historia Chełmna

ChełmnoChełmno- historia naszego miasta
Chełmno jest wspaniale usytuowanym miastem na płaskowyżu przy
krawędzi doliny Wisły. Każdy, kto jedzie w stronę Chełmna- z któregokolwiek
kierunku- musi być oczarowany bajkowym widokiem miasta. Zwarty zespół
zabytkowych budynków, otoczony murem obronnym, usytuowany jest na
szczycie pokrytego bujną zielenią wzniesienia, zwieńczając je niczym korona.
Ponad dachami grodu dumnie wznoszą się ku niebu zabytkowe wieże.
Historia Chełmna nie wzięła swego początku w tym miejscu, w którym
miasto się obecnie znajduje, a kilka kilometrów stąd, we wsi Kałdus. Tam
znajdują się najstarsze ślady istnienia grodu. Chełmno (łac. Culmen) pełniło
wówczas funkcję grodu kasztelańskiego. Należy ono do najstarszych grodów
nad dolną Wisłą. Historia Chełmna sięga wieku XI. W 1226 roku Konrad
Mazowiecki sprowadził do Polski Krzyżaków, ofiarowując Zakonowi w zamian
za obronę przed Prusami ziemię chełmińską. Do Polski miasto powróciło
w 1479 roku, a od 1505 roku do I rozbioru było własnością biskupów
chełmińskich. W okresie rozbiorów Chełmno, mimo silnej akcji
germanizacyjnej(miasto w wyniku rozbioru Polski znalazło się pod zaborem
pruskim), było centrum ruchu narodowego. 22 stycznia 1920 roku Chełmno
wraca do odrodzonego państwa polskiego. Okres dwudziestolecia
międzywojennego nie okazał się zbyt pomyślny dla miasta. Niewielki przemysł
nie mógł zapewnić pracy wszystkim potrzebującym jej mieszkańcom. Z chwilą
wybuchu II wojny światowej Chełmno wraz z całym Pomorzem zostało
wcielone do III Rzeszy. W ramach bezwzględnej polityki okupanta znaczną
część ludności wywieziono, a na jej miejsce sprowadzono Niemców z Rzeszy.
Władze hitlerowskie dążyły do zniszczenia najmniejszego śladu polskości w
mieście. Z koszmarnej niewoli niemieckiej miasto zostało wyzwolone 27
stycznia 1945 roku. Dzień ten rozpoczął nowy rozdział w dziejach Chełmna
W mieście rozwinął się przemysł metalowy i materiałów budowlanych.
Powstała Fabryka Urządzeń Szpitalnych, Fabryka Akcesoriów Meblowych,
Zakład Sprzętu Mechanicznego i inne. Dużą zdobyczą miasta jest rozwinięta
sieć szkół, co zresztą leżało w tradycji Chełmna, jako, że w ciągu wieków
odegrało ważną rolę w życiu kulturalnym regionu, a w 1756 roku powstała tu
nawet filia Akademii Krakowskiej. Dzisiaj w Chełmnie obok elementów
nowego budownictwa z troskliwością konserwuje się zabytki. Miasto
zachowało do chwili obecnej prawie nienaruszony zespół średniowiecznych
obwarowań. W murach miejskich zachowały się po dziś dzień dwie warowne
bramy Merseburska i Grudziądzka. Głównym ośrodkiem życia miejskiego jest
rynek z ratuszem, który należy do najpiękniejszych zabytków architektury
renesansowej w północnej Polsce. Ratusz został zbudowany w latach 15671572 na miejscu gotyckiego z końca XIII w. Ratusz był siedzibą władz
miejskich od początku powstania aż do roku 1975. Dziś mieści się tutaj
Muzeum Ziemi Chełmińskiej, które oprócz stałych ekspozycji obejmujących
historię Chełmna, organizuje okolicznościowe wystawy, spotkania i koncerty.
Codziennie w południe z wieży ratuszowej można w Chełmnie posłuchać
hejnału. Pieśń "Wisła" powstała w 1863, a jej autorem jest Ignacy
Danielewski.
Chełmno to jedno z nielicznych miast w Polsce, gdzie zachowały się prawie
wszystkie obiekty sakralne z okresu średniowiecza. Na południe od rynku stoi
monumentalny Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny z XIIIXIV wieku. Wnętrze kościoła posiada bogaty wystrój pochodzący z wielu epok.
Z przełomu XIII i XIV wieku pochodzą również kościoły: pobenedyktyński,
Kościół pw. św. Jakuba Starszego i św. Mikołaja ( pofranciszkański) i Kościół
pw. św. Piotra i św. Pawła ( podominikański) Kościół Św. Ducha, Kaplica św.
Marcina , Kościół Garnizonowy pw. Matki Boskiej Częstochowskiej.
Powstanie klasztoru należy wiązać ze sprowadzeniem w roku 1261 do
Chełmna zakonu Cysterek, które w latach 1280-1330 oprócz zabudowań
klasztornych pobudowały kościół pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana
Ewangelisty. Na Starym mieście zachowały się kamienice, dawniej gotyckie,
przebudowane w styku barokowym i klasycystycznym.
Kościół franciszkański
Kościół Dominