wyjątkiem informacji o posiadanych akcjach. W dyrektywie jest mowa o fakcie posiadania przez ubezpieczyciela lub zakład dominujący akcji pośrednika ubezpieczeniowego, ustawa pomija jednak akcje posiadane przez zakład dominujący. Art. 12 ust. 1 dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego wprowadza regulację, że informacje są dostarczane przed zawarciem każdej wstępnej umowy ubezpieczenia i w razie potrzeby z chwilą jej zmiany lub wznowienia (…) klientowi. Brak jest odpowiednika tego przepisu w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Żaden przepis nie określa wprost kiedy pośrednik ubezpieczeniowy ma przekazać odpowiednie informacje. Agent ubezpieczeniowy na mocy art. 13 ust. 1 pkt. 3 jest zobowiązany zachować w tajemnicy wszystkie informacje uzyskane w związku z wykonywaniem czynności agencyjnych, dotyczące zakładu ubezpieczeń, drugiej strony umowy ubezpieczenia oraz podmiotu szukającego ochrony ubezpieczeniowej; obowiązek ten ciąży na agencie ubezpieczeniowym również po rozwiązaniu umowy agencyjnej oraz na podstawie pkt. 4 powyższego zapisu powiadomić klienta, czy działa na rzecz jednego, czy wielu zakładów ubezpieczeń i na żądanie klienta poinformować go o nazwach zakładów ubezpieczeń, na rzecz których wykonuje działalność agencyjną. Jednak ustawodawca nie uwzględnił, że znaczną cześć czynności agencyjnych wykonują nie agenci ubezpieczeniowi ale osoby fizyczne wykonujące czynności agencyjne. Na mocy art. 13 ust. 2 są one jedynie zobowiązane okazywać dokument upoważniający do działania w imieniu agenta ubezpieczeniowego. Zdaniem P. Bałasza i K. Szaniawskiego311 z literalnego brzmienia przepisu art. 13 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym wynika, że ustawodawca wyodrębnił obowiązki nałożone na agenta ubezpieczeniowego i na osoby fizyczne wykonujące czynności agencyjne. Mimo że nie zostało to wprost uregulowane, to ponieważ osoba fizyczna wykonująca czynności agencyjne działa w imieniu agenta i jej działania są traktowane jako działania agenta, powinna ona wykonywać także obowiązki nałożone na niego. Niekiedy będzie to trudne 310 Więcej na temat pełnomocnictwa w rozdziałach poświęconych stosunkom agent ubezpieczeniowy – ubezpieczyciel oraz agent ubezpieczeniowy – osoba fizyczna wykonująca czynności agencyjne. 311 P. Bałasz, K. Szaniawski, Ustawa o pośrednictwie .., s. 88. 141 w realizacji, jak na przykład w przypadku okazywania oryginału pełnomocnictwa. Wydaje się jednak, że w takim przypadku wystarczy, że osoba fizyczna wykonująca czynności agencyjne w imieniu agenta ubezpieczeniowego okaże przynajmniej kserokopię pełnomocnictwa udzielonego agentowi. W przeciwnym razie część nałożonych na agenta obowiązków, zwłaszcza tych, które odnoszą się bezpośrednio do klienta, miałaby charakter iluzoryczny, gdyż w znacznej mierze przypadków zawierania umów ubezpieczenia nie miałyby zastosowania. Powyższą interpretacja ubezpieczeniowym jest wyraźnie niewłaściwa, rozgranicza ponieważ działania ustawa podejmowane o pośrednictwie przez agentów ubezpieczeniowych i przez osoby fizyczne wykonujące czynności agencyjne. Nie ma też powodu, aby stosować inną interpretację niż literalna skoro po jej zastosowaniu nie ma żadnych wątpliwości. Powoduje to, że przepis jest niezgodny z dyrektywą oraz ma antykonsumencki charakter. Możliwe jest uznanie pełnomocnictwa udzielanego przez agenta ubezpieczeniowego osobie fizycznej wykonującej czynności agencyjne za dokument za pomocą, którego agent ubezpieczeniowy komunikuje się z podmiotem poszukującym ochrony ubezpieczeniowej. Wówczas na tym dokumencie powinny znaleźć się wszelkie informacje wymagane przez ustawę o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Taka interpretacja rozwiązałaby problem braku przekazywania informacji przez osobą fizyczną wykonującą czynności agencyjne. Pozostaje problem, czy pełnomocnictwo można uznać za dokument za pomocą, którego udzielający pełnomocnictwa komunikuje się z potencjalnymi klientami. Powyższa kwestia może budzić poważne wątpliwości. Art. 37n ustawy o działalności ubezpieczeniowej z 1990 r. wprowadzał obowiązek i określał zasady przestrzegania przez agenta ubezpieczeniowego tajemnicy zawodowej. Pojecie tajemnicy zawodowej było zdefiniowane w art. 9 ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Mimo że art. 9 „starej” ustawy ma swój odpowiednik w art. 19 „nowej” ustawy o działalności ubezpieczeniowej agenci ubezpieczeniowi nie są zobowiązani do jego stosowania. Może to rodzić poważne problemy zarówno, jeżeli chodzi o zachowanie tajemnicy zawodowej jak i udostępnianie informacji upoważnionym do tego organom312. Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym za szkodę wyrządzoną przez agenta ubezpieczeniowego w związku z wykonywaniem czynności agencyjnych odpowiada zakład ubezpieczeń, na rzecz, którego agent ubezpieczeniowy działa. Zgodnie 312 Więcej na ten temat A. Chróścicki, Ustawa o pośrednictwie …, s. 62. 142 z cytowanym przepisem art. 429 Kodeksu cywilnego nie stosuje się. Takie wyłączenie obowiązywania art. 429 jest słuszne bowiem w innym przypadku ubezpieczyciel mógłby powołać się na fakt, że wykonanie czynności powierzył osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie swej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności. Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym (art. 11 ust. 2) jednoznacznie umożliwia, aby agent ubezpieczeniowy wykonywał działalność agencyjną na rzecz więcej niż jednego ubezpieczyciela w zakresie tego samego działu ubezpieczeń (tzw. multiagent). Wielu agentów ubezpieczeniowych oferuje produkty różnych ubezpieczycieli, które mają bardzo podobny zakres ochrony ubezpieczeniowej. Może to uniemożliwić określenie, który z ubezpieczycieli odpowiada za działania agenta ubezpieczeniowego. Z tego względu tzw. multiagent jest zobowiązany do posiadania obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania działalności agencyjnej. Jest to rozwiązane zgodne z art. 4 ust. 3 dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego, że pośrednicy ubezpieczeniowi, za których nie odpowiada ubezpieczyciel są zobowiązani do posiadania ubezpieczenia odpowiedzialności zawodowej lub inną, porównywalną gwarancję. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 23 czerwca 2005 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania czynności agencyjnych313 ubezpieczeniem jest objęta odpowiedzialność cywilna agenta ubezpieczeniowego wykonującego czynności agencyjne314 na rzecz więcej niż jednego ubezpieczyciela w zakresie tego samego działu ubezpieczeń za szkody wyrządzone w następstwie działania lub zaniechania ubezpieczonego, w okresie ubezpieczenia, w związku z wykonywaniem czynności. Zgodnie z § 2 pkt. 2 rozporządzenia ubezpieczeniem OC objęte są również szkody wyrządzone przez osoby, przy pomocy, których wykonuje czynności agencyjne. Zgodnie z paragrafem 2 pkt. 3 ww. rozporządzenia ubezpieczenie OC nie obejmuje szkód: wyrządzonych przez ubezpieczonego osobom zatrudnionym przez ubezpieczonego na podstawie umowy o pracę lub osobom, przy pomocy, których ubezpieczony wykonuje czynności agencyjne; polegających na uszkodzeniu, zniszczeniu lub utracie mienia wyrządzonych przez ubezpieczonego lub osobę, przy pomocy, której ubezpieczony wykonuje 313 , Dz. U. 2005 nr 122 poz. 1027. Wyrażenie „wykonuje czynności agencyjne” jest nieprawidłowe, bowiem z art. 4 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym wynika, że agent wykonuje działalność agencyjną. 314 143 czynności agencyjne, małżonkowi, wstępnemu, zstępnemu, rodzeństwu, a także powinowatemu w tej samej linii lub stopniu, osobie pozostającej w stosunku przysposobienia oraz jej małżonkowi lub osobie, z którą ubezpieczony lub osoba, przy pomocy której ubezpieczony wykonuje czynności agencyjne, pozostaje we wspólnym pożyciu; polegających na zapłacie kar umownych; powstałych wskutek działań wojennych, stanu wojennego, rozruchów i zamieszek, a także aktów terroru. Minimalna suma gwarancyjna ubezpieczenia OC wynosi równowartość 1.000.000 euro w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki objęte są umową ubezpieczenia, oraz 1.500.000 euro w odniesieniu do wszystkich takich zdarzeń. W doktrynie panuje pogląd, że powyższe sumy są wystarczające, a nawet zbyt wysokie315. Rozwiązanie polegające na obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej przez pośrednika ubezpieczeniowego jest słuszne, jednak posiada wady. Podstawowym problemem jest brak zabezpieczenia interesów poszukującego ochrony ubezpieczeniowej w momencie, gdy tzw. multiagent nie posiada ubezpieczenia OC. Nie istnieją żadne mechanizmy, które by w tym przypadku należycie zabezpieczały interesy poszkodowanego. Wydaje się, że dochodzenie roszczeń bezpośrednio od ubezpieczyciela jest niemożliwe, nie ma możliwości dochodzenia roszczeń od innych instytucji np. Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego. Pozostaje dochodzenie roszczeń bezpośrednio od agenta ubezpieczeniowego co może być niemożliwe choćby ze względu na to, że skala odszkodowania znacznie będzie przekraczała możliwości agenta ubezpieczeniowego. Poważny problem może pojawić się w momencie, gdy nie będzie można ustalić, który agent ubezpieczeniowy miałby odpowiadać za szkody. Taka sytuacja tylko z pozoru jest trudna do wyobrażenia. Jedna osoba fizyczna może wykonywać czynności agencyjne w imieniu więcej niż jednego agenta ubezpieczeniowego. W przypadku, gdy ww. agenci ubezpieczeniowi będą wykonywać działalność agencyjną dla tego samego ubezpieczyciela może powstać problem do kogo należałoby skierować ewentualne roszczenia. Art. 758. § 1. Kodeksu cywilnego wprowadza regulację, że przez umowę agencyjną przyjmujący zlecenie (agent) zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, do stałego pośredniczenia, za wynagrodzeniem, przy zawieraniu 315 P. Bałasz, K. Szaniawski, Ustawa o pośrednictwie …, s. 17. Autorzy piszą, że wymóg ubezpieczenia na tak wysokim poziomie budzi kontrowersje w niektórych krajach członkowskich. Organizacje zrzeszające pośredników ubezpieczeniowych dążyły do zmiany dyrektywy w tym zakresie jeszcze przed jej wejściem w życie. 144 z poszukującymi ochrony ubezpieczeniowej umów na rzecz dającego zlecenie przedsiębiorcy albo do zawierania ich w jego imieniu. Powstaje problem czyje interesy będzie reprezentował tzw. multiagent w przypadku, gdy współpracuje z ubezpieczycielami mającymi w ofercie takie same lub podobne produkty. Czy będzie reprezentował interesy poszukującego ochrony ubezpieczeniowej (czyli de facto wykonywał działalność brokerską) czy jednego z ubezpieczycieli, czy też swoje własne. Niestety również kodeksy etyki agenta ubezpieczeniowego nie przynoszą rozwiązania powyższego problemu. Np. zgodnie z zasadami etyki Polskiej Izby Pośredników Ubezpieczeniowych i Finansowych pośrednik ubezpieczeniowy zobowiązuje się do działania w interesie Klienta, którego dobro stawiane jest na pierwszym miejscu316. Co nie rozwiązuje powyższego problemu, a jedynie rodzi nowy, bo jedynie brokerzy ubezpieczeniowi mogą działać w imieniu poszukującego ochrony ubezpieczeniowej. Zmian wymagają regulacje na podstawie, których działają tzw. multiagenci. Należy albo zakazać tego rodzaju działalności lub inaczej uregulować. Chodzi tu przede wszystkim o rozwiązanie konfliktu interesów oraz kto odpowiada za szkody wyrządzone przez tzw. multiagenta. Na wzór regulacji dotyczącej brokerów ubezpieczeniowych powinno się wprowadzić obowiązek sporządzania przez tzw. multiagenta pisemnego uzasadnienia dlaczego rekomenduje zawarcie takiej, a nie innej umowy ubezpieczenia. VII.1.2 Stosunki zobowiązaniowe pomiędzy brokerem ubezpieczeniowym a „klientem” Inne jest uregulowanie stosunków pomiędzy brokerem ubezpieczeniowym, a poszukującym ochrony ubezpieczeniowej. Podstawową różnicą jest inne usytuowanie brokera. Działa on na zlecenie poszukującego ochrony ubezpieczeniowej. Należy zauważyć, że broker ubezpieczeniowy występuje w imieniu poszukującego ochrony, czyli niejako „przeciwko” ubezpieczycielowi jednak zwyczajowo to od ubezpieczyciela dostaje wynagrodzenie. Część doktryny uważa, że niewłaściwe jest, aby niezależny pośrednik ubezpieczeniowy dostawał tzw. kurtaż bezpośrednio od ubezpieczyciela, jednak brokerzy ubezpieczeniowi oraz wielu przedstawicieli nauki podnoszą argument, że jest to rozwiązanie przyjęte na świecie317. 316 317 Dane ze strony internetowej http://www.pipuif.pl/kodeks_etyki.php stan na dzień 01 lutego.2010 r. Por. K. Przewalska, M. Orlicki, Nowe prawo …, s. 382. 145 Regulacje dotyczące stosunków pomiędzy brokerem ubezpieczeniowym, a poszukującym ochrony ubezpieczeniowej są bardzo skąpe i fragmentaryczne. Umowa na podstawie, której poszukujący ochrony ubezpieczeniowej zleca brokerowi ubezpieczeniowemu podjęcie czynności zwyczajowo nazywa się zleceniem brokerskim. Jest umową nienazwaną, zbliżoną swym charakterem do umowy zlecenia. Zdaniem J. Pokrzywniaka318 przedmiotem zlecenia brokerskiego jest wykonywanie usług pośrednictwa ubezpieczeniowego. Broker ubezpieczeniowy może działać przy zawarciu jednej umowy ubezpieczenia lub przy zawarciu wielu umów ubezpieczenia dla swojego klienta. W tym drugim przypadku zakres obowiązków brokera ubezpieczeniowego jest szerszy i obejmuje m. in. „pilnowanie” terminów zakończenia ochrony ubezpieczeniowej oraz zapewnienie komplementarności zawartych umów ubezpieczenia. Usługi pośrednictwa ubezpieczeniowego są podstawą i głównym przedmiotem zlecenia brokerskiego, ale wielu brokerów ubezpieczeniowych zajmuje się tzw. zarządzaniem ryzykiem doradzając klientom na temat innych sposobów unikania, rozpraszania ryzyka oraz zabezpieczenia się w inny sposób niż umowa ubezpieczenia. Zlecenie brokerskie określa czy broker ubezpieczeniowy działa jako pełnomocnik lub jako pełnomocnik sensu stricto. Natomiast M. Fras319 określił umowę pomiędzy brokerem ubezpieczeniowym a poszukującym ochrony ubezpieczeniowej mianem umowy brokerskiej, która często ma charakter umowy o kompleksową obsługę ubezpieczeniową. Można tu wyróżnić pewne fazy, etapy i związane z nimi czynności brokerskie, tzn.: fazę przedumowną (kontakt, pośredniczenie, wybór ubezpieczyciela, zawieranie umowy w charakterze pełnomocnika), fazę obowiązywania umowy (transfer składki, opieka nad polisami, zgłaszanie zmian ubezpieczenia, monitoring ryzyka), fazę wykonawczą umowy (zgłaszanie szkód, windykacja roszczenia, likwidacja szkód oraz prolongata umów ubezpieczenia), oraz usługi dodatkowe takie jak: risk management, techniczna ocena ryzyka, wybór metody kontroli ryzyka, doradztwo ubezpieczeniowe, wystawianie polis, wysyłanie not pokrycia, inne analizy i zlecone zadania). Nie wszystkie elementy powyższej definicji można uznać za poprawne. Broker ubezpieczeniowy nie powinien wystawiać polis (dokładnie mówiąc dokumentów poświadczających zawarcie umowy ubezpieczenia). Wynika to z charakteru stosunków pomiędzy ubezpieczycielem a brokerem ubezpieczeniowym. Nie wiadomo co ma oznaczać 318 J. Pokrzywniak, Broker ubezpieczeniowy - Ubezpieczający - ubezpieczyciel. Stosunki zobowiązaniowe, s. 54 i nast. 319 M. Fras, Prawne aspekty konkurencji na rynku pośrednictwa ubezpieczeniowego, Rozprawy Ubezpieczeniowe ZESZYT 7 (2/2009), s. 166. 146 opieka nad polisami. Odczytując ten przepis dosłownie można dojść do wniosku, że chodzi o przechowywanie dokumentu poświadczającego zawarcie umowy ubezpieczenia (polisy), ale M. Frasowi chodziło raczej o wykonywanie umowy ubezpieczenia. Stosunek zobowiązaniowy wynikający ze zlecenia brokerskiego wykazuje wiele cech zbliżonych do tych wynikających z umowy o dzieło320, umowy agencyjnej321 lub umowy zlecenia322. Jednak z pewnością nie jest jedną z powyższych umów. Zlecenia brokerskiego nie należy uznawać za umowę o dzieło, ponieważ samego wykonywania czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego nie można uznać za dzieło. Czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego są m.in. czynnościami prawnymi, są ściśle powiązane z poszukującym ochrony ubezpieczeniowej, wynagrodzenie broker ubezpieczeniowy otrzymuje zwyczajowo od ubezpieczyciela. Istotnym podobieństwem pomiędzy tymi dwoma umowami jest, że broker ubezpieczeniowy zobowiązuje się do osiągnięcia rezultatu a nie starannego, określonego działania. Występują liczne podobieństwa pomiędzy stosunkiem wynikającym z umowy zawartej pomiędzy poszukującym ochrony ubezpieczeniowej a brokerem ubezpieczeniowym i stosunkiem agencji. Należy jednak podkreślić, że zlecenia brokerskiego nie można traktować jako umowy agencyjnej ze względu na jej uregulowanie zawarte w art. 758 Kodeksu cywilnego. Kolejną istotna różnicą jest odpłatność umowy agencyjnej. Podczas gdy zlecający wynagradza agenta, to broker ubezpieczeniowy, zazwyczaj, otrzymuje wynagrodzenie od ubezpieczyciela. Do istotnych różnic należy zaliczyć również, że stosunek agencji jest stosunkiem trwałym, zawartym pomiędzy dwoma przedsiębiorcami. Znaczne podobieństwa istnieją pomiędzy zleceniem brokerskim a umową zlecenia uregulowaną w art. 734 i nast. Kodeksu cywilnego. Część doktryny uznaje, że zlecenie brokerskie należy uznać jako umowę zlecenia323. Zlecenie brokerskie można uznać jako umowę zlecenia tylko wtedy gdy broker ubezpieczeniowy działa jako pełnomocnik. Wtedy przedmiotem umowy zlecenia jest zawarcie umowy ubezpieczenia. Do zlecenia brokerskiego mają zastosowanie niektóre z artykułów Kodeksu cywilnego regulującego umowę zlecenia. Należy wymienić tutaj: art. 734 par 2 – w braku odmiennych ustaleń stron zlecenie obejmuje udzielenie pełnomocnictwa; art. 735 – umowa zlecenia jest odpłatna; 320 J. Pokrzywniak, Broker ubezpieczeniowy…, s. 122 i nast. Ibidem, s. 125 i nast. 322 Ibidem, s. 133 i nast. 323 Ibidem, s. 133 321 147 art. 737 – przyjmujący zlecenie może bez uprzedniej zgody dającego zlecenie odstąpić, gdy nie ma możliwości uzyskania jego zgody, a zachodzi uzasadniony powód do przypuszczenia, że dający zlecenie zgodziłby się na zmianę, gdyby wiedział o istniejącym stanie rzeczy; art. 740 - przyjmujący zlecenie powinien udzielać dającemu zlecenie potrzebnych wiadomości o przebiegu sprawy, a po wykonaniu zlecenia lub po wcześniejszym rozwiązaniu umowy złożyć mu sprawozdanie. Powinien mu wydać wszystko, co przy wykonaniu zlecenia dla niego uzyskał, chociażby w imieniu własnym; art. 746 par 1 - dający zlecenie może je wypowiedzieć w każdym czasie. Powinien jednak zwrócić przyjmującemu zlecenie wydatki, które ten poczynił w celu należytego wykonania zlecenia; w razie odpłatnego zlecenia obowiązany jest uiścić przyjmującemu zlecenie część wynagrodzenia odpowiadającą jego dotychczasowym czynnościom, a jeżeli wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, powinien także naprawić szkodę. Jest jednak szereg przepisów Kodeksu cywilnego regulujących umowę zlecenia, które nie mają zastosowania do zlecenia brokerskiego: art. 742 - dający zlecenie powinien zwrócić przyjmującemu zlecenie wydatki, które ten poczynił w celu należytego wykonania zlecenia; art. 738 - przyjmujący zlecenie może powierzyć wykonanie zlecenia osobie trzeciej tylko wtedy, gdy to wynika z umowy lub ze zwyczaju albo gdy jest do tego zmuszony przez okoliczności; art. 734 - przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Broker ubezpieczeniowy, podobnie jak tzw. multiagent, podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania działalności brokerskiej324 (ewentualnie musi posiadać inne zabezpieczenie, o którym mowa w art. 22 ust. 3 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym). Ubezpieczenie obejmuje szkody wyrządzone przez brokera ubezpieczeniowego, osoby fizyczne wykonujące czynności brokerskie oraz podmioty, którym zlecono wykonywanie czynności brokerskiej na podstawie art. 25 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Odnośnie rozporządzenia w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania działalności brokerskiej adekwatna jest większość uwag dotyczących rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie 324 Patrz Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 24 czerwca 2005 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania działalności brokerskiej, Dz.U. 2005 nr 122 poz. 1028. 148 obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania działalności agencyjnej. Rozwiązanie, że podmioty, o których mowa w art. 25 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym „są ubezpieczone” na podstawie umowy ubezpieczenia OC zawartego przez brokera ubezpieczeniowego, z punktu widzenia praw poszukującego ochrony ubezpieczeniowej, jest niewątpliwie słuszne. Jednak niewątpliwym błędem jest brak zastrzeżenia, że art. 429 KC nie ma zastosowania odnośnie tych podmiotów. Ze względu na brak takiego przepisu broker ubezpieczeniowy czy też ubezpieczyciel udzielający ochrony ubezpieczeniowej będzie mógł się uchylić od odpowiedzialności za szkody poczynione przez podmiot, któremu zlecił wykonywanie czynności na podstawie art. 25 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Należy podkreślić, że podmioty, którym zlecono wykonywanie czynności na podstawie tego artykułu nie podlegają rygorom określonym w art. 26 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Art. 26 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym zawiera obowiązki informacyjne brokera ubezpieczeniowego względem poszukującego ochrony ubezpieczeniowej. Regulacje są analogiczne do tych dotyczących działalności agentów ubezpieczeniowych. Podobne są również uwagi i zastrzeżenia. Również niewłaściwe jest rozwiązanie odnośnie osób fizycznych wykonujących czynności brokerskie. Jeszcze raz należy podkreślić, że art. 8 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym odnosi się jedynie do agentów ubezpieczeniowych. Nie ma jednak powodu, aby broker ubezpieczeniowy nie był zobowiązany do działania zgodnie z art. 355 § 2 Kodeksu cywilnego oraz dobrymi obyczajami. Za to art. 26 ust. 6 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym nakłada na brokera ubezpieczeniowego obowiązek działania z poszanowaniem interesów stron umowy ubezpieczenia. Obowiązek prowadzenia działalności brokerskiej z poszanowaniem interesów stron umowy ubezpieczenia sprecyzowane, w jakim jest niewłaściwie stopniu broker sformułowany. ubezpieczeniowy Powinno ma być szanować dokładnie interesy ubezpieczyciela, które przecież często są sprzeczne z interesami poszukującego ochrony ubezpieczeniowej325. Drugi błąd polega na niewłaściwym, zbyt wąskim, określeniu strony umowy ubezpieczenia. Zastosowanie takiego zwrotu powoduje powstanie wątpliwości czy 325 K. Przewalska, M. Orlicki twierdzą, że ten zapis został wprowadzony w związku z kontrowersjami dotyczącymi wynagradzania brokerów ubezpieczeniowych. Osoby uważające, że to zleceniodawca powinien wynagradzać brokera ubezpieczeniowego twierdziły, że konieczne jest wyeliminowanie praktyki polegającej na uzależnieniu zawarcia umowy z danym ubezpieczycielem od otrzymania prowizji w określonej wysokości. Patrz: K. Przewalska, M. Orlicki, Nowe prawo …, s. 385. 149 broker ubezpieczeniowy musi szanować interesy ubezpieczyciela i poszukującego ochrony ubezpieczeniowej przed zawarciem umowy ubezpieczenia, kiedy nie są jeszcze stronami umowy ubezpieczenia326. Na uznanie zasługuje wymóg zawarty w art. 26 ust. 2 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, że broker ubezpieczeniowy jest zobowiązany przed zawarciem umowy ubezpieczenia udzielić na piśmie porady, w oparciu o rzetelną analizę ofert w liczbie wystarczającej do opracowania rekomendacji najwłaściwszej umowy ubezpieczenia oraz pisemnie wyjaśnić podstawy, na których opiera się rekomendacja. Należy rozważyć wprowadzenie podobnego przepisu odnośnie agentów ubezpieczeniowych, lub chociaż tzw. multiagentów. Należy wspomnieć, że środowisko brokerów ubezpieczeniowych, dostrzegając braki w przepisach prawa, stworzyło zasady etyczne regulujące stosunki pomiędzy nimi a ubezpieczycielami i podmiotami poszukującymi ochrony ubezpieczeniowej. Do najważniejszych aktów tego rodzaju należą Kodeks Etyki Zawodowej Brokera a także Zasady dobrej praktyki oraz współpracy brokerów ubezpieczeniowych i zakładów ubezpieczeń327. Kodeks Etyki Zawodowej Brokera został przyjęty przez członków Stowarzyszenia Polskich Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych w 1998 r. Kodeks uchwalono, ponieważ członkowie Stowarzyszenie uważali, że jednym z podstawowych obowiązków członka Stowarzyszenia jest działanie w granicach obowiązującego prawa. Jednocześnie brokerzy ubezpieczeniowi przyjęli, że uczciwe i etyczne postępowanie każdego brokera jest istotne i konieczne dla zachowania dobrego imienia i poczucia jedności środowiska. Za podstawowe normy etycznego postępowania członkowie Stowarzyszenia uznali, że w kontaktach: z Klientem broker podejmuje działania w dobrej wierze, nacechowane szacunkiem i w poczuciu najlepszego wykorzystania swojej wiedzy, mając za podstawowy cel interes Klienta; wzajemnych każdy z członków Stowarzyszenia, będąc równym wśród równych, cieszy się szacunkiem całego środowiska; podważanie dobrego imienia lub naruszanie czci innego brokera jest traktowane, jako działanie wymierzone w środowisko; wszelkie praktyki i działanie, noszące znamiona nieuczciwego wzbogacenia się kosztem innego brokera, zasługują na potępienie ze strony całego środowiska; 326 Por. R. Potrzeszcz, Komentarz do ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej, [w:] S. Rogowski (red), Prawo ubezpieczeń - ustawy z komentarzem, Poltex Warszawa 2004, s. 510. 327 Oba teksty dostępne na stronie internetowej www.polbrokers.pl stan na dzień 1 grudnia 2010 r. 150 z zakładem ubezpieczeń broker, poprzez swoje zaangażowanie i profesjonalizm, umiejętnie wykorzystuje swoją wiedzę, postępuje uczciwie w stosunku do zakładu ubezpieczeń - dążąc do zabezpieczenia jak najlepiej pojętego interesu Klienta. Dalsze przepisy Kodeksu Etyki stanowią, że członek postępujący etycznie może liczyć na wsparcie innych brokerów ubezpieczeniowych ale broker postępujący nieetycznie powinien zostać wykluczony ze Stowarzyszenia. Kodeks określa standardy etyki zawodowej członków Stowarzyszenia Polskich Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych, zawiera także podstawowe zasady etyczne oraz powszechnie uznawane normy postępowania zawodowego brokerów, które są przestrzegane w interesie wszystkich stron obrotu ubezpieczeniowego. Reguluje również tryb postępowania w razie nieprzestrzegania zasad. Główne Zasady Etyki Zawodowej stanowią, że: brokerzy działają w interesie Klienta, którego dobro stawiane jest na pierwszym miejscu; brokerzy prowadzą działalność w dobrej wierze i zgodnie z prawem, przestrzegając zasad uczciwej konkurencji; brokerzy dbają o reputację i dobre imię swojego zawodu; podstawą stosunków między brokerami jest równoprawność i wzajemny szacunek; dobór kadr, organizacja pracy i wewnętrzna kontrola firmy brokerskiej zapewniają kompetentną i odpowiedzialną obsługę Klienta; oświadczenia składane przez brokera lub w jego imieniu, w tym również ogłoszenia publiczne, są jednoznaczne i nie mogą wprowadzać w błąd; brokerzy w swoim działaniu kierują się zasadami uczciwego obrotu w stosunku do wszystkich podmiotów. Zasady dobrej praktyki oraz współpracy brokerów ubezpieczeniowych i zakładów ubezpieczeń zostały przyjęte przez brokerów ubezpieczeniowych i zakłady ubezpieczeń, aby działając w najlepiej pojętym interesie ubezpieczających, poprzez zapewnienie im m.in.: wszechstronnej i kompleksowej ochrony ubezpieczeniowej, pełnej i profesjonalnej obsługi, rzetelnej realizacji wypłat odszkodowań i świadczeń w wypadku powstania szkód, móc realizować poniższe zasady: broker dołoży wszelkich starań, aby zapytanie ofertowe było składane z odpowiednim wyprzedzeniem, umożliwiającym zakładowi ubezpieczeń przygotowanie odpowiedzi, 151 a zakład ubezpieczeń dołoży wszelkich starań, aby udzielić odpowiedzi w terminie umożliwiającym brokerowi złożenie klientowi oferty; zapytanie ofertowe brokera powinno zawierać informacje niezbędne do oceny ryzyka, w tym informacje o szkodach, zakresie proponowanej ochrony ubezpieczeniowej oraz propozycje wysokości oczekiwanej prowizji brokerskiej, a zakład ubezpieczeń udzieli odpowiedzi zgodnie z zaproponowanym przez brokera programem ubezpieczeniowym; broker wraz z zapytaniem ofertowym przedłoży stosowne umocowanie od klienta a zakład ubezpieczeń będzie przestrzegał zakresu umocowania, udzielonego brokerowi przez klienta; broker przedkłada wybranym zakładom ubezpieczeń identyczne zapytanie ofertowe, dotyczące danego klienta, a zakład ubezpieczeń, w przypadku otrzymania identycznych zapytań od kilku umocowanych brokerów, udzieli jednakowych odpowiedzi; broker udzieli zakładowi ubezpieczeń odpowiedzi w sprawie decyzji klienta odnośnie złożonej oferty, a zakład ubezpieczeń udzieli odpowiedzi w przypadku braku zainteresowania zapytaniem ofertowym brokera; zakład ubezpieczeń będzie udzielał brokerowi informacji o przebiegu szkodowym danego klienta, w oparciu o udzielony brokerowi przez klienta zakres umocowania; zakład ubezpieczeń będzie określał termin ważności przedłożonej oferty; zakład ubezpieczeń nie będzie udzielał imiennej rekomendacji brokerowi; zakład ubezpieczeń w przypadku otrzymania jednakowej oferty bezpośrednio od klienta i za pośrednictwem brokera, nie przedłoży klientowi oferty korzystniejszej, niż złożona za pośrednictwem brokera; broker będzie składał zapytanie ofertowe do jednej jednostki organizacyjnej zakładu ubezpieczeń, a zakład ubezpieczeń udzieli jednej odpowiedzi, przez wyznaczoną do tego jednostkę organizacyjną. Przepisy regulujące stosunki zobowiązaniowe pomiędzy brokerami ubezpieczeniowymi, a poszukującymi ochrony ubezpieczeniowej są zbyt skąpe. Dla kształtowania powyższych relacji zbyt duże znaczenie mają zwyczaje oraz kodeksy etyczne. Należy rozbudować przepisy regulujące stosunki pomiędzy brokerem ubezpieczeniowym a poszukującym ochrony ubezpieczeniowej, wprowadzić regulację, kto odpowiada za szkody wyrządzone przez brokerami w przypadku, gdy nie ma zawartej umowy odpowiedzialności cywilnej. 152 VII.2 Stosunki zobowiązaniowe pomiędzy ubezpieczycielem a pośrednikiem ubezpieczeniowym Brak jest osobnych regulacji stosunków pomiędzy pośrednikami ubezpieczeniowymi, a ubezpieczycielami. W Kodeksie cywilnym istnieje regulacja umowy agencyjnej, ale brakuje przepisów uwzględniających specyfikę regulacji pomiędzy pośrednikami ubezpieczeniowymi i ubezpieczycielami. Niestety nie uwzględniają one specyfiki stosunków pomiędzy ubezpieczycielami a agentami ubezpieczycielami. Brak jest przepisów odnoszących się wprost do relacji ubezpieczyciel – broker ubezpieczeniowy. Dyrektywa w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego zawiera tylko kilka przepisów odnośnie stosunków pomiędzy ubezpieczycielami a pośrednikami ubezpieczeniowymi, ale trzeba zaznaczyć, że ich właściwe uregulowanie jest ważne ze względu na właściwe funkcjonowanie rynku ubezpieczeniowego. Zgodnie z dyrektywą w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego możliwa jest rejestracja zależnych pośredników ubezpieczeniowych przez ubezpieczyciela lub stowarzyszenie ubezpieczycieli (art. 3 ust. 1 dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego) jednak polski ustawodawca nie zdecydował się na wprowadzenie tej kategorii pośredników, a prowadzenie rejestru pośredników ubezpieczeniowych powierzył organowi nadzoru. Artykuł 4 ust. 3 dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego wprowadza, aby ubezpieczyciel ponosił odpowiedzialność za działalność pośrednika ubezpieczeniowego w przypadku, gdy ten nie posiada ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności pośrednictwa ubezpieczeniowego lub innego porównywalnego zabezpieczenia. Zgodnie z ustawą o pośrednictwie ubezpieczeniowym ubezpieczyciel ponosi odpowiedzialność jedynie za część agentów ubezpieczeniowych. Artykuł 11 ust 2 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym stwierdza, że agent ubezpieczeniowy wykonujący czynności agencyjne na rzecz więcej niż jednego zakładu ubezpieczeń w zakresie tego samego działu ubezpieczeń odpowiada za szkody powstałe z tytułu wykonywania tych czynności wyrządzone klientowi, ubezpieczającemu, ubezpieczonemu lub osobie uprawnionej z umowy ubezpieczenia. Brokerzy ubezpieczeniowi oraz tzw. multiagenci zobowiązani są do posiadania ubezpieczenia. Teoretycznie polskie przepisy są zgodne z wymogami dyrektywy. Jednak brak w nich rozwiązań zabezpieczających interesy poszukującego ochrony 153 ubezpieczeniowej w przypadku, gdy zobowiązany do tego pośrednik ubezpieczeniowy nie posiada ubezpieczenia OC. Na podstawie art. 3 ust. 6 dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego państwa członkowskie mają obowiązek zapewnienia, że ubezpieczyciele korzystają jedynie z usług zarejestrowanych pośredników ubezpieczeniowych. Z kolei art. 8 ust. 2 dyrektywy wprowadza sankcje dla ubezpieczycieli niedochowujących powyższego warunku. W ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym nie ma odpowiednika tych przepisów odnośnie brokerów ubezpieczeniowych. Ubezpieczyciele nie mają obowiązku weryfikowania wpisu do rejestru brokerów ubezpieczeniowych, nigdzie nie są wprost wyrażone sankcje za korzystanie z usług brokera ubezpieczeniowego, który nie posiada odpowiednich uprawnień. Jednak nie ulega wątpliwości, że jest to niedopuszczalne. Ubezpieczyciel mógłby się zasłaniać brakiem obowiązku weryfikowania uprawnień brokera ubezpieczeniowego. Odmienne są regulacje dotyczące współpracy z agentami ubezpieczeniowymi. Ubezpieczyciel odpowiada za składanie wniosków dotyczących agentów ubezpieczeniowych, więc posiada aktualne informacje z usług, których agentów ubezpieczeniowych może korzystać. Sankcje, jakie mogą być nałożone na ubezpieczyciela za korzystanie z usług agenta ubezpieczeniowego niezarejestrowanego w rejestrze agentów ubezpieczeniowych zawiera art. 19 ust. 6 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Na kształtowanie stosunków pomiędzy ubezpieczycielami, pośrednikami ubezpieczeniowymi ma również wpływ art. 3 ust. 8 ustawy o działalności ubezpieczeniowej z 2003 r., który umożliwia ubezpieczycielowi bezpośrednio lub poprzez zlecanie pośrednikom ubezpieczeniowym: wykonywać działalność akwizycyjną na rzecz otwartych funduszy emerytalnych, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych328; pośredniczyć w imieniu lub na rzecz podmiotów wykonujących czynności bankowe określone w art. 5 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe329; pośredniczyć w zbywaniu i odkupywaniu jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych lub tytułów uczestnictwa funduszy zagranicznych, funduszy inwestycyjnych otwartych z siedzibą w państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz funduszy inwestycyjnych otwartych z siedzibą w państwach należących do 328 329 Dz.U. 2004 r. Nr 159, poz. 1667 oraz z 2005 r. Nr 143, poz. 1202 Dz.U. 2002 r. Nr 72, poz. 665, z późn. zm. 154 OECD innych niż państwo członkowskie Unii Europejskiej, na zasadach określonych w ustawie z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych330. Wprawdzie nie wynika to wprost z powyższego przepisu, ale w związku z brzmieniem art. 24 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, ubezpieczyciel może zlecać powyższe czynności jedynie agentom ubezpieczeniowym. Z pewnością powyższe przepisy kreują możliwość powstania nowych stosunków jednak ich omówienie wykracza poza zakres tej pracy. VII.2.1 Stosunki zobowiązaniowe pomiędzy ubezpieczycielem a brokerem ubezpieczeniowym Stosunki zobowiązaniowe pomiędzy ubezpieczycielem a brokerem ubezpieczeniowym są uregulowane bardzo fragmentarycznie, określone są w sposób negatywny. W dużym stopniu bazują na zwyczaju. W celu zagwarantowania niezależności brokerów ubezpieczeniowych ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym (art. 24) ogranicza swobodę zawierania umów pomiędzy brokerami ubezpieczeniowymi a ubezpieczycielami. Jedynymi dopuszczalnymi umowami są: umowy ubezpieczenia, na podstawie, której broker ubezpieczeniowy jest ubezpieczonym lub ubezpieczającym; umowy zawartej przez brokera ubezpieczeniowego z zakładem ubezpieczeń, dotyczących sposobu wzajemnego rozliczania się z tytułu wykonywania czynności brokerskich tzw. kurtaż; zlecania brokerom reasekuracyjnym zawierania umów reasekuracji, w zakresie cedowania ryzyka z umów ubezpieczenia i umów gwarancji ubezpieczeniowych; zlecania brokerom reasekuracyjnym zawierania umów retrocesji, w zakresie cedowania ryzyka z umów reasekuracji. Broker ubezpieczeniowy nie może posiadać akcji ubezpieczyciela z wyjątkiem akcji dopuszczonych do obrotu na rynku regulowanym (o fakcie nabycia lub posiadania ich jest zobowiązany poinformować organ nadzoru). Nie może być członkiem organów nadzorczych lub zarządzających ubezpieczyciela. De lege lata broker ubezpieczeniowy może posiadać udziały w towarzystwach ubezpieczeń wzajemnych bez żadnych ograniczeń. 330 Ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych Dz.U. Nr 146, poz. 1546 oraz z 2005 r. Nr 83, poz. 719 z późn. zm. 155 W ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym brak jest regulacji ograniczających prawa ubezpieczycieli do posiadania akcji lub udziałów brokerów ubezpieczeniowych. Z literalnej interpretacji przepisów wynika, że pracownik ubezpieczyciela może być członkiem organów nadzorczych lub zarządzających brokera ubezpieczeniowego. Ograniczenia dotyczą również pracowników brokera ubezpieczeniowego (art. 24 ust. 5 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym). Założenie tego przepisu jest słuszne, ale sam przepis jest nieprawidłowy. Pracownik brokera jest określeniem niewłaściwym 331. Oznacza to, że osoby fizyczne wykonujące czynności brokerskie mogą pozostawać w stałych stosunkach umownych z ubezpieczycielami, jeżeli z brokerem ubezpieczeniowym łączy ich np. umowa zlecenia. Art. 6a ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym stwierdza, że sumy pieniężne przekazane przez ubezpieczającego pośrednikowi ubezpieczeniowemu uznaje się jako wpłacone ubezpieczycielowi, ale sumy pieniężne przekazane przez ubezpieczyciela pośrednikowi ubezpieczeniowemu nie uznaje się jako przekazanych ubezpieczającemu, uposażonemu, uprawnionemu z umowy ubezpieczenia do ich faktycznego otrzymania przez te podmioty. Zdaniem J. Pokrzywniaka332 artykuł 6a ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym w istotny sposób zniekształca model działalności brokerskiej. Autor zauważa, że ustawa obciąża ubezpieczyciela skutkami nieuczciwości, zaniedbania lub niewypłacalności brokera ubezpieczeniowego, natomiast ubezpieczyciel nie ma nawet możliwości łatwego zweryfikowania czy ubezpieczający uiścił składkę brokerowi. Polski prawodawca mógł ustanowić inny instrument prawny. Zgodnie z dyrektywą w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego (art. 4 ust 3) Państwa członkowskie są zobowiązane do podjęcia wszelkich niezbędnych środków w celu ochrony konsumentów przed niezdolnością pośrednika ubezpieczeniowego do przekazania składki do ubezpieczyciela lub do przekazania kwoty roszczenia lub zwrotu składki ubezpieczającemu. Oprócz rozwiązania przyjętego w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym dyrektywa dopuszcza wprowadzenie rozwiązań polegających na: 331 Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Należy podkreślić, że za pracownika nie można uznać osoby zatrudnionej na podstawie, bardzo popularnej, umowy zlecenia. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, Dz. U. 1974 nr 24 poz. 141. 332 J. Pokrzywniak, Broker ubezpieczeniowy - Ubezpieczający - ubezpieczyciel. Stosunki zobowiązaniowe, Bydgoszcz, Poznań 2005, s. 156. 156 wprowadzeniu wymogu ubezpieczenia pośredników o trwałej zdolności finansowej w wysokości 4% sumy rocznych pobranych składek (z minimalną sumą gwarancyjną 15 000 euro); obowiązku przekazywania składek za pomocą ściśle wyznaczonych do tego celu rachunków klienta i niewykorzystywania środków zgromadzonych na tych rachunkach do zaspokajania roszczeń innych wierzycieli w przypadku upadłości pośrednika, ustanowieniu funduszu gwarancyjnego. Wydaje się, że wybranie któregokolwiek innego lub innych rozwiązań z powyższych byłoby właściwsze w przypadku brokerów ubezpieczeniowych niż obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Do ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym należy wprowadzić nowe przepisy uszczegóławiające stosunki pomiędzy brokerem ubezpieczeniowym a ubezpieczycielem. Znowelizować niedopracowane przepisy uniemożliwiające zawieranie porozumień broker ubezpieczeniowy – ubezpieczyciel333. VII.2.2 Stosunki zobowiązaniowe pomiędzy ubezpieczycielem, a agentem ubezpieczeniowym Stosunki zobowiązaniowe pomiędzy ubezpieczycielem a agentem ubezpieczeniowym są bardziej szczegółowo zdefiniowane niż te pomiędzy ubezpieczycielem, a brokerem ubezpieczeniowym. Regulacje je kreujące znajdują się w kilku miejscach ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Niestety Są fragmentaryczne, czasem niewyrażone wprost, niektóre niewłaściwe. Inaczej są zdefiniowane stosunki pomiędzy ubezpieczycielami, a agentami ubezpieczeniowymi. O ile stosunki ubezpieczyciel – broker ubezpieczeniowy są zdefiniowane w sposób „negatywny” to stosunki pomiędzy ubezpieczycielami, a agentami ubezpieczeniowymi opisane są w sposób „pozytywny”. Zgodnie z art. 7 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym jednym z podstawowych warunków, aby podmiot mógł uzyskać status agenta ubezpieczeniowego jest zawarcie umowy agencyjnej z ubezpieczycielem. W ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym brak jest definicji umowy 333 Stosunki pomiędzy brokerem ubezpieczeniowym i ubezpieczycielem były również omawiane w rozdziale o stosunkach pomiędzy brokerami ubezpieczeniowymi a poszukującymi ochrony ubezpieczeniowej. 157 agencyjnej, więc należy tu odwołać się do Kodeksu cywilnego, który w tytule XXIII określa główne zasady zawierania, wykonywania i rozwiązywania umów agencyjnych. Artykuł 758 Kodeksu cywilnego zawiera definicję umowy agencyjnej zgodnie, z którą przez umowę agencyjną przyjmujący zlecenie (agent) zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, do stałego pośredniczenia, za wynagrodzeniem, przy zawieraniu z klientami umów na rzecz dającego zlecenie przedsiębiorcy albo do zawierania ich w jego imieniu. W paragrafie 2 jest zastrzeżenie, że do zawierania umów w imieniu dającego zlecenie oraz do odbierania dla niego oświadczeń agent jest uprawniony tylko wtedy, gdy ma do tego umocowanie. Zgodnie z art. 7581 Kodeksu cywilnego wynagrodzeniem agenta jest prowizja. Prowizją jest wynagrodzenie, którego wysokość zależy od liczby lub wartości zawartych umów, a jeżeli wysokość prowizji nie została w umowie określona, należy się ona w wysokości zwyczajowo przyjętej w stosunkach danego rodzaju, w miejscu działalności prowadzonej przez agenta, a w razie niemożności ustalenia prowizji w ten sposób, agentowi należy się prowizja w odpowiedniej wysokości, uwzględniającej wszystkie okoliczności bezpośrednio związane z wykonaniem zleconych mu czynności. Umowę agencyjną można zawrzeć w dowolnej formie, jednak każda ze stron może żądać od drugiej pisemnego potwierdzenia treści umowy oraz postanowień ją zmieniających lub uzupełniających (art. 7582). W art. 759 Kodeksu cywilnego jest domniemanie, że w razie wątpliwości poczytuje się, że agent jest upoważniony do przyjmowania dla dającego zlecenie zapłaty za świadczenie, które spełnia za dającego zlecenie, oraz do przyjmowania dla niego świadczeń, za które płaci, jak również do odbierania zawiadomień o wadach oraz oświadczeń dotyczących wykonania umowy, którą zawarł w imieniu dającego zlecenie. Artykuły 760-7602 Kodeksu cywilnego regulują stosunki pomiędzy agentem a dającym zlecenie. Obie strony umowy agencyjnej są zobowiązane do zachowania wzajemnej lojalności. Agent obowiązany jest w szczególności przekazywać wszelkie informacje mające znaczenie dla dającego zlecenie oraz przestrzegać jego wskazówek uzasadnionych w danych okolicznościach, a także podejmować, w zakresie prowadzonych spraw, czynności potrzebne do ochrony praw dającego zlecenie. Natomiast dający zlecenie obowiązany jest przekazywać agentowi dokumenty i informacje potrzebne do prawidłowego wykonania umowy, w rozsądnym czasie zawiadomić agenta o przyjęciu lub odrzuceniu propozycji zawarcia umowy oraz o niewykonaniu umowy, przy zawarciu, której agent pośredniczył lub którą zawarł w imieniu dającego zlecenie. Ma obowiązek zawiadomić 158 w rozsądnym czasie agenta o tym, że liczba umów, których zawarcie przewiduje lub wartość ich przedmiotu będzie znacznie niższa niż ta, której agent mógłby się normalnie spodziewać. Powyższe przepisy mają charakter bezwzględnie obowiązujący. Artykuł 7603 Kodeksu cywilnego zabezpiecza interesy klienta określając, że gdy agent zawierający umowę w imieniu dającego zlecenie nie ma umocowania albo przekroczy jego zakres, umowę uważa się za potwierdzoną, jeżeli dający zlecenie niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o zawarciu umowy nie oświadczy klientowi, że umowy nie potwierdza. Artykuły 761-7617 Kodeksu cywilnego opisują zasady wynagradzania agenta ubezpieczeniowego. Regulacje należy uznać za korzystne dla agenta. Na uwagę zasługuje art. 7617, który umożliwia agentowi uzyskanie prowizji del crede. Artykuł 762 Kodeksu cywilnego określa, że w braku odmiennego postanowienia umowy agent może domagać się zwrotu wydatków związanych z wykonaniem zlecenia tylko o tyle, o ile były uzasadnione i o ile ich wysokość przekracza zwykłą w danych stosunkach miarę. Artykuł 763 Kodeksu cywilnego zabezpiecza prawo agenta do prowizji mówi bowiem, że dla zabezpieczenia roszczenia o wynagrodzenie oraz o zwrot wydatków i zaliczek udzielonych dającemu zlecenie, agentowi przysługuje ustawowe prawo zastawu na rzeczach i papierach wartościowych dającego zlecenie otrzymanych w związku z umową agencyjną. Artykuły od 764 do 7648 Kodeksu cywilnego regulują kwestie związane z zawieraniem, wypowiedzeniem umowy agencyjnej, świadczeniem wyrównawczym dla agenta, zasady na jakich dający zlecenie może ograniczyć działalność agenta po rozwiązaniu umowy agencyjnej. Umowa agencyjna jest umową konsensualną, wzajemną, odpłatną o świadczenie usług, zawieraną pomiędzy przedsiębiorcami. Cechami charakterystycznymi umowy agencyjną są m.in. duża liczba przepisów imperatywnych i semiimperatywnych oraz uprzywilejowanie agenta w stosunku do dającego zlecenie. Jednak agenta ubezpieczeniowego z ubezpieczycielem powinny i łączą bardziej rozbudowane relacje niż te określone w Kodeksie cywilnym. Wynika to z szeregu szczegółowych przepisów ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Zgodnie a art. 41 ust. 1 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym ubezpieczyciel ma obowiązek zapewnienia zgodności danych dotyczących agentów ubezpieczeniowych wpisanych na jego wniosek do rejestru agentów ubezpieczeniowych ze stanem faktycznym. Natomiast art. 18 powyższej ustawy zawiera normę prawną zgodnie, z którą nadzór nad działalnością agenta ubezpieczeniowego sprawuje ubezpieczyciel. 159 Rozwiązanie zawarte w art. 41 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym należy uznać za właściwe, ponieważ ubezpieczyciel powinien posiadać rzetelną i aktualną wiedzę o podmiotach, które na jego rzecz wykonują czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego (agentach ubezpieczeniowych i osobach fizycznych wykonujących czynności agencyjne). Również podmioty poszukujące ochrony ubezpieczeniowej powinny mieć dostęp do aktualnych danych zawartych w rejestrze agentów ubezpieczeniowych. Jednak brakuje przepisu, który zobowiązywałby agentów ubezpieczeniowych do współpracy z ubezpieczycielem w tym zakresie. Może to spowodować sytuację, w której np. agent ubezpieczeniowy zmieni swą nazwę, nie poinformuje o tym, bądź wręcz zatai tę informację przed ubezpieczycielem, a odpowiedzialność za niezgłoszenie tej zmiany do rejestru agentów ubezpieczeniowych będzie spoczywała na ubezpieczycielu. Obowiązek zawarty w art. 18 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym jest określony stanowczo zbyt szeroko. Przepis powinien mieć brzmienie, że ubezpieczyciel sprawuje nadzór nad działalnością agencyjną agenta ubezpieczeniowego. Wielu agentów ubezpieczeniowych prowadzi również inną działalność i nie ma powodu aby ubezpieczyciel ją kontrolował. Szczególnie, że brakuje regulacji, na jakich zasadach ma się odbywać kontrola jednego przedsiębiorcy (ubezpieczyciela) nad drugim (agentem ubezpieczeniowym). Dla porównania zasady sprawowania nadzoru nad ubezpieczycielem i brokerem ubezpieczeniowym są regulowane przez 10 artykułów każda334. Występują problemy z interpretacją postanowień art. 12 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, że ubezpieczyciel udziela agentowi ubezpieczeniowemu upoważnionemu do zawierania w jego imieniu umów ubezpieczenia, w formie pisemnej pod rygorem nieważności, pełnomocnictwa do dokonywania czynności agencyjnych w imieniu tego zakładu. Z tego przepisu można wysnuć wniosek, że udzielenie pełnomocnictwa jest obowiązkowe. Tym samym na rynku mogliby funkcjonować jedynie agenci ubezpieczeniowi – pełnomocnicy. Taką interpretację sugeruje rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 8 września 2010 r. w sprawie składania wniosków do rejestru agentów ubezpieczeniowych 335 na podstawie, którego wnioski o wpis do rejestru agentów ubezpieczeniowych sporządza się m.in. na podstawie dokumentu pełnomocnictwa podokonywania czynności agencyjnych 334 Należy wspomnieć, że te kontrole odbywają się również na podstawie szeregu innych regulacji, o wybranych z nich będzie mowa w następnych rozdziałach. 335 § 7 pkt. 1 lit e Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 8 września 2010 r. w sprawie wniosków o wpis albo o zmianę wpisu do rejestru agentów ubezpieczeniowych, Dz.U. 2010 nr 173 poz. 1170. 160 w imieniu ubezpieczyciela. Nie ma zastrzeżenia, że dotyczy to jedynie agentów ubezpieczeniowych, którzy takie pełnomocnictwo posiadają336. Doprecyzowania wymaga, kto może udzielić pełnomocnictwa agentowi ubezpieczeniowemu. Oczywiście może tego dokonać sam ubezpieczyciel, ale nie jest jasne czy ubezpieczyciel może udzielić pełnomocnictwa do udzielania dalszych pełnomocnictw, ponieważ art. 12 ust. 3 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym stanowi, że pełnomocnictwo udzielone przez zakład ubezpieczeń nie może zawierać upoważnienia do udzielania dalszych pełnomocnictw. Z pewnością pełnomocnictwo, o którym mowa w art. 12 ust. 1 nie może zawierać upoważnienia do udzielania dalszych pełnomocnictw, ale zdaniem autora agent ubezpieczeniowy (lub inny podmiot) może posiadać pełnomocnictwo do udzielania dalszych pełnomocnictw. Twierdzę tak, bowiem art. 12 ust. 3 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym nie zakazuje udzielania pełnomocnictwa do udzielania dalszych pełnomocnictw, a jedynie ogranicza zakres pełnomocnictwa. Taka interpretacja jest zgodna z literalną interpretacją przepisu, chociaż nie znajduję dla tak dziwnego ograniczenia uzasadnienia. Istotnym przepisem dla kształtowania stosunków ubezpieczyciel – agent ubezpieczeniowy jest przepis z art. 11 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, że za szkodę wyrządzoną przez agenta ubezpieczeniowego w związku z wykonywaniem czynności agencyjnych odpowiada zakład ubezpieczeń a artykułu 429 Kodeksu cywilnego nie stosuje się. Przepis jest bardzo korzystny dla praw poszukujących ochrony ubezpieczeniowej. Szczególnie ważne jest zastrzeżenie, że art. 429 Kodeksu cywilnego nie stosuje się. W innym przypadku ubezpieczyciel zawsze mógłby się powołać na fakt, że wykonanie czynności powierzył osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie swej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności. Ubezpieczyciele nie ponoszą odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez tzw. multiagentów. Przepis ten jednak należy doprecyzować, bowiem nie jest jasne czy np. ubezpieczyciel oferujący „ubezpieczenia na życie” ponosi odpowiedzialność za działania agenta ubezpieczeniowego, który uzyskał status tzw. multiagenta ze względu na prowadzenie działalności agencyjnej na rzecz ubezpieczycieli „majątkowych” i odwrotnie. Nie jest też uregulowane jak ma być rozwiązany konflikt interesów, który powstaje, gdy agent ubezpieczeniowy reprezentuje kilku ubezpieczycieli oferujących ochronę 336 Por. R. Potrzeszcz Komentarz do ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej, [w:] S. Rogowski (red), Prawo ubezpieczeń - ustawy z komentarzem, Poltex Warszawa 2004, s. 500; E. Kowalewski, T. Sangowski, Prawo ubezpieczeń …, s. 416. 161 ubezpieczeniową przed podobnymi ryzykami. A. Całus stwierdził337, że z definicji agenta handlowego, jako samodzielnego przedstawiciela, wynika prawo i zasada jednoczesnego reprezentowania przez niego na jednym i tym samym rynku kilku przedsiębiorców. Jednak dyskusyjne jest, czy może reprezentować przedsiębiorstwa konkurujące ze sobą. Ustanowienie nadzoru ubezpieczyciela nie jest uzupełnione szczególnymi rozwiązaniami administracyjno-prawnymi, mimo że następuje tu swoiste przyznanie władztwa podmiotowi prywatnemu. Ubezpieczyciel może realizować nadzór jedynie w oparciu o postanowienia umowy agencyjnej, a najważniejszym środkiem represyjnym jest rozwiązanie umowy agencyjnej338. Zdaniem P. Bałasza i K. Szaniawskiego339 oprócz umowy agencyjnej ubezpieczyciel ma inne instrumenty do sprawowaniu nadzoru nad agentem ubezpieczeniowym. Zaliczają do nich weryfikowanie dokumentów koniecznych do uzyskania wpisu do rejestru agentów ubezpieczeniowych, przeprowadzenie szkoleń i egzaminów dla osób wykonujących czynności agencyjne. Jednak nie wspominają, że są to instrumenty użyteczne głównie we wstępnej fazie współpracy, szczególnie przed podpisaniem umowy agencyjnej. W ustawie o działalności ubezpieczeniowej z 1990 roku był art. 82a ust. 2 określający, że nadzór m.in. nad działalnością pośredników ubezpieczeniowych polega w szczególności na podejmowaniu działań mających na celu zapewnienie prawidłowego funkcjonowania rynku ubezpieczeń i ochronę ubezpieczonych. Brak jest jednak takiego przepisu w obecnie obowiązujących przepisach340. Na podstawie art. 42 ust. 3 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym ubezpieczyciel jest zobowiązany poinformować organ nadzoru, jeżeli przyczyną rozwiązania umowy agencyjnej jest wykonywanie przez agenta ubezpieczeniowego działalności z naruszeniem przepisów prawa, umowy agencyjnej, staranności lub dobrych obyczajów, co można traktować, jako dodatkową sankcję towarzyszącą rozwiązaniu umowy agencyjnej. Jednak takie sankcje są niewystarczające, bowiem na rynku funkcjonuje wielu ubezpieczycieli i agenci ubezpieczeniowi bez większych problemów mogą nawiązać współpracę z innym ubezpieczycielem341. Chociaż brak jest przepisów na ten temat 337 Prawo cywilne i handlowe państw obcych, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1985, s. 200. R. Potrzeszcz, Komentarz …, s. 504. 339 Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Komentarz, Zakamycze 2005, s. 96. 340 Por. A. Chróścicki, Agent nie może być brokerem. Komentarz do ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, Gazeta Ubezpieczeniowa 2003 nr 44. 341 Por. P. Oleman, Relacje agentów z ubezpieczycielami, Gazeta Ubezpieczeniowa nr 49 z dnia 8 grudnia 2009 r. 338 162 w dyrektywie, to w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym powinny znaleźć się, choćby ogólne, regulacje odnośnie praw do tzw. baz klientów. Baza klientów jest podstawą prowadzenia działalności zawodowej i gospodarczej przez pośredników ubezpieczeniowych i finansowych. Z powyższych względów pojęcie tej bazy, jej wartość i prawo do niej ma zasadnicze znaczenie dla osób pośredniczących w sprzedaży produktów finansowych. W przypadku agentów ubezpieczeniowych samo ustalenie, czym jest baza klientów w aspekcie elementu majątkowego przedsiębiorstwa nie wnosi wiele dla potrzeb ustalenia charakteru prawnego tej bazy. Problem polega bowiem na tym, że mamy w tym przypadku do czynienia z dwoma przedsiębiorstwami (agentem ubezpieczeniowym i ubezpieczycielem). Fakt, że agent działa w imieniu i na rzecz zakładu ubezpieczeń, tworząc między innymi w trakcie tej działalności bazę klientów, nie oznacza, że agent nie tworzy jednocześnie tej bazy klientów dla siebie342. Podobnie twierdzi M. Fras343. Jego zdaniem klientela, pojmowana jako zdolność pozyskania i utrzymania odbiorców usług, stanowi przedmiot bezwzględnych praw przedsiębiorcy, tj. zarówno ubezpieczyciela, jak i pośrednika ubezpieczeniowego. Za przykład podaje orzeczenie SN z dnia 10 stycznia 1936 r. w uzasadnieniu, którego zawarto stwierdzenie, że agent ubezpieczeniowy ma krąg interesów wchodzących w zakres jego praw podmiotowych. Do praw tych (zdaniem SN) należy możność swobodnego wyszukiwania klientów dla ubezpieczycieli korzystających z usług danego agenta, tudzież możność nawiązywania stosunków umownych z tymi towarzystwami ubezpieczeniowymi. VII.3 Stosunki administracyjne pomiędzy organem nadzoru a pośrednikami ubezpieczeniowymi Dyrektywa w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego nie precyzuje jak ma odbywać się nadzór nad działalnością pośredników ubezpieczeniowych, jednak nie ulega wątpliwości, że taki nadzór powinien istnieć, bowiem bez niego byłyby poważnie zagrożone prawa poszukujących ochrony ubezpieczeniowej. Dodatkowo konieczność nadzoru nad pośrednikami ubezpieczeniowymi wynika (pośrednio) z rozdziału 8 dyrektywy 342 A. Chróścicki, Klienci - wartość przedsiębiorstwa i dobro niematerialne cz 1, Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 26 grudnia 2006 r. 343 M. Fras, Prawne aspekty konkurencji na rynku pośrednictwa ubezpieczeniowego, Rozprawy Ubezpieczeniowe ZESZYT 7 (2/2009), s. 161. 163 zatytułowanego Sankcje oraz rozdziału 10 – Skargi. Przesłanki do ustanowienia nadzoru nad pośrednikami znajdziemy prawie we wszystkich rozdziałach dyrektywy. Ze względu na dwie kategorie pośredników ubezpieczeniowych, funkcjonujące w Polsce, stworzono dwa różne modele nadzoru nad nimi – pośredni odnośnie agentów ubezpieczeniowych oraz bezpośredni odnośnie brokerów ubezpieczeniowych. W ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym brak regulacji dotyczących nadzoru nad podmiotami, o których mowa w art. 3 ust. 2. Nie posiadają one statusu agenta ubezpieczeniowego, więc nie muszą podlegać nadzorowi ubezpieczyciela (art. 18), nie są też wyszczególnieni w art. 35i, oczywiście nie można ich traktować jako brokerów ubezpieczeniowych (i kontrolować na podstawie art. 35 i nast.). Zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt. 1 ustawy o działalności ubezpieczeniowej z 2003 r. czynnościami ubezpieczeniowymi jest m.in. zawieranie umów ubezpieczenia, umów gwarancji ubezpieczeniowych lub zlecanie ich zawierania uprawnionym pośrednikom ubezpieczeniowym w rozumieniu ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, a także wykonywanie tych umów. Jednak w ustawie o działalności ubezpieczeniowej brak jest przepisów, które umożliwiałyby skuteczną kontrolę podmiotów działających na podstawie art. 3 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Należy podkreślić, że brak jest odrębnych regulacji odnoszących się do nadzoru nad pośrednikami ubezpieczeniowymi działającymi na podstawie art. 17 i 32 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Nadzór nad brokerami ubezpieczeniowymi działającymi poza terytorium Polski może odbywać się na zasadach przewidzianych przez ustawę o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Problem nie istnieje, jeżeli agent ubezpieczeniowy działa na rzecz „polskiego” ubezpieczyciela, z którym współpracuje również w Polsce. Wówczas nadzór nad agentem ubezpieczeniowego, sprawuje działającego ubezpieczyciel. w kraju, który Jednak kto przewiduje, nadzoruje że nad agenta agentami ubezpieczeniowymi nadzór sprawuje organ w którym ów pośrednik jest zarejestrowany? Komisja Nadzoru Finansowego nie sprawuje nadzoru nad pośrednikami ubezpieczeniowymi działającymi w Polsce na podstawie art. 16 i 31 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, ponieważ zgodnie z ww. przepisami w przypadku powzięcia wiadomości o naruszeniu prawa w działalności agencyjnej wykonywanej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez pośrednika ubezpieczeniowego organ nadzoru może jedynie poinformować o naruszeniu prawa właściwy organ prowadzący rejestr pośredników ubezpieczeniowych w państwie członkowskim Unii Europejskiej, w którym pośrednik ubezpieczeniowy jest zarejestrowany. 164 Ze względu na ochronę praw poszukujących ochrony ubezpieczeniowej należy uregulować kwestie związane z nadzorem nad podmiotami działającymi na podstawie artykułu 3 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym oraz wprowadzić przepisy umożliwiające skuteczną kontrolę nad pośrednikami ubezpieczeniowymi prowadzącymi działalność transgraniczną. VII.3.1 Stosunki administracyjne pomiędzy organem nadzoru a brokerem ubezpieczeniowym Organ nadzoru posiada szerokie uprawnienia kontrolne i nadzorcze względem brokerów ubezpieczeniowych i ten fakt determinuje ich wzajemne stosunki. Artykuł 21 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym ustanawia nadzór Komisji Nadzoru Finansowego nad brokerem ubezpieczeniowym. To właśnie organ nadzoru wydaje i cofa zezwolenia na wykonywanie działalności brokerskiej, prowadzi rejestr brokerów ubezpieczeniowych a także przyjmuje informacje o wykonywaniu przez brokerów działalności transgranicznej. Na podstawie art. 33 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym broker ubezpieczeniowy jest obowiązany informować organ nadzoru o wszystkich zmianach stanu faktycznego i prawnego dotyczących jego i wykonywanej przez niego działalności w zakresie art. 28 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, w terminie 7 dni od dnia zaistnienia zmiany. Artykuł 35 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym daje prawo organowi nadzoru przeprowadzić kontrolę działalności i stanu majątkowego podmiotów wykonujących działalność brokerską w zakresie tej działalności. Do zakresu kontroli należy sprawdzanie działalności i stanu majątkowego, czy działalność jest prowadzona zgodnie z prawem i uzyskanym zezwoleniem. Art. 35a - 35i ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym określają prawa i obowiązki kontrolujących i kontrolowanych, dając tym pierwszym znaczne uprawnienia. Określone też są sankcje, jakie można nałożyć na brokera ubezpieczeniowego344. W ramach sprawowania nadzoru organ nadzoru może: 344 Wcześniej te przepisy znajdowały się w Rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 9 grudnia 2003 r. w sprawie kontroli działalności i stanu majątkowego podmiotów prowadzących działalność brokerską, Dz.U. 2003 nr 218 poz. 2146, jednak po uchwaleniu Ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw, (Dz. U. 2009 nr 18 poz. 97) znalazły się w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Powyższe rozporządzenie nie będzie analizowane ze względu, że jego zapisy były takie same jak obecnie obowiązujące normy prawne zawarte w art. 35-35i ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. 165 żądać od podmiotów prowadzących działalność brokerską wyjaśnień i informacji dotyczących ich działalności i gospodarki finansowej oraz zarządzić przekazywanie wymaganych danych; wydawać zalecenia mające na celu usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości i dostosowanie działalności brokerskiej do przepisów prawa; w przypadku niewykonywania zaleceń, wykonywania działalności z naruszeniem przepisów prawa, odmowy udzielenia wyjaśnień i informacji, nakładać, w drodze decyzji, na członków zarządu lub prokurentów podmiotu wykonującego działalność brokerską, będącego osobą prawną - kary pieniężne do wysokości dziesięciokrotnego, ostatnio ogłoszonego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw; na podmiot wykonujący działalność brokerską, będący osobą prawną – kary pieniężne do wysokości trzykrotnej prowizji uzyskanej za ostatnie 3 miesiące przed nałożeniem kary; na podmiot wykonujący działalność brokerską, będący osobą fizyczną – kary pieniężne do wysokości dziesięciokrotnego ostatnio ogłoszonego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw. Do zakresu kontroli, zgodnie z art. 35a ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, należy sprawdzanie działalności i stanu majątkowego przedsiębiorców prowadzących działalność brokerską oraz stwierdzanie zgodności prowadzonej działalności z prawem oraz uzyskanym zezwoleniem. Czynności kontrolne powinny zostać przeprowadzone w terminie nie dłuższym niż 60 dni od dnia rozpoczęcia kontroli. Pozostałe artykuły (35b – 35i) regulują szczegółowe zasady przeprowadzania kontroli, aby ta była rzetelna, uczciwa, wnikliwa oraz nie zbyt uciążliwa dla kontrolowanego podmiotu. Dyrektywa w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego (art. 4 ust. 4) przewiduje możliwość wydawania pośrednikom ubezpieczeniowym dokumentów umożliwiających sprawdzenie poprawności zarejestrowania. Powyższy dokument powinien zawierać podstawowe informacje o pośredniku ubezpieczeniowym oraz w przypadku osób prawnych dane osób fizycznych wchodzących w skład zarządu, odpowiedzialnych za działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego. W dyrektywie jest też wymóg, aby pośrednik ubezpieczeniowy był zobowiązany do zwrotu dokumentu z chwilą wykreślenia z rejestru. Polski ustawodawca zdecydował się na wydawanie zezwoleń brokerów, ale nie są one dokumentami, które by były odpowiednikami dokumentów, o których mowa w dyrektywie. Najważniejszą różnicą jest fakt, że „polskie” zezwolenie nie potwierdza faktu rejestracji w rejestrze. Przeciwnie jest jednym z warunków do uzyskania wpisu do rejestru brokerów ubezpieczeniowych. Nie zawiera danych członków zarządu, nie istnieje wymóg zwrotu 166 dokumentu po wykreśleniu z rejestru brokerów ubezpieczeniowych. Dla ochrony praw poszukujących ochrony ubezpieczeniowej korzystne byłoby wprowadzenie dokumentu potwierdzającego rejestrację w rejestrze pośredników ubezpieczeniowych. VII.3.2 Stosunki administracyjne pomiędzy organem nadzoru a agentem ubezpieczeniowym Zupełnie inaczej niż stosunki organ nadzoru – broker ubezpieczeniowy są zdefiniowane stosunki pomiędzy organem nadzoru a agentem ubezpieczeniowym. Jak wcześniej wspomniałem nadzór nad agentami ubezpieczeniowymi sprawują ubezpieczyciele. Oni też odpowiadają za prawdziwość i aktualność danych w rejestrze. Organ nadzoru nie ma prawa kontroli przeprowadzania działalności i stanu majątkowego agentów ubezpieczeniowych. Organ nadzoru ma jedynie prawo do kontrolowania czy tzw. multiagent posiada ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania działalności agencyjnej. Sankcja za niespełnienie tego obowiązku jest ściśle określona i wynosi 1000 euro. Takie rozwiązanie wydaje się niewystarczające. Ubezpieczyciele nie zawsze mają warunki i chęci do dokładnej i rzetelnej kontroli. Agenci ubezpieczeniowi są niezależnymi podmiotami, które poddane (ich zdaniem) zbyt daleko idącej kontroli mogą rozwiązać umowę agencyjną. Ubezpieczyciel chcący dokładnie i wnikliwie kontrolować agentów ubezpieczeniowych naraża się na zmniejszenie sieci dystrybucji, a tym samym na spadek przypisu składki brutto. Problem jest szczególnie widoczny w przypadku „dużych multiagencji” działających na terenie całego kraju i zatrudniających wiele osób345. Wskazane ubezpieczeniowych jest, na aby organ podobnych nadzoru miał zasadach, na prawo jakich do kontroli kontroluje agentów brokerów ubezpieczeniowych oraz wydawał im dokumenty poświadczające rejestrację w rejestrze pośredników ubezpieczeniowych. Wprowadzając w życie dwa powyższe postulaty należy jednak pamiętać o liczbie agentów ubezpieczeniowych i związanymi z tym faktem potencjalnymi problemami. Instytucja zezwoleń na prowadzenie działalności agencyjnej (m.in. przewidująca wydawanie dokumentów papierowych) istniała i nie sprawdziła się. 345 Por. P. Bałasz, K. Szaniawski, Ustawa o pośrednictwie ..., s. 96 oraz P. Oleman, Relacje agentów z ubezpieczycielami, Gazeta Ubezpieczeniowa nr 49 z dnia 8 grudnia 2009. 167 VII.4 Stosunki zobowiązaniowe pomiędzy ubezpieczycielem a „klientem” Celem dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego i ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym nie jest regulacja relacji pomiędzy ubezpieczycielami a podmiotami poszukującymi ochrony ubezpieczeniowej jednak co najmniej dwa artykuły kreują takie stosunki. Są to art. 6a ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym (rozwiązanie, że za transfery pieniężne odpowiada ubezpieczyciel) mający zdecydowanie prokonsumencki charakter oraz art. 12 ust. 1 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, który jedynie częściowo ma taki charakter. Dla praw poszukującego ochrony ubezpieczeniowej istotne jest, że pełnomocnictwo musi mieć formę pisemną. Istotne i korzystne jest to do celów dowodowych. Nie zrozumiałe jest jednak, dlaczego pełnomocnictwo udzielone przez ubezpieczyciela w formie innej niż pisemna miałoby być nieważne. Może to być podstawą do uniknięcia odpowiedzialności ubezpieczyciela. Duże znaczenie dla relacji Ubezpieczyciel – poszukujący ochrony ubezpieczeniowej ma ponoszenie odpowiedzialności przez ubezpieczyciela za działalność ubezpieczeniowego. Należy zgodzić się ze stwierdzeniem A. Dąbrowskiej 346 agenta , że regulacja zawarta w art. 11 ust. 1 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym nie wyłącza możliwości zastosowania art. 7603 Kodeksu cywilnego. Są więc podstawy do uznania, że jeżeli umowa nie zostanie potwierdzona przez ubezpieczyciela, niedoszłemu ubezpieczającemu na podstawie art. 11 ust. 1 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym przysługuje roszczenie odszkodowawcze wobec ubezpieczyciela. Regulacja art. 7603 Kodeksu cywilnego jest niewątpliwie potrzebna i słuszna, ale jednak w przypadku agentów ubezpieczeniowych należy ograniczyć jego działanie. Podmiot poszukujący ochrony ubezpieczeniowej ma możliwość sprawdzenia, jakie pełnomocnictwa posiada agent ubezpieczeniowy, a agent ubezpieczeniowy jest zobowiązany do okazania swego pełnomocnictwa. Problematyczne jest, że w tej sytuacji poszukujący ochrony ubezpieczeniowej może zgłaszać roszczenia bezpośrednio do ubezpieczyciela. 346 A. Dąbrowska, Odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń za szkodę wyrządzoną przez agenta wyłącznego, Gazeta Ubezpieczeniowa nr 7 (566) z dnia 16 lutego 2010 r. 168 VII.5 Stosunki zobowiązaniowe pomiędzy pośrednikiem ubezpieczeniowym a osobą wykonującą czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego Dyrektywa w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego nie zajmuje się kwestią stosunków pomiędzy pośrednikami ubezpieczeniowymi a ich „pracownikami”. Również ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym pozostawia tą kwestię nieuregulowaną. Z pewnymi wyjątkami. Brokera ubezpieczeniowego i osobę fizyczną wykonującą czynności brokerskie może łączyć dowolna umowa, pod warunkiem, że jest zgodna z polskim prawem. Również agenci ubezpieczeniowi i osoby fizyczne wykonujące czynności agencyjne mają swobodę kształtowania swoich stosunków. Pośrednik ubezpieczeniowy jest zobowiązany do wydania dokumentu upoważniającego osobę fizyczną do wykonywania czynności w jego imieniu. Wynika to z art. 13 ust. 2 oraz 26 ust. 2 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Rację ma R. Potrzeszcz347, że norma prawna zawarta w art. 12 ust. 4 jest zbędna, ponieważ umowa agencyjna zawarta z inną osobą niż agentem (w znaczeniu art. 758 § 1 Kodeksu Cywilnego) nie może dotyczyć zawierania umów ubezpieczenia, gdyż ubezpieczający nie są klientami agenta ubezpieczeniowego w zakresie umów ubezpieczenia, lecz ubezpieczyciela. Istnieją poważne wątpliwości jak interpretować art. 12 ust. 3 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym w zestawieniu z ust. 4 ww. artykułu. Jak pisze R. Potrzeszcz348 skoro agent ubezpieczeniowy nie może udzielać dalszych pełnomocnictw, to na jakiej zasadzie mają działać osoby fizyczne wykonujące czynności agencyjne. Agent ubezpieczeniowy może im udzielić pełnomocnictwa uprawniającego do działania w zakresie działalności samego agenta. Autor słusznie stwierdza, że koncepcja ustawodawcy, że osoba fizyczna wykonująca czynności agencyjne może zawierać umowy ubezpieczenia w imieniu ubezpieczyciela na zasadzie pełnomocnictwa agenta jest chybiona. Taką interpretację potwierdza art. 13 ust. 2. Nie można uznać, że do działania w imieniu ubezpieczyciela agent może umocować udzielając pełnomocnictwa do działania w swym imieniu. Należy uznać, że osoba fizyczna wykonująca czynności agencyjne działa na podstawie pełnomocnictwa udzielonego agentowi ubezpieczeniowemu. 347 348 R. Potrzeszcz, Komentarz …, s. 500. Ibidem, s. 501. 169 Jedynie część problemów rozwiązuje pismo Ministerstwa Finansów349. MF potwierdza, że zgodnie z koncepcja przyjętą w ustawie agent ubezpieczeniowy wykonuje pośrednictwo ubezpieczeniowe przez osoby fizyczne, więc pełnomocnictwo udzielone agentowi przez ubezpieczyciela obejmuje umocowanie do zawierania umów ubezpieczenia dla agenta działającego przez te osoby fizyczne. MF potwierdza, że umowa zawarta przez agenta ubezpieczeniowego z osobą fizyczną wykonującą czynności agencyjne nie jest umową agencyjną. Minister Finansów zaznacza, że osoba fizyczna wykonująca czynności agencyjne nie musi prowadzić działalności gospodarczej. Poprawne uregulowanie relacji pośrednik ubezpieczeniowy – osoba fizyczna wykonujące czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego jest bardzo ważne również dla innych podmiotów. Wprowadzenie odpowiednich regulacji mogłoby rozwiązać np. problemy z obowiązkami informacyjnymi pośredników ubezpieczeniowych, udzielaniem informacji z rejestru pośredników ubezpieczeniowych, udzielaniem pełnomocnictwa osobom fizycznym wykonującym czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego. VII.6 Stosunki administracyjne pomiędzy organem nadzoru a ubezpieczycielem Normy prawne regulujące stosunki pomiędzy organem nadzoru, a ubezpieczycielami znajdują się w wielu ustawach (min. o działalności ubezpieczeniowej, o swobodzie działalności gospodarczej, o nadzorze nad rynkiem finansowym, Kodeksie postępowania administracyjnego350) jednak w niniejszej pracy omówione zostaną jedynie stosunki wynikające z ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Część tych stosunków została już omówiona w rozdziale poświęconym rejestrowi pośredników ubezpieczeniowych. Oprócz już omówionych regulacji istotne przepisy znajdują się również w art. 19 - 19i ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym351. Powyższe normy prawne dotyczą głównie praw i obowiązków organu nadzoru (zespołu inspekcyjnego) i ubezpieczyciela. 349 Pismo Ministra Finansów o sygnaturze FI/915/LE/AH/2003 jest odpowiedzią na zapytanie Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Pośredników Ubezpieczeniowych i Finansowych. Dokument jest dostępny na stronie internetowej www.ospuif.pl/aktualnosci.html. Stan na dzień 1 maja 2010 r. 350 Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego, Dz.U. 1960 nr 30 poz. 168 z późn. zm. 351 Wcześniej te przepisy znajdowały się w Rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 9 grudnia 2003 r. w sprawie kontroli działalności zakładu ubezpieczeń w zakresie korzystania z usług agentów ubezpieczeniowych, Dz.U. 2003 nr 218 poz. 2145, jednak po uchwaleniu ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz. U. 2009 nr 18 poz. 97 znalazły się w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Powyższe rozporządzenie nie będzie 170 Na podstawie artykułu 19 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym organ nadzoru może: przeprowadzić kontrolę działalności zakładu ubezpieczeń w zakresie korzystania z usług agentów ubezpieczeniowych; żądać od zakładu ubezpieczeń wyjaśnień i informacji dotyczących agentów ubezpieczeniowych działających na rzecz danego ubezpieczyciela; wydawać zalecenia mające na celu usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości i dostosowanie działalności zakładu ubezpieczeń do przepisów prawa; zakazać, w drodze decyzji, ubezpieczycielowi korzystania z usług agenta ubezpieczeniowego w razie naruszenia przez niego przepisów prawa, niezachowania staranności lub dobrych obyczajów. W takim przypadku ubezpieczyciel jest zobowiązany do natychmiastowego rozwiązania umowy z agentem ubezpieczeniowym oraz cofnięcia mu pełnomocnictwa; w razie odmowy udzielenia wyjaśnień i informacji, niewykonywania zaleceń i zakazu, organ nadzoru może nakładać na zakład ubezpieczeń kary pieniężne, o których mowa w art. 212 ust. 1 ustawy o działalności ubezpieczeniowej; nałożyć kary pieniężne określone w art. 212 ust. 1 ustawy działalności ubezpieczeniowej, jeżeli ubezpieczyciel nie zgłasza do rejestru agentów ubezpieczeniowych przedsiębiorcy, z którym zawarł umowę agencyjną, nie zgłasza zmian danych objętych wpisem do rejestru agentów ubezpieczeniowych lub nie zwraca się z wnioskiem o wykreślenie z rejestru agentów ubezpieczeniowych przedsiębiorcy, z którym rozwiązał umowę agencyjną, w ustawowych terminach; w przypadku ubezpieczyciela z siedzibą w państwie członkowskim Unii Europejskiej, wykonującego działalność ubezpieczeniową na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie przepisów działu II rozdziału 6 ustawy o działalności ubezpieczeniowej, na potrzeby kontroli i nadzoru nad działalnością tego ubezpieczyciela w zakresie korzystania z agentów ubezpieczeniowych stosuje się odpowiednio art. 139 oraz art. 205 ust. 2 ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Artykuł 19a. ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym określa, że w toku kontroli ubezpieczyciela badaniu podlega zgodność działalności ubezpieczyciela z prawem w zakresie korzystania z usług agentów ubezpieczeniowych. Kontrola obejmuje w szczególności: analizowane ze względu, że jego zapisy były takie same jak obecnie obowiązujące normy prawne zawarte w art. 19-19i ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. 171 prawidłowość zawierania umów agencyjnych pod względem zgodności z przepisami prawa, postanowienia umów agencyjnych oraz postanowienia udzielanych pełnomocnictw; terminowość składania wniosków o wpis do rejestru agentów ubezpieczeniowych podmiotu, z którym została zawarta umowa agencyjna; terminowość składania wniosków o dokonanie wpisu zmian do rejestru agentów ubezpieczeniowych; terminowość składania wniosków o wykreślenie podmiotu z rejestru agentów ubezpieczeniowych; prawidłowość danych dotyczących agentów ubezpieczeniowych, przekazanych do organu nadzoru przez zakład ubezpieczeń wraz z wnioskami o wpis agenta ubezpieczeniowego do rejestru, zmianę danych agenta ubezpieczeniowego w rejestrze bądź wykreślenie agenta ubezpieczeniowego z rejestru; przestrzeganie przez agentów ubezpieczeniowych wymogu wykonywania czynności agencyjnych przez osoby fizyczne spełniające warunki określone w art. 9 ust. 1 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym; w przypadku korzystania przez ubezpieczyciela z usług agentów ubezpieczeniowych mających miejsce zamieszkania lub siedzibę w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej – sprawdzenie, czy agent ubezpieczeniowy wykonuje działalność agencyjną na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zgodnie z art. 16 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym; przestrzeganie przez agentów ubezpieczeniowych wymogu określonego w art. 9 ust. 1a ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym; przestrzeganie przez agentów ubezpieczeniowych w prowadzonej działalności obowiązujących przepisów prawa. Czynności kontrolne powinny zostać przeprowadzone w terminie nie dłuższym niż 60 dni od dnia rozpoczęcia kontroli (istniej możliwość przedłużenia czasu trwania kontroli). Pozostałe artykuły (19b – 19i) regulują szczegółowe zasady przeprowadzania kontroli, aby ta była rzetelna, uczciwa, wnikliwa, niezbyt uciążliwa dla kontrolowanego podmiotu. Normy prawne regulujące zasady na jakich organ nadzoru może kontrolować ubezpieczycieli są niewątpliwie potrzebne. Dobrze, że są zawarte w akcie prawnym o randze ustawy. 172 VII.7 Przepisy karne związane z pośrednictwem ubezpieczeniowym Przepisy karne w znacznym stopniu kształtują możliwe stosunki pomiędzy podmiotami. Nie były omówione w poprzednich rozdziałach, ponieważ określają stosunki zobowiązaniowe w sposób „negatywny”. Dodatkowo część z nich dotyczy podmiotów, które jedynie wykonują działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego - nie posiadając odpowiedniego statusu. Sankcjom za nienależyte wykonywanie działalności pośrednictwa ubezpieczeniowego poświęcony jest art. 8 dyrektywy w sprawie pośrednictwie ubezpieczeniowego, który nakłada na państwa członkowskie obowiązek penalizacji: wykonywania działalności pośrednictwa ubezpieczeniowego bez zarejestrowania w odpowiednim rejestrze (ust. 1); korzystania przez ubezpieczycieli z usług niezarejestrowanych pośredników (ust. 2); prowadzenia działalności pośrednictwa ubezpieczeniowego niezgodnie z przepisami (ust. 3). W ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym jest składający się z 2 artykułów rozdział 5 zatytułowany „Przepisy karne”. Artykuł 47 przewiduje grzywnę, karę ograniczenia wolności, lub karę pozbawienia wolności do lat 2 dla podmiotów, które wykonują: działalność agencyjną, nie będąc do tego upoważnionym; czynności agenta ubezpieczeniowego, nie będąc do tego upoważnionym; działalność brokerską w zakresie ubezpieczeń lub w zakresie reasekuracji bez wymaganego zezwolenia; czynności brokerskie, nie będąc do tego upoważnionym. Artykuł 48 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym przewiduje grzywnę, karę ograniczenia wolności, lub karę pozbawienia wolności do roku dla podmiotów, które nie będąc do tego upoważnione używają określeń wskazujących na wykonywanie czynności agencyjnych albo czynności brokerskich w zakresie ubezpieczeń lub reasekuracji w nazwie, reklamie lub do oznaczenia własnej działalności gospodarczej. Należy pozytywnie ocenić regulację zawartą w art. 48 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, dzięki której maleje prawdopodobieństwo, że podmiot poszukujący ochrony ubezpieczeniowej zostanie poszkodowany przez podmiot, który „udaje”, że ma prawo pośredniczyć w zawieraniu umów ubezpieczenia. 173 Regulacje zawarte w art. 47 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym wymagają korekty. Dyrektywa w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego wymaga (art. 8 ust. 1), aby sankcje dotyczyły podmiotów niezarejestrowanych. W polskich regulacjach jest natomiast mowa o brokerach ubezpieczeniowych działających bez zezwolenia. Może być także broker ubezpieczeniowy posiadający zezwolenie a nieposiadający wpisu do rejestru pośredników ubezpieczeniowych, a tym samym właściwych uprawnień. Niewłaściwy jest też zwrot „czynności agenta ubezpieczeniowego”. W ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym brak jest definicji tego pojęcia. Z treści innych punktów art. 47 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym wynika, że powinien tu być zwrot „czynności agencyjne”. Takie „niedopatrzenie” jest niedopuszczalne - szczególnie, że chodzi tu o przepisy karne. W przepisach karnych nie ma przewidzianych sankcji dla ubezpieczycieli, którzy korzystają z usług niezarejestrowanych pośredników ubezpieczeniowych. Ubezpieczyciel ma wprawdzie obowiązek zgłaszania wszystkich agentów ubezpieczeniowych, z których usług korzysta do rejestru pośredników ubezpieczeniowych (art. 38 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym) jednak brak przepisów nakładających na ubezpieczycieli sprawdzanie rejestracji brokerów ubezpieczeniowych, z którymi współpracują. Istnieją poważne różnice pomiędzy art. 6 ust. 2 ustawy i art. 2 pkt. 3 dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego. W art. 6 ust. 2 dyrektywy brak wyłączenia z zakresu czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego czynności wykonywanych przez profesjonalnego likwidatora, w związku z likwidowaniem szkód na rzecz zakładu ubezpieczeń. To w połączeniu z definicją pośrednictwa ubezpieczeniowego z art. 2 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym zgodnie, z którą czynnościami pośrednictwa ubezpieczeniowego są m.in. czynności związane z wykonywaniem umowy ubezpieczenia, prowadzi do wniosku, że czynności związane z likwidacją szkód na rzecz zakładu ubezpieczeń Wykonywanie należy traktować, likwidacji szkód jako za czynność pośrednictwa wynagrodzeniem ubezpieczeniowego352. w imieniu ubezpieczającego, upoważnionego z tytułu umowy ubezpieczenia, ubezpieczonego jest czynnością brokerską353. Omawiając przepisy karne dotyczące wykonywania działalności pośrednictwa ubezpieczeniowego należy wspomnieć o art. 226 ustawy o działalności ubezpieczeniowej z 2003 r., który ze względu na błędne sformułowanie w art. 47 ust. 1 pkt. 2 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym ma istotne znaczenie praktyczne. Stwierdza on, że kto nie 352 353 Por. P. Bałasz, K. Szaniawski, Ustawa o pośrednictwie …, s. 50. Więcej na ten temat w następnym rozdziale. 174 będąc uprawnionym przez zakład ubezpieczeń zawiera w jego imieniu umowy ubezpieczenia podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Przepisy karne bezwzględnie należy znowelizować. Usunąć nieprawidłowe sformułowanie „czynności agenta ubezpieczeniowego”. Skorelować przepisy karne zawarte w ustawie o działalności ubezpieczeniowej z tymi zawartymi w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Ewentualnie wyłączyć spod działania przepisów karnych działalność kancelarii odszkodowawczych. VII.8 Rozstrzyganie sporów pomiędzy podmiotami rynku pośrednictwa ubezpieczeniowego Dyrektywa w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego w preambule (punkt 22) stwierdza, że potrzebne są odpowiednie i skuteczne procedury reklamacyjne i odszkodowawcze w państwach członkowskich, w celu rozstrzygania sporów między pośrednikami ubezpieczeniowymi a klientami. Natomiast w punkcie 23 dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego jest norma prawna, że bez uszczerbku dla prawa klientów do wnoszenia skarg do sądów, państwa członkowskie powinny zachęcać instytucje publiczne lub prywatne utworzone w celu pozasądowego rozstrzygania sporów do współpracy w zakresie rozstrzygania sporów transgranicznych. Celem takiej współpracy mogłoby być na przykład, umożliwienie klientom kontaktowania się z organami pozasądowymi utworzonymi w państwie członkowskim ich zamieszkania w sprawach skarg dotyczących pośredników ubezpieczeniowych prowadzących działalność w innych państwach członkowskich. Ustanowienie sieci FIN-NET przewiduje większą pomoc dla klientów korzystających z usług transgranicznych. Przepisy w sprawie procedur powinny uwzględniać zalecenie Komisji 98/257/WE z dnia 30 marca 1998 r., w sprawie zasad mających zastosowanie do organów odpowiedzialnych za pozasądowe ugody sporów konsumenckich. Artykuł 10 dyrektywy w prawie pośrednictwa ubezpieczeniowego pt. „Skargi” nakłada obowiązek na państwa członkowskie ustanowienia procedur umożliwiających klientom i innym zainteresowanym stronom, w szczególności organizacjom konsumenckim na składanie skarg dotyczących pośredników ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych. Zobligowanie państw członkowskich do ustanowienia właściwych i skutecznych procedur reklamacyjnych i odszkodowawczych w celu pozasądowego rozstrzygania sporów 175 między pośrednikami ubezpieczeniowymi, a klientami zawarte jest w art. 11 dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego pt. „Odszkodowania pozasądowe”. Państwa członkowskie mają zachęcać te instytucje do współpracy w zakresie rozwiązywania sporów transgranicznych. W ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym brak jest odpowiednich regulacji dotyczących rozwiązywania konfliktów związanych z wykonywaniem pośrednictwa ubezpieczeniowego. Polski ustawodawca realizuje obowiązki nałożone przez dyrektywę m.in. poprzez ustanowienie sądów polubownych działających przy Rzeczniku Ubezpieczonych oraz przy Komisji Nadzoru Finansowego. Sąd Polubowny działający przy Rzeczniku Ubezpieczonych, ma na celu rozpatrywanie sporów, m.in. pomiędzy ubezpieczającymi, ubezpieczonymi, uposażonymi lub uprawnionymi z umów ubezpieczenia a pośrednikami ubezpieczeniowymi, w trybie postępowania polubownego, zgodnie z upoważnieniem zawartym w art. 20 ust. 5 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych. Sąd Polubowny przy KNF został powołany w dniu 31 marca 2008 roku. Komisja Nadzoru Finansowego została zobowiązana do powołania Sądu Polubownego na podstawie art. 18 ustawy z dnia 21 lipca 2006 roku o nadzorze nad rynkiem finansowym. Oba sądy umożliwiają rozwiązywanie sporów w drodze mediacji lub w drodze postępowania mediacyjnego. Również oba sądy zrzeszone są w sieci FIN-NET. Obie instytucje zapewniają szybsze i tańsze rozwiązywanie sporów, ale pod warunkiem, że obie strony zgadzają się na tę formę postępowania. Dokładna analiza funkcjonowania i zasad, na jakich opiera się działalność sądów polubownych wykracza poza ramy tej pracy, ale należy uznać, że wymogi postawione przez dyrektywę zostały wypełnione. 176 Rozdział VIII WYBRANE FORMY POŚREDNICTWA UBEZPIECZENIOWEGO Dystrybucja ubezpieczeń przybiera różne formy. Tysiące podmiotów zajmuje się pośrednictwem ubezpieczeniowym. Nie jest możliwe, aby opisać sposoby działania ich wszystkich, dlatego zostaną opisane jedynie wybrane. Wyboru dokonałem ze względu na znaczenie tych form pośrednictwa ubezpieczeniowego oraz kontrowersje, jakie one budzą. W przypadku pośredników ubezpieczeniowych działających w Polsce na podstawie swobody świadczenia usług ważnym powodem był brak publikacji na ten temat w prasie prawniczej. W polskim systemie prawnym brak jest definicji pojęć bancassurance354 oraz kancelarii odszkodowawczych. Na potrzeby niniejszej pracy pod pojęciem bancassurance należy rozumieć dystrybucję ubezpieczeń przez banki, a kancelaria odszkodowawcze to podmioty, które w imieniu uprawnionego z umowy ubezpieczenia występują z roszczeniami w stosunku do ubezpieczyciela. Ze względu na tak ogólnie nakreślone ramy w definicji bancassurance mieszczą się różne sposoby dystrybucji ubezpieczeń m.in. działalność banku jako pośrednika ubezpieczeniowego i zawieranie umów ubezpieczenia na rzecz osoby trzeciej, w których bank występuje jako ubezpieczający. Natomiast mianem kancelarii odszkodowawczych można określić wielu brokerów ubezpieczeniowych, radców prawnych i adwokatów. Przy tak ogólnych definicjach jedynie część działań banków dystrybuujących ubezpieczenia oraz kancelarii odszkodowawczych można określić mianem niewłaściwych. Niestety jest to znaczna część tej działalności. Problem jest tym większy, że KNF nie wykorzystuje w pełni uprawnień i instrumentów, jakie posiada, aby uregulować te rynki355. Wiele kwestii poruszanych w tym rozdziale jest rozwinięciem i uzupełnieniem zagadnień poruszonych we wcześniejszych rozdziałach szczególnie o podmiotowej i przedmiotowej definicji pośrednictwa ubezpieczeniowego oraz wymogów, jakie należy spełnić aby zostać pośrednikiem ubezpieczeniowym. Dyrektywa w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego jedynie sygnalizuje zagadnienie bancassurance. W punkcie 9 preambuły jest, że poszczególne rodzaje osób lub 354 Por. M. Więcko, Umowa ubezpieczenia jako zabezpieczenie wierzytelności banku - analiza podstaw prawnych, teorii i praktyki, Rozprawy Ubezpieczeniowe ZESZYT 7 (2/2009) s. 20. 355 KNF m.in. nadzoruje brokerów ubezpieczeniowych, ubezpieczycieli, pośrednio nadzoruje również agentów ubezpieczeniowych. Posiada szerokie uprawnienia do realizacji tych zadań. 177 instytucji takie, jak agenci, brokerzy i podmioty gospodarcze ubezpieczeń bankowych, mogą rozpowszechniać produkty ubezpieczeniowe. Równe traktowanie podmiotów gospodarczych i ochrona konsumentów wymagają, aby wszystkie te osoby lub instytucje były objęte niniejszą dyrektywą. Nie ulega wątpliwości, że dyrektywa w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego nie obejmuje swym zakresem procesu likwidacji szkód. Świadczy o tym chociażby treść punktu 12: Niniejszej dyrektywy nie powinno stosować się do osób prowadzących innego typu działalność zawodową takich, jak eksperci podatkowi lub księgowi, którzy w toku prowadzenia innego typu działalności zawodowej, świadczą okazjonalnie usługi doradcze w sprawie zakresu ubezpieczenia, nie powinno stosować się jej również do działalności polegającej wyłącznie na dostarczaniu ogólnych informacji w sprawie produktów ubezpieczeniowych pod warunkiem, że celem takiej działalności nie jest udzielanie klientowi pomocy przy zawieraniu lub wypełnianiu umowy ubezpieczenia lub reasekuracji, ani też zawodowe zarządzanie roszczeniami wobec zakładu ubezpieczeń lub reasekuracji, ani wycena szkody i rozpatrywanie roszczeń przez biegłych. Jednak zakres dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego oraz zakres ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym są różne i nie ma wątpliwości, że ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym obejmuje bancassurance i działalność kancelarii odszkodowawczych. Rozdział poświęcony działalności ubezpieczycieli notyfikowanych w Polsce ma charakter opisowy i służy zwróceniu uwagi na nieprawidłowości oraz niewłaściwe regulacje prawne. W szczególności na faktyczny brak nadzoru i monitoringu ich działalności. 178 VIII.1 Bancassurance Bancassurance356 jest i pozostanie ważnym kanałem dystrybucji ubezpieczeń. Niestety brakuje odpowiednich przepisów regulujących to zagadnienie. Aby je stworzyć należy przeanalizować genezę i historię tego zagadnienia. Analizie należy poddać aktualne przepisy prawa oraz otoczenie rynkowe, w którym instytucje finansowe prowadzą działalność bancassurance. Jednym z podstawowych warunków dla rozwoju bancassurance są odpowiednie regulacje prawne na podstawie, których możliwa byłaby ta współpraca. Rynek finansowy należy do najściślej regulowanych. W wielu krajach świata działalność banków357 i ubezpieczycieli jest w znacznym stopniu ograniczana przez przepisy prawa, tak więc to państwo musi najpierw umożliwić tę współpracę, aby instytucje finansowe mogły ją podjąć. Tak też się stało najpierw w Europie Zachodniej, potem w innych regionach świata. Ten proces rozpoczął się w latach 70-tych XX wieku i trwa do dnia dzisiejszego. W wyniku deregulacji i liberalizacji przepisów, postępującej globalizacji, rosnącej konkurencji zawarto pierwsze porozumienia o współpracy pomiędzy bankami i ubezpieczycielami. W nowych warunkach tradycyjne instrumenty finansowe takie jak depozyty straciły na popularności, a tym samym zyski banków zaczęły szybko spadać. Klienci coraz częściej zaczęli oszczędzać korzystając z innych instrumentów - obligacji skarbowych, akcji, umów ubezpieczenia na życie. Banki, aby utrzymać swoją pozycję musiały poszerzyć swoją ofertę. Wiele z nich zdecydowało się na dystrybucję ubezpieczeń (początkowo ubezpieczeń na życie, następnie rozszerzając swoją ofertę także o ubezpieczenia majątkowe). Klienci, oczekujący jak najwyższych zysków ze swoich oszczędności, zaczęli je nabywać zamiast innych usług. Dodatkowych bodźców do rozwoju tego zjawiska dostarczyli prawodawcy. Wiele państw opodatkowuje zyski z depozytów bankowych, giełdy w wyniku czego wypłaty z ubezpieczeń, które zazwyczaj są nieopodatkowane stają się atrakcyjniejsze. Dodatkowo część państw stosuje dodatkowe zachęty do ubezpieczenia się np. pozwalając na odliczenie od podatku dochodowego składek ubezpieczeniowych. Ubezpieczyciele dzięki bancassurance zyskują dodatkową możliwość dystrybucji swoich produktów, bowiem w przeciwieństwie do firm ubezpieczeniowych banki zazwyczaj 356 Więcej na ten temat w A. Borkowski, Rozwój bancassurance w Polsce i na świecie, nieopublikowana praca podyplomowa znajdująca się w archiwum Szkoły Głównej Handlowej 357 Uwagi dotyczące banków są również adekwatne do spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych. 179 posiadają rozbudowaną sieć przedstawicielstw. Dodatkowo w wielu krajach cieszą się one szczególnym szacunkiem i estymą. Kolejnym czynnikiem, który stymuluje rozwój bancassurance jest zjawisko synergii popytowej358, ponieważ wiele produktów ubezpieczeniowych i bankowych nawzajem się uzupełnia. Najlepszymi przykładami są długoterminowe kredyty na mieszkania oraz kredyty na samochody. Osoby zainteresowane mieszkaniem wykupują ubezpieczenie na życie, a osoby biorące kredyt na samochód ubezpieczają te pojazdy. Powyższa sytuacja może być korzystna zarówno dla banków, ubezpieczycieli jak i klientów tych instytucji, ponieważ bank ma zagwarantowaną spłatę kredytu w przypadku śmierci kredytobiorcy, bądź zniszczenia pojazdu a kredytobiorca minimalizuje ryzyko, że bank zabierze jego mieszkanie, bądź że będzie spłacał samochód, którego już nie posiada. Ubezpieczyciel ma zysk w postaci zwiększonego przypisu składki. Pierwsze sojusze bankowo-ubezpieczeniowe w Polsce powstały na bazie powiązań kapitałowych359. Współpraca pomiędzy ubezpieczycielami a bankami w Polsce zaczęła się rozwijać z tych samych powodów co w innych regionach świata ale z pewnym opóźnieniem w stosunku do reszty świata. Nie istnieje jeden, szczególny akt prawny, który reguluje działalność bancassurance w Polsce. Samo pojęcie nie jest zdefiniowane ani nawet nie występuje w polskim systemie prawnym. Oczywiście banki i ubezpieczyciele są zobowiązani do przestrzegania wszystkich przepisów obowiązującego prawa, ale omawiając sojusze bankowo-ubezpieczeniowe należy zwrócić uwagę na kilka aktów prawnych. Do najważniejszych z nich należą Kodeks cywilny (szczególnie tytuł XXIII umowa agencyjna, oraz tytuł XXVII umowa ubezpieczenia), ustawa 358 Por. R. Pajewska, Bancassurance w Unii Europejskiej, [w:] J. Monkiewicz (red), Ubezpieczenia w Unii Europejskiej, Warszawa 2003. 359 W1990 roku amerykańska grupa AIG, oraz polski bank Pekao S.A. utworzyły zakład ubezpieczeń na życie Amplico Life. Umowy ubezpieczenia nowego ubezpieczyciela miały być oferowane w placówkach banku, ale ze względu na niewielkie zainteresowanie współpracę zawieszono, wkrótce Pekao S.A. przestało być akcjonariuszem Amplico Life. W 1993 roku współpracę nawiązały Commercial Union Polska - Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie S.A. z Bankiem Zachodnim WBK (wówczas Wielkopolskim Bankiem Kredytowym). Współpraca także była oparta na powiązaniach kapitałowych i trwa do dnia dzisiejszego. Jest promowana w niewielkim stopniu. W wyniku kupna pakietu akcji Banku Śląskiego przez grupę ING doszło do nawiązania kolejnego sojuszu pomiędzy bankiem, a zakładem ubezpieczeń. W wyniku dokupowania kolejnych akcji banku przez ING doszło do powstania grupy kapitałowej (w skład której wchodzą m. in.: zakład ubezpieczeń na życie, bank, PTE, spółka dystrybucyjna). Początkowo współpraca nie rozwijała się w sposób dynamiczny w końcu jednak po kilku latach powstały pierwsze odziały bankowo-ubezpieczeniowe, oraz spółka dystrybucyjna zajmująca się pośredniczeniem w zawieraniu umów ubezpieczeń, oraz innych produktów finansowych. Współpraca rozwija się do dnia dzisiejszego i chociaż nie jest to pierwszy przypadek w Polsce bancassurance, to jednak należy uznać, że pierwszy udany. Spodziewanych efektów nie przyniosła także współpraca pomiędzy grupą Allianz, a Bankiem Gospodarki Żywnościowej (rozpoczęta w 1996 roku, podobnie jak poprzednie oparta na powiązaniach kapitałowych). W wyniku niewielkich efektów współpracy BGŻ sprzedał swoje udziały w TU Allianz i TU Allianz Życie (1998 rok). Więcej na ten temat w A. Borkowski, Rozwój bancassurance w Polsce i na świecie, nieopublikowana praca podyplomowa znajdująca się w archiwum Szkoły Głównej Handlowej. 180 z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe, oraz dwie spośród czterech ustaw ubezpieczeniowych, ustawa o działalności ubezpieczeniowej i ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym. M. Więcko360 pisze, że przyglądając się bliżej rynkowi bancassurance w Polsce można postawić wiele poważnych zarzutów zarówno ubezpieczycielom, jak również bankom. W związku z faktem, iż regulacje prawne dotyczące umowy ubezpieczenia w Polsce są szczątkowe (dwadzieścia dziewięć przepisów w Kodeksie cywilnym oraz kilka przepisów w ustawie o działalności ubezpieczeniowej) pozostawia to dużą dozę swobody w kształtowaniu stosunków ubezpieczeniowych. Zdaniem autorki warto byłoby zastanowić się nad przyjęciem szczegółowej regulacji prawnej, która zapewniłaby zgodność współpracy zakładów ubezpieczeń i banków z prawem, ale również, a nawet przede wszystkim, ochronę praw i interesów konsumentów, którzy nabywają ubezpieczenia w bankach. Należy zgodzić się z autorką ale pamiętając, że współpraca pomiędzy ubezpieczycielami i bankami jest również regulowane poprzez ustawę o pośrednictwie ubezpieczeniowym i prawo bankowe. Prawo bankowe określa m.in. zasady prowadzenia działalności bankowej. Określa ona zakres czynności, które mogą być wykonywane tylko przez banki lub przez podmioty działające na podstawie umowy z bankiem. Ogranicza także działalność banków tylko i wyłącznie do wykonywania czynności bankowych, lub innych czynności ściśle określonych w przepisach. Zarówno ustawa o działalności ubezpieczeniowej, jak i prawo bankowe dokładnie regulują zakres działalności banków i ubezpieczycieli. Wyżej wymienionej przepisy uniemożliwiają innym podmiotom niż ubezpieczyciele prowadzenie działalności ubezpieczeniowej, oraz uniemożliwiają sytuację, w której podmiot prowadzący działalność bankową mógłby uzyskać zgodę na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej. Reasumując bank, który chce zajmować się dystrybucją ubezpieczeń ma do wyboru trzy drogi: może założyć spółkę zależną, która uzyska status ubezpieczyciela (ewentualnie nabyć spółkę, która już taki status posiada), może uzyskać status pośrednika ubezpieczeniowego, może oferować swoim klientom przystąpienie do umowy ubezpieczenia zawartej pomiędzy bankiem, a ubezpieczycielem. Aby zostać brokerem ubezpieczeniowym osoby wchodzące w skład struktur zarządzających przedsiębiorcy muszą spełnić warunki określone w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Należą do nich m.in. konieczność udokumentowania trzyletniego 360 M. Więcko, Umowa ubezpieczenia jako zabezpieczenie wierzytelności banku - analiza podstaw prawnych, teorii i praktyki, Rozprawy Ubezpieczeniowe ZESZYT 7 (2/2009), s. 20. 181 doświadczenia w zakresie ubezpieczeń w ciągu ostatnich pięciu lat, oraz zdanie egzaminu przed Komisją Egzaminacyjną dla Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych, który przez osoby zajmujące się problematyką pośrednictwa ubezpieczeniowego określany jest jako trudny. Osoby fizyczne wykonujące czynności brokerskie także muszą zdać ww. egzamin. Powyższe wymagania sprawiły, że żaden bank nie uzyskał statusu brokera ubezpieczeniowego. Prawdopodobnie sytuacja ta nie ulegnie zmianie w przyszłości. Mniejsze wymagania stawiane są przed podmiotami chcącymi uzyskać status agenta ubezpieczeniowego. Umowa agencyjna, zawarta z ubezpieczycielem, bankowi przynosi wiele korzyści. Kodeks cywilny dobrze zabezpiecza interesy agenta Bank, który został agentem ubezpieczeniowym czerpie dodatkowe profity z prowizji wypłacanej przez ubezpieczyciela, jest w stanie zaproponować szerszą i lepszą ofertę produktów finansowych swoim klientom. Jeżeli ubezpieczenie jest umową dodatkową np. do kredytu ma możliwość zapewnienia kredytobiorcy dobrych, dostosowanych do jego potrzeb warunków ochrony ubezpieczeniowej. W praktyce, w działalności bancassurance wykorzystywana jest umowa ubezpieczenia na rzecz osoby trzeciej, opisanej w art. 808 Kodeksu cywilnego. Kodeks cywilny przewiduje możliwość wskazywania osób ubezpieczonych w trakcie trwania umowy ubezpieczenia. Poważnym ograniczeniem jest konieczność opłaty składki przez ubezpieczającego (bank), oraz fakt, że umowa ubezpieczenia jest już zawarta, tak więc osoba poszukująca ochrony ubezpieczeniowej przystępuje do niej mając możliwość wyboru jedynie konkretnych opcji ubezpieczenia. Ten sposób, jest obecnie bardzo popularny, choć z formalno-prawnego punktu widzenia należy zauważyć, że bank jest kupującym, a nie „sprzedającym” ubezpieczenie. Dwoma najpopularniejszymi sposobami dystrybucji ubezpieczeń przez banki są zostanie agentem ubezpieczeniowym lub oferowanie klientom przystąpienia do zawartej przez bank umowy ubezpieczenia. Tabela numer 7 porównuje oba te sposoby dystrybucji. Tabela 2 Porównanie umowy agencyjnej i umowy ubezpieczenia na rzecz osoby trzeciej odnośnie zastosowań tych umów na rynku bancassurance361 Umowa agencyjna Umowa ubezpieczenia na rzecz osoby trzeciej konieczność odbycia 8 godzinnego szkolenia brak konieczności przejścia jakichkolwiek 361 Tabela za: A. Borkowski, Rozwój bancassurance w Polsce i na świecie, nieopublikowana praca podyplomowa znajdująca się w archiwum Szkoły Głównej Handlowej 182 przez co najmniej połowę członków zarządu szkoleń dla kadry zarządzającej konieczność odbycia 36 godzinnego szkolenia brak formalnego wymogu odbycia szkolenia, przez pracowników mających zajmować się w praktyce powinno się odbyć, ale kilkugoakwizycją ubezpieczeń dzinne wydaje się wystarczające konieczność przejścia przez pracowników brak takiego wymogu, wystarczy jedynie kilkolejnych szkoleń, przy podpisywaniu kolej- kugodzinne szkolenie, a w przypadku, gdy nych umów bank rozwiązuje umowę z jednym ubezpieczycielem i podpisuje drugą podobną z innym szkolenie można zastąpić rozesłaniem odpowiednich materiałów skierowanych do pracowników konieczność odbywania co 3 lata szkoleń za- brak takiego wymogu wodowych przez pracowników konieczność oczekiwania na rejestrację banku umowa w rejestrze agentów ubezpieczeniowych może obowiązywać od chwili zawarcia w przypadku gdy bank ma zawartych kilka brak takiego wymogu umów agencyjnych konieczność zawarcia ubezpieczenia OC dla „multiagenta” bank, podobnie jak inni agenci ubezpiecze- nie ma formalnych wymagań, co do zakresu niowi jest zobowiązany do przekazywania informacji, które musi otrzymać ubezpieosobom poszukującym ochrony ubezpiecze- czony, w praktyce informacje mogą się ograniowej szeregu informacji m.in.: o firmie, pod niczyć do zakresu ochrony ubezpieczeniowej, którą wykonuje działalność agencyjną, oraz sumy ubezpieczenia, sposobu zgłaszania adresie siedziby, wpisie do rejestru pośredni- szkód ków ubezpieczeniowych i sposobie sprawdzenia tego wpisu, z jakimi zakładami ma podpisane umowy agencyjne bank jest zobowiązany do informowania za- brak takiego wymogu kładu ubezpieczeń o zmianach danych swoich pracowników, o podpisanych, rozwiązanych umowach o pracę, które to dane zakład ubezpieczeń musi zgłosić do rejestru agentów ubezpieczeniowych 183 pracownicy banku mogą oferować klientom możliwość oferowania jednego produktu, wszystkie produkty zakładu ubezpieczeń chyba, że bank zawarł kilka umów ubezpieczenia klienci banku mają możliwość wyboru sumy klient ma możliwość przystąpienia, bądź nie ubezpieczenia, zakupienia opcji dodatko- do umowy ubezpieczenia, ewentualnie może wych, rezygnacji z ubezpieczenia przy dal- jedynie decydować o przystąpieniu do umów szym korzystaniu z produktu bankowego dodatkowych składkę opłaca ubezpieczający, więc w tym składkę opłaca ubezpieczający, czyli bank, przypadku klient banku zazwyczaj jednak „przerzuca” koszty na klienta ukrywając je prowadzenie rachunku np. w opłacie za oszczędnościowo- rozliczeniowego bank ma prawo do prowizji bank nie powinien czerpać korzyści (prowizji) z faktu przystąpienia ubezpieczonego do umowy ubezpieczenia362 bank może dystrybuować ubezpieczenia nie taka sytuacja jest praktycznie niemożliwa tylko swoim klientom, ale także osobom niezainteresowanym produktami tego banku Istnieją także inne możliwości dystrybucji ubezpieczeń przez banki. Artykuł 3 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym został stworzony z myślą o biurach turystycznych (wskazuje na to punkt 3), jednak nic nie stoi na przeszkodzie, aby działały na jego podstawie także inne podmioty. Działając na jego podstawie nie trzeba przestrzegać rygorów ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Jednak mimo oczywistych korzyści, przepis zawiera wiele ograniczeń, co do oferowanych produktów. Drugą „furtką” pozostawioną przez ustawę o pośrednictwie ubezpieczeniowym jest art. 6 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Jednak poważnym ograniczeniem jest wykluczenie możliwości zawierania umów ubezpieczenia. Bank działając na podstawie tego przepisu może jedynie wspierać dystrybucję ubezpieczeń np. poprzez wywieszanie reklam ubezpieczyciela, informowanie poszukujących ochrony ubezpieczeniowej o możliwości zawarcia umowy ubezpieczenia i korzyściach z tego wynikających. Samo zawarcie umowy 362 Jeżeli bank dostawałby część składki na ubezpieczenie od ubezpieczyciela zgodnie z art. 4 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym wykonywałby działalność agencyjną, a tym samym musiałby zostać pośrednikiem ubezpieczeniowym. 184 ubezpieczenia musi być jednak przeprowadzone przez pracownika ubezpieczyciela lub przez pośrednika ubezpieczeniowego. Zgodnie z definicją pośrednictwa ubezpieczeniowego, zawartą w art. 2 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, jest to wykonywanie przez pośrednika za wynagrodzeniem czynności faktycznych lub czynności prawnych związanych z zawieraniem lub wykonywaniem umów ubezpieczenia. Wynika z tego, że podmiot pośredniczący w zawieraniu ubezpieczeń, a nieczerpiący z tego tytułu korzyści majątkowych jest zwolniony ze spełniania wymogów ustawy. Przepis jest potrzebny. Możliwa jest jednak sytuacja, w której bank oferuje ubezpieczenia podmiotu należącego do tej samej grupy kapitałowej. Wprawdzie bank nie ma żadnych korzyści finansowych z pośredniczenia w zawieraniu umów ubezpieczeniowych (a nawet straty związane z większym obciążeniem pracą pracowników zajmujących się ubezpieczeniami, koniecznością dostosowania systemów komputerowych itp.), to znaczne zyski może osiągnąć ubezpieczyciel. Reasumując niewielkie straty banku mogą przełożyć się na znaczne zyski ubezpieczyciela, a tym samym większy zysk osiągnie cała grupa kapitałowa. Powyższa strategia wiąże się z co najmniej dwoma poważnymi problemami. Po pierwsze bank i ubezpieczyciel muszą mieć tych samych właścicieli (w przypadku, gdy bank miałby akcjonariusza niebędącego akcjonariuszem zakładu ubezpieczeń ww. współwłaściciel będzie stratny finansowo). Tego typu działalność powinna być jednak dokładnie przeanalizowana przez Komisję nadzoru Finansowego. Bancassurance rozwija się szybko, wielu ubezpieczycieli oraz wiele banków, rozwija współpracę. Nie można dokładnie określić udziału banków w dystrybucji ubezpieczeń. Urząd Komisji Nadzoru Finansowego wprawdzie publikuje raporty o kanałach dystrybucji ubezpieczeń, ale banki są w nich wymienione wśród pośredników ubezpieczeniowych, tak więc pominięto ważny kanał dystrybucji jakim jest ubezpieczenie na rzecz osoby trzeciej. Biorąc po uwagę tylko i wyłącznie posiadaczy kart kredytowych należy założyć, że co najmniej setki tysięcy osób jest właśnie w ten sposób ubezpieczona. W 2001 roku tylko 9 ubezpieczycieli efektywnie współpracowało z bankami z czego 8 podało, że składka zebrana przez banki wyniosła mniej niż 2% ogólnie zebranej przez nie składki. Jeden ubezpieczyciel wykazał 37,21-procentowy udział składki pozyskanej za pośrednictwem banku w całej swojej składce. W sumie banki zebrały jedynie 0,12% całej składki działu I. Jaką składkę zebrały banki współpracujące z ubezpieczycielami działu II 185 raport KNUiFE nie ujawnia, ale należy założyć, że procentowo było to mniej niż w przypadku zakładów ubezpieczeń oferujących ubezpieczenia na życie363. W 2004 roku banki stały się ważnym kanałem dystrybucji ubezpieczycieli działu I z udziałem 11%. Wprawdzie w stosunku do roku poprzedniego wzrost był „jedynie” dwukrotny jednak, jeżeli chodzi o wartość składki przypisanej brutto to wyniosła ona 1 433 844 000 zł. Ubezpieczyciele działu II sprzedały poprzez banki produkty, które stanowiły 0,1% ich całej składki. W 2006 r. przypis składki brutto zebrany przez banki działające w imieniu i na rzecz ubezpieczycieli działu II wynosił około 1%, a przez banki działające w imieniu i na rzecz ubezpieczycieli działu I aż 30%. W 2008 było to odpowiednio 2% i 34%. Natomiast w 2010 r. było to ok. 5% i 35%. Łatwo zauważyć, że banki są bardzo ważnym kanałem dystrybucji dla ubezpieczycieli działu I. Jednak dynamika przypisu w tym segmencie rynku jest w ostatnich latach niewielka. Dla ubezpieczycieli działu II znaczenie banków jako dystrybutorów szybko rośnie, ale nadal nie jest to główny kanał dystrybucji. Analizując przypis składki zebrany przez ubezpieczycieli należy pamiętać o uwagach zawartych na początku tego rozdziału oraz w rozdziale poświęconym kanałom dystrybucji, więc rzeczywista wysokość składki zebranej przy pomocy banków jest wyższa. Nie można wskazać jednej konkretnej przyczyny, która wpłynęła na wzrost przypisu składki z ubezpieczeń rozpowszechnianych przez banki. Duże znaczenie z pewnością miało dostrzeżenie przez banki korzyści, jakie może im przynieść dystrybucja ubezpieczeń. Do najważniejszych należą: zysk z prowizji za dystrybucję ubezpieczeń (w wielu przypadkach prowizja wynosi kilkadziesiąt procent składki); silniejsze związanie klienta z bankiem (klient, oprócz produktów bankowych, nabywa również produkty ubezpieczeniowe); umowa ubezpieczenia może w znacznym stopniu zmniejszyć ryzyko niespłacenia kredytu (np. w przypadku kredytu na mieszkanie udzielonego na kilkadziesiąt lat ryzyko śmierci kredytobiorcy jest znaczne; w przypadku kredytu udzielonego na samochód i jego utraty wątpliwe jest, aby kredytobiorca nadal chciał spłacać raty); w powyższych przykładach ważne jest, aby to bank udzielający kredytu pośredniczył także w zawarciu umowy ubezpieczenia, dzięki temu może dokładnie przeanalizować 363 Wszystkie dane liczbowe dotyczące dystrybucji ubezpieczeń przez banki podaję za Biuletynami rocznymi wydawanymi przez organ nadzoru. Biuletyny roczne dostępne na stronie internetowej www.knf.gov.pl 186 ogólne warunki ubezpieczenia, oraz kontrolować, czy umowa ubezpieczenia nie uległa rozwiązaniu; wiele banków traktuje ubezpieczenie, jako dodatek do swojego produktu np. ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków dodawane do kart kredytowych; spadek stóp procentowych sprawił, że klienci coraz mniej chętnie zakładali lokaty w bankach, te zmuszone były poszukiwać innych sposobów zdobycia pieniędzy. Ubezpieczyciele także czerpią znaczne korzyści ze współpracy z bankami: mają nowy kanał dystrybucji swoich produktów; banki cieszą się estymą wśród Polaków, tak więc produkty przez nie oferowane uważane są za wartościowe; w porównaniu z „typowymi” osobami fizycznymi wykonującymi czynności agencyjne pracownicy banku przechodzą krótsze szkolenia; wielu agentów ubezpieczeniowych, zwłaszcza małych firm, jest nieuczciwa w stosunku do ubezpieczycieli i poszukujących ochrony ubezpieczeniowej. Bardzo częste jest oszukiwanie poszukujących ochrony ubezpieczeniowej przy zawieraniu umów ubezpieczenia, nierozliczanie (lub nieterminowe rozliczanie) składek, wielu agentów ubezpieczeniowych przed rozwiązaniem umowy agencyjnej pośredniczy w zawarciu wielu umów ubezpieczenia (zwłaszcza z działu I), które po otrzymaniu prowizji i rozwiązaniu umowy agencyjnej zostają zerwane przez ubezpieczających (często są to osoby spokrewnione z agentem ubezpieczeniowym)364. Podczas współpracy z bankami te zjawiska występują w mniejszym natężeniu; współpraca z bankiem przyciąga do ubezpieczyciela klientów, którzy w innej sytuacji nie byliby zainteresowani ubezpieczeniem. Dzieje się tak przy umowach związanych z kredytem, ewentualnie przy ubezpieczeniu będącym dodatkiem do produktu bankowego. Pojęcie bancassurance jest bardzo pojemne, jednak nie obejmuje wszystkich form współpracy ubezpieczycieli z bankami. Assurfinance oznacza oferowanie produktów bankowych przez ubezpieczycieli i ich pośredników, która odbywa się na podstawie art. 3 ust. 8 pkt. 3 ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Można też przyjąć, że działalność doradców finansowych, Poczty Polskiej, SKOK-ów ma cechy zarówno bancassurance, jak i assurfinance. Powyższe instytucje realizują strategię 364 Biały A., Nikt nie chce być tylko pośrednikiem, Rzeczpospolita z dnia 6 kwietnia 2005 r. 187 allfinanz, czyli tworzą „supermarkety finansowe”, dzięki czemu w jednym miejscu możemy zapoznać się i ewentualnie nabyć różnorodne produkty finansowe. Niewątpliwie bancassurance będzie nadal się rozwijać. Prawdopodobnie wkrótce zdecydowana większość ubezpieczycieli będzie współpracować z bankami w zakresie dystrybucji swoich produktów. Także wśród banków większość będzie oferować swoim klientom ubezpieczenia. Niektórzy ubezpieczyciele wyspecjalizują się w bancassurance i będą współpracować z wieloma bankami np. w zakresie ubezpieczeń związanych z kartami płatniczymi. Przypis składki zebranej dzięki współpracy z bankami będzie stale rosnąć kosztem (głównie) agentów ubezpieczeniowych. Brokerzy ubezpieczeniowi zajmują się raczej kompleksowym doradztwem ubezpieczeniowym dla przedsiębiorców, często są to bardzo skomplikowane produkty. Banki w praktyce są w stanie pośredniczyć w dystrybucji jedynie prostych, masowych produktów takich jak ubezpieczenia komunikacyjne oraz ubezpieczenia na życie. Nie jest jednak możliwe, aby banki wyeliminowały z rynku agentów ubezpieczeniowych, ponieważ pracownik banku, w przeciwieństwie do pracownika tradycyjnej agencji ubezpieczeniowej, nie będzie aktywnie poszukiwał klientów. Należy podkreślić, że w ślad za rosnącym przypisem składki uzyskiwanym dzięki bancassurance rośnie też liczba niezadowolonych poszukujących ochrony ubezpieczeniowej. Do Rzecznika Ubezpieczeniowych wpływa coraz więcej skarg na operatorów bancassurance365. Ubezpieczenia zawierane w ramach bancassurance nie zawsze są korzystne dla poszukujących ochrony ubezpieczeniowej366, bowiem banki i ubezpieczyciele często bardziej dbają o swoje zyski niż o osoby korzystające z ich usług. Jak twierdzi Rzecznik Ubezpieczonych367 wiele tzw. ubezpieczeń kredytu to ubezpieczenia puste, które nie gwarantują ochrony kredytobiorcom ani nie stanowią skutecznego zabezpieczenia kredytów dla banków, zarówno w związku z nieprawidłowościami przy zawieraniu takich umów, jak i przez niedostateczne zróżnicowanie oferty, która w większości przypadków dotyczy wąskiego zakresu ochronnego. Zdaniem Rzecznika Ubezpieczonych wiele z powyższych problemów wynika w dużej mierze, że pracownicy banków nie spełniają wymogów ustawowych dotyczących świadczenia usług pośrednictwa ubezpieczeniowego, wobec czego ich przeszkolenie 365 Patrz: Raport dotyczący skarg z zakresu bancassurance wpływających do Rzecznika Ubezpieczonych, Monitor Ubezpieczeniowy numer 33, marzec 2008 r. 366 Więcej na ten temat np. w R. Grzyb, Polisę bardziej opłaca się kupić na własną rękę, niż razem z kredytem, Dziennik Gazeta Prawna z dnia 14 września 2010 r. 367 M. Więcko, Podstawowe problemy bancassurance w Polsce – raport Rzecznika Ubezpieczonych, Monitor Ubezpieczeniowy nr 37 - kwiecień 2009, s. 18. 188 w zakresie sprzedaży ubezpieczeń było niezadowalające. Również utrudnione było udowodnienie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń za błąd takiego pracownika368. Niektóre problemy związane z bancassurance próbują rozwiązać sami ubezpieczyciele i banki. Związek Banków Polskich oraz Polska Izba Ubezpieczeń opracowują rekomendacje dla podmiotów zaangażowanych w bancassurance. Pierwsza Rekomendacja powstała w 2009 roku i dotyczyła ona ubezpieczeń ochronnych powiązanych z produktami bankowymi, realizowanych w formule ubezpieczeń grupowych. Główną część Rekomendacji stanowiły obowiązki banku z zakresu przekazywania poszukującemu ochrony ubezpieczeniowej przejrzystych i pełnych informacji o warunkach ochrony ubezpieczeniowej. Druga Rekomendacja powstała w 2011 roku i dotyczy ubezpieczeń finansowych powiązanych z produktami bankowymi zabezpieczonymi hipotecznie. Oba dokumenty kładą nacisk na uczciwość i przejrzystość w relacjach pomiędzy instytucjami finansowymi a poszukującymi ochrony ubezpieczeniowej369. Wraz ze wzrostem znaczenia podmiotów bankowych w dystrybucji ubezpieczeń rosną problemy z tym związane. Tylko odpowiednie regulacje prawne oraz właściwa działalność organu nadzoru i instytucji zajmujących się ochroną praw konsumenta mogą je rozwiązać lub zmniejszyć. Komisja Nadzoru Finansowego długo nie podejmowała zdecydowanych działań w celu uporządkowania rynku bancassurance. Dopiero w 2012 r. rozesłała pismo do prezesów zarządów banków i ubezpieczycieli370 w sprawie dystrybucji ubezpieczeń przez banki. Sam proces został oceniony pozytywnie, jako wpływający na zwiększenie upowszechnienia oferty produktów bankowych i ubezpieczeniowych oraz jej różnorodności. Jednak, zdaniem KNF, tej działalności towarzyszą poważne nieprawidłowości, do których należą: faktyczne łączenie funkcji ubezpieczającego i pośrednika ubezpieczeniowego – bank występuje jako ubezpieczający, a jednocześnie pobiera prowizję od ubezpieczyciela, wysokość prowizji – występujące bardzo wysokie prowizje stoją w sprzeczności z koniecznością budowania zaufania klientów do rynku finansowego i mogą sugerować, że celem oferowania ubezpieczeń przez banki jest chęć zwiększenia dochodów, a nie zapewnienie ochrony ubezpieczeniowej, 368 M. Więcko, Działania Rzecznika Ubezpieczonych na rzecz ochrony konsumentów zawierających umowy ubezpieczenia w bankach zawierających umowy ubezpieczenia w bankach, Monitor Ubezpieczeniowy nr 41 marzec 2010, s. 26. 369 Por. Internetowy Tygodnik Ubezpieczeniowy, Wydanie nr 4/2011 z dnia 3 lutego 2011 r. 370 Stanowisko UKNF w sprawie bancassurance skierowane do banków i zakładów ubezpieczeń -Pismo Przewodniczącego komisji Nadzoru Finansowego o sygnaturze DLU/606/33/1/2012 z dnia 21 lutego 2012 r. 189 brak możliwości bezpośredniego dochodzenia roszczeń przez ubezpieczonych lub ich spadkobierców – wynika to z szeroko stosowanej w bancassurance konstrukcji umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek, utrudniony dostęp do treści umowy ubezpieczenia – jeżeli bank jest ubezpieczającym, ubezpieczony często nie zna treści umowy ubezpieczenia, ograniczenie swobody wyboru zakładu ubezpieczeń – często bank warunkuje udzielenie kredytu od zawarcia umowy ubezpieczenia z konkretnym ubezpieczycielem, regres – zdarzają się sytuacje, w których po wypłacie odszkodowania na rzecz banku Ubezpieczyciel występuje do kredytobiorcy z roszczeniem regresowym. Dla rynku bancassurance bardzo ważne znaczenie mają opinie zawarte w stanowisku, że samo pobieranie prowizji przez bank od zakładu ubezpieczeń z tytułu pozyskiwania klientów (ubezpieczonych) powinno być w świetle polskich i europejskich regulacji dotyczących pośrednictwa ubezpieczeniowego zakwalifikowane jako działalność z zakresu pośrednictwa ubezpieczeniowego oraz niedopuszczalne jest jednoczesne występowanie przez bank w roli ubezpieczającego i agenta ubezpieczeniowego. Powyżej omówione stanowisko Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego jest szansą na dostosowanie rynku bancassurance do wymogów ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Przestrzeganie rozdziału funkcji ubezpieczającego od pośrednika ubezpieczeniowego w znacznym stopniu zwiększy prawa poszukujących ochrony ubezpieczeniowej. VIII.2 Działalność kancelarii odszkodowawczych Działalność kancelarii odszkodowawczych jest bardzo kontrowersyjna, mimo wielu publikacji na ten temat nie do końca przeanalizowana. Większość opracowań jest krótka, powierzchowna, w znacznej mierze porusza jedynie problem wykorzystywania klientów znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej (np. podczas pobytu w szpitalu)371. Wprawdzie dyrektywa w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego nie powinna być stosowana do podmiotów zajmujących się zawodowym zarządzaniem roszczeniami wobec 371 Większość publikacji ukazała się w prasie codziennej np.: K. Wójcik-Adamska, Kancelarie odszkodowawcze pobierają zawyżone prowizje, Dziennik Gazeta Prawna z dnia 20 sierpnia 2009 lub M. Kolińska-Dąbrowska, Łowcy nieszczęść, Gazeta Wyborcza z dnia 19 lipca 2009 r. 190 zakładu ubezpieczeń lub reasekuracji372 jednak definicja pośrednictwa ubezpieczeniowego zawarta w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym niewątpliwie obejmuje swym zakresem działalność kancelarii odszkodowawczych. Niestety mimo rosnącej roli kancelarii odszkodowawczych brak jest zdecydowanych działań organu nadzoru. Do końca 2004 roku firm pomagających ofiarom wypadków i poszkodowanym przez zakłady ubezpieczeniowe działało w Polsce około 40. Były to z reguły firmy lokalne, które specjalizowały się w likwidacji szkód związanych z wypadkami komunikacyjnymi. Zakres terytorialny rzadko wykraczał poza miasto, w którym znajdowała się siedziba firmy, a jeszcze rzadziej za granicę Polski. Dokładne określenie ilości firm aktualnie działających na rynku odszkodowawczym oraz jakości i zakresu świadczonych przez nie usług jest bardzo trudne z uwagi na brak jakichkolwiek baz danych na ten temat, ale szacuje się, że jest ich około 600. Również według szacunkowych danych, około 40% odszkodowań w szkodach osobowych z tytułu ubezpieczenia OC jest egzekwowanych za pośrednictwem kancelarii odszkodowawczych373. Brak regulacji działalności kancelarii odszkodowawczych powoduje, że każdy, kto chce, może ją prowadzić, bez względu na przeszłość, kwalifikacje zawodowe, wykształcenie, uczciwość. Mogą to również być osoby karane, nawet za przestępstwa związane z wyłudzaniem ubezpieczeń, fałszowaniem dokumentów czy oszustwami. Analizy działalności kancelarii odszkodowawczych podjął się K. Kawałowski374, który włączył się w dyskusję prowadzoną na łamach Gazety Ubezpieczeniowej opisując i analizując działalność kancelarii odszkodowawczych. Jego zdaniem od 2005 roku jakość świadczonych usług przez kancelarie odszkodowawcze znacznie spadła. W środowisku ubezpieczeniowym zaczęło się coraz więcej mówić o nieprawidłowościach i naruszeniach prawa przez reprezentantów poszkodowanych. O przedstawicielach kancelarii odszkodowawczych zaczęto mówić hieny, padlinożercy, duchołapy, złodzieje, przestępcy, nieuki itp. Według autora zmiany w tej gałęzi rynku są potrzebne i powinny nastąpić natychmiast, póki patologia nie stanie się normą. Działania kancelarii odszkodowawczych nie powinny być jednak uregulowane odgórnie, a przez same podmioty. Tak jak ma to miejsce w innych działach ubezpieczeń. Autor uważa, że kompletnym absurdem byłoby regulowanie działania firm odszkodowawczych przez Polską Izbę Ubezpieczeń lub jakąkolwiek inną izbę, 372 Zgodnie z wcześniej omówionym punktem 12 preambuły do dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego. 373 Por. Barańska J. Kancelarie i doradcy odszkodowawczy, dodatek specjalny do Gazety Ubezpieczeniowej nr 48 z dnia 30 listopada 2010 r. 374 K. Kawałowski, Działalność kancelarii odszkodowawczych z perspektywy insidera, Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 16 grudnia 2008 r. 191 czy to brokerów, czy to agentów ubezpieczeniowych. Ruchy w kierunku unormowania tej gałęzi rynku ubezpieczeniowego ruszyły już po 2005 roku, kiedy zaczęły docierać pierwsze sygnały o nieprawidłowościach, jakich dopuszczają się firmy odszkodowawcze. Można się zgodzić, że działalność kancelarii odszkodowawczych nie powinna być nadzorowana przez Polską Izbę Ubezpieczeń ponieważ jest to organizacja zrzeszająca ubezpieczycieli a więc podmioty mające często sprzeczne interesy z kancelariami odszkodowawczymi. Jednak może budzić wątpliwości jego stanowisko odnośnie nadzoru przez inne organy. Komisja Nadzoru Finansowego nadzoruje m.in. agentów i brokerów ubezpieczeniowych oraz podmioty, który ubezpieczyciele zlecili wykonywanie czynności ubezpieczeniowe. Jako dowód na brak konieczności wprowadzenia nadzoru państwowego K. Kawałowski podaje, że niektóre kancelarie odszkodowawcze podjęły próbę zmiany reguł na tym rynku poprzez wprowadzenie etycznych norm postępowania (wprowadzenie i przyjęcie kodeksu dobrych praktyk w zakresie odzyskiwania odszkodowań). Za najważniejsze uznano unormowanie kwestii pobieranych prowizji przez ustalenie ich zakresu i wysokości, ustalenie niezbędnego zakresu prowadzonych spraw oraz sposobu prowadzonych postępowań odszkodowawczych, w szczególności prowadzenie postępowań sądowych w celu uzyskiwania odszkodowań adekwatnych do poniesionej szkody, współpraca z podmiotami działającymi na rynku ubezpieczeniowym takimi jak Rzecznik Ubezpieczonych, różnego rodzaju izby i stowarzyszenia, w celu unormowania samego rynku ubezpieczeniowego, czynny udział w rozmowach, projektach, pracach dotyczących rynku odszkodowań nad wprowadzeniem „odgórnych” regulacji działalności profesjonalnych pełnomocników, gromadzenie informacji na temat uczestników rynku odszkodowawczego i jakości świadczonych przez nich usług. Zwracano uwagę na wymianę informacji między członkami zrzeszenia i dbanie o wizerunek branży odszkodowawczej, czynny udział w rynku finansowym, w szczególności reprezentacja firm odszkodowawczych, stworzenie sieci biur pomocy poszkodowanym, podnoszenie świadomości ubezpieczeniowej współobywateli oraz promocja samej branży odszkodowawczej. Proponowano stworzenie bazy danych o nierzetelnych pośrednikach współpracujących z firmami odszkodowawczymi i ubezpieczycielach w celu ich wyeliminowania, stworzenie bazy danych adwokatów i radców prawnych specjalizujących się w kwestiach ubezpieczeń oraz lekarzy, psychologów, rehabilitantów, doradców podatkowych, promowanie zasad zdrowej konkurencji, oferowanie szerokiej pomocy stowarzyszeniom, które faktycznie pomagają ofiarom wypadków, i nawiązanie z nimi współpracy w zakresie pomocy osobom poszkodowanym. Ponadto celem, jaki chcieliby osiągnąć, jest sytuacja, w której to zakłady ubezpieczeń zaczną pokrywać 192 koszty honorarium kancelarii odszkodowawczych, a nie osoby poszkodowane. Dzięki takim unormowaniom osoby pokrzywdzone byłyby znacznie lepiej chronione, co zdecydowanie poprawiłoby sytuację ich i ich rodzin. W dalszej części artykułu autor analizował, jakie podmioty ewentualnie mogłyby zastąpić kancelarie odszkodowawcze. Wymienia kilka grup zawodowych. Jako pierwszą prawników, ale zauważa, że niezwykle trudno jest znaleźć kancelarię radcowską czy adwokacką, gdzie biegle znana jest problematyka ubezpieczeniowa i odszkodowawcza. Wynika to zresztą ze specyfiki tych zawodów obsługujących szerokie spektrum zagadnień prawnych. Jak wyniki z praktyki działania w zakresie dochodzenia odszkodowań wymagają również wiedzy innej niż prawnicza. Jako drugą grupę wymienia brokerów ubezpieczeniowych. Zauważa, że mają lepsze kwalifikacje do wykonywania tej działalności niż prawnicy, ale przy takiej reprezentacji istotnie razi pojawiający się konflikt interesów: broker może być de facto uzależniony finansowo od ubezpieczyciela, wobec którego miałby występować w imieniu klientaposzkodowanego i trudno wtedy oczekiwać zdecydowanej jego postawy na froncie nierzadko ostrej walki o odszkodowanie. Podobny wydźwięk ma finansowanie brokera przez ubezpieczyciela w zakresie prowadzenia likwidacji szkody (ewentualne refinansowanie pomocy w dochodzeniu odszkodowania powinno być kierowanie wprost do rąk poszkodowanego, korzystającego z takiej pomocy). W dalszej kolejności wymienia stowarzyszenia. Zdaniem K. Kawałowskiego ich powstanie było potrzebą tego okresu, kiedy społeczeństwo zaczęło rozumieć swoje prawa, a kancelarie odszkodowawcze nie funkcjonowały na taką skalę jak obecnie. Ten czas się skończył, więc wiele z tych organizacji funkcjonuje teraz jako pewnego rodzaju pośrednicy kancelarii prawnych czy odszkodowawczych, po części posiłkując się wpływami z tzw. nawiązek sądowych – sytuacja ta często powoduje wprowadzenie w błąd osób poszkodowanych co do kosztów takiej pomocy i jest zdecydowanie niekorzystna dla klarowności i rzetelności reprezentacji. Ich działalność winna być ograniczona do ew. doraźnej pomocy, np. finansowej czy psychologicznej. Zaproponował wprowadzenie nowego zawodu, który nazywa audiutorem ubezpieczeniowym. Postuluje, aby audiutorzy musieli posiadać certyfikaty, a ich działalność podlegała kontroli (m.in. KNF-u). Funkcjonowanie certyfikowanych adiutorów nie ograniczałoby możliwości korzystania również z pomocy radców prawnych czy adwokatów ani nie blokowałoby możliwości ustanawiania innych dowolnie wybranych pełnomocników. 193 Pozytywnie należy ocenić fakt, że K. Kawałowski dostrzega wiele nieprawidłowości w działalności kancelarii odszkodowawczych jednak propozycje rozwiązań, jakie proponuje, są nie do przyjęcia. Nie bierze pod uwagę istniejących już przepisów. Nie ma powodu, aby kancelarie odszkodowawcze miały nie podlegać nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego. Środowisko w stosunku do osób zajmujących ubezpieczycieli się zawodowym dostrzega problemy zarządzaniem w roszczeniami działalności kancelarii odszkodowawczych, czego dowodem jest przyjęcie, przez członków Sekcji Wykonania Umowy Ubezpieczenia, działającej przy Izbie Gospodarczej Ubezpieczeń i Obsługi Ryzyka – Kodeksu Etyki Doradców Odszkodowawczych 375 . W owym dokumencie, przyjętym przez część kancelarii odszkodowawczych, określone są: ogólne zasady jakimi należy się kierować (naczelną wartością jest dobro klienta, należy przestrzegać przepisów prawa, zasad etyki, bardzo ważna jest uczciwość w relacjach z klientem); zasady na jakich ma być prowadzona działalność (m.in. wypełnianie obowiązków informacyjnych wobec klienta; nie narażanie klienta i jego bliskich na dalsze szkody; ponoszenie odpowiedzialności za czynności realizowane w trakcie prowadzonej działalności, w szczególności przy zawieraniu umowy z klientem oraz w trakcie jej wykonywania; posiadanie wykształcenia wyższego, zakres prowadzonej działalności przez doradcę odszkodowawczego powinien obejmować całość czynności składających się na wykonanie umowy ubezpieczenia lub uzyskanie tytułu do odszkodowania lub świadczenia na rzecz zleceniodawcy, w tym prowadzenie sporu sądowego. W przypadku braku możliwości prowadzenia pewnych czynności doradca odszkodowawczy powinien współdziałać z innymi grupami zawodowymi, firmami lub doradcami odszkodowawczymi, które umożliwią mu poprowadzenie sprawy klienta w sposób kompleksowy i zgodny z jego interesem); reklamy i pozyskiwaniu niedopuszczalne jest klientów (reklama przekazywanie powinna informacji być rzetelna; nieprawdziwych, wprowadzających opinię publiczną i klientów w błąd; składanie nierealnych obietnic i gwarancji co do wysokości możliwego do uzyskania odszkodowania lub świadczenia, kierowanie ankiet, zapytań telefonicznych i internetowych do 375 Kodeks został opublikowany na stronie internetowej Gazety Ubezpieczeniowej w grudniu 2009 r. (www.gu.com.pl) 194 osób fizycznych, które o to nie wystąpią, pozyskiwanie danych klientów w sposób niezgodny zdobywanych z prawem nielegalnie, m.in. przez wykorzystywanie poprzez wykorzystanie informacji innych grup zawodowych, tj.: lekarzy, pielęgniarek, organów ścigania, stowarzyszeń, zakładów pogrzebowych, prosektoriów, itp.; akwirowanie lub nakłanianie klientów do podpisania umowy: w zakładach opieki medycznej, w środkach transportu ratowniczego, sanitarnego i medycznego, w prosektoriach, w miejscach pochówku, w domu, jeśli klient wyraźnie o informację lub spotkanie w tym miejscu nie wystąpi; dla zapewnienia obiektywizmu w wyborze doradcy odszkodowawczego niezbędne jest, aby takie spotkanie odbywało się w obecności co najmniej jednej osoby zaufanej, wyznaczonej przez klienta, która winna być wyszczególniona w umowie jako świadek i powinna również się na niej podpisać); umowa i realizacja zlecenia (przed podpisaniem umowy klient musi mieć dostęp do rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji na temat swojej sprawy; umowa musi być zawarta w formie pisemnej, musi być przejrzysta, sformułowana jednoznacznie i w sposób niebudzący wątpliwości interpretacyjnych, powinna zawierać szczegółową informację o zakresie prowadzonego zlecenia, wysokości honorarium, sposobie i terminie rozliczenia honorarium, możliwościach rozwiązania umowy oraz ewentualnych sankcjach, jakie klient może ponieść w związku z np. zerwaniem umowy; wzajemne relacje pomiędzy klientem a doradcą odszkodowawczym powinny opierać się na obopólnym zaufaniu; wysokość honorarium winna być uzależniona od wkładu pracy, jaki jest niezbędny do skutecznego poprowadzenia zlecenia i szacowanego do uzyskania świadczenia - zalecane jest, aby honorarium doradcy odszkodowawczego nie było większe niż 20% brutto uzyskanego za jego pośrednictwem odszkodowania lub świadczenia); relacje między doradcami odszkodowawczymi będącymi członkami IGUiOR (wzajemne relacje między doradcami odszkodowawczymi opierają się na wzajemnym zaufaniu i szacunku; powinni wymieniać między sobą informacje na temat prowadzonej działalności, prowadzonych postępowań przy zachowaniu zasad tajemnicy zawodowej; niewskazane jest publiczne krytykowanie lub dyskredytowanie doradcy odszkodowawczego przez innego doradcę, o wszystkich błędach, naruszeniach prawa lub Kodeksu 195 doradca odszkodowawczy musi w pierwszej kolejności powiadomić doradcę, który ten błąd popełnił, konflikty powinny być rozstrzygane polubownie, przy ich rozstrzyganiu nie powinny być naruszone interesy klienta); postanowienia końcowe (określono, że stosowanie postanowień Kodeksu jest dobrowolne; punkt ten zawiera też procedury stosowania Kodeksu oraz katalog sankcji). Kodeks Etyki zawiera wiele „typowych” przepisów takich jak konieczność poszanowania interesów klienta, konkurentów, obowiązek przestrzegania prawa. Na uwagę zwraca jednak kilka przepisów raczej niespotykanych w kodeksach innych grup zawodowych. Szczególnie chodzi tu o art. 2 pkt. 5, który wprowadza regulację, że akwirowanie lub nakłanianie klientów do podpisania umowy: w zakładach opieki medycznej, środkach transportu ratowniczego, sanitarnego i medycznego, prosektoriach, miejscach pochówku, domu, jest zabronione, chyba, że to klient wystąpi z taką inicjatywą. W tej sytuacji zalecane jest zawarcie umowy w formie pisemnej. Dodatkowo taka umowa powinna być zawarta w obecności osoby zaufanej, wyznaczonej przez klienta. Przez ten przepis, pośrednio, potwierdzono, że twórcy Kodeksu Etyki Doradców Odszkodowawczych zdają sobie sprawę z poważnych nieprawidłowości, do których dochodzi właśnie w tych miejscach376. Inaczej do problemu podchodzi A. Chróścicki377, który analizuje działalność kancelarii odszkodowawczych względem ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym oraz innych przepisów. Autor wskazuje, że od pewnego czasu żywe zainteresowanie na rynku ubezpieczeniowym wywołuje ta faza wykonania umowy ubezpieczenia, która nazywana jest postępowaniem likwidacyjnym, a to za sprawą powstałego problemu w postaci patologii w likwidacji szkód ubezpieczeniowych, wywoływanych przez niektóre podmioty reprezentujące poszkodowanych, a nazwane umownie kancelariami odszkodowawczymi. Zauważa, że w polskim systemie prawnym są przede wszystkim brokerzy ubezpieczeniowi. W dalszej części tekstu analizuje m.in. przepisy ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym regulujące prowadzenie działalności brokerskiej ze szczególnym uwzględnieniem, czym jest doradztwo ubezpieczeniowe. 376 Różne tytuły prasowe wielokrotnie donosiły o zawieraniu przez kancelarie odszkodowawcze umów niekorzystnych dla poszkodowanych. Zgodnie z doniesieniami prasowymi czasem osoby tuż po wypadkach, ranne, w szoku były wręcz zmuszane do zawierania umów. Np.: K. Wójcik-Adamska, Kancelarie odszkodowawcze pobierają zawyżone prowizje, Dziennik Gazeta Prawna z dnia 20 sierpnia 2009 r. lub M. Kolińska-Dąbrowska, Łowcy nieszczęść, Gazeta Wyborcza z dnia 19 lipca 2009 r. 377 A. Chróścicki, Pośrednictwo a doradztwo ubezpieczeniowe część 1, Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 20 maja 2008 r. oraz Pośrednictwo a doradztwo ubezpieczeniowe część 2, Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 3 czerwca 2008 r. 196 Broker ubezpieczeniowy wykonując czynności brokerskie w imieniu lub na rzecz poszukującego ochrony ubezpieczeniowej, jest także jego przedstawicielem i otrzymuje pełnomocnictwo do wykonywania czynności brokerskich. Skoro jedną z czynności brokerskich jest uczestniczenie w wykonywaniu umów ubezpieczenia również w sprawach o odszkodowanie, to zakres udzielonego brokerowi pełnomocnictwa musi obejmować także te czynności, chyba że strony wyraźnie ograniczyłyby zakres udzielonego pełnomocnictwa z wyłączeniem czynności dotyczących wykonania w postępowaniu umowy odszkodowawczym. Tymczasem z praktyki wynika, że brokerzy bardzo rzadko reprezentują ubezpieczonego, jako pełnomocnicy, w postępowaniu odszkodowawczym. Prawo cywilne materialne postanawia (art. 96 Kodeksu cywilnego), że umocowanie do działania w cudzym imieniu może opierać sie na ustawie (przedstawicielstwo ustawowe) albo na oświadczeniu reprezentowanego (pełnomocnictwo). Broker jest pełnomocnikiem ubezpieczonego nie tylko w zakresie czynności pośrednictwa zmierzających do zawarcia umowy ubezpieczenia, lecz także, jak to wynika z powyższych wywodów, do czynności w postaci wykonania zawartej umowy, również w sprawach o odszkodowanie. Z kolei prawo cywilne procesowe postanawia (art. 87 § 1 kodeksu postępowania cywilnego378), że pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny, a w sprawach własności przemysłowej także rzecznik patentowy a ponadto osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony oraz osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia, współuczestnik sporu, jak również rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia. Na podstawie wskazanego wyżej art. 87 § 1 kodeksu postępowania cywilnego broker ubezpieczeniowy mógłby być pełnomocnikiem procesowym ubezpieczonego i to w oparciu aż o dwie przesłanki wymienione tym przepisem, a mianowicie przesłankę zarządzania interesami ubezpieczeniowymi ubezpieczonego i jednocześnie pozostawania z ubezpieczonym w stałym stosunku zlecenia dotyczącym wykonania umowy ubezpieczenia. Mimo wszystko broker ubezpieczeniowy nie jest właściwym podmiotem do reprezentowania uprawnionych z umowy ubezpieczenia, bowiem problem reprezentowania przez brokera ubezpieczonego, w charakterze pełnomocnika, w postępowaniu odszkodowawczym dotyczącym wypadku ubezpieczeniowego, nie polega na braku możliwości materialnych i formalnych tej reprezentacji, tylko na możliwym konflikcie interesów. Przepis art. 108 Kodeksu cywilnego mówi, że pełnomocnik nie może być drugą stroną czynności prawnej, 378 Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego. Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296 z późn. zm. 197 której dokonuje w imieniu mocodawcy, chyba że co innego wynika z treści pełnomocnictwa albo gdy ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy. Przepis ten stosuje się odpowiednio w wypadku, kiedy pełnomocnik reprezentuje obie strony. Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym zabrania brokerowi pozostawania w jakimkolwiek innym stałym stosunku umownym z zakładem ubezpieczeń, z wyjątkiem umów dotyczących wzajemnych rozliczeń (których przedmiotem jest zazwyczaj ustalenie wysokości wynagrodzenia prowizyjnego za czynności pośrednictwa w postaci zawarcia lub doprowadzenia do zawarcia umowy ubezpieczenia). Artykuł 26 ust. 1 pkt. 6 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym nakłada na brokera obowiązek wykonywania działalności w zakresie pośrednictwa z poszanowaniem interesów stron umowy ubezpieczenia. Mimo faktu, że broker nie jest zleceniobiorcą ubezpieczyciela, to nie jest też przedstawicielem ubezpieczonego, bez uwzględnienia okoliczności zawiązania stosunku prawnego ubezpieczenia. Okoliczności powstania tego stosunku, a zwłaszcza okoliczność pobierania przez brokera wynagrodzenia za powstanie stosunku ubezpieczenia od ubezpieczyciela, a nie od ubezpieczonego, powodują, że broker powinien powstrzymać się od działań nielojalnych wobec ubezpieczyciela, nawet jeżeli działania te mogłyby być korzystne dla ubezpieczonego. W toku postępowania odszkodowawczego zazwyczaj istnieje rozbieżność interesów majątkowych stron, ubezpieczyciela i ubezpieczonego. Ubezpieczyciel stara się w granicach prawa ograniczyć rozmiar należnego odszkodowania, zaś ubezpieczony pragnąłby uzyskać odszkodowanie w maksymalnej możliwej wysokości. W takich okolicznościach jest tylko krok do konfliktu interesów, w którym to konflikcie jego epicentrum stanowi osoba brokera. Istnieje także aspekt finansowy czynności brokera w postępowaniu odszkodowawczym. Jeżeli czynności te miałyby być nieodpłatne ze strony ubezpieczonego, to należałoby przyjąć, że wynagrodzenie za ich dokonanie mieści się w wynagrodzeniu za pośrednictwo uzyskane przez brokera od ubezpieczyciela. Taka koncepcja oznaczałaby, że ubezpieczyciel finansuje ubezpieczonemu koszty dochodzenia roszczeń odszkodowawczych przeciwko sobie. Jeżeli zaś wynagrodzenie za czynności w postępowaniu odszkodowawczym broker miałby otrzymać od ubezpieczonego, stanowiłoby to złamanie podstawowej zasady polegającej na tym, że wynagrodzenie za czynności pośrednictwa broker otrzymuje od ubezpieczyciela, a nie od ubezpieczonego. Mając na uwadze powyższą analizę, należy dojść do wniosku, że brokerzy mimo posiadania możliwości w tym zakresie i braku wyraźnego zakazu wynikającego z przepisów prawa, nie powinni brać udziału w postępowaniu odszkodowawczym w charakterze pełnomocników ubezpieczonych, zarówno w fazie sądowej tego postępowania, jak też pozasądowej. 198 Czynności brokerskie w zakresie tej kategorii czynności pośrednictwa powinny ograniczyć się do czynności faktycznych (np. pomoc w zakresie zebrania niezbędnej dokumentacji odszkodowawczej), a nie czynności prawnych. Mimo przeprowadzenia analizy, z której wynika, że broker ubezpieczeniowy nie powinien wykonywać czynności prawnych podczas likwidacji szkód A. Chróścicki podkreśla, że uczestnictwo w wykonaniu umów ubezpieczenia również w sprawach o odszkodowanie jest czynnością agencyjną lub brokerską zastrzeżoną przez ustawę o pośrednictwie ubezpieczeniowym wyłącznie dla agentów ubezpieczeniowych lub brokerów ubezpieczeniowych. W związku z powyższym czynność ta nie może być wykonywane przez inne osoby niż agenci lub brokerzy, chyba że właściwe przepisy dopuszczają możliwość wykonywania tej czynności także przez osoby niebędące pośrednikami ubezpieczeniowymi. Do takich osób, należy zaliczyć adwokatów i radców prawnych, którzy na podstawie ustaw regulujących wykonywanie ich zawodów mają prawo reprezentowania innych osób w postępowaniach dotyczących spraw objętych działalnością koncesjonowaną. Na podstawie tych ustaw adwokaci lub radcy prawni mogą wykonywać doradztwo podatkowe, która to działalność wymaga zezwolenia i reprezentować podatników w postępowaniu podatkowym. Radcy prawni i adwokaci mogą też wykonywać działalność w zakresie pośrednictwa w obrocie nieruchomościami, jest to kolejna działalność wymagająca zezwolenia na jej wykonywanie. Podobnie przedstawia się kwestia z działalnością w zakresie pośrednictwa ubezpieczeniowego. Podobnie nie oznacza identycznie, gdyż na wykonywanie faktycznych, a nie prawnych czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego nawet adwokaci czy radcy prawni muszą posiadać uprawnienie do wykonywania tych czynności. Mogą natomiast reprezentować ubezpieczonych w postępowaniu odszkodowawczym, mimo że to postępowanie składa się często z czynności stanowiących zarazem czynność agencyjną lub brokerską. W związku z omawianą kwestią dotyczącą reprezentowania ubezpieczonego względem ubezpieczyciela w postępowaniu odszkodowawczym, powstałym w wyniku wypadku ubezpieczeniowego, może wydawać się, że istnieje określona luka prawna powodująca, że na pewnym etapie tego postępowania (sądowym) ubezpieczony może być reprezentowany przez pełnomocników wymienionych w art. 87 § 1 kodeksu postępowania cywilnego, czyli także przez pełnomocników sprawujących zarząd interesów ubezpieczonego lub pozostających w stałym stosunku zlecenia z ubezpieczonym. Na innym zaś etapie tego 199 postępowania ubezpieczonego mogą reprezentować jedynie osoby posiadające kwalifikacje radców prawnych lub adwokatów. Zdaniem A. Chróścickiego powyższa luka prawna jest pozorna, bowiem czynności dotyczące postępowania odszkodowawczego związanego z wykonaniem umowy ubezpieczenia są czynnościami agencyjnymi lub brokerskimi określonymi w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym, która to ustawa wprowadza dla dokonania tych czynności wymóg posiadania specjalnych uprawnień agenta lub brokera. Dopóki, więc powyższe czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego wykonywane są w postępowaniu pozasądowym, pełnomocnikiem ubezpieczonego w tych czynnościach może być wyłącznie broker, radca prawny lub adwokat. Przepis art. 87 § 1 kodeksu postępowania cywilnego ma zastosowanie jedynie w postępowaniu sądowym, zaś ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym w ogóle nie reguluje kwestii, kto może być pełnomocnikiem ubezpieczonego w czynnościach dotyczących wykonania umowy ubezpieczenia, a będących zarazem czynnościami brokerskimi. W tym stanie rzeczy ubezpieczony w fazie przedsądowego postępowania odszkodowawczego może ustanowić swoim pełnomocnikiem wyłącznie brokera, radcę prawnego lub adwokata. Nieprawidłowości przedstawiciele Rzecznika w działalności kancelarii Ubezpieczonych379, odszkodowawczych którzy pisali dostrzegają o częstych w praktyce przypadkach braku profesjonalizmu w prowadzonym postępowaniu odszkodowawczym oraz stosowania rażącego wyzysku reprezentowanych osób, polegającego na zupełnej dowolności pobieranych opłat za świadczone usługi, który przejawia się w nieodosobnionych przypadkach bardzo wysokich prowizji, sięgających od 30 do 50% przyznawanych świadczeń odszkodowawczych. Stosowaniu w umowach o wykonanie usługi polegającej na pozyskaniu świadczeń odszkodowawczych, przepisów o charakterze niedozwolonym (klauzul abuzywnych) np. wyłączających wypowiedzenie umowy przez zleceniodawcę lub nakładających wyłącznie na niego obowiązek zapłacenia kary w przypadku rezygnacji z wykonania umowy; ograniczenia możliwości w dochodzenia naprawienia szkody wyrządzonej błędem w prowadzonej działalności, braku obowiązku zawarcia umowy odpowiedzialności cywilnej w zakresie prowadzonej działalności zawodowej. Zwracali również uwagę na brak możliwości reprezentowania klienta przed sądem powszechnym 379 K. Krawczyk, Problemy poszkodowanych w dochodzeniu roszczeń ubezpieczeniowych, Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 5 lutego 2008 r. oraz K. Krawczyk, A. Daszewski, Kancelarie odszkodowawcze z perspektywy Rzecznika Ubezpieczonych, Monitor Ubezpieczeniowy nr 37, kwiecień 2009. 200 w sytuacji, gdy postępowanie odszkodowawcze prowadzone przed ubezpieczycielem nie zapewniło poszkodowanemu należnych mu świadczeń i wskazane jest ostateczne rozstrzygnięcie sporu przez sąd powszechny (brak legitymacji procesowej); ograniczenia po stronie klienta możliwości oddziaływania na nieetyczne postępowanie kancelarii odszkodowawczych, z powodu nie objęcia ich nadzorem żadnej korporacji zawodowej. Problem dostrzegła również Polska Izba Ubezpieczeń380 dodając do zastrzeżeń Rzecznika Ubezpieczonych argument, że kancelarie odszkodowawcze wykorzystują słabość ofiar wypadków. Ministerstwo Finansów prowadziło analizy prawne dotyczące zakresu rzeczowego działalności kancelarii odszkodowawczych oraz prowadziło prace nad uregulowaniem tego rynku. Wstępna koncepcja zakładała, że przepisy dotyczące kancelarii odszkodowawczych znajdą się w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym 381. Problemu jednak nie dostrzega Komisja Nadzoru Finansowego, która stwierdziła, że wprowadzanie dodatkowych barier administracyjnych dla kancelarii odszkodowawczych wymagałoby poważnego zastanowienia. Zdaniem Urzędu, ubezpieczyciele najskuteczniej ograniczyliby ten rynek, gdyby lepiej traktowali klientów, a Łukasz Dajnowicz z UKNF mówił „Jeśli kancelarie proponują klientom niezbyt atrakcyjne warunki, a mimo to znajdują chętnych, to znaczy, że klienci muszą być wyjątkowo zniechęceni walką o odszkodowanie.”382 Na koniec należy podkreślić, że mimo rozlicznych nieprawidłowości działalność kancelarii odszkodowawczych ma pozytywne aspekty, a część osób wypowiadających się negatywnie na ich temat nie jest obiektywna. Jak stwierdził M. Jaworski 383: Całkowite wyeliminowanie z rynku kancelarii jest marzeniem towarzystw ubezpieczeniowych. Kancelarie, walcząc o klienta, wyłapują, np. w lokalnych mediach, informacje o wypadkach czy błędach lekarskich. Docierają do poszkodowanych, którzy sami nie mają świadomości, że mają jakieś uprawnienia czy to z OC komunikacyjnego, czy OC lekarzy. Te osoby prawdopodobnie w ogóle nie zgłosiłyby żadnych roszczeń, bo nie mają wiedzy, że istnieją takie instytucje jak KNF czy Rzecznik Ubezpieczonych. Stąd konieczność uregulowania tego rynku, aby niektóre kancelarie nie wykorzystywały położenia i braku wiedzy takich osób do zarobienia na niesieniu pomocy. 380 PIU i PZU o kancelariach odszkodowawczych, Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 28 lipca 2009 r. Por. M. Jaworski, Kancelarie pod lupą MF, Gazeta Prawna z dnia 6 sierpnia 2008 r. 382 UKNF: poprawa obsługi klientów najlepszym antidotum na kancelarie odszkodowawcze, Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 20 lipca 2009 r. 383 M. Jaworski, Kancelarie pod lupą MF, Gazeta Prawna z dnia 6 sierpnia 2008 r. 381 201 Kancelarie odszkodowawcze wykonują działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego, mimo że ich działalność (a dokładnie jej pozasądowa część) mieści się w definicji pośrednictwa ubezpieczeniowego przyjętej w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Wprawdzie dyrektywa w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego zastrzega, że nie powinna być stosowana do likwidatorów szkód, ale należy pamiętać, że definicje pośrednictwa ubezpieczeniowego w dyrektywie i ustawie różnią między sobą. Podmioty zajmujące się likwidacją szkód w imieniu ubezpieczycieli nie muszą posiadać statusu agenta ubezpieczeniowego, bowiem mogą prowadzić działalność na podstawie art. 3 ust. 5 ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Jednak podmioty reprezentujące uprawnionych z umowy ubezpieczenia muszą posiadać status brokera ubezpieczeniowego (bądź np. adwokata, radcy prawnego). Oczywiście w trakcie sądowej fazy postępowania należy mieć odpowiednie uprawnienia do reprezentowania uprawnionego z umowy ubezpieczenia. Mimo wielu nieprawidłowości w działaniu kancelarii odszkodowawczych należy podkreślić, że wypełniły one znaczną lukę na rynku ubezpieczeniowym, często udaje im się wynegocjować wyższe odszkodowanie niż dostałby uprawniony, bez ich pośrednictwa. Jednak muszą istnieć zasady, na jakich ta działalność się odbywa. Nie da się ucywilizować rynku kancelarii odszkodowawczych bez zmian w prawie oraz nastawienia organu nadzoru. VIII.3 Wybrane aspekty prawne działalności ubezpieczycieli z Europejskiego Obszaru Gospodarczego Jednym ze skutków przystąpienia Polski do struktur Unii Europejskiej jest możliwość prowadzenia przez ubezpieczycieli działalności na zasadzie swobody świadczenia usług lub w ramach swobody zakładania przedsiębiorstw (poprzez oddział). Integracja unijnego rynku ubezpieczeń została w znacznym stopniu przeprowadzona dzięki systemowi przewidującemu unifikację zasad, na jakich jest rozpoczynana i prowadzona działalność przez ubezpieczycieli oraz możliwość prowadzenia działalności na terenie całej Unii Europejskiej dzięki swobodzie przedsiębiorczości i swobodzie świadczenia usług. Powyższe rozwiązania wpłynęły w szczególności na sytuację dużych przedsiębiorców. Ułatwienie prowadzenia działalności 202 transgranicznej pośrednictwa ubezpieczeniowego wpływa natomiast na konkurencyjność na rynku ubezpieczeń w segmencie osób fizycznych i mniejszych przedsiębiorców. Działalność tą opisuje KNF384. Raport Działalność zakładów ubezpieczeń z krajów EOG w Polsce w latach 2006 – 2008 nie zajmuje się bezpośrednio kanałami dystrybucji ubezpieczeń wykorzystywanymi przez zagranicznych ubezpieczycieli (niestety na ten temat brak jest opracowań) ale opierając się na danych przedstawionych w raporcie można postawić kilka hipotez. KNF podaje, że tylko w roku 2008 notyfikowało swoją działalność w Polsce na zasadzie swobody świadczenia usług 68 ubezpieczycieli z państw członkowskich UE i państw członkowskich EOG. Łącznie notyfikację na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej w Polsce poprzez swobodę świadczenia usług posiadały na koniec 2008 r. 483 zagraniczne zakłady ubezpieczeń. Liczba nowych notyfikacji na prowadzenie działalności na terenie RP na zasadzie swobody świadczenia usług zmniejsza się z roku na rok. W 2004 r. 159 zagranicznych zakładów ubezpieczeń zgłosiło zamiar prowadzenia takiej działalności. W latach 2005 - 2007 liczba nowych notyfikacji wyniosła odpowiednio 114, 82 oraz 78. Najwięcej notyfikacji posiadały na koniec 2008 r. zakłady ubezpieczeń z Wielkiej Brytanii (124) oraz Irlandii (79), najmniej zaś z Portugali (1), Bułgarii, Estonii, Łotwy (po 2). Na liście ubezpieczycieli notyfikowanych pojawiają się zarówno mało znane zakłady ubezpieczeń, jak i firmy globalne posiadające już w Polsce swoje przedstawicielstwa. Do czerwca 2010 r. liczba notyfikacji na działalność w Polsce na zasadzie swobody świadczenia usług zwiększyła się do 527. Ubezpieczyciele z państw członkowskich UE i państw członkowskich EOG mogą również prowadzić działalność ubezpieczeniową poprzez założenie w Polsce oddziału w ramach swobody zakładania przedsiębiorstw. Zamiar prowadzenia działalności w formie oddziału na terenie RP zgłosiło łącznie 15 zagranicznych podmiotów. Wartość składki przypisanej brutto ubezpieczycieli z UE/EOG prowadzących w Polsce działalność na zasadzie swobody świadczenia usług lub poprzez oddział, wyniosła w 2008 r. 473,19 mln euro, czyli 1 664,03 mln zł (w 2007 r. odpowiednio 287,82 mln euro, czyli 1 088,80 mln zł). Łączna składka pozyskana przez zagranicznych ubezpieczycieli w Polsce działające na zasadzie swobody świadczenia usług nieznacznie przewyższa składkę uzyskaną przez oddziały (59%). W ubezpieczeniach działu I aż 71% składki zostało pozyskane na zasadzie swobody świadczenia usług. Składka z transgranicznej działalności zagranicznych ubezpieczycieli w Polsce odpowiadała 2,8% składki przypisanej brutto za 384 Działalność zakładów ubezpieczeń z krajów EOG w Polsce w latach 2006 – 2008, Komisja Nadzoru Finansowego, Warszawa 2010 r. Raport dostępny na stronie internetowej www.knf.gov.pl. 203 2008 r. krajowego sektora ubezpieczeń (w ciągu roku udział ten wzrósł o 0,3 pkt. proc.), przy czym dla zakładów ubezpieczeń na życie udział ten wynosił 1,3%, natomiast dla ubezpieczycieli działu II aż 5,7 proc. Z powyższych danych wynika, że zdecydowana większość ubezpieczycieli działa w Polsce na podstawie swobody świadczenia usług. Można przypuszczać, że większość z nich skorzystała jedynie z możliwości, jakie daje prawo i niejako „zarezerwowała” możliwość prowadzenia działalności ubezpieczeniowej w Polsce. Jednak wielu z nich prowadziło aktywną działalność, na co dowodem jest kilkuprocentowy udział w rynku. Z innych opracowań wynika, że brokerzy ubezpieczeniowi w 2007 współpracowali z 30 notyfikowanymi w Polsce ubezpieczycieli z państw członkowskich z Unii Europejskiej i Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EEA), jednak stanowiło to nieznaczny procent ogółu lokowanych składek przez brokerów (ok. 13%)385. W 2008 współpracowali z 48 zagranicznymi ubezpieczycielami, lokując tam około 3% składki386. Natomiast w 2009 r. brokerzy ubezpieczeniowi współpracowali z 21 zagranicznymi ubezpieczycielami przekazując im jedynie około 1% składek387. Zgodnie z doniesieniami prasowymi388 zagraniczni ubezpieczyciele nie chcą udostępniać wielu danych. Za przykład podana została firma Coface, działająca w Polsce jako oddział austriackiej spółki, oferującej w Polsce ubezpieczenia kredytu kupieckiego. Gazeta Ubezpieczeniowa pisała, że Coface nie podaje swoich wyników. Jednocześnie według szacunków przedstawiciela Coface, cały rynek takich polis wyniesie w roku 2007 r. 250 mln zł. Prawdopodobnie 30–40% tej kwoty przypadnie właśnie na Coface i Atradiusa, dwóch potentatów w tej branży. Te firmy raportują jednak tylko do zagranicznych nadzorów. Według informacji M. Jaworskiego389, firma Genworth Financial, sprzedająca ubezpieczenia do kredytów, umów leasingowych, kart kredytowych czy kont, miała zebrać w 2007 roku około 250 mln zł składek. Firma działała na rzecz notyfikowanych w Polsce, a zarejestrowanych w Wielkiej Brytanii spółek. Genworth Financial Polska również nie udostępnia szczegółowych danych finansowych, podawał jedynie, że firma ma już ponad 500 tys. klientów. 385 Raport o stanie rynku brokerskiego w 2007 r., Komisja Nadzoru Finansowego, Warszawa 2008 Raport o stanie rynku brokerskiego w 2008 r., Komisja Nadzoru Finansowego, Warszawa 2009 387 Raport o stanie rynku brokerskiego w 2009 r., Komisja Nadzoru Finansowego, Warszawa 2010 388 Zagraniczni ubezpieczyciele nie chcą udostępniać danych, Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 2 lipca 2007. 389 M. Jaworski, Polisy: za granicę idzie 2 mld zł, Gazeta Prawna z dnia 19 września 2007 r. 386 204 Zdaniem obserwatorów rynku mieliśmy do czynienia z drugą falą sprzedaży polis przez towarzystwa zagraniczne: początkowo były to oferty głównie dla firm, następnie coraz więcej było polis kierowanych do klientów indywidualnych. Za dobry kanał sprzedaży uważano banki, z których korzystał wspomniany Genworth czy np. oddział firmy Cardif, który po pierwszym półroczu zebrał 56 mln zł składek. Nowością jest rozpoczynanie przez towarzystwa korzystające ze swobody świadczenia usług sprzedaży polis przez telefon i Internet przez takie firmy, jak: Allianz Direct, AXA czy startujące Liberty Direct. Z powodu braku obowiązku raportowania do polskiego organu nadzoru oraz niechęci wielu firm do podawania danych finansowych nie wiadomo jak dokładnie wygląda dystrybucja ubezpieczeń w tym segmencie rynku. Należy jednak założyć, że ze względu na niechęć zagranicznych ubezpieczycieli do stałego zaangażowania się na naszym rynku niewielka jest dystrybucja bezpośrednia realizowana przez pracowników fizycznie przebywających w Polsce. Brokerzy ubezpieczeniowi także nie angażują się w znacznym stopniu w akwizycję na rzecz notyfikowanych ubezpieczycieli. Część ubezpieczeń zawieranych jest za pomocą Internetu, prawdopodobnie znaczna część działa w „szarej strefie” poprzez różnorodne firmy działające w Polsce np. banki, pośredników kredytowych, dealerów samochodowych. Z mojej wiedzy wynika, że wielu notyfikowanych ubezpieczycieli nawiązuje współpracę z kancelariami prawnymi, którzy w ich imieniu prowadzą działalność na terenie Polski. W wielu przypadkach prowadzą działalność agencyjną bez uzyskania wpisu do rejestru pośredników ubezpieczeniowych. Zdecydowana większość ubezpieczycieli nie zgłasza pośredników do rejestru agentów ubezpieczeniowych. Z danych udostępnionych przez UKNF390 wynika, że wnioski do rejestru agentów ubezpieczeniowych składa jedynie 103 ubezpieczycieli. Zdecydowana większość z tych ubezpieczycieli to podmioty mające siedzibę w Polsce. Oczywiście nie oznacza to, że inni ubezpieczyciele nie korzystają z usług pośredników ubezpieczeniowych lub robią to w sposób niezgodny z prawem. Mogą przecież np. współpracować z brokerami ubezpieczeniowymi lub podmiotami działającymi na podstawie art. 17 i 32 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Do UKNF trafiło aż 8 tysięcy zgłoszeń pośredników chcących wykonywać działalność na terytorium Polski391. Przypis składki zebranej przez ubezpieczycieli mających siedzibę poza Polską prawdopodobnie będzie wzrastał. Obecnie obowiązujące regulacje unieważniają sprawowanie 390 Dane za pismem Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego o sygnaturze L. dz. DPF/635/103/2/10/KG. Pismo w posiadaniu autora. 391 Dla porównania: jedynie 37 pośredników ubezpieczeniowych zarejestrowanych w Polsce zgłosiło chęć prowadzenia działalności poza granicami Polski. 205 efektywnego nadzoru nad dystrybucją ubezpieczeń. Polski organ nadzoru powinien w większym stopniu kontrolować i nadzorować dystrybucję ubezpieczeń. Powinien w pełni korzystać z istniejących instrumentów. Być może byłoby wskazane zwiększyć jego uprawnienia. Oczywiści przestrzegając norm i zasad na jakich ma się odbywać nadzór nad ubezpieczycielami prowadzącymi działalność trans graniczną. 206 Rozdział IX KIERUNKI ROZWOJU POLSKICH I UNIJNYCH REGULACJI POŚREDNICTWA UBEZPIECZENIOWEGO Większość pracy zajmuje się analizą de lege lata i tylko w niektórych miejscach proponuję, alternatywne do obowiązujących, rozwiązania. Jest to spowodowane tym, że wprowadzane zmiany powinny mieć charakter kompleksowy. Czasem istnieje kilka możliwych rozwiązań danego problemu. Dlatego też dopiero na sam koniec pracy zostaną zaprezentowane. Obecnie Komisja Europejska (KE)392 prowadzi prace przez nad zmianą dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego. Wkrótce prawdopodobnie dojdzie do uchwalenia nowych przepisów. Zgodnie z przedstawionym przez KE projektem w niektórych kwestiach (dystrybucja bezpośrednia ubezpieczeń, obowiązki informacyjne dystrybutorów ubezpieczeń) zmiany będą daleko idące. Jak wynika z pisma Komisji Europejskiej393 na temat opracowywanych przepisów wypowiedziało się 125 podmiotów z 18 państw. Wśród respondentów były m.in. banki, ubezpieczyciele, podmioty administracji publicznej, grupy konsumenckie, związki zawodowe, stowarzyszenia pośredników ubezpieczeniowych. Swoje stanowiska w sprawie zmian w dyrektywie przedstawiły m.in. EIOPA394, BIPAR395 oraz CEA396. Ze względu na znaczenie ww. organizacji ich opinie będą przywoływane podczas omawiania projektu. W dniu 11 kwietnia 2011 r. Komisja Europejska w ramach Europejskiego Komitetu ds. Ubezpieczeń i Emerytur przedstawiła prace Grupy Eksperckiej ds. pośrednictwa ubezpieczeniowego w postaci projektu nowej wersji dyrektywy 2002/92/WE Parlamentu 392 Informacje o projekcie dostępne na stronie www pod adresem: http://ec.europa.eu/internal_market/consultations/2010/insurance-mediation_en.htm (dostęp do strony na dzień 25 kwietnia 2012 r.) 393 Summary of responses to the consultation on the revision of the insurance mediation directive, pismo Komisji Europejskiej z dnia 4 kwietnia 201 r. Dokument dostępny na stronie internetowej http://ec.europa.eu/internal_market/consultations/2010/insurance-mediation_en.htm 394 European Insurance and Occupational Pensions Authority (wcześniej Committee of European Insurance and Occupational Pensions Supervisors). Dokument dostępny na stronie internetowej https://eiopa.europa.eu/consultations/consultation-papers/november-2010/consultation-paper-no-83/index.html 395 The European Federation of Insurance Intermediaries. Stanowisko dostępne na stronie internetowej http://www.bipar.eu/en/key-issues-positions/the-imd/from-imd-i-to-imd-ii 396 Dokument dostępny na stronie internetowej http://www.insuranceeurope.eu/index.php/key-issues/packagedretail-investment-products. 207 Europejskiego i Rady z dnia 9 grudnia 2002 r. w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego i reasekuracji oraz w dystrybucji bezpośredniej działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. Zmiany zostały naniesione na dotychczasowy tekst dyrektywy. Za zachowaniem formy dyrektywy, która wprowadza jedynie minimalne wymogi oraz określa ogólne ramy dla pośrednictwa ubezpieczeniowego opowiedziało się wielu respondentów. BIPAR podkreślił, że dyrektywa w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego obowiązuje stosunkowo niedługo, a wprowadzone do niej zmiany powinny uwzględniać specyfikę lokalnych rynków ubezpieczeń. CEA argumentowała, że modele pośrednictwa ubezpieczeniowego w poszczególnych krajach zbytnio różnią się między sobą, różne też są potrzeby konsumentów. Przepisy nowej dyrektywy powinny być elastyczne, aby móc w odpowiedni sposób móc oddziaływać na prawodawstwo krajowe, wpływać na ich innowacyjność oraz wpierać rozwiązania prokonsumenckie (CEA). Uchwalenie nowej dyrektywy spowoduje konieczność wprowadzenia wielu zmian w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym oraz innych aktach prawnych (szczególnie w ustawie o działalności ubezpieczeniowej397). Poniżej zostaną omówione wybrane zmiany w dyrektywie oraz ich wpływ na polskie prawo. Zgodnie z projektem zaproponowanym przez Komisję Europejską zakresem dyrektywy miałyby zostać objęte bezpośrednie kanały dystrybucji ubezpieczeń. Zgodnie z projektem dystrybucja bezpośrednia jest to działalność ubezpieczyciela lub jego pracownika, za którego działania, w zakresie dystrybucji ubezpieczeń odpowiedzialność, ponosi pracodawca. Polski ustawodawca (w ślad za dyrektywą w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego) przyjął niemiecką koncepcję pośrednictwa ubezpieczeniowego, która zakłada, ze pracownicy ubezpieczycieli nie są uznawani za pośredników ubezpieczeniowych398. Art. 6. ust 1 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym stwierdza, że zawieranie lub wykonywanie umów ubezpieczenia przez członka zarządu zakładu ubezpieczeń, prokurenta zakładu ubezpieczeń albo przez osobę będącą pracownikiem zakładu ubezpieczeń, w imieniu i na rzecz tego zakładu, nie jest pośrednictwem ani wykonywaniem czynności agencyjnych w rozumieniu ustawy. Natomiast zgodnie z art. 6 ust 2 za pośrednictwo ubezpieczeniowe nie uznaje się działalności polegającej na dostarczaniu osobom zainteresowanym ochroną ubezpieczeniową 397 Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej, Dz.U. 2010 nr 11 poz. 66 z późn. zm. Por. Kowalewski E., Pośrednictwo ubezpieczeniowe, [w:] A. Wąsiewicz (red), Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej, t. I. Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 1994. 398 208 ogólnych informacji o możliwości zawierania umów ubezpieczenia oraz o warunkach i skutkach takich umów, w szczególności o zakresie ochrony ubezpieczeniowej, jeżeli informacje są dostarczane przez podmiot wykonujący działalność inną niż pośrednictwo ubezpieczeniowe, pozostają w związku z tą działalnością i nie mają na celu doprowadzenia do zawarcia lub wykonania umowy ubezpieczenia. Powyższą działalność można określić jako doradztwo ubezpieczeniowe. Wspomnieć należy jeszcze o postanowieniach art. 3 ust 2 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, który ogranicza zakres ustawy. Wyłączenie dotyczy przede wszystkim dystrybucji „ubezpieczeń turystycznych”. Przepis jest kopią art. 1 ust 2 dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego. Objęcie bezpośredniej dystrybucji ubezpieczeń wymogami dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego będzie wymagało wielu zmian w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym, prawdopodobnie również w ustawie o działalności ubezpieczeniowej. Być może także w innych aktach prawnych. Jednak nie będzie znaczących zmian na rynku ubezpieczeniowym. Ubezpieczyciele starannie dobierają pracowników, którzy cechują się wysokimi kwalifikacjami, inwestują w ich rozwój. Wprowadzenie regulacji dotyczących dystrybucji bezpośredniej nie jest jedyną zmianą w zakresie obowiązania dyrektywy. W projekcie znajduje się również propozycja wykreślenia zapisu, że ubezpieczenia związane z podróżą mogłyby być zawierane na zasadach innych niż określone w dyrektywie. Chodzi o ubezpieczenia obejmujące uszkodzenie lub utratę bagażu i pozostałe ryzyka związane z podróżą, oferowane przez dostawcę usług turystycznych, nawet jeżeli ubezpieczenie obejmuje ubezpieczenie na życie lub od odpowiedzialności cywilnej, pod warunkiem, że ubezpieczenie ma charakter uzupełniający w stosunku do produktu dostarczanego przez przedsiębiorcę399. W tym samym artykule proponuje się wprowadzenie zasady, aby kwota 500 euro była indeksowana o inflację. 399 K. Przewalska, M. Orlicki tak uzasadniają potrzebę istnienia „specjalnych” zasad dla pewnych agentów ubezpieczeniowych: Przepisy ustawy, jak dotychczas, przewidują pewne wyjątki od wymogu wykonywania czynności agencyjnych przez osoby, które muszą posiadać pełną wiedzę i szczególne kwalifikacje. Mowa tutaj o tzw. „ubocznej” działalności agencyjnej, kiedy przedsiębiorca dodatkowo pośredniczy w zawieraniu umów ubezpieczenia. Sytuacje takie występują w pewnych obszarach działalności i są ściśle związane z jej wykonywaniem. Jako przykład można wskazać organizatorów turystyki czy też dealerów samochodowych. Wykonywanie usług pośrednictwa ubezpieczeniowego w takich przypadkach jest uzupełnieniem prowadzonej działalności. Pośredniczenie w zawieraniu umów ubezpieczenia w takich sytuacjach nie wymaga również tak głębokiej wiedzy jak w przypadku wykonywania tej działalności jako działalności podstawowej. z tego względu ustawodawca przewidział wprowadzenie przepisu umożliwiającego wykonywanie działalności agencyjnej bez obowiązku wykonywania czynności agencyjnych przez osoby fizyczne spełniające wymóg określony w art. 9 ust. 1 pkt. 5 (odbycie szkolenia zakończonego zdanym egzaminem). Patrz: K. Przewalska, M. Orlicki, Nowe prawo …, s 371. 209 We wcześniejszych materiałach powyższa zmiana nie była proponowana. Postulowano wyłączenie spod zakresu dyrektywy zawieranie ubezpieczeń komunikacyjnych przez podmioty zajmujące się wynajmem samochodów. Wprowadzenie dodatkowych zwolnień zostało negatywnie zaopiniowanie. W opinii BIPAR ewentualne wyłączenia powinny mieć charakter przedmiotowy. Zakresem dyrektywy powinna zostać objęta dystrybucja ubezpieczeń przez Internet. Organizacja opowiedziała się za włączeniem biur podróży w zakres definicji. Za pozostawieniem dotychczasowych zwolnień opowiedziało się CEA, ponieważ proste produkty ubezpieczeniowe mogą być dystrybuowane bez spełniania wszystkich wymogów przewidzianych przez dyrektywę. Wprowadzenie zasady indeksacji należy ocenić pozytywnie, ale ograniczenie rodzajów umów ubezpieczeń, jakie mogą być dystrybuowane na zasadach innych niż określone w dyrektywie wydaje się nadmiernym zawężeniem wyłączeń przedmiotowych. Jeżeli powyższa propozycja wejdzie w życie będzie trzeba wprowadzić zmiany do art. 3 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Może to ograniczyć dostępność ubezpieczeń turystycznych. Działalność podmiotów dystrybuujących ubezpieczenia na podstawie art. 3 ust 2 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym (biur turystycznych) nie powinna jednak być zakazywana ale wymaga daleko idących zmian. Obecnie te podmioty nie muszą spełniać żadnych z wymogów zawodowych i informacyjnych przewidzianych dla pośredników ubezpieczeniowych. Do ich działalności nie mają zastosowania również artykuły 6a (składki ubezpieczeniowe przyjęte przez pośrednika nie traktuje się jako wpłacone ubezpieczycielowi) oraz 11 (ubezpieczyciel odpowiada za ich działalność, nie może powołać się na art. 429 Kodeksu cywilnego). Nie jest uregulowana kwestia nadzoru nad tymi podmiotami. Sprawia to, że prawa poszukujących ochrony ubezpieczeniowej są znacznie gorzej chronione. Nie istnieją instrumenty je zabezpieczające takie jak wprowadzenie zasady, ze za ich działania odpowiada ubezpieczyciel lub posiadania polisy odpowiedzialności cywilnej. Podczas ewentualnych prac nad nowelizacją ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym należy uregulować kwestie związane z likwidacją szkód. W punkcie 12 preambuły dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego m.in. znajduje się wyłączenie zawodowego zarządzania roszczeniami wobec ubezpieczycieli. Brak takiego zastrzeżenia w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym w istotny sposób rozszerza jej zakres. Zmiany też mają nastąpić w definicji pośrednictwa ubezpieczeniowego zawartej w art. 2 ust 3 dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego. Zgodnie z aktualnie 210 obowiązującą pośrednictwo ubezpieczeniowe oznacza działalność polegającą na wprowadzaniu, proponowaniu lub przeprowadzaniu innych prac przygotowawczych do zawarcia umów ubezpieczenia lub zawieraniu takich umów lub udzielaniu pomocy w administrowaniu i wykonywaniu takich umów, w szczególności w przypadku roszczenia. Działalność taka nie jest uważana za pośrednictwo ubezpieczeniowe, jeżeli jest podejmowana przez ubezpieczyciela lub jego pracownika, za którego pełną odpowiedzialność ponosi pracodawca. Nie jest również uważana za pośrednictwo ubezpieczeniowe działalność polegająca na okazjonalnym dostarczaniu informacji w kontekście innej działalności zawodowej pod warunkiem, że celem tej działalności nie jest udzielanie klientowi pomocy w zawieraniu lub wykonywaniu umowy ubezpieczenia, zawodowe zarządzanie roszczeniami zakładu ubezpieczeń i wycena szkody oraz rozpatrywanie roszczeń przez biegłych. W art. 2 ust 1 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym znajduje się definicja pośrednictwa ubezpieczeniowego zgodnie, z którą polega ono na wykonywaniu przez pośrednika za wynagrodzeniem czynności faktycznych lub czynności prawnych związanych z zawieraniem lub wykonywaniem umów ubezpieczenia. W ustępie 2 jest określone, że może być wykonywane jedynie przez agentów ubezpieczeniowych i brokerów ubezpieczeniowych ze ściśle określonymi wyjątkami. Artykuł 4 zawiera uzupełnienie definicji poprzez określenie, czym są działalność agencyjna i działalność brokerska. Definicja pośrednictwa ubezpieczeniowego w dyrektywie ma zostać rozszerzona i miałaby obejmować również doradztwo ubezpieczeniowe400. Doprecyzowano również, co nie jest pośrednictwem ubezpieczeniowym. Za pośrednictwo ubezpieczeniowe nie byłoby uważane ogólne doradztwo w zakresie produktów ubezpieczeniowych, przekazywanie informacji o poszukujących ochrony ubezpieczeniowej ubezpieczycielom lub pośrednikom ubezpieczeniowym. Podkreślono, że strony internetowe przedstawiające jedynie informacje o produktach i usługach ubezpieczeniowych lub dane teleadresowe pośredników ubezpieczeniowych i ubezpieczycieli nie podlegają reżimowi dyrektywy. Za pośrednictwo ubezpieczeniowe nie powinno być uważane okazjonalne dostarczanie informacji pod warunkiem, że celem tej czynności nie jest udzielanie pomocy w zawieraniu lub wykonywaniu ubezpieczeń, zarządzaniu roszczeniami lub likwidacja szkód. Za pośrednictwo ubezpieczeniowe uznano natomiast opracowywanie i przetwarzanie danych biometrycznych 400 Więcej na temat doradztwa ubezpieczeniowego w Chróścicki A., Pośrednictwo a doradztwo ubezpieczeniowe część 1, Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 20 maja 2008 r. oraz Chróścicki A., Pośrednictwo a doradztwo ubezpieczeniowe część 2, Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 03 czerwca 2008. 211 w programach emerytalnych. Wprowadzono wymóg, że przed zawarciem umowy ubezpieczenia wszyscy dystrybutorzy są zobowiązani do zapewnienia poszukującym ochrony ubezpieczeniowej odpowiednich i jasnych informacji, które wystarczą do podjęcia świadomych decyzji. Muszą również poinformować o charakterze świadczonych przez siebie usług. Ze względu na podobieństwa pomiędzy unijną i polską definicją pośrednictwa ubezpieczeniowego podobne zmiany jak w dyrektywie będzie trzeba wprowadzić do polskiego prawa. W pierwszej kolejności do ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym oraz ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Doprecyzowanie definicji pośrednictwa ubezpieczeniowego i zakresu stosowania dyrektywy pozwoli uniknąć wielu problemów interpretacyjnych. Stworzy jasne i czytelne ramy dla publikowania informacji o ubezpieczeniach oraz ich dystrybutorach w Internecie. Wprawdzie podział na agentów ubezpieczeniowych i brokerów ubezpieczeniowych jest w Polsce utrwalony, ale nie jest dostosowany do wymagań dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego, w coraz mniejszym stopniu odpowiada realiom rynkowym401. Należy zrezygnować z istnienia agentów ubezpieczeniowych. Zamiast nich ustanowić instytucję zależnego pośrednika ubezpieczeniowego w rozumieniu art. 2 ust 7 dyrektywy. Zależny pośrednik ubezpieczeniowy byłby to podmiot prowadzący działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego na rzecz i w imieniu jednego lub większej liczby ubezpieczycieli, w przypadku produktów ubezpieczeniowych niebędących wobec siebie konkurencyjnymi. Pośrednicy ubezpieczeniowi z tej kategorii nie powinni pobierać składek lub kwot przeznaczonych dla poszukującego ochrony ubezpieczeniowej i za ich działalność pełną odpowiedzialność ponosić powinien ubezpieczyciel. Zależnym pośrednikiem finansowym może być również osoba, która prowadzi działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego dodatkowo do podstawowej działalności zawodowej, jeżeli ubezpieczenie ma charakter uzupełniający w stosunku do towarów lub usług dostarczanych w ramach podstawowej działalności zawodowej. Jeżeli wprowadzono by kategorię zależnego pośrednika ubezpieczeniowego w tej formie mogłoby działać wiele podmiotów, które działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego wykonują, jako uzupełniającą. Przede wszystkim banki, spółdzielcze kasy oszczędnościowokredytowe czy dealerzy samochodowi. Jeżeli opór przed likwidacją instytucji agenta 401 Por. Mintoft-Czyż T., Anachroniczna definicja pośrednictwa, Gazeta Bankowa, marzec 2004. 212 ubezpieczeniowego byłby zbyt duży należy przynajmniej zrezygnować z instytucji tzw. multiagenta, ponieważ istnieje zbyt duży konflikt interesów. Jeżeli zostałaby podjęta decyzja o zachowaniu instytucji agenta ubezpieczeniowego należy zmienić system kształcenia i weryfikowania umiejętności. Model obecnie funkcjonujący nie sprawdza się. Ubezpieczyciele odpowiadają za szkolenie, egzaminowanie, weryfikację kwalifikacji oraz nadzór nad agentami ubezpieczeniowymi. Znacznie lepszym systemem jest ten przyjęty w stosunku do brokerów ubezpieczeniowych. Niestety, ze względu na liczbę agentów ubezpieczeniowych, byłyby olbrzymie kłopoty w jego implementacji, więc proponuję wprowadzenie wysokich wymagań dla osób przeprowadzających szkolenie oraz członków komisji egzaminacyjnych. Należy też przyznać większe uprawnienia organowi nadzoru odnośnie kontrolowania szkoleń i egzaminów. W szczególności prawo do ich unieważniania. Zmian wymaga również kwestia nadzoru nad pośrednikami ubezpieczeniowymi. Organ nadzoru powinien sprawować nadzór nad wszystkimi rodzajami pośredników ubezpieczeniowych. Należy uregulować kwestię nadzoru nad pośrednikami ubezpieczeniowymi działającymi w ramach swobody świadczenia usług. Obecny system nie zdaje egzaminu W projekcie nowej dyrektywy niezmieniona została zasada obowiązkowego rejestrowania pośredników ubezpieczeniowych402. Dobrze, że postuluje się obowiązkowe udostępnianie informacji zawartych w rejestrze on-line. W Polsce, mimo że rejestr prowadzony jest w formie elektronicznej, a od 2010 r. wnioski do niego składane są on-line informacje z rejestru udzielane są w anachroniczny sposób - głównie przez telefon i listownie. A przecież niezwykle ważne dla konsumentów jest, aby weryfikacja uprawnień pośrednika ubezpieczeniowego mogła być możliwa nie tylko w godzinach pracy urzędu. Ze względu na objęcie zakresem dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego bezpośredniego kanału dystrybucji możliwe jest wprowadzenie obowiązku rejestrowania pracowników. Wielu respondentów wyraziło poparcie dla włączenia w zakres dyrektywy dystrybucji bezpośredniej. EIOPA zgodziło się na objęcie zakresem dyrektywy bezpośredniej dystrybucji ubezpieczeń z zastrzeżeniem jednak, że pracownicy ubezpieczycieli nie powinni podlegać obowiązkowi rejestracji, a za ich działalność i weryfikację kwalifikacji powinien odpowiadać pracodawca. Podobne stanowiska zostały 402 Przedstawiciele środowiska ubezpieczeniowego opowiadali się wprowadzeniem rejestru pośredników ubezpieczeniowych już od wielu lat. Por. R. Fulneczek, Pośrednictwo ubezpieczeniowe w świetle noweli do ustawy o działalności ubezpieczeniowej, Prawo Asekuracyjne 1995, nr 4, str. 58. 213 przedstawione przez BIPAR i CEA. Podkreślono, że ubezpieczyciele podlegają wymogom dyrektywy Solvency II co w znacznym stopniu zabezpiecza interesy poszukujących ochrony ubezpieczeniowej. Wydaje się za zasadne objęcie obowiązkiem rejestracji pracowników ubezpieczycieli pracujących poza lokalem przedsiębiorstwa. O ile nie ma potrzeby weryfikowanie uprawnień w rejestrze osób pracujących w lokalach ubezpieczycieli lub na ich infoliniach1 to w przypadku osób, pracujących na innych warunkach taki wymóg byłby korzystny dla ochrony poszukujących ochrony ubezpieczeniowej. Zmiany powinny dotyczyć również obecnie obowiązującego zakresu udzielania informacji z rejestru pośredników ubezpieczeniowych. Zakres danych określony w art. 37 ust 5 i6 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym dotyczących pośredników ubezpieczeniowych powinien być rozszerzony o informację, od kiedy pośrednik posiada stosowne uprawnienia. Informacje udzielane z rejestru na temat osób fizycznych wykonujących czynności agencyjne mają zdecydowanie zbyt mały zakres. Należy ich udzielać na wzór tych o agentach ubezpieczeniowych oraz rozszerzyć je o informację na rzecz, których ubezpieczycieli mogą prowadzić akwizycję. Jest to szczególnie ważne ze względu, że jedna osoba fizyczna może współpracować z kilkoma agentami ubezpieczeniowymi. Dodatkowo agent ubezpieczeniowy nie musi upoważniać z nim współpracujących osób fizycznych wykonujących czynności agencyjne do akwizycji na rzecz wszystkich ubezpieczycieli, z którymi ma podpisane umowy agencyjne. Za niezgodne z dyrektywą (zarówno z obowiązującą jak i opracowywaną) należy uznać rozwiązanie, o którym mowa w art. 37 ust 6a ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, że część informacji znajdujących się w rejestrze może być ujawniana za pośrednictwem Polskiej Izby Ubezpieczeń. Takie rozwiązanie jest niezgodne z art. 3 ust 2 dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego, który dopuszcza wprawdzie stworzenie kilku rejestrów, ale w sposób wyraźny określa, że powinien istnieć jeden punkt informacji. Niepotrzebnie komplikuje to obieg informacji. W celu złagodzenia konfliktów interesów Komisja Europejska zaproponowała modyfikację obowiązków informacyjnych. Komisja zaproponowała wprowadzenie obowiązków informacyjnych na wzór tych przewidzianych w MIFID 403. Jednak respondenci negatywnie się do tego odnieśli argumentując, że są zbyt duże różnice pomiędzy produktami 403 Directive 2004/39/Ec of the European Parliament and of Tthe Council of 21 April 2004 on markets in financial instruments amending Council Directives 85/611/EEC and 93/6/EEC and Directive 2000/12/EC of the European Parliament and of the Council and repealing Council Directive 93/22/EEC. 214 inwestycyjnymi a ubezpieczeniowymi. W rezultacie w projekcie nowej dyrektywy nie proponuje się takiego rozwiązania. Zmiany dotyczą zakresu udzielanych informacji. Dodatkowo CEA przedstawiła 6 zasad na podstawie, których powinna odbywać się dystrybucja ubezpieczeń (niezależnie od kanału dystrybucji): musi być ukierunkowana na uczciwe traktowanie poszukujących ochrony ubezpieczeniowej, dystrybutor powinien doradzać (również z własnej inicjatywy), poszukujący ochrony ubezpieczeniowej powinien zostać poinformowany o rodzaju świadczonej usługi, usługa powinna opierać się na analizie potrzeb poszukujących ochrony ubezpieczeniowej, dystrybutor musi dobrze znać oferowany produkt i być wstanie go opisać, poszukujący ochrony ubezpieczeniowej powinien posiadać informacje wystarczające do podjęcia świadomej decyzji. Objęcie pracowników ubezpieczycieli spowodowałoby wzrost obciążeń administracyjnych bez poprawy sytuacji poszukujących ochrony ubezpieczeniowej. Obowiązki informacyjne pośrednika ubezpieczeniowego są rozbudowane i szczegółowo określone. Agent ubezpieczeniowy jest zobowiązany do poinformowania o zakresie pełnomocnictwa udzielonego mu przez ubezpieczyciela, o liczbie i nazwach ubezpieczycieli, swojej firmie oraz siedzibie, wpisie do rejestru pośredników ubezpieczeniowych oraz o ewentualnych powiązaniach kapitałowych z ubezpieczycielem. Broker ubezpieczeniowy musi poinformować poszukującego ochrony ubezpieczeniowej o firmie, pod którą wykonuje działalność brokerską, adresie siedziby, wpisie do rejestru pośredników ubezpieczeniowych, i sposobie sprawdzenia tego faktu, okazywać zezwolenie oraz informować o ewentualnych powiązaniach kapitałowych z ubezpieczycielem. Zgodnie z art. 4a ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym wszelkie informacje powinny być przekazane: pisemnie lub za pomocą innego trwałego nośnika informacji dostępnego dla poszukującego ochrony ubezpieczeniowej albo klienta; w sposób jasny, dokładny i zrozumiały; w języku urzędowym państwa członkowskiego Unii Europejskiej, w którym umowa ubezpieczenia jest zawierana lub innym języku, na który wyrażą zgodę strony umowy. Niestety osoby fizyczne wykonujące czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego są zobowiązane do okazywania jedynie dokumentu upoważniającego je do działania w imieniu pośrednika ubezpieczeniowego. Zmniejsza to ochronę poszukujących ochrony ubezpieczeniowej. Chyba najbardziej kontrowersyjną, przynajmniej w Polsce, zmianą odnośnie pośredników ubezpieczeniowych jest wprowadzenie zasady, że poszukujący ochrony 215 ubezpieczeniowej ma prawo do poznania wysokości wynagrodzenia pośrednika. Pośrednik ubezpieczeniowy miałby poinformować poszukującego ochrony ubezpieczeniowej o powyższym prawie. Ubezpieczający miałby prawo do informacji o wynagrodzeniu pośrednika również w trakcie trwania umowy ubezpieczenia. Projekt dyrektywy dokładnie reguluje, że ujawnione powinny być wszystkie rodzaje wynagrodzenia. Jeżeli nie ma możliwości ujawnienia wynagrodzenia poszukujący ochrony ubezpieczeniowej powinien zostać poinformowany o otrzymywanych benefitach i sposobie kalkulacji wynagrodzenia. Duże zmiany w dystrybucji ubezpieczeń (szczególnie z punktu widzenia poszukujących ochrony ubezpieczeniowej) nastąpią po wprowadzeniu obowiązków informacyjnych dla bezpośredniego kanału. Przed zawarciem (lub zmianą) umowy ubezpieczenia poszukujący ochrony ubezpieczeniowej musiałby zostać poinformowany o nazwie i adresie ubezpieczyciela, statusie pracownika, zakresie jego pełnomocnictw, procedurach reklamacyjnych i możliwości pozasądowych sposobach rozwiązywania konfliktów. Na życzenie mógłby się dowiedzieć o kosztach związanych z wynagrodzeniem pracownika, procesem dystrybucji oraz marketingiem i administracją. Wprowadzenie obowiązków informacyjnych z pewnością poprawi prawa konsumentów. Wyrówna obciążenia obu kanałów dystrybucji. Państwo określi minimalne kwalifikacje pracowników ubezpieczycieli. Jednak wprowadzenie obowiązku informowania o kosztach działalności ubezpieczyciela może mieć skutek odwrotny od zamierzonego. Przynajmniej część poszukujących ochrony ubezpieczeniowej w wyborze ochrony ubezpieczeniowej będzie kierować się ich wysokością, a nie zakresem ochrony, wysokością składki, jakością obsługi. Prawo poszukującego ochrony ubezpieczeniowej do informacji o kosztach ubezpieczycieli i wynagrodzeniu pośredników ubezpieczeniowych ma być zapisem zwiększającym ochronę konsumenta. Jednak (przynajmniej w Polsce) może przynieść skutek odwrotny od zamierzonego. Istnieje poważne ryzyko, że polscy konsumenci poinformowani o tym, że nawet kilkadziesiąt procent składki stanowi wynagrodzenie pośrednika zrezygnują z zawarcia umowy ubezpieczenia. Tym samym nie będą posiadali ochrony ubezpieczeniowej. Wielu poszukujących ochrony ubezpieczeniowej będzie wybierało ofertę ubezpieczyciela lub pośrednika ubezpieczeniowego ze względu na wysokość kosztów lub wynagrodzenia. Na dalszy plan może zejść zakres ochrony ubezpieczeniowej oraz jakość obsługi. Należy też zaznaczyć, że inne instytucje finansowe oraz inni pośrednicy finansowi nie muszą podawać tego rodzaju informacji. 216 Żadna z trzech organizacji nie oponowała przeciw wprowadzeniu wymogu informowania przez pośredników ubezpieczeniowych o swoim wynagrodzeniu. EIOPA podkreśliła, że prawo żądania powyższej informacji powinno istnieć również po rozwiązaniu umowy ubezpieczenia oraz, że podobnymi wymogami powinien zostać obarczony bezpośredni kanał dystrybucji. Podobne stanowisko przedstawił BIPAR. CEA obecne przepisy dotyczące konfliktów interesów określiło jako wystarczające. Dopuściła jednak możliwość wprowadzenia obowiązku informowaniu o wynagrodzeniu. Zmian wymagają obowiązki informacyjne pośredników ubezpieczeniowych określone w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Chodzi przede wszystkim o wprowadzenie obowiązku przekazywania równie szerokiego zakresu danych przez osobę fizyczną wykonującą czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego, co sam pośrednik ubezpieczeniowy. Korekty wymaga zakres informacji udzielanych przez pośrednika ubezpieczeniowego tak, aby był zgodny z art. 12 dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego 404. W projekcie dyrektywy wprowadza się również definicje takich pojęć jak outsourcing, klient, wynagrodzenie, małe i średnie przedsiębiorstwa, doradztwo ubezpieczeniowe, porada ubezpieczeniowa, rzetelna porada ubezpieczeniowa, dystrybucja produktu ubezpieczeniowego bez porady, produkt ubezpieczeniowy. Zmieniono definicje pojęć: zakład ubezpieczeń, zakład reasekuracji, duże ryzyka (odwołują się teraz do postanowień Solvency II), rodzime państwo członkowskie, przyjmujące państwo członkowskie, trwały nośnik informacji. Wiele z powyższych definicji zostało dostosowanych do innych dyrektyw. Sprecyzowanie co oznaczają powyższe pojęcia z pewnością wpłynie pozytywnie na prawo państw członkowskich. Pozwoli uniknąć wielu wątpliwości interpretacyjnych. Duże znaczenie ma wprowadzenie definicji outsourcingu. Zgodnie z nią pośrednicy ubezpieczeniowi mieliby w pełni odpowiadać za działania podmiotów, którym zlecają określone zadania. Outsouring nie mógłby prowadzić do istotnego zwiększenia ryzyka operacyjnego; pogorszenia możliwości monitorowania działalności pośrednika ubezpieczeniowego; obniżenia jakości świadczonych usług dla poszukujących ochrony ubezpieczeniowej. Nie jest jednak określone, jakie wymogi mieliby spełniać zleceniobiorcy. Wprowadzono jedynie wymóg ich rejestracji. Sugeruje to, że również będą musieli posiadać status pośrednika ubezpieczeniowego. W polskim prawie brak jest przepisów regulujących zlecanie działalności agencyjnej przez agentów ubezpieczeniowych. Istnieje lakoniczny art. 25 ustawy o pośrednictwie 404 Odmiennie P. Bałasz, K. Szaniawski, Ustawa o pośrednictwie …, s. 88. 217 ubezpieczeniowym, który przewiduje, że brokerzy ubezpieczeniowi mogą zlecać niektóre czynności innym podmiotem. Nie określa jednak dokładnie, jakie to mają być czynności ani jakie kwalifikacje mają posiadać zleceniobiorcy. Także inne definicje zawarte w projekcie dyrektywy powinny zostać wprowadzone do polskiego prawa dotyczącego pośrednictwa ubezpieczeniowego. Wiele proponowanych przepisów dotyczy działalności transgranicznej pośredników ubezpieczeniowych. Zgodnie z nimi państwo członkowskie powinno zgłosić Komisji problemy z rozpoczynaniem i prowadzeniem działalności pośrednictwa ubezpieczeniowego na terenie państw trzecich. W tej sytuacji Komisja może zwrócić się do Rady, aby ta udzieliła mandatu państwu zgłaszającego problem do prowadzenia negocjacji z państwem stwarzającym bariery dla działalności transgranicznej pośrednictwa ubezpieczeniowego. W projekcie jest wiele przepisów ograniczających możliwość tworzenia barier administracyjnych dla pośredników ubezpieczeniowych z innych państw. Sprecyzowano, jakie informacje powinien przekazywać pośrednik ubezpieczeniowy chcący prowadzić działalność transgraniczną w ramach swobody przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług (m.in. nazwa, dane teleadresowe, państwo, w którym ma być prowadzona działalność, czy i na rzecz, których ubezpieczycieli podmiot prowadzi działalność, zakresie wykonywanej działalności). Są to jedynie podstawowe informacje, rzeczywiście niezbędne do sprawnego funkcjonowania. Proponuje się też wymóg zgłaszania zmian danych. Projekt dyrektywy wprowadza regulacje na podstawie, których państwa członkowskie mogłyby zawierać porozumienia dotyczące wymieniania się informacjami. Umowy miałyby usprawniać obieg informacji o bankructwach i likwidacjach pośredników ubezpieczeniowych. W wielu miejscach propozycje zmian są zbyt nieprecyzyjne, aby można byłoby je zaopiniować. Dotyczy to przede wszystkim regulacji w rozdziale Internal market clause, który umożliwia odstąpienie przez państwo członkowskie, w którym ma działać pośrednik ubezpieczeniowy na podstawie swobody świadczenia usług od niektórych zapisów dyrektywy. Niestety nie sprecyzowano, o które zapisy chodzi. CEA sugerowała, że działalność transgraniczną pośrednictwa ubezpieczeniowego można wesprzeć poprzez rozpowszechnianie informacji o zasadach na jakich działają pośrednicy. W celu przyspieszenia procesu przesyłania informacji należy wprowadzić elektroniczny obieg dokumentów. Przynajmniej niektóre postanowienia Protokołu Luksemburskiego można włączyć do tekstu dyrektywy. EIOPA opowiedziała się za pozostawieniem dotychczasowego systemu polegającego na zgłaszaniu chęci prowadzenia działalności transgranicznej, ponieważ umożliwia to publikowanie danych tych pośredników 218 ubezpieczeniowych. Powinno wprowadzić się możliwość elektronicznego zgłaszania oraz zrezygnować z okresu oczekiwania. Nowe przepisy regulujące działalność transgraniczną nie wpłyną w istotny sposób na polskie prawo i rynek pośrednictwa ubezpieczeniowego, ponieważ Polska nie stwarza barier dla tego typu działalności. W Polsce najpoważniejszym problemem związanym z działalnością transgraniczną pośredników ubezpieczeniowych jest założenie przyjęte przez polskiego prawodawcę, że tylko agenci ubezpieczeniowi i brokerzy ubezpieczeniowi (lub podmioty o analogicznych statusach) mogą korzystać ze swobody świadczenia usług. Ze względu, że dyrektywa w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego nie wymaga podziału na agentów ubezpieczeniowych i brokerów ubezpieczeniowych w wielu krajach mogą działać pośrednicy ubezpieczeniowi, którzy będą mieli inne statusy. Na przykład jeden pośrednik może posiadać prawo do reprezentowania ubezpieczyciela lub poszukującego ochrony ubezpieczeniowej. Problemów wynikających z założenia, że wszyscy pośrednicy ubezpieczeniowi mają się „zmieścić” w definicji agenta ubezpieczeniowego lub brokera ubezpieczeniowego jest wiele. De lege lata podmiot z innego państwa członkowskiego niż Polska musi spełniać wymogi określone dla agentów ubezpieczeniowych (posiadanie statusu przedsiębiorcy, zawarcie z ubezpieczycielem umowy agencyjnej) lub brokerów ubezpieczeniowych (posiadanie statusu przedsiębiorcy, bycie osobą fizyczną lub prawną, działanie w imieniu poszukującego ochrony ubezpieczeniowej, niezależność od ubezpieczycieli). Założenie, że w innych państwach istnieje podział na agentów ubezpieczeniowych i brokerów ubezpieczeniowych jest widoczne również w art. 17 i 32 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Zgodnie z art. 17 pkt. 3 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym agent ubezpieczeniowy w swoim zgłoszeniu zawiera m.in. dane ubezpieczyciela w imieniu lub na rzecz, którego będzie wykonywał działalność agencyjną405. Wymóg zawarty w projekcie dyrektywy podawania informacji o zakresie działalności oraz o ubezpieczycielach, z którymi współpracuje pośrednik może oznaczać, że działalność transgraniczna pośrednictwa ubezpieczeniowego nie może być szersza niż w kraju rejestracji. To rozwiązałoby wiele problemów związanych z tego typu działalnością, które powstają podczas analizy polskich przepisów. Jednak taka interpretacja ma wątłe podstawy i wskazane 405 Nie wiadomo po co organowi nadzoru te dane (podobnie jak dane dotyczące adresów miejsc w których będzie prowadzona działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego o których mowa w art. 17 pkt. 3 ust. 2 i art. 32 pkt. 3 ust. 2) – brak jest jakichkolwiek zapisów o udostępnianiu tych danych innym podmiotom. 219 jest stworzenie definicji swobody przedsiębiorczości i świadczenia usług pośrednictwa ubezpieczeniowego. Z analizy dokumentów Komisji Europejskiej oraz opinii na ich temat wynika, że w projekcie dyrektywy mogą pojawić się definicje swobody świadczenia usług oraz świadczenia przedsiębiorczości w zakresie pośrednictwa ubezpieczeniowego. W projekcie doprecyzowano konieczność podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez pośredników ubezpieczeniowych. Wszystkie osoby zaangażowane w dystrybucję bezpośrednią miałyby posiadać odpowiednią wiedzę i właściwe umiejętności. Miały by uczestniczyć w szkoleniach. Polskie przepisy dotyczące szkoleń zawodowych, mimo wielu wad, mogłyby pozostać w dotychczasowej formie. Należałoby doprecyzować, jakie sankcje grożą za nie realizowanie obowiązku ich odbywania. Należałoby nimi objąć pracowników ubezpieczycieli. Konieczność doskonalenia umiejętności zawodowych przez odbywanie raz na trzy lata szkolenia zawodowego jest wprowadzona przez art. 4c ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym oraz wydane na jego postawie rozporządzenie406. Zgodnie z powyższymi przepisami każda osoba wykonująca czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego zobowiązana jest do przechodzenia szkolenia, co trzy lata. Niestety nie określono, jakie podmioty mają przeprowadzać szkolenia. Nie sprecyzowano również, jakie kwalifikacje powinny posiadać osoby prowadzące szkolenie. Z wymogu, że ich doświadczenie zawodowe jest opisane na zaświadczeniu o ukończeniu szkolenia niewiele wynika. Należy także określić czy (i kto) ma kontrolować owe szkolenia. W nowej dyrektywie prawdopodobnie będzie uregulowana dystrybucja PRIPs407. Jednak brak jest propozycji konkretnych rozwiązań. Brak też definicji takich produktów. Z tego względu nie można ich omówić. W projekcie nowej dyrektywy nie zdecydowano się na przyjęcie radykalnego rozwiązania, jakim byłoby wprowadzenie jednakowych regulacji pośrednictwa ubezpieczeniowego we wszystkich państwach członkowskich. Podczas prac nad dyrektywą 406 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 4 lipca 2005 r. w sprawie przeprowadzania szkoleń zawodowych osób wykonujących czynności agencyjne albo czynności brokerskie, Dz.U. 2005 nr 125 poz. 1052. 407 Określenie Package Retails Insurance Products w tłumaczone dosłownie oznacza Pakietowe Detaliczne Produkty Inwestycyjne (por. wywiad z Karelem Van Hulle dostępny na stronie http://www.polbrokers.pl/navigation/prasa/pliki/Wywiad_Karel_Van_Hulle_06_2011.pdf)..Można również ją przetłumaczyć jako produkty inwestycyjne na życie (Pismo Polskiej Izby Ubezpieczeń pt. Dokumenty konsultacyjne otrzymane z Ministerstwa Finansów i Komisji Europejskiej dotyczące proponowanej struktury nowej wersji dyrektywy o pośrednictwie ubezpieczeniowym oraz sprzedaży direct w działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (IMD II) z dnia 27 kwietnia 2011 r.) lub jak proponuje Komisja Nadzoru Finansowego Strukturyzowane produkty inwestycyjne (za stroną http://www.knf.gov.pl/o_nas/wspolpraca_miedzynarodowa/unia/regulacje_i_dokumenty_powiazane/strukturyzo wane_produkty_inwestycyjne.html). 220 wprawdzie pojawił się postulat jednolitej regulacji, ale w najbliższym czasie prawdopodobnie nie zostanie zrealizowany. Wiele podmiotów, które wypowiedziały się na temat proponowanych regulacji podkreślało, że dystrybucja ubezpieczeń w poszczególnych krajach zbyt różni się między sobą. Próba ich ujednolicenia negatywnie wpłynęłaby na rozwój pośrednictwa ubezpieczeniowego, całego rynku ubezpieczeniowego oraz prawa poszukujących ochrony ubezpieczeniowej. Dobrze, że podmioty uczestniczące w procesie tworzenia nowego prawa zdają sobie sprawę z wielu problemów, jakie towarzyszą działalności transgranicznej pośredników ubezpieczeniowych i znaczna część proponowanych zapisów ma je, przynajmniej częściowo, rozwiązać. Projekt dyrektywy nie jest jeszcze skończony. Konieczna jest dalsza dyskusja nad zmianami. Należy stworzyć definicję PRIPs, zastanowić się nad tym czy wprowadzać osobne regulacje dotyczące dystrybucji tych produktów. Obecnie proponowane przepisy dotyczące działalności transgranicznej również wymagają dopracowania. Nie można ich odpowiednio zinterpretować i omówić, ponieważ w wielu miejscach są bardzo nieprecyzyjne. Konieczność nowelizacji ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowej (oraz prawdopodobnie innych aktów prawnych) stwarza szansę na uporządkowanie regulacji dotyczących dystrybucji ubezpieczeń w Polsce. Obecnie obowiązujące regulacje są niewystarczające, niewłaściwe a nawet sprzeczne z najważniejszym aktem prawnym regulującym dystrybucję ubezpieczeń, jakim jest ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Zmienić należy podejście do pośrednictwa ubezpieczeniowego. Komisja Nadzoru Finansowego oraz Polska Izba Ubezpieczeń powinny z większą starannością opracowywać dane dotyczące dystrybucji ubezpieczeń. Nie dopuszczalne jest, aby cały czas w publikacjach na ten temat były podawane podmioty, które nie mogą pośredniczyć w zawieraniu ubezpieczeń. Niestety, mimo że liczba podmiotów, które mogą uczestniczyć w procesie dystrybucji ubezpieczeń ma charakter zamknięty zawsze pojawia się pozycja „inne kanały dystrybucji”. Do 2003 r. do innych kanałów dystrybucji wliczano zawieranie umów ubezpieczenia za pomocą telefonu oraz przez Internet408. Po 2003 r. te kanały dystrybucji są wyszczególnione. Prawdopodobnie jest to spowodowane ich rozwojem. Należy zaznaczyć, że ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym nie jest całkowicie zgodna z obecnie obowiązującą dyrektywą w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego. Polski ustawodawca nie zdecydował się np. na wprowadzenie kategorii zależnych pośredników 408 ubezpieczeniowych. Zamiast tego wprowadził podział na agentów Por. J. Witkowska, Kanały dystrybucji …, s. 41. 221 ubezpieczeniowych i brokerów ubezpieczeniowych, który nie jest w pełni dostosowany do przepisów dyrektywy szczególnie w zakresie działalności transgranicznej. Podczas nowelizowania przepisów należy zastanowić się nad zmianą kategorii pośredników ubezpieczeniowych. Trudno dziś wyrokować, jakie dokładnie przepisy znajdą się w dyrektywie w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego. Powyższe omówienie zmian w dyrektywie jedynie sygnalizuje niektóre problemy. Już teraz trzeba analizować dotychczasowe i przyszłe regulacje prawne, aby uniknąć błędów podczas nowelizowania polskich przepisów dotyczących pośrednictwa ubezpieczeniowego oraz dystrybucji ubezpieczeń. Brak wnikliwych, rzetelnych opracowań dotyczących dystrybucji ubezpieczeń skutkuje niewłaściwymi regulacjami i wieloma problemami praktycznymi. Właściwe opracowanie tego zagadnienia umożliwi stworzenie prawidłowych regulacji prawnych, które będą logiczne i spójne. Będą dotyczyły wszystkich możliwych sposobów dystrybucji ubezpieczeń. Zasada minimalnej harmonizacji, która najprawdopodobniej, będzie nadal obowiązywała umożliwia dużą elastyczność w przygotowywaniu przepisów. Można to wykorzystać, aby nowe regulacje odpowiednio chroniły interesy poszukujących ochrony ubezpieczeniowej, ale także umożliwiały rozwój pośrednictwa ubezpieczeniowego, a tym samym całego rynku ubezpieczeniowego. Dyskusja nad zmianami w przepisach dotyczących pośrednictwa ubezpieczeniowego dopiero rozpoczyna się w Polsce. Zagadnieniem zajęła się Komisja ds. pośrednictwa ubezpieczeniowego Polskiej Izby Ubezpieczeń409. Komisja postuluje wprowadzenie szeregu zmian do ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, które jednak nie wynikają z projektu dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego. Do najważniejszych zmian należy zaliczyć propozycję określenia multiagenta jako pośrednika ubezpieczeniowego, który ponosi odpowiedzialność za swoją działalność. Jako uzasadnienie tego stanowiska komisja podaje chęć wyeliminowania patologii na rynku pośrednictwa związanych z działaniem multiagencji, które sprzedają produkty konkurencyjne, lecz często kierują się kryterium otrzymywanej prowizji, a nie przydatności i dopasowania produktu dla potrzeb klienta. Zdaniem Komisji zmiana ta jest konieczna ze względu na zapisy dyrektywy rozróżniające rodzaje pośredników w odniesieniu do ich zależności bądź niezależności wobec zakładu ubezpieczeń. 409 Stanowisko Komisji podaję za dokumentem z 3 listopada 2011 r. pt.: Ustalenia z otwartego posiedzenia komisji ds. pośrednictwa ubezpieczeniowego PIU w sprawie dyrektywy IMD II w dniu 25 października 2011 r. Dokument w posiadaniu autora. 222 Działalność osób fizycznych wykonujących czynności agencyjne również została określona jako niezgodna z dyrektywą w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego, ponieważ w obecnym prawodawstwie osoby te wykonują czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego, nie będąc agentami ubezpieczeniowymi, (…) jako że zgodnie z nią osoby te są pośrednikami ubezpieczeniowymi. Znaczne zmiany miałyby dotyczyć systemu szkoleń dla pośredników ubezpieczeniowych. Zgodnie ze stanowiskiem Komisji szkolenia i egzaminy dla agentów ubezpieczeniowych oraz multiagentów organizowane powinny być przez ubezpieczycieli, według wypracowanych przez nich i zatwierdzonych przez KNF systemów szkoleniowych. Komisja sprzeciwiła się wprowadzeniu wymogu ujawniania wynagrodzenia otrzymywanego przez pośrednika ubezpieczeniowego. Zdaniem Komisji skomplikowane systemy prowizyjne stosowane przez firmy ubezpieczeniowe w kontekście do wynagrodzeń agentów często uniemożliwiają ujawnienie konkretnej kwoty wynagrodzenia (czy też procentowej wielkości w odniesieniu do składki), lecz również nie umożliwiają wyjaśnienia klientowi w sposób dla niego zrozumiały sposobu obliczania tego wynagrodzenia. Ujawnienie wynagrodzenia może stanowić element niepotrzebnie „zniechęcający” klienta, a praktyka taka nie jest stosowana w innych dziedzinach usług czy sprzedaży. Negatywnie została również zaopiniowana propozycja objęcia zakresem dyrektywy bezpośredniego kanału dystrybucji ubezpieczeń. Zdaniem Komisji regulacje takie oznaczają to, że zarówno pracownicy zakładów ubezpieczeń jak i np. banki będą obowiązywały uregulowania w zakresie zdobycia koniecznych uprawnień dla agentów. Komisja ds. pośrednictwa ubezpieczeniowego działająca przy Polskiej Izby Ubezpieczeń zajmuje znaczącą pozycję na rynku pośrednictwa ubezpieczeniowego. Niestety nie zdecydowała się na przygotowanie wyczerpującej analizy jak zmiany w dyrektywie w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego wpłyną na polskie regulacje i rynek pośrednictwa ubezpieczeniowego. Dokument przygotowany przez komisję jest krótki, porusza tylko wybrane zagadnienie. Jest w nim sporo błędów merytorycznych. Niewłaściwa jest argumentacja dotycząca działalności osób fizycznych wykonujących czynności agencyjne. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby te osoby działały na dotychczasowych zasadach, ponieważ wykonują czynności agencyjne w imieniu agentów ubezpieczeniowych. Należy traktować ich jako „pracowników” agentów ubezpieczeniowych, a nie odrębny rodzaj pośrednika ubezpieczeniowego. Stanowisko Komisji jest nielogiczne, ponieważ opowiada się za likwidacją instytucji osoby fizycznej wykonującej czynności agencyjne jednocześnie dopuszczając dalsze istnienie osób fizycznych wykonujących czynności brokerskie. Za 223 niewłaściwe należy uznać stwierdzenie, że po rozszerzeniu zakresu dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego banki, które będą chciały dystrybuować ubezpieczenia, będą musiały uzyskać status pośrednika ubezpieczeniowego. Ten obowiązek istnieje już teraz. Poza tym dyrektywa ma dotyczyć pracowników ubezpieczycieli. Poważne problemy może spowodować realizacja postulatu Komisji - liberalizacja zasad organizowania szkoleń i egzaminów. Ubezpieczyciele mogliby je zbyt duży nacisk kłaść na techniki sprzedażowe. Ewentualnie zbytnio je skrócić. Pozytywnie należy jednak ocenić opracowanie stanowiska w sprawie zmian w dyrektywie w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego, ponieważ nowelizacja dyrektywy wydaję się nieunikniona. Zmiany w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym nie powinny jedynie ograniczyć się do tych wymuszonych przez nowelizację dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego. Jak wspomniałem istnieją co najmniej dwa możliwe sposoby nowelizacji przepisów. Możliwe jest podejście minimalistyczne tzn. takie, które będzie wymagało jedynie niewielkich korekt w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym i niektórych rozporządzeniach. Nie usunie to wszystkich błędów, nieścisłości oraz sprzeczności, jedynie te najważniejsze, najistotniejsze. Wprawdzie podział na agentów ubezpieczeniowych i brokerów ubezpieczeniowych jest w Polsce utrwalony, ale nie jest dostosowany do wymagań dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego410, w coraz mniejszym stopniu odpowiada realiom rynkowym411. Należy zrezygnować z istnienia agentów ubezpieczeniowych. Zamiast nich ustanowić instytucję zależnego pośrednika ubezpieczeniowego w rozumieniu art. 2 ust 7 dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego. Zależny pośrednik ubezpieczeniowy byłby to podmiot prowadzący działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego na rzecz i w imieniu jednego lub większej liczby ubezpieczycieli, w przypadku produktów ubezpieczeniowych niebędących wobec siebie konkurencyjnymi. Pośrednicy ubezpieczeniowi z tej kategorii nie powinni pobierać składek lub kwot przeznaczonych dla poszukującego ochrony ubezpieczeniowej i za ich działalność pełną odpowiedzialność ponosić powinien ubezpieczyciel. Zależnym pośrednikiem finansowym może być również osoba, która prowadzi działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego dodatkowo do podstawowej 410 Dyrektywa w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego wprawdzie przewiduje, że państwa członkowskie umożliwią istnienie kilku typów pośredników ubezpieczeniowych, jednak jak udowodniłem w rozdziale pt. „Pośrednictwo ubezpieczeniowe w ujęciu podmiotowym” przyjęte w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym rozwiązanie nie jest w pełni zgodne z zapisami dyrektywy. 411 Przede wszystkim chodzi tu o formy pośrednictwa opisane w rozdziale pt. „Wybrane formy pośrednictwa ubezpieczeniowego”. 224 działalności zawodowej, jeżeli ubezpieczenie ma charakter uzupełniający w stosunku do towarów lub usług dostarczanych w ramach podstawowej działalności zawodowej. Możliwe są też inne zmiany niż te proponowane przez Komisję ds. pośrednictwa ubezpieczeniowego Polskiej Izby Ubezpieczeń. Jeżeli wprowadzono by, przewidzianą w dyrektywie w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego, kategorię zależnego pośrednika ubezpieczeniowego w tej formie mogłoby działać wiele podmiotów, które działalność pośrednictwa ubezpieczeniowego wykonują, jako uzupełniającą. Przede wszystkim banki, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe czy dealerzy samochodowi. Zależni pośrednicy ubezpieczeniowi mogliby zastąpić agentów ubezpieczeniowych. Jeżeli opór przed likwidacją instytucji agenta ubezpieczeniowego byłby zbyt duży należy przynajmniej zrezygnować z instytucji tzw. multiagenta. W przypadku zachowania instytucji agenta ubezpieczeniowego należy zmienić system kształcenia i weryfikowania umiejętności. System obecnie funkcjonujący nie sprawdza się. Znacznie lepszy jest ten przyjęty w stosunku do brokerów ubezpieczeniowych. Niestety, ze względu na liczbę agentów ubezpieczeniowych, byłyby olbrzymie kłopoty w jego implementacji, więc proponuję wprowadzenie wysokich wymagań dla osób przeprowadzających szkolenie oraz członków komisji egzaminacyjnych. Należy też przyznać większe uprawnienia organowi nadzoru odnośnie kontrolowania szkoleń i egzaminów. W szczególności prawo do ich unieważniania. W ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym należy dokonać wielu korekt w celu uniknięcia nieścisłości oraz przestrzegania zasad poprawnej legislacji. Zmiany powinny dotyczyć już art. 1 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Obecnie, zgodnie z nim, ustawa określa warunki prowadzenia działalności pośredników ubezpieczeniowych. Powinien zawierać stwierdzenie, że określa warunki podejmowania i prowadzenia działalności pośrednictwa ubezpieczeniowego. Korekt wymaga również art. 9 ustawy. Do katalogu przestępstw, które są w nim wymienione powinny być dodane kolejne. Szczególnie chodzi o przepisy karne zawarte w ustawie o działalności ubezpieczeniowej, o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych oraz samej ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Zresztą same przepisy karne zawarte w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym wymagają zmian. Art. 11 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym zezwala na działalność tzw. multiagentów jednak nie reguluje jak mają pogodzić, często sprzeczne, interesy kilku ubezpieczycieli oraz zazwyczaj sprzeczne interesy ubezpieczycieli i poszukujących ochrony ubezpieczeniowej. W praktyce jest to często niemożliwe. Uściślić należy ile umów 225 ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej taki podmiot musi zawrzeć. Z przepisów nie wynika czy tzw. multiagent współpracujący np. z dwoma ubezpieczycielami oferującymi ubezpieczenia działu I oraz dwoma działu II powinien zawrzeć dwie takie umowy czy też jedną. Nie wiadomo czy umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej tzw. multiagenta, który zawarł ją ze względu na współpracę np. z dwoma ubezpieczycielami oferującymi ubezpieczenia działu I chroni również interesy poszukującego ochrony ubezpieczeniowej, który kontaktuje się z tzw. multiagentem z racji, że ten pośredniczy w zawieraniu umów ubezpieczenia jednego ubezpieczyciela działu II. Agenci, którzy pośredniczą w zawieraniu umów ubezpieczeń na rzecz więcej niż jednego ubezpieczyciela powinni przeprowadzać analizę, o której mowa w pkt. 20 preambuły dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego. Należy sprecyzować art. 12 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, aby jednoznacznie z niego wynikało, że udzielenie pełnomocnictwa agentowi ubezpieczeniowemu nie jest obligatoryjne. Zmiany wymaga art. 18 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym na podstawie, którego nadzór nad działalnością agentów ubezpieczeniowych sprawują ubezpieczyciele. Znacznych zmian wymagają obowiązki informacyjne pośredników ubezpieczeniowych. Chodzi tu przede wszystkim o wprowadzenie obowiązku przekazywania równie szerokiego zakresu danych przez osobę fizyczną wykonującą czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego co sam pośrednik ubezpieczeniowy. Korekty wymaga zakres informacji udzielanych przez pośrednika ubezpieczeniowego tak, aby był zgodny z art. 12 dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego. Rozszerzenia wymaga zakres informacji udzielanych z rejestru pośredników ubezpieczeniowych. Bezwzględnie należy udzielać więcej informacji o osobach fizycznych wykonujących czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego. Należy zrezygnować z dwóch ośrodków informacji. To organ prowadzący rejestr pośredników ubezpieczeniowych powinien udzielać wszystkich informacji gromadzonych w rejestrze, łącznie z tymi, o których mowa w art. 42 ust 3 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Korekty wymaga język, jakim jest napisana sama ustawa. Należy zrezygnować z używania zwrotu sprzedaż polis, konsekwentnie używać określenia poszukujący ochrony ubezpieczeniowej. To wszystko przypomina jednak „łatanie” przepisów. Zmiany powinny pójść znacznie dalej. Niewłaściwie ujęta jest kwestia nadzoru nad pośrednikami ubezpieczeniowymi. Organ nadzoru powinien sprawować nadzór nad wszystkimi rodzajami pośredników 226 ubezpieczeniowych. Należy uregulować zasady, na jakich sprawowany jest nadzór nad pośrednikami ubezpieczeniowymi działającymi w ramach swobody świadczenia usług. Obecny system nie zdaje egzaminu Analizy i ewentualnych korekt wymaga również poziom wiedzy i umiejętności pośredników ubezpieczeniowych. Oczywiście powinien być on jak najwyższy, aby zapewnić wykonywanie usług pośrednictwa ubezpieczeniowego na odpowiednim poziomie, jednak nie można zapomnieć, że tworzenie kolejnych wymagań zachęca do omijania czy nawet łamania prawa. Powyższy postulat można, przynajmniej częściowo, zrealizować poprzez przepisy odnoszące się do szkoleń dla osób fizycznych wykonujących czynności agencyjne oraz wchodzących w skład struktur zarządzających agenta ubezpieczeniowego. Do najważniejszych należą: wprowadzenie minimalnych kwalifikacji dla osób przeprowadzających szkolenia oraz wchodzących w skład komisji egzaminacyjnych; ustalenie czytelniejszych reguł, kiedy i kto powinien przechodzić poszczególne szkolenia; szkolenia powinny byś uznane za ważne jedynie przez określony czas od ich zakończenia; powinna istnieć możliwość uzupełniania szkoleń, np. osoba, która odbyła szkolenie 36 godz. powinna mieć możliwość uzupełnienia szkolenia tak, aby nie musiała przechodzić całego zakresu szkolenia 48 godz.; całkowitej przebudowy wymagają zasady przeprowadzania szkoleń zawodowych. Regulacje dotyczące brokerów ubezpieczeniowych wymagają mniejszych zmian niż te odnoszące się do agentów ubezpieczeniowych. Należy zapewnić ochronę poszukującym ochrony ubezpieczeniowej w przypadku, gdy broker ubezpieczeniowy nie posiada umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej oraz doprecyzować zlecanie niektórych czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego na podstawie art. 25 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Nie powinno się jednak zbytnio podnosić wymogów zawodowych. Jednym z legalnych sposobów na obejście wielu rygorów stawianych przez ustawę o pośrednictwie ubezpieczeniowym jest uzyskanie statusu pośrednika ubezpieczeniowego w innym państwie EOG niż Polska i uzyskanie prawa prowadzenia działalności pośrednictwa ubezpieczeniowego w Polsce w trybie przewidzianym w art. 16 lub 31 ustawy 227 o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Jeżeli polskie prawo będzie przewidywało znacznie większe obowiązki i obciążenia dla pośredników ubezpieczeniowych niż przewidziane w dyrektywie ten proces może się upowszechnić. Istnieje również możliwość, że ubezpieczyciele znów zaczną zatrudniać osoby fizyczne na podstawie umowy o pracę, ale ich wynagrodzenie uzależniając w dużym stopniu od efektów ich pracy (przypisu składki). Taki model dystrybucji był dość popularny na rynku jeszcze kilka lat temu. Jest też kilka popularnych sposobów, w jaki łamie się prawo. Do najbardziej rozpowszechnionych należą rozpoczęcie wykonywania czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego przed uzyskaniem uprawnień lub wykonywanie tych czynności bez uzyskania uprawnień „na konto” osoby takie uprawnienia posiadającej. Pierwsza z sytuacji jest typowa dla dużych struktur (oczywiście nie tylko) i polega na tym, że osoba chcącą wykonywać czynności agencyjne rozpoczyna wykonywanie tych czynności już podczas szkolenia. Bardzo często te czynności są wykonywane pod nadzorem osoby, która posiada odpowiednie uprawnienia. Z kolei u mniejszych pośredników ubezpieczeniowych, które to przedsiębiorstwa mają często charakter rodzinny, jedynie część osób uzyskuje uprawnienia do wykonywania działalności pośrednictwa ubezpieczeniowego. Inne osoby wykonują czynności agencyjne, ale pod dokumentami się nie podpisują – robią to wyłącznie osoby do tego uprawnione. Istnieje również zjawisko „ignorowania” prawa co widać w działalności wielu kancelarii odszkodowawczych oraz na rynku bancassurance. Ubezpieczyciele nie zgłaszają pośredników do rejestru agentów ubezpieczeniowych, bowiem – ich zdaniem – nie zawierają z nimi umów agencyjnych ale różnego rodzaju umowy o współpracę. Powyżej wymienione zjawiska istnieją i w znacznym stopniu zagrażają interesom poszukujących ochrony ubezpieczeniowej. Należy dążyć do ich wyeliminowania z rynku pośrednictwa ubezpieczeniowego tak, aby jak najwięcej poszukujących ochrony ubezpieczeniowej miało prawa i ochronę wynikającą z przepisów ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Wprowadzenie nowej dyrektywy w obecnym kształcie spowoduje konieczność gruntownej nowelizacji ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym i prawdopodobnie ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Wprawdzie nie będzie musiała być zmienienia definicja pośrednictwa ubezpieczeniowego, będzie mógł być nadal zachowany podział na agentów i brokerów ubezpieczeniowych ale rejestr pośredników ubezpieczeniowy będzie musiał zostać rozszerzony o dane pracowników ubezpieczycieli. Ogólne zasady weryfikacji kwalifikacji 228 pośredników ubezpieczeniowych będą mogły pozostać niezmienione. Mimo to nie należy wprowadzać jedynie zmian wymuszonych przez nową wersję dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego. ubezpieczeniowego jest szansą Zmiana na dyrektywy przebudowę w całego sprawie pośrednictwa rynku pośrednictwa ubezpieczeniowego, usunięcie wielu nieprawidłowości i patologii. Trudno dziś wyrokować, jaki kształt przyjmie nowa dyrektywa w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego oraz jakie zmiany zostaną wprowadzone do polskiego prawa. Powyższe omówienie zmian w dyrektywie jedynie sygnalizuje niektóre problemy. Już teraz trzeba analizować dotychczasowe i przyszłe regulacje prawne, aby uniknąć błędów podczas nowelizowania polskich przepisów dotyczących pośrednictwa ubezpieczeniowego. 229 PODSUMOWANIE Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym jest pierwszą, kompleksową i wyczerpującą regulacją pośrednictwa ubezpieczeniowego tej rangi. Jak wspomniano poprzednio obowiązujące regulacje pośrednictwa ubezpieczeniowego były zbyt lakoniczne, niewystarczające. Niestety również aktualnie obowiązujący akt prawny wymaga zmian. Nadrzędnym celem dysertacji jest analiza sposobu wdrożenia dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego w krajowy porządek prawny. Omówione zostały przepisy regulujące rynek pośrednictwa ubezpieczeniowego oraz procesy, jakie zachodzą na tym rynku. Dużo miejsca poświęcono także opisowi działalności pośredników ubezpieczeniowych. Mam nadzieję, że przeprowadzona analiza pomoże w korekcie regulacji dotyczących pośrednictwa ubezpieczeniowego, w celu dostosowania do nowych wymogów unijnych, poprawieniu ochrony konsumentów oraz zapewnienia rozwoju pośrednictwa ubezpieczeniowego, a tym samym całego rynku ubezpieczeniowego. Aby jak najszerzej i najdokładniej zaprezentować problematykę pośrednictwa ubezpieczeniowego w rozprawie powiązano aspekty prawne, ekonomiczne oraz praktyczne. Praca opiera się nie tylko na publikacjach stworzonych przez przedstawicieli nauk prawnych i ekonomicznych ale również przez praktyków. W kilku miejscach znajdują się odwołania do publikacji z prasy codziennej. Jeżeli było to wskazane korzystałem z informacji dostępnych w Internecie. Praca ma charakter analityczny. Poszczególne rozdziały rozprawy są skonstruowane w ten sposób, że w pierwszej kolejności omawiane są zapisy dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego, a następnie akty prawa krajowego. Powyższa zasada nie ma jednak charakteru absolutnego, bowiem w wielu miejscach - w celu lepszej przejrzystości tekstu - konkretne zapisy ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym są porównywane z adekwatnymi zapisami dyrektywy. Na końcu niektórych rozdziałów przedstawione są propozycje zmian w dyrektywie w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego, które zostały zaprezentowane w kwietniu 2011 r. przez Komisję Europejską. 230 Dysertacja ma mieć jak najbardziej praktyczny charakter, a analiza i ocena zagadnień zawartych w pracy mogły zostać wykorzystane w procesie stanowienie prawa. Znacząca nowelizacja ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym będzie wymuszona przez zmianę dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego. Być może zmianie ulegną również inne akty prawne. Aby dokonać tego w sposób prawidłowy już teraz należy rozpocząć szeroko zakrojone prace. Tezą pracy jest, że regulacje prawne dotyczące pośrednictwa ubezpieczeniowego, przyjęte w ustawie z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym nie są całkowicie zgodne z prawodawstwem unijnym. Aby polski rynek pośrednictwa ubezpieczeniowego mógł w pełni integrować się z rynkiem europejskim, a prawa poszukujących ochrony ubezpieczeniowej były należycie chronione, konieczne są zmiany polskich regulacji dotyczących dystrybucji ubezpieczeń. Należy uznać, że implementacja dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego została dokonana prawidłowo jednak nie ustrzeżono się wielu błędów i nieścisłości. Na szczęście błędy nie są poważne i umożliwiają funkcjonowanie i rozwój rynku pośrednictwa ubezpieczeniowego w Polsce oraz jego integrację z rynkami innych państw europejskich. Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym nie jest sprzeczna z dyrektywą w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego, ale należy wprowadzić do niej wiele zmian, aby była w pełni zgodna. Zmiany powinny nastąpić także ze względu na zapewnienie lepszych zabezpieczeń praw poszukujących ochrony ubezpieczeniowej. W pracy omówiłem najważniejsze aspekty związane z pośrednictwem ubezpieczeniowym oraz mające wpływ na prawodawstwo polskie i unijne. Pierwszy rozdział rozprawy poświęcony jest genezie i historii Unii Europejskiej. Następnie omówiona została problematyka związana z systemem prawa europejskiego. Następny rozdział jest już poświęcony kwestiom bezpośrednio związanym z tematem pracy, czyli unijnym aktom prawnym regulującym pośrednictwo ubezpieczeniowe. Są one prezentowane chronologicznie. Po omówieniu tej problematyki przedstawione zostały kwestie związane z polskim systemem prawnym. Mianowicie, czym jest pośrednictwo i instytucja agencji. W dalszej kolejności omówiono, czym jest samo pośrednictwo ubezpieczeniowe. To pojęcie omówione zostało w ujęciu przedmiotowym i podmiotowym. Zaprezentowano problemy związane z dystrybucją ubezpieczeń oraz wzajemne relacje pomiędzy dystrybucją ubezpieczeń i pośrednictwem ubezpieczeniowym. Porównano także rozwiązania przyjęte w Polsce z unijnymi. 231 W następnych rozdziałach poddano analizie kolejne przepisy krajowe i unijne. W rozdziale o wymogach zawodowych wiele miejsca poświęcono rejestrowi pośredników ubezpieczeniowych. Znaczną część pracy poświęcono na przedstawienie i analizę wzajemnych stosunków podmiotów działających na rynku pośrednictwa ubezpieczeniowego. Ze względu, że przepisy prawa są lakoniczne i nie precyzują wielu kwestii, omówiłem również te wynikające ze zwyczaju czy kodeksów etyki. Nie zdecydowałem się na opisanie wszelkich form pośrednictwa ubezpieczeniowego. Ograniczyłem się jedynie do kilku budzących największe kontrowersje i problemy (bancassurance, działalność kancelarii odszkodowawczych i działalność trans graniczna ubezpieczycieli). Ostatni rozdział zawiera opis prac nad nową wersją dyrektywy i próbę odpowiedzi na pytanie, co należy zmienić w regulacjach pośrednictwa ubezpieczeniowego. Dowiodłem, że polskie akty prawne regulujące dystrybucję ubezpieczeń wymagają daleko idących zmian, lub przynajmniej wielu korekt. Wynika to z zapisów dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego (także tych projektowanych) oraz z wniosków, jakie wynikają z analizy zasad, na jakich funkcjonuje dystrybucja ubezpieczeń. Zostały również przedstawione propozycje zmian. Brak wnikliwych, rzetelnych opracowań dotyczących dystrybucji ubezpieczeń skutkuje niewłaściwymi regulacjami i wieloma problemami praktycznymi. Właściwe opracowanie tego zagadnienia umożliwi stworzenie prawidłowych regulacji prawnych, które będą logiczne i spójne. Będą opisywały wszystkie możliwe sposoby dystrybucji ubezpieczeń. Dzięki temu przepisy zapewnią poszukującym ochrony ubezpieczeniowej, korzystającym z różnych kanałów dystrybucji, podobną ochronę. Celem dysertacji była analiza wdrożenia dyrektywy w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego w krajowy porządek prawny jednak w wielu miejscach są nawiązania do opracowywanych przepisów. Powyższe rozwiązanie zwiększa rangę rozprawy, jaką może ona mieć podczas tworzenia nowych przepisów dotyczących pośrednictwa ubezpieczeniowego. Zasada minimalnej harmonizacji, która jest zawarta we wszystkich unijnych regulacjach dotyczących pośrednictwa ubezpieczeniowego, pozostawia możliwość przyjęcia rozwiązań, które będą jednocześnie dostosowane do polskiej specyfiki, zapewniały ochronę praw konsumentów oraz umożliwiały rozwój rynku ubezpieczeniowego. Mam nadzieję, że moja praca będzie pomocna przy tworzeniu nowych polskich regulacji. Starałem się możliwie jak najdokładniej przeanalizować stan prawny, w jakim muszą działać pośrednicy ubezpieczeniowi, ale również poddać dokładnej analizie sam rynek pośrednictwa ubezpieczeniowego. W tym celu tak szczegółowo opisałem rynek 232 bancassurance, działalność kancelarii odszkodowawczych. Zarysowałem problem, jakim jest dystrybucja ubezpieczeń przez ubezpieczycieli działających na podstawie swobody świadczenia usług. Wprawdzie nie wszystkie zagadnienia poruszone w rozdziale Wybrane formy pośrednictwa ubezpieczeniowego wiążą się bezpośrednio z pośrednictwem ubezpieczeniowym, to ich przedstawienie było potrzebne do zrozumienia jak pośrednictwo ubezpieczeniowe funkcjonuje w praktyce. Interesuje mnie nie tylko law in books ale również law in action. 233 BIBLIOGRAFIA Literatura Ahlt M., Prawo europejskie, Warszawa 2005 Auriga-Borówko A., Buczyński W., Agent ubezpieczeniowy jako ogniwo systemu sprzedaży ubezpieczeń na życie, Rynek ubezpieczeń na życie w Polsce. Teraźniejszość i przyszłość. Konferencja naukowa Poznań 9-20 września 1997, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu. Poznań 1997 Balas-Noszczyk B., Założenia do ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, Prawo Asekuracyjne 1998, nr 1 Bałasz P., Szaniawski K., Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Komentarz, Zakamycze 2005 Barańska J. Kancelarie i doradcy odszkodowawczy, dodatek specjalny do Gazety Ubezpieczeniowej nr 48 z dnia 30 listopada 2010 r. Biały A., Nikt nie chce być tylko pośrednikiem, Rzeczpospolita z dnia 6 kwietnia 2005 r. Boeckman P., Panasar R., European Securities Law, Oxford 2010 Borkowski A., Rozwój bancassurance w Polsce i na świecie, nieopublikowana praca podyplomowa znajdująca się w archiwum Szkoły Głównej Handlowej Brodecki Z., Prawo ubezpieczeń morskich, Sopot Lex 1999 Brodecki Z., Serwach M., Prawo ubezpieczeń gospodarczych, Kraków, Zakamycze 2005 Broker’s Procedures Manual – BPM A Vademecum for Reference & Procedure by Central Europe Insurance Consulting Sp. z o.o., London 1999 Broker's procedures manual-BPM : a vademecum for reference & procedure, Central Europe Insurance Consulting Brzeziński T., Z agenta w doradcę, Parkiet 2003 Burzak A., Umowa o pośrednictwo (I) i (II), Przegląd Prawa Handlowego 1992 cz. I Nr 2, cz. II - Nr-3 Całus A., Prawo cywilne i handlowe państw obcych, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1985 Chróścicki A., Agent nie może być brokerem. Komentarz do ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, Gazeta Ubezpieczeniowa 2003 nr 44 Chróścicki A., Elektroniczne udostępnienie wzorca umowy ubezpieczeniowej cz. 3, Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 26 grudnia 2006 r. Chróścicki A., Klienci - wartość przedsiębiorstwa i dobro niematerialne cz 1, Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 26 grudnia 2006 r. Chróścicki A., Klienci - wartość przedsiębiorstwa i dobro niematerialne cz 2, Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 2 stycznia 2007 r. Chróścicki A., Nowe zasady wykonywania pośrednictwa ubezpieczeniowego, Gazeta Ubezpieczeniowa 2003 nr 51-52 Chróścicki A., Pełnomocnictwo i tajemnica zawodowa. Komentarz do ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym (c.d.), Gazeta Ubezpieczeniowa 2003 nr 41 Chróścicki A., Pośrednictwo a doradztwo ubezpieczeniowe część 1, Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 20 maja 2008 r. 234 Chróścicki A., Pośrednictwo a doradztwo ubezpieczeniowe część 2, Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 3 czerwca 2008 r. Chróścicki A., Pośrednictwo ubezpieczeniowe i finansowe, LexisNexis Warszawa 2008 Chróścicki A., Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym z komentarzem, Oficyna wydawnicza Branta 2004, Bydgoszcz-Warszawa Chwast A., Jarmusz E., Bancassurance, Biuletyn Miesięczny Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych nr 6 (38) 2002 rok Condon B.J., Sadka J.C., Sinha T., Insurance Regulation in North America: Integrating American, Canadian and Mexican Markets (Global Trade & Finance Series), Kluwer Law International, 2003 Curtin D.M., Dekker I.F., The EU as a „Layered” International Organization: Institutional Unity in Disguise, [w:] P. Craig, G. de Burca (red), The Evlution of EU Law, Oxford 2003 Czechowska I., Bank jako kanał dystrybucji produktów ubezpieczeniowych, Inwestycje finansowe i ubezpieczenia - tendencje światowe a polski rynek, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. O Langego we Wrocławiu, Wrocław 2003 Czekaj M., Umowa agencji i pośrednictwa, Dom wydawniczy Ostoja, Kraków 2001 Czerny M., Broker Ubezpieczeniowy w polskim systemie ubezpieczeń - problemy cywilno prawne, [w:] T. Sangowski (red) Studia Ubezpieczeniowe, Poznań 2000 Czerny M., Rozwój działalności brokerskiej na polskim rynku ubezpieczeniowym w latach 1990-2005, [w:] J. Handschke (red), Studia z Ubezpieczeń Gospodarczych i Społecznych, Zeszyty Naukowe nr 97, Poznań 2008 Czerwińska K., Ilnicki M., Kowalski P., Waldemar J., Nowe prawo ubezpieczeniowe. Komentarz, Warszawa 2003 Dąbrowska A., Odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń za szkodę wyrządzoną przez agenta wyłącznego, Gazeta Ubezpieczeniowa nr 7 (566) z dnia 16 lutego 2010 r. Dąbrowska A., Prokonsumenckie zmiany w ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym, http://www.rzu.gov.pl/vademecum/artykuly/zmiany_w_ustawie_o_posrednictwie_ubezpiecze niowym.htm de Zwaan J.W., The Legal personality of the European Communities and the European Union, NYIL, vol XXX, 1999 Drapała P., Odpowiedzialność odszkodowawcza pełnomocnika rzekomego, Przegląd Prawa Handlowego 2002, Nr 9 Druesne G., Prawo materialne i polityki Wspólnot i Unii Europejskiej, Warszawa 1996 Fabian J., Pełnomocnictwo, Warszawa 1963 Fedor M., Bancassurance nad Sekwaną i Loarą, Gazeta Ubezpieczeniowa 2003 nr 8 Fenichel Z., Ajent, pośrednik i pełnomocnik handlowy według kodeksu handlowego i zobow., Polskie prawo prywatne i procesowe, Kraków 1936 Fenichel Z., Umowa o pośrednictwo, Głos Prawa 1931, Nr 1 Fidelus P., Bancassurance we Francji - wczoraj i dziś, Wiadomości Ubezpieczeniowe 9/10 2003r. Financial revolution in Europe : how banks and insurance companies must face the future, report by Lafferty Business Research in association with Indevo LTD. Management Consultants Fletcher I., Conflict of laws and European Community law with special reference to the community conventions on private international law, Amsterdam, New York, Oxford 1982 Fras M., Prawne aspekty konkurencji na rynku pośrednictwa ubezpieczeniowego, Rozprawy Ubezpieczeniowe ZESZYT 7 (2/2009) Fulneczek R., Pośrednictwo ubezpieczeniowe w świetle noweli do ustawy o działalności ubezpieczeniowej, Prawo Asekuracyjne 1995, nr 4 235 Gajewska M., Umowa o pośrednictwo w przedwojennym kodeksie zobowiązań i w kodeksie cywilnym z 1964, Radca Prawny 1994, nr 4 Gersdorf M., Zlecenie i agencja w nowych uregulowaniach prawnych, Warszawa 1995 Gołąb P., Pośrednictwo ubezpieczeniowe w Unii Europejskiej, [w:] J. Monkiewicz, Ubezpieczenia w Unii Europejskiej, Poltex, Warszawa 2002 Grajewski K., Prawo ubezpieczeniowe z orzecznictwem, Gdańsk 1996 Grzyb R., Polisę bardziej opłaca się kupić na własną rękę, niż razem z kredytem, Dziennik Gazeta Prawna z dnia 14 września 2010 r. Grzybczyk G., Różne formy pośrednictwa, Rejent 1998/2 Gwizdała J., Rozwój bancassurance w Polsce w latach 2007-2009, Wiadomości Ubezpieczeniowe 2010 r., nr 3 Hartley T.C., The Foundations of European Community Law, Oxford 1998 r. Herdegen M., Prawo europejskie, Warszawa 2004 Hodges Ch., European Regulation of Consumer Product Safety, Oxford 2005 Hołowinski J., Makler ubezpieczeniowy w świetle prawa niemieckiego i europejskiego, Wiadomości Ubezpieczeniowe 1995, nr 1-3 Hyrlik P., Umowa agencyjna z agentem ubezpieczeniowym, Prawo Asekuracyjne 2001, nr 3 Jajuga K., Ronka – Chmielowiec W., Inwestycje finansowe i ubezpieczenia - tendencje światowe a rynek polski. Tom 2, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu 2001 Jajuga K., Ronka – Chmielowiec W., Inwestycje finansowe i ubezpieczenia w okresie transformacji polskiej gospodarki - tendencje światowe a rynek polski, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu 1999 Jaroch W., Przestępczość na rynku ubezpieczeń, Warszawa 2002 Jaworski M., Kancelarie pod lupą MF, Gazeta Prawna z dnia 6 sierpnia 2008 r. Jaworski M., Polisy: za granicę idzie 2 mld zł, Gazeta Prawna z dnia 19 września 2007 r. Jaworski M., Towarzystwa cały czas potrzebują agentów, Gazeta Prawna z dnia 07 listopada 2008 r. Jonczyk B, Igrodnik H, Szewieczek D., Wieczorek M., Znaniecka K., Analiza finansowa zakładu ubezpieczeń, Katowice 2006 Kaczała M., Internet jako instrument dystrybucji ubezpieczeń, Warszawa 2006 Kaczała M., Internet jako narzędzie wspomagania pośredników ubezpieczeniowych, Warszawa 2006, Fundacja Warta Kamieniecki M., Niektóre problemy umowy agencyjnej, Problemy Prawne Handlu Zagranicznego 1978, t. II Kamiński I., Unia Europejska. Podstawowe akty prawne, Warszawa 2005 Kawałowski K., Działalność kancelarii odszkodowawczych z perspektywy insidera, Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 16 grudnia 2008 r. Kenig-Witkowska M.M., Łazowski A., Ostrihansky R., Prawo instytucjonalne Unii Europejskiej, Warszawa: Beck 2004. Kęszycka B., Prawo ubezpieczeń gospodarczych, Poznań 1999 Knociński S., Wszystko o umowach agencyjnych, Warszawa 1982 Kolińska-Dąbrowska M., Łowcy nieszczęść, Gazeta Wyborcza z dnia 19 lipca 2009 r. Komu z bankiem po drodze, Asekuracja&Re 5 1999 Konieczniak P., Rynek life bancassurance w Polsce cz. 1, Asekuracja&Re 5 2001 Konieczniak P., Rynek life bancassurance w Polsce cz. 2, Asekuracja&Re 6 2001 Konieczniak P., Rynek life bancassurance w Polsce cz. 3, Asekuracja&Re 7 2001 Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Wiedza Powszechna, Warszawa 1983 236 Koroluk J., Broker jako pośrednik ubezpieczeniowy, Wydawnictwo Prawnicze Lex, Sopot 1998 Kosikowski C., Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej. Komentarz, Warszawa 2005 Kowalewski E. (red), O potrzebie polskiego kodeksu ubezpieczeń, Toruń 2009 Kowalewski E., Prawo ubezpieczeń gospodarczych. Ewolucja i kierunki przemian, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 1994 (lub 92) Kowalewski E., Aspekty prawne pośrednictwa ubezpieczeniowego, [w:] E. Kustry (red), Przemiany polskiego prawa, t II, Toruń 2002 Kowalewski E., Broker ubezpieczeniowy w świetle regulacji prawnej - zagadnienia cywilnoprawne, Prawo Asekuracyjne 1998, nr 1 Kowalewski E., Makler ubezpieczeniowy, Broker, TNOiK, Bydgoszcz 1991 Kowalewski E., Maklerstwo ubezpieczeniowe - istota i charakter prawny, Wiadomości Ubezpieczeniowe, 1991, nr10-12 Kowalewski E., Odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń za czynności agenta - zagadnienia praktyczne, Prawo Asekuracyjne 1997, nr 1 Kowalewski E., Odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń za czynności agenta - zagadnienia praktyczne, Prawo Asekuracyjne 1996, nr 4, Kowalewski E., Opinia o projekcie ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym (druk sejmowy nr 585 z 2002 r.), Kowalewski E., Pośrednictwo ubezpieczeniowe na rynku polskim - aspekty prawne, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Warszawie, nr 3 (21), Warszawa 2000 Kowalewski E., Pośrednictwo ubezpieczeniowe, [w:] A. Wąsiewicz (red), Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej, t. I. Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 1994 Kowalewski E., Prawo brokera do prowizji, Prawo Asekuracyjne nr 2/2008 Kowalewski E., Prawo ubezpieczeń gospodarczych, Bydgoszcz, Toruń, Oficyna Wydawnicza Branta 2006 Kowalewski E., Prawo ubezpieczeń gospodarczych, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz-Toruń 2002 Kowalewski E., Projekt ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym - uwagi polemiczne, Prawo Asekuracyjne 1998, nr 2 Kowalewski E., Regulacje prawne pośrednictwa ubezpieczeniowego w Polsce, [w:] T. Sangowski (red), Studia Ubezpieczeniowe, Poznań 1998 Kowalewski E., Sangowski T., Prawo ubezpieczeń gospodarczych. Komentarz, Warszawa 2004 Kowalewski E., Wynagrodzenie brokera ubezpieczeniowego, Prawo Asekuracyjne 2/2008 Krawczyk K., Daszewski A., Kancelarie odszkodowawcze z perspektywy Rzecznika Ubezpieczonych, Monitor Ubezpieczeniowy nr 37 - kwiecień 2009 Krawczyk K., Problemy poszkodowanych w dochodzeniu roszczeń ubezpieczeniowych, Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 5 lutego 2008 r. Królikowska J., Miejsce i rola brokera ubezpieczeniowego na polskim rynku ubezpieczeń w odniesieniu do UE, Prawo Asekuracyjne 2001, nr 3 Kubiak A., Umowa ubezpieczenia na rzecz osoby trzeciej i na cudzy rachunek, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz-Poznań 2008 Kucharski B., Broker ubezpieczeniowy jako pośrednik handlowy, Przegląd Prawa Handlowego 2000 Nr 3 Kucharski B., Poza pośrednictwem handlowym, Przegląd Ubezpieczeń Społecznych i Gospodarczych 1999/6 Kufel – Siemińska A., Forma organizacyjno-prawna zakładu ubezpieczeń a koszty dystrybucji usług ubezpieczeniowych, Studia z Ubezpieczeń Gospodarczych i Społecznych, Zeszyty Naukowe 97 red. J. Handschke Poznań 2008 237 Kufel – Siemińska A., Makler ubezpieczeniowy (system niemiecki) a broker ubezpieczeniowy (system polski), Wiadomości Ubezpieczeniowe 1997, nr 7-8 Kufel – Siemińska A., Role pośredników ubezpieczeniowych jako uczestników rynku ubezpieczeniowego, [w:] T. Sangowski (red) Studia Ubezpieczeniowe, Poznań 1998 Kufel – Siemińska A., Właściwości kanałów dystrybucji usług ubezpieczeniowych, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2005 Kufel J., Agent ubezpieczeniowy w świetle regulacji prawnej, [w:] T. Sangowski (red), Studia Ubezpieczeniowe, Poznań 1998 Kufel J., Prawna ochrona konsumenta w sferze ubezpieczeń gospodarczych, Prawo Asekuracyjne 1995, nr 1 Kufel J., Regulacja prawnej działalności ubezpieczeniowej i pośrednictwa ubezpieczeniowego, [w:] T. Sangowski (red), Ubezpieczenia gospodarcze, Poltex, Warszawa 1998 Kufel J., Skutki czynności dokonanych przez pośredników ubezpieczeniowych dla ubezpieczyciela, [w:] A. Wąsiewicz, Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej, t. I Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 1994 Kufel J., Ubezpieczenia gospodarcze w orzecznictwie sądowym, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz-Warszawa-Poznań 2002 Kufel J., Umowa agencyjna, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań 1977 Kulig T., Agenci i brokerzy jako uczestnicy rynku ubezpieczeniowego - zagadnienia prawne, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Warszawie, nr 3 (21), Warszawa 2000 Kurowska A., KNF szykuje przyspieszenie w branży ubezpieczeniowej, Gazeta Parkiet z dnia 31 lipca 2008 r. Kwiecień I., Pośrednictwo ubezpieczeniowe, [w:] W. Ronka-Chmielowiec, Ubezpieczenia rynek i ryzyka, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2001 Lando O., The Commercial Agent in European Law, The Journal of Bussiness Law 4/LikowskiJ., Ewolucja dystrybucji, Asekuracja&Re 9 2000 Leszczyński L. (red), Teoretycznoprawne problem integracji europejskiej, Lublin 2004 Liberalisation of international insurance operations : cross-border trade and establishment of foreign branches, Organisation for Economic Co-operation and Development. Ludwiczak W., Umowa zlecenia, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Poznań 1955. Łabno Z., Prawo ubezpieczeń gospodarczych, Katowice 2001 Machińska H., Rozwój prawa i instytucji Wspólnot Europejskich. Podstawy funkcjonowania Unii Europejskiej, Warszawa 1997 Maitland-Walker J., EC Insurance Directives, London, 1992 Majtanova A., Blahova M., Aspekty pośrednictwa ubezpieczeniowego na rynku ubezpieczeniowym Unii Europejskiej, Rozprawy Ubezpieczeniowe ZESZYT 4(1/2008) Małysz F., Prawna regulacja pośrednictwa ubezpieczeniowego (cz. II), Wiadomości Ubezpieczeniowe 1997, nr 11-12 Marcinkowska M., Rozwój instytucji finansowych - ewolucja nurtu all finance, [w:] T. Michalski (red), Ubezpieczenia gospodarcze wobec wyzwań globalizacji rynków finansowych. Historia i persperktywy rozwoju, SGH w Warszawie 2007 Menski, W., Comparative Law in a Global Context, London 2005 Messyasz-Handschke A., Handschke M., Ewolucja i skala współpracy kapitałowej banków i zakładów ubezpieczeń w Polsce w latach 1990-2005, Studia z Ubezpieczeń Gospodarczych i Społecznych, Zeszyty Naukowe 97 red. J. Handschke Poznań 2008 Michalak J., Zalecenia w sprawie pośredników ubezpieczeniowych w Unii Europejskiej, Wiadomości Ubezpieczeniowe 1997, nr 9-10 Mielczarek W., Vademecum doradcy ubezpieczeniowego, Gliwice 2007 Mik C., Europejskie prawo wspólnotowe. Zagadnienia teorii i praktyki, Warszawa 2000 238 Mintoft-Czyż T., Anachroniczna definicja pośrednictwa, Gazeta Bankowa marzec 2004 Mintoft-Czyż T., Europejska Federacja Pośredników Ubezpieczeniowych BIPAR na temat OC pośredników, Gazeta Ubezpieczeniowa nr 6 - luty 2004 Mintoft-Czyż T., Ocena projektu ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym w świetle postanowień projektu Dyrektywy UE w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego, Prawo Asekuracyjne 2000 nr 2 Mintoft-Czyż T., Ochrona konsumenta usługi ubezpieczeniowej i wyrównanie płaszczyzny dla konkurencji w świetle Dyrektywy Unii Europejskiej z 30.09.2002 roku. (część I), Prawo Asekuracyjne nr 1/2003 Mintoft-Czyż T., Ochrona konsumenta usługi ubezpieczeniowej i wyrównanie płaszczyzny dla konkurencji w świetle Dyrektywy Unii Europejskiej z 30.09.2002 roku. (część II), Prawo Asekuracyjne nr 2/2003 Mintoft-Czyż T., Prawo pośrednika do portfela, Prawo Asekuracyjne 1999, nr 3 Mintoft-Czyż T., Projekt dyrektywy o pośrednictwie, Asekuracja&Re 2000, nr 2 Mintoft-Czyż T., Rola brokerów na współczesnym rynku ubezpieczeń, [w:] M. Kuchlewska (red) Szkice o ubezpieczeniach, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu 2006 Mogilski W., Prawo ubezpieczeń gospodarczych, Warszawa 1998 Monkiewicz J., Pazio N., Marketing ubezpieczeniowy i komunikacja marketingowa, [w:] J. Monkiewicz, Podstawy ubezpieczeń tom 3. Przedsiębiorstwo, Poltex, Warszawa 2003 Monkiewicz M., Ubezpieczeniowe fundusze gwarancyjne na rynkach światowych, Dom wydawniczy Elipsa, Warszawa 2007 Mrozowska B., Status agenta ubezpieczeniowego po nowelizacji ustawy o działalności ubezpieczeniowej, Prawo Asekuracyjne 1996, nr 1 Muller-Freienfels W., Law of agency, AJCL 1957, Vol. 6 Nowakowski Z., Wąsiewicz A., Prawo ubezpieczeń majątkowych i osobowych, Warszawa, Poznań, PWN 1973 Nowotarska-Romaniak B., System dystrybucji jako istotny element w funkcjonowaniu polskich firm ubezpieczeniowych, Wiadomości Ubezpieczeniowe nr 3-4/2000 Ogiegło L., Kodeks cywilny. Komentarz, t. II, wyd. VI, Warszawa 2005, pod red. K. Pietrzykowskiego Okolski J., Umowy komisu i agencji w zakresie stosunków związanych z obrotem zagranicznym, Prawo w Handlu Zagranicznym 1972, Nr 30 Oleman P., Relacje agentów z ubezpieczycielami, Gazeta Ubezpieczeniowa nr 49 z 8 grudnia 2009 Orlicki M., Pozycja prawna banku w ubezpieczeniach bancassurance, Prawo Asekuracyjne 2/2008 Ormowski C., Problemy konsumentów na rynku bancassurance – wybrane zagadnienia, Monitor ubezpieczeniowy pismo Rzecznika Ubezpieczonych, Wrzesień 2011 Otto J., Otto R., Dystrybucja w strategii marketingowej firmy ubezpieczeniowej, Studia Prawno-ekonomiczne, t. 54, Łódź 1996 Pajewska R., Bancassurance w Unii Europejskiej, [w:] J. Monkiewicz (red), Ubezpieczenia w Unii Europejskiej, Warszawa 2003 Pazdan M., Prawo prywatne międzynarodowe, Warszawa 2005 Pazdan M., System Prawa Prywatnego, [w:] Z. Radwański, System Prawa Prywatnego t. II Prawo Cywilne - część ogólna, Warszawa 2004 Perczak K., Broker jako pośrednik ubezpieczeniowy, Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 3 lipca 2007 r. Perl T., Umowa ajencyjna, Warszawa 1935 Piekarski M., Dostosowanie umów "agencyjnych" do reformy gospodarczej, Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego 1988, Nr 4 239 Pietrzykowskiego K. (red), Kodeks cywilny Tom I Komentarz do artykułów 1 -449, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2005 PIU i PZU o kancelariach odszkodowawczych, Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 28 lipca 2009 r. Plakwicz S., Najważniejszy jest agent, Asekuracja&Re nr 12 1996 Pokrzywniak J., Bancassurance w nowym prawie ubezpieczeniowym, Gazeta Ubezpieczeniowa nr 2, styczeń 2004 Pokrzywniak J., Broker ubezpieczeniowy - Ubezpieczający - ubezpieczyciel. Stosunki zobowiązaniowe, Bydgoszcz, Poznań 2005 Pokrzywniak J., Ujęcie pośrednictwa ubezpieczeniowego w projekcie ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego 2003, Nr 1 Prawo agenta do świadczenia wyrównawczego, Gazeta Prawna z dnia 7 sierpnia 2007 r. Priban J., Legal Symbolism. On Law, Time and European Identity, Bodmin 2007 Przewalska K., Orlicki M., Nowe prawo ubezpieczeń gospodarczych, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz-Warszawa-Poznań 2004 Przewalska K., Zawieranie umów ubezpieczenia metodą elektroniczną. Wybrane aspekty prawne, Prawo Asekuracyjne nr 2/2000 Przybytniowski J., Miejsce doradztwa w systemie pośrednictwa ubezpieczeniowego, Wiadomości Ubezpieczeniowe 1997, nr 7-8 Przybytniowski J., Pośrednictwo ubezpieczeniowe w Polsce na tle regulacji obowiązujących w Unii Europejskiej, Prace naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu Nr 813 1999 rok Przybytniowski J., Problem etyki pośrednictwa ubezpieczeniowego, Wiadomości Ubezpieczeniowe, 2001, nr 1-2 Przybytniowski J., Rozwój ubezpieczeń gospodarczych w procesie integracji europejskiej, Kielce 2009 Przybytniowski J., Znaczenie pośrednictwa ubezpieczeniowego w strukturze ubezpieczeń gospodarczych, Wieś Jutra, Warszawa 2010 Radwański Z., System Prawa Prywatnego, [w:] Z. Radwański (red), System Prawa Prywatnego t. II Prawo Cywilne - część ogólna, Warszawa 2002 Raport z badań jakościowych na temat nowych kanałów dystrybucji usług ubezpieczeniowych, Pracownia Badań Społecznych, Sopot 2003 Ratajczak M., Dystrybucja ubezpieczeń przez Internet, Biblioteka Fundacji Warta 2001 Rogowski S. (red), Prawo ubezpieczeń - ustawy z komentarzem, Poltex Warszawa 2004 Rogowski S., Pośrednictwo ubezpieczeniowe a interesy ubezpieczonych, Przegląd Ubezpieczeń Społecznych i Gospodarczych 1998/6 Rosnąca użyteczność Bazy Agencyjnej PIU, Komunikat PIU nr 71 z dnia 9 lipca 2010 r. Rott-Pietrzyk E., Agencja wyłączna w prawie polskim a standardy europejskie, Rejent 1997, Nr 4 Rott-Pietrzyk E., Agent handlowy - regulacje polskie i europejskie, Warszawa 2006 Rott-Pietrzyk E., Agent jako rzekomy pełnomocnik, Przegląd Prawa Handlowego 2005, Nr 9 Rott-Pietrzyk E., Dopuszczalność zastrzeżenia wypowiedzenia umowy agencyjnej na czas oznaczony, Przegląd Prawa Handlowego 2003, Nr 10 Rott-Pietrzyk E., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 28.10.1999 r. (II CKN 530/98), Orzecznictwo Sądów Polskich 2000, Nr 7/8, poz. 118 Rott-Pietrzyk E., Klyta W., Świadczenie wyrównawcze przysługujące agentowi - nowa instytucja w prawie polskim, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2004, Nr 3 Rott-Pietrzyk E., Komentarz do Dyrektywy Rady nr 86/653 z 18 grudnia 1986 roku w sprawie harmonizacji praw państw członkowskich dotyczących niezależnych agentów handlowych, Problemy Prawne Handlu Zagranicznego 2000, Nr 19/20 240 Rott-Pietrzyk E., Powrót agencji wyłącznej do prawa polskiego, Przegląd Sądowy 2003, Nr 11/12 Rott-Pietrzyk E., Umowa agencyjna w prawie polskim a standardy europejskie, Kwartalnik Prawa Prywatnego 1998, Nr 1 Rott-Pietrzyk E., Umowa agencyjna w świetle konwencji genewskiej o agencji w międzynarodowej sprzedaży towarów z 1983 r., Kwartalnik Prawa Prywatnego 1994, Nr 1 Rott-Pietrzyk E., Zakaz działalności konkurencyjnej w umowach agencyjnych, Rejent 2005, Nr 9 Rott-Pietrzyk E., Zobowiązanie del crede w umowie agencyjnej, Rejent 1998, Nr 11 Rutkowski A., Dystrybucja usług ubezpieczeniowych, Wiadomości Ubezpieczeniowe 1993, nr 10-12 Sadowski T., Konwencja Haska z 14 marca 1978 r. O prawie właściwym dla agencji, Kwartalnik Prawa Prywatnego 1998, Nr 1 Sadowski T., Prawo właściwe dla umowy agencyjnej w braku wyboru prawa w polskim prawie prywatnym międzynarodowym, Prawo Spółek 1998, Nr 11 Samcik M., Bankowe sposoby na wyższe odsetki, Gazeta Wyborcza z dnia 4 listopada 2005 r. Sangowski T., Vademecum Pośrednika ubezpieczeniowego, Saga-Printing, Poznań 2000 Siemiński W., Umowa agencyjna w eksporcie do krajów kapitalistycznych, Warszawa 1965 Sobol E. (red), Mały słownik Języka Polskiego, Warszawa 1993 Srokosz W., Status prawny pośredników kredytowych, Prawo Bankowe 2001, Nr 2 Stępień M., Systemowość prawa europejskiego, Poznań 2008 Stroiński E., Zmienne losy ubezpieczeń na życie w Polsce w minionym czterdziestoleciu, [w:] Kuchlewska M. (red), Szkice o ubezpieczeniach, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu 2006 Sukiennik P., Model pośrednictwa cz 1, Gazeta Bankowa z dnia 20-26 listopada 2006 Sukiennik P., Model pośrednictwa cz 2, Gazeta Bankowa z dnia 4-10 grudnia 2006 Sutkowski W., Stop dla Multiagencji, Gazeta Ubezpieczeniowa lipiec 2002 Swacha-Lech M., Bancassurance. Sprzedaż produktów bankowo-ubezpieczeniowych, Warszawa 2008 Sweet A., The Judicial Construction of Europe, Oxford 2004 Szpunar A., Uwagi o zbiegu roszczeń odszkodowawczych, [w:] praca zbiorowa, Rozprawy z prawa cywilnego. Księga pamiątkowa ku czci W. Czachórskiego Warszawa 1985 Świderska E., Piech K., Problematyczne przepisy dotyczące szkoleń agentów, Dziennik Ubezpieczeniowy z dnia 17 kwietnia 2009 r. Świderska E., Piech K., Zmiany w procesie rejestracji agentów ubezpieczeniowych, Dziennik Ubezpieczeniowy nr 2046, z dnia 8 stycznia 2010 r. Świerczynski T., Charakter prawny umowy o pośrednictwo, Przegląd Prawa Handlowego 1999/1 The New EU Directive on Mediation: First Insights, Association for International Arbitratio, Antwerpia 2008 The Oxford Encyclopaedia of European Community Law, Oxford 1990 Thomas H., A Regulation of Insurance Brokers and Intermediaries: The Implementation of the Insurance Mediation Directive in the UK, London, 2004 Tokarz D., Czy agenci będą mogli doradzać, Puls Biznesu z dnia 22 września 2000 r. Trocha P., Firmy doradztwa finansowego będą musiały słono zapłacić za przekształcenie, Gazeta Prawna z dnia 29 listopada 2007 r. UKNF: poprawa obsługi klientów najlepszym antidotum na kancelarie odszkodowawcze, Gazeta Ubezpieczeniowa z dnia 20 lipca 2009 r. Visan J., Wykorzystanie rozbudowanego marketingu mix w towarzystwach ubezpieczeń na życie, materiały z konferencji: Rynek ubezpieczeń na życie w Polsce. Teraźniejszość 241 i przyszłość. Konferencja naukowa Poznań 9-20 września 1997. Akademia Ekonomiczna w Poznaniu. Poznań 1997 Warkałło W., Mogilski M., W., Prawo ubezpieczeniowe, Warszawa 1983 Wąsiewicz A., Nowakowski Z., Prawo ubezpieczeń gospodarczych, Warszawa, Poznań PWN 1980 Wellens K.C., Borchardt G.M, Soft law In European Community law, ELR, vol 14, 1989 Wieczorek E., Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym – komentarz [w:] Brodecki Z., Serwach M., Prawo ubezpieczeń gospodarczych, Kraków, Zakamycze 2005 Więcko M., Działania Rzecznika Ubezpieczonych na rzecz ochrony konsumentów zawierających umowy ubezpieczenia w bankach zawierających umowy ubezpieczenia w bankach, Monitor Ubezpieczeniowy nr 41 - marzec 2010 Więcko M., Podstawowe problemy bancassurance w Polsce – raport Rzecznika Ubezpieczonych, Monitor Ubezpieczeniowy nr 37 - kwiecień 2009 Więcko M., Umowa ubezpieczenia jako zabezpieczenie wierzytelności banku - analiza podstaw prawnych, teorii i praktyki, Rozprawy Ubezpieczeniowe ZESZYT 7 (2/2009) Wiśniewski T., Odpowiedzialność za szkodę wyrządzona przez agentów ubezpieczeniowych, Przegląd Sądowy 2004/4 Wiśniewski T., Umowa agencyjna według kodeksu cywilnego, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2001 Wiśniewski T., Wybrane cywilnoprawne aspekty nowego uregulowania agencyjnego pośrednictwa ubezpieczeniowego, Przegląd Sądowy 1/2004 s.23 Witkowska J., Kanały dystrybucji usług ubezpieczeniowych, Toruń 2008 Wojciechowska A., Pośrednictwo ubezpieczeniowe, Wiadomości Ubezpieczeniowe 1999, nr 9-10, nr 11-12 Wojciechowski J., Instytucje i porządek prawny Wspólnot Europejskich, Warszawa 1996 Wojtasik P., Agent ubezpieczeniowy jest zwolniony z VAT, jego pomocnik też, Rzeczpospolita 22.11.2007 Wojtasik P., Czy agent jest zawsze zwolniony z VAT, Rzeczpospolita z dnia 17 grudnia 2007 r. Wojtaszek-Mik E. (red.), Podstawy system prawnego Wspólnot Europejskich, Łódź 1998 Wójcik-Adamska K., Kancelarie odszkodowawcze pobierają zawyżone prowizje, Dziennik Gazeta Prawna z dnia 20 sierpnia 2009 r. Wójtowicz K., Zasady stosowania prawa Wspólnot Europejskich w prawie wewnętrznym państw członkowskich, [w:] J. Kolasa (red), Wspólnoty Europejskie. Wybrane problemy prawne, t. II, Wrocław 1995 Wronkowska S., Zieliński M., Komentarz do zasad techniki prawodawczej, Warszawa 2004 Zagraniczni ubezpieczyciele nie chcą udostępniać danych, Gazeta Ubezpieczeniowa 2.10.2007 Ziemianin B., Charakter prawny umów "agencyjnych", Państwo i Prawo 1979, Nr 7 Żukowski Z., Agent musi lubić ludzi, Gazeta Prawna z dnia 22 listopada 2007 r. Raporty, analizy, opracowania, druki sejmowe druk sejmowy nr 1272 z dnia 21 stycznia 2003 r. druk sejmowy nr 1272-A z dnia 1 kwietnia 2003 r. druk sejmowy nr 1584 z dnia 9 maja 2003 r. druk sejmowy nr 1612 z dnia 20 maja 2003 r. druk sejmowy nr 1860 z dnia 18 kwietnia 2000 r. druk sejmowy nr 2826 z dnia 25 kwietnia 2001 r. druk sejmowy nr 2826-A z dnia 6 czerwca 2001 r. druk sejmowy nr 3233 z dnia 24 lipca 2001r. 242 druk sejmowy nr 3326 z dnia 21 sierpnia 2001r. druk sejmowy nr 3421 z dnia 03 listopada 2004 r. druk sejmowy nr 3428 z dnia 17 września 2001 r. druk sejmowy nr 3575 z dnia14 grudnia 2004 r. druk sejmowy nr 3575-A z dnia 6 stycznia 2005 r. druk sejmowy nr 3705 z dnia 3 lutego 2005 r. druk sejmowy nr 3741 z dnia 16 lutego 2005 r. druk sejmowy nr 4330 z dnia 21 maja 2005 r. druk sejmowy nr 4368 z dnia 26 lipca 2005 r. druk sejmowy nr 585 z dnia 6 czerwca 2002 r. GINB, Sytuacja finansowa banków w Polsce w 2005 r. Synteza, Warszawa 2006 Komisja Nadzoru Finansowego, Biuletyn miesięczny KNUiFE, nr 10, październik 2003 Komisja Nadzoru Finansowego, Biuletyn roczny KNF. Rynek Ubezpieczeń 2010, Warszawa 2011 Komisja Nadzoru Finansowego, Biuletyn Roczny. Rynek ubezpieczeń 2004, Komisja Nadzoru Finansowego, Biuletyn Roczny. Rynek ubezpieczeń 2006, Komisja Nadzoru Finansowego, Biuletyn Roczny. Rynek ubezpieczeń 2008, Komisja Nadzoru Finansowego, Biuletyn Roczny. Rynek ubezpieczeń 2009, Komisja Nadzoru Finansowego, Działalność brokerów ubezpieczeniowych w latach 19982003, Warszawa 2004 Komisja Nadzoru Finansowego, Działalność zakładów ubezpieczeń z krajów EOG w Polsce w latach 2006 - 2008, Warszawa 2010 Komisja Nadzoru Finansowego, Raport o stanie rynku brokerskiego w 2004 r., Warszawa 2005 Komisja Nadzoru Finansowego, Raport o stanie rynku brokerskiego w 2005 r., Warszawa 2006 Komisja Nadzoru Finansowego, Raport o stanie rynku brokerskiego w 2006 r., Warszawa 2007 Komisja Nadzoru Finansowego, Raport o stanie rynku brokerskiego w 2007 r., Warszawa 2008 Komisja Nadzoru Finansowego, Raport o stanie rynku brokerskiego w 2008 r., Warszawa 2009 Komisja Nadzoru Finansowego, Raport o stanie rynku brokerskiego w 2009 r., Warszawa 2010 Komisja Nadzoru Finansowego, Raport o stanie rynku brokerskiego w 2010 r., Warszawa 2011 Podstawowe problemy bancassurance w Polsce, raport Rzecznika Ubezpieczonych, Polska Izba Ubezpieczeń, Internetowy Tygodnik Ubezpieczeniowy, Wydanie nr 32/2010 z 09.09.2010 r. Raport dotyczący skarg z zakresu bancassurance wpływających do Rzecznika Ubezpieczonych, Monitor Ubezpieczeniowy numer 33, marzec 2008 r. Stanowisko UKNF w sprawie bancassurance skierowane do banków i zakładów ubezpieczeń - Pismo Przewodniczącego komisji Nadzoru Finansowego o sygnaturze DLU/606/33/1/2012 z dnia 21 lutego 2012 r. Akty prawne Convention Benelux relative au du contract d'agence [w:] Annales du Coseil Benelux, no 84 Convention on Agency in the International sale of Goods, Geneva 1983, Directive 2004/39/Ec of the European Parliament and of The Council 243 Dyrektywa 2000/31/EC o niektórych prawnych aspektach usług społeczeństwa informacyjnego, zwanej dyrektywą o handlu elektronicznym, Dz. Urz. z 17.07. 2000 r. OJ L 178 Dyrektywa 2002/58/EC w sprawie przetwarzania danych osobowych i o ochronie prywatności w sektorze komunikacji elektronicznej, Dz. Urz. z 31.07.2002 r. OJ L 201 Dyrektywa 2002/65/WE z 23 września 2002 r. o świadczeniu usług finansowych na odległość na rzecz konsumentów, Dz. Urz. z 9.11.2002 r. OJ L 271/16 Dyrektywa 2004/39/WE Parlamentu i Rady w sprawie rynków instrumentów finansowych (MiFID I)., Dz. Urz. Nr L 145 z dn 30.04.2004 Dyrektywa 85/577 o ochronie konsumentów w umowach zawieranych poza lokalem handlowym, Dz. Urz. z 31.12.1985 r. OJ L 372/31 Dyrektywa 97/7 o ochronie konsumentów w umowach zawieranych na odległość, Dz. Urz. z 4.06.1997 r. OJ L 144/19 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/92/WE z 9 grudnia 2002 r. w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego, Dz. Urz. Nr L 9 z dn. 15 stycznia 2003 r. Dyrektywa Rady 77/92/EWG z 13 grudnia 1976 r. W sprawie środków mających ułatwić skuteczne osiągnięcie swobody przedsiębiorczości oraz swobody świadczenia usług w odniesieniu do działalności agentów i brokerów ubezpieczeniowych (ISIC grupa 630) i w szczególności środków przejściowych dotyczących tych działalności, Dz. Urz. Nr l 26 z dn. 31 stycznia 1977 r. Dyrektywa Rady EWG nr 86/653 z 18 grudnia 1986 r. w sprawie koordynacji ustawodastw Państw Członkowskich odnoszących się do przedstawicieli handlowych działających na własny rachunek OJ L. 382/17/1986 Kodeks Etyki OSPUiF, Konwencja haska z 1978 o prawie właściwym dla agencji (zastępstwa), (Convention on the law applicable to agency), of 21 April 2004 on markets in financial instruments amending Council Directives 85/611/EEC and 93/6/EEC and Directive 2000/12/EC of the European Parliament and of the Council and repealing Council Directive 93/22/EEC Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 10 grudnia 2001 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń, Dz.U. nr 149, poz. 1671 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 12 listopada 2003 r. w sprawie sposobu składania wniosków o wpis do rejestru agentów ubezpieczeniowych oraz zgłaszania zmian danych objętych tym wpisem, Dz.U. 2003 nr 211 poz. 2053 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 13 kwietnia 2005 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykazu dokumentów, które dołącza się do wniosku o wydanie zezwolenia na wykonywanie działalności brokerskiej w zakresie ubezpieczeń albo reasekuracji, Dz.U. 2005 nr 61 poz. 536 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 13 kwietnia 2005 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykazu dokumentów, które dołącza się do wniosku o wydanie zezwolenia na wykonywanie działalności brokerskiej w zakresie ubezpieczeń albo reasekuracji, Dz.U. 2005 nr 61 poz. 536 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 13 listopada 2003 r. w sprawie wykazu dokumentów, które dołącza się do wniosku o wydanie zezwolenia na wykonywanie działalności brokerskiej w zakresie ubezpieczeń albo reasekuracji, Dz.U. 2003 nr 210 poz. 2042 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 13 listopada 2003 r. w sprawie wykazu dokumentów, które dołącza się do wniosku o wydanie zezwolenia na wykonywanie działalności brokerskiej w zakresie ubezpieczeń albo reasekuracji, Dz.U. 2003 nr 210 poz. 2042 244 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 sierpnia 2007 w sprawie danych gromadzonych w bazach danych tworzonych przez Polską Izbę Ubezpieczeń, Dz. U. 2007 Nr 159, poz. 1119 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 września 2006 r. w sprawie prowadzenia rejestru pośredników ubezpieczeniowych oraz sposobu udostępniania informacji z tego rejestru, Dz.U. 2006 nr 178 poz. 1316 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 września 2006 r. w sprawie prowadzenia rejestru pośredników ubezpieczeniowych oraz sposobu udostępniania informacji z tego rejestru, Dz.U. 2006 nr 178 poz. 1316 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 21 marca 2001 r. w sprawie szkolenia i egzaminu dla ubiegających się o zezwolenie na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego oraz zwolnienia od obowiązku wykonywania działalności agencyjnej przy pomocy osób fizycznych posiadających zezwolenie, Dz.U. 2001 nr 26 poz. 289 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 23 czerwca 2005 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania czynności agencyjnych, Dz.U. 2005 nr 122 poz. 1027 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 24 czerwca 2005 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania działalności brokerskiej, Dz.U. 2005 nr 122 poz. 1028 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 24 czerwca 2005 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania działalności brokerskiej, Dz.U. 2005 nr 122 poz.1028 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 24 listopada 2003 r. w sprawie działania Komisji Egzaminacyjnej dla Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych oraz sposobu przeprowadzania egzaminu dla brokerów ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych, Dz.U. 2003 nr 211 poz. 2056 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 24 listopada 2003 r. w sprawie działania Komisji Egzaminacyjnej dla Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych oraz sposobu przeprowadzania egzaminu dla brokerów ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych, Dz.U. 2003 nr 211 poz. 2056 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 27 listopada 2003 r. w sprawie danych gromadzonych w bazach danych tworzonych przez Polską Izbę Ubezpieczeń, Dz. U. 2003 nr 211 poz. 2057 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 29 grudnia 1994 r. W sprawie szczegółowych zasad rachunkowości ubezpieczycieli, Dz.U. nr 140, poz. 791 z późn. Zm. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 3 czerwca 2008 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie działania Komisji Egzaminacyjnej dla Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych oraz sposobu przeprowadzania egzaminu dla brokerów ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych, Dz.U. 2008 nr 103 poz. 657 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 30 stycznia 2001 r. w sprawie sposobu i trybu przeprowadzania egzaminu oraz działania Komisji Egzaminacyjnej dla Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych, Dz.U. 2001 nr 11 poz. 88 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 31 sierpnia 2005 r. w sprawie sposobu składania wniosków o zmianę wpisu do rejestru brokerów ubezpieczeniowych oraz wykazu dokumentów dołączanych do takich wniosków, Dz.U. 2005 nr 170 poz. 1427 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 31 sierpnia 2005 r. w sprawie sposobu składania wniosków o zmianę wpisu do rejestru brokerów ubezpieczeniowych oraz wykazu dokumentów dołączanych do takich wniosków, Dz.U. 2005 nr 170 poz. 1427 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 4 grudnia 2003 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania czynności agencyjnych, Dz.U. 2003 nr 211 poz. 2066 245 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 4 grudnia 2003 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania działalności brokerskiej, Dz.U. 2003 nr 211 poz. 2067 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 4 grudnia 2003 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania działalności brokerskiej, Dz.U. 2003 nr 211 poz. 2067 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 4 grudnia 2003 r. w sprawie prowadzenia rejestru pośredników ubezpieczeniowych oraz sposobu udostępniania informacji z tego rejestru, Dz.U. 2003 nr 211 poz. 2068 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 4 kwietnia 2005 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie działania Komisji Egzaminacyjnej dla Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych oraz sposobu przeprowadzania egzaminu dla brokerów ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych, Dz.U. 2005 nr 58 poz. 505 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 4 kwietnia 2005 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie działania Komisji Egzaminacyjnej dla Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych oraz sposobu przeprowadzania egzaminu dla brokerów ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych, Dz.U. 2005 nr 58 poz. 505 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 4 lipca 2005 r. w sprawie przeprowadzania szkoleń zawodowych osób wykonujących czynności agencyjne albo czynności brokerskie, Dz.U. 2005 nr 125 poz. 1052 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 4 lipca 2005 r. w sprawie sposobu składania wniosków o wpis albo o zmianę wpisu do rejestru agentów ubezpieczeniowych oraz wykazu dokumentów dołączanych do takich wniosków, Dz.U. 2005 nr 125 poz. 1052 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 5 grudnia 2003 r. w sprawie minimalnego zakresu szkolenia osób ubiegających się o wykonywanie czynności agencyjnych oraz zakresu obowiązujących tematów egzaminu i trybu jego przeprowadzania, Dz.U. 2003 nr 217 poz. 2131 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 6 kwietnia 2005 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie kontroli działalności zakładu ubezpieczeń w zakresie korzystania z usług agentów ubezpieczeniowych, Dz.U. 2005 nr 58 poz. 506 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 6 kwietnia 2005 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie prowadzenia rejestru pośredników ubezpieczeniowych oraz sposobu udostępniania informacji z tego rejestru, Dz.U. 2005 nr 58 poz. 507 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 6 kwietnia 2005 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie prowadzenia rejestru pośredników ubezpieczeniowych oraz sposobu udostępniania informacji z tego rejestru, Dz.U. 2005 nr 58 poz. 507 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 7 lipca 2005 r. w sprawie minimalnego zakresu szkolenia osób ubiegających się o wykonywanie czynności agencyjnych oraz zakresu obowiązujących tematów egzaminu i trybu jego przeprowadzania, Dz.U. 2005 nr 125 poz. 1053 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 7 stycznia 2005 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania czynności agencyjnych, Dz.U. 2005 nr 6 poz. 37 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 7 stycznia 2005 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania czynności agencyjnych, Dz.U. 2005 nr 6 poz. 37 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 7 stycznia 2005 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania działalności brokerskiej, Dz.U. 2005 nr 6 poz. 38 246 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 7 stycznia 2005 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania działalności brokerskiej, Dz.U. 2005 nr 6 poz. 38 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 8 września 2010 r. w sprawie wniosków o wpis albo o zmianę wpisu do rejestru agentów ubezpieczeniowych, Dz.U. 2010 nr 173 poz. 1170 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 9 grudnia 2003 r. w sprawie kontroli działalności i stanu majątkowego podmiotów prowadzących działalność brokerską, Dz.U. 2003 nr 218 poz. 2146 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 9 grudnia 2003 r. w sprawie kontroli działalności zakładu ubezpieczeń w zakresie korzystania z usług agentów ubezpieczeniowych, Dz.U. 2003 nr 218 poz. 2145 Rozporządzenie Ministra Skarbu z dnia 11 lutego 1935 r. wydane w porozumieniu z Ministrami: Spraw Wewnętrznych oraz Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie wykonania rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym, Dz.U. 1935 nr 12 poz. 66 Rozporządzenie Ministra Skarbu z dnia 11 lutego 1935 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości o komisjach dyscyplinarnych i postępowaniu dyscyplinarnym przeciwko pośrednikom ubezpieczeniowym, Dz.U. 1935 nr 12 poz. 67 Rozporządzenie Ministra Skarbu z dnia 21 czerwca 1935 r. o szczególnych formach pośredniczenia ubezpieczeniowego, Dz.U. 1935 nr 56 poz. 362 Rozporządzenie Ministra Skarbu z dnia 5 kwietnia 1935 r. o opłacie za nadzór nad działalnością pośredników ubezpieczeniowych, Dz.U. 1935 nr 29 poz. 224 Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 27 października 1933 r. Kodeks zobowiązań, Dz.U. 1933 nr 82 poz. 598 Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym, Dz.U. 1934 nr 96 poz. 864 Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 26 stycznia 1928 r. o kontroli ubezpieczeń, Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy, Dz.U. 1934 nr 57 poz. 502 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 marca 1972 r. w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego, Dz.U. 1972 nr 9 poz. 54 i 55 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2007 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), Dz.U. 2007 nr 251 poz. 1885 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej Traktat Rzymski ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, ustawy o działalności ubezpieczeniowej oraz ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, Dz.U. 2005 nr 167 poz. 1396 Ustawa z dnia 1 grudnia 1961 r. Kodeks morski, Dz.U. 1961 nr 58 poz. 318 z późn. zm. Ustawa z dnia 11 marca 2004r. o podatku od towarów i usług, Dz.U. 2004 nr 54 poz. 535 z późn. zm. Ustawa z dnia 13 lutego 2009 r. o zmianie ustawy o działalności ubezpieczeniowej oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. 2009 nr 42 poz. 341 Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego, Dz.U. 1960 nr 30 poz. 168 z późn. zm. 247 Ustawa z dnia 15 kwietnia 2005 r. o nadzorze uzupełniającym nad instytucjami kredytowymi, zakładami ubezpieczeń i firmami inwestycyjnymi wchodzącymi w skład konglomeratu finansowego, Dz. U. 2005 r. Nr 83 poz. 719 z późn. zm. Ustawa z dnia 15 września 2000r. Kodeks spółek handlowych, Dz. U. 2000 nr 94 poz. 1037 z późn. zm. Ustawa z dnia 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej, Dz. U. 2006 nr 225 poz. 1635 z późn. zm. Ustawa z dnia 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej, Dz.U. 2006 nr 225 poz. 1635 Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, Dz. U 2005 nr 229 poz. 1954 z późn. zm. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego. Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296 z późn. zm. Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych, Dz.U. 1989 nr 30 poz. 161 Ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną, Dz. U. Nr 144, poz. 1204 z późn. zm. Ustawa z dnia 18 lutego 2005 r. o zmianie ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. 2005 Nr 48 poz. 447. Ustawa z dnia 18 września 2001 r. Kodeks morski, Dz.U. 2009 nr 217 poz. 1689 Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz.U. 2009 nr 18 poz. 97 Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz.U. 2009 nr 18 poz. 97 Ustawa z dnia 2 grudnia 1958 r. o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych, Dz.U. 1958 nr 72 poz. 357 Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, Dz.U. 2010 nr 220 poz. 1447 z późn. zm. Ustawa z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny., Dz.U. 2000 nr 22 poz. 271 z późn. zm. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie i uchyleniu niektórych ustaw w związku z uzyskaniem przez Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii Europejskiej, Dz.U. 2004 nr 96 poz. 959 Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie i uchyleniu niektórych ustaw w związku z uzyskaniem przez Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii Europejskiej, Dz.U. 2004 nr 96 poz. 959 Ustawa z dnia 20 września 1984 r. o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych, Dz.U. 1984 nr 45 poz. 242 Ustawa z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym, Dz.U. 2006 nr 157 poz. 1119 z późn. zm. Ustawa z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym, Dz.U. 2006 nr 157 poz. 1119 Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej, Dz.U. 2010 nr 11 poz. 66 z późn. zm. Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych, Dz.U. 2003 nr 124 poz. 1153 z późn. zm. Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym, Dz. U. 2003 Nr 124 poz. 1154 z późn. zm. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny, Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 z późn. zm. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, Dz.U. 1998 nr 21 poz. 94 z późn. zm. 248 Ustawa z dnia 26 lipca 2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, Dz.U. 2000 nr 74 poz. 857 Ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych, Dz. U. Nr 146, poz. 1546, z późn. zm. Ustawa z dnia 28 lipca 1990 o działalności ubezpieczeniowej, Dz. U. 1996 r. nr 11 poz. 62 z późn. zm. Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze, Dz.U. 2009 nr 175 poz. 1361 z późn. zm. Ustawa z dnia 28 marca 1952 r. o ubezpieczeniach państwowych, Dz.U. 1952 nr 20 poz. 130 Ustawa z dnia 28 sierpnia 1997r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, Dz.U. 2010 nr 34 poz. 189 z późn. zm. Ustawa z dnia 29 czerwca 1995r. o statystyce publicznej, Dz.U. 1995 r. Nr 88, poz. 439 z późn. zm. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi, Dz.U. 2005 nr 183 poz. 1538 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe, Dz.U. 2002 nr 72 poz. 665 z późn. zm. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych, Dz. U. 2001 nr 101 poz. 926 z późn. zm. Ustawa z dnia 29 września 1994r. o rachunkowości, Dz.U. 2009 nr 152 poz. 1223 z późn. zm. Ustawa z dnia 4 września 2008 r. o zmianie ustawy o obrocie instrumentami finansowymi oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. 2009 nr 165 poz. 1316 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997r. Kodeks karny, Dz. U. 1997 nr 88 poz. 553 z późn. zm. Ustawa z dnia 7 października 1999r. o języku polskim,Dz.U.1999r. Nr 90, poz. 999 z późn. zm. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, Dz.U. 2004 nr 256 poz. 2572 z późn. zm. Ustawa z dnia 8 czerwca 1995 r. o zmianie ustawy o działalności ubezpieczeniowej, o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej - Kodeks handlowy oraz o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, Dz.U. 1995 nr 96 poz. 478 Ustawa z dnia 8 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, ustawy o działalności ubezpieczeniowej oraz ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym, Dz.U. 2005 nr 167 poz. 1396 Ustawa z dnia 8 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ustawa z dnia 9 września 2000 r. o opłacie skarbowej, Dz. U. 2000 nr 86 poz. 960 z późn. zm. Ustawa z dnia 9 września 2000 r. o opłacie skarbowej, Dz.U. 2000 nr 86 poz. 960 Zalecenie Komisji 92/48/EWG z 18 grudnia 1991 r. w sprawie pośredników ubezpieczeniowych, Dz. Urz. Nr L 19 z dn. 28 stycznia 1992 r. Zarządzenie Ministra Finansów z dnia 14 grudnia 1993 r. w sprawie wymogów, jakie muszą spełniać osoby fizyczne i prawne ubiegające się o zezwolenie na prowadzenie działalności brokerskiej w zakresie ubezpieczeń i reasekuracji, trybu wydawania tych zezwoleń oraz dopuszczalnego zakresu działalności brokerskiej, M. P. 1993 nr 67 poz. 593 Zarządzenie Ministra Finansów z dnia 14 listopada 1995 r. w sprawie określenia minimalnego zakresu szkolenia osób ubiegających się o uzyskanie zezwolenia Państwowego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego oraz zakresu obowiązujących tematów egzaminu i trybu jego składania, M.P. 1995 nr 60 poz. 674 Zarządzenie Ministra Finansów z dnia 28 czerwca 1994 r. zmieniające zarządzenie w sprawie wymogów, jakie muszą spełniać osoby fizyczne i prawne ubiegające się o zezwolenie na prowadzenie działalności brokerskiej w zakresie ubezpieczeń i reasekuracji, trybu wydawania 249 tych zezwoleń oraz dopuszczalnego zakresu działalności brokerskiej, M.P. 1994 nr 37 poz. 320 Zarządzenie Ministra Finansów z dnia 29 listopada 1990 r. w sprawie wymogów, jakie muszą spełniać osoby fizyczne i prawne ubiegające się o zezwolenie na prowadzenie działalności brokerskiej w zakresie ubezpieczeń i reasekuracji, trybu wydawania tych zezwoleń oraz dopuszczalnego zakresu działalności brokerskiej, M. P. 1990 nr 47 poz. 355 Zarządzenie Ministra Finansów z dnia 29 listopada 1990 r. w sprawie wymogów, jakie muszą spełniać osoby fizyczne i prawne ubiegające się o zezwolenie na prowadzenie działalności brokerskiej w zakresie ubezpieczeń i reasekuracji, trybu wydawania tych zezwoleń oraz dopuszczalnego zakresu działalności brokerskiej, M. P. 1990 nr 47 poz. 355 Zarządzenie Ministra Finansów z dnia 7 listopada 1995 r. w sprawie określenia warunków zwalniania niektórych osób wykonujących działalność agencyjną od obowiązku jej wykonywania przy pomocy osób fizycznych posiadających zezwolenie Państwowego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego, M. P. 1995 nr 59 poz. 661 Zarządzenie Ministra Finansów z dnia 7 listopada 1995 r. w sprawie określenia warunków zwalniania niektórych osób wykonujących działalność agencyjną od obowiązku jej wykonywania przy pomocy osób fizycznych posiadających zezwolenie Państwowego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego, M. P. 1995 nr 59 poz. 661 Zarządzenie Prezesa Państwowego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń z dnia 6 maja 1996 r. w sprawie powołania Komisji Egzaminacyjnej dla Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych, M. P. 1996 nr 32 poz. 330 Wyroki sądowe i pisma urzędowe CEA response to the European Commission's consultation on legislative steps for the Packaged Retail Investment Products (PRIPs) initiative, 31 Styczeń 2011 CEA response to the European Commission's consultation on the review of the Insurance Mediation Directive (IMD), 28 Luty 2011 Common Position adopted by the Council with a view to the adoption of a Directive of the European Parliament and of the Council on insurance mediation 18/03/2002 Draft Proposed structure of the amended version of the Directive 2002/92/EC of the European Parliament and of the Council of 9 December 2002 on insurance and reinsurance intermediation and on direct distribution of insurance and reinsurance European Commission Internal Market And Services DG Financial Institutions Insurance and pensions, Consultation document on the Review of the Insurance Mediation Directive (IMD) Commission Staff Working Paper, 27 styczeń 2010 European Commission Internal Market And Services DG Financial Institutions Insurance and pensions, Summary of responses to the consultation on the revision of the Insurance Mediation Directive, 4 kwiecień 2011 European Parliament legislative resolution on the Council common position for adopting a European Parliament and Council directive on insurance mediation 13/06/2002 Financial Services Action Plan, COM (1999) 232 z 11.5.1999 Opinion of the Economic and Social Committee on the Proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council on insurance mediation 30/05/2001 Pismo Komisji Nadzoru Finansowego DPF/635/51/4/10/AT z dnia 22 lipca 2010 r. pismo Ministra Finansów do OSPUiF FI/915/LE/AH/2003 pismo Ministra Finansów do OSPUiF FI/LE/RW/685/2004 pismo Urzędu Nadzoru Finansowego DPF/635/103/2/10/KG z dnia 5 listopada 2010 r. 250 Proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council on insurance mediation 20/09/2000 Summary of responses to the consultation on the revision of the insurance mediation directive, pismo Komisji Europejskiej z dnia 4 kwietnia 2011 r. The Committee of European Inusurance and Occupational Pensions Supervisors CEIOPS Advice to the European Commission on the revision of the Insurance Mediation Directive (2002/92/EC), 10 Listopad 2010 The European Federation of Insurance Intermediaries, European Commission’s Consultation dokument on the Review of the Insurance Mediation Directive (IMD), Luty 2011 Wyrok naczelnego Sądu Administracyjnego z 28 kwietnia 1994 r. Wyrok sądu Najwyższego z 7 marca 2006 r. Wyrok sądu Najwyższego z 8 listopada 2005 r. Strony internetowe http://ec.europa.eu/internal_market/consultations/2010/insurance-mediation_en.htm http://ec.europa.eu/internal_market/insurance/mediation_en.htm#Public_Hearing http://www.bipar.eu/en/key-issues-positions/the-imd/from-imd-i-to-imd-ii http://www.cea.eu/index.php/key-issues/packaged-retail-investment-products http://www.europarl.europa.eu/oeil/FindByProcnum.do?lang=2&procnum=COD/2000/0213 www.allianzdirect.pl www.bipar.eu www.ccp.com.pl www.cea.eu/ www.ceiops.eu/ www.gu.com.pl www.iaisweb.org www.knf.gov.pl www.mbank.pl www.piu.org.pl www.polbrokers.pl www.rzu.gov.pl Niniejszy materiał jest udostępniony na licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa 3.0 PL. Pełne postanowienia tej licencji są dostępne pod: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/legalcode. 251
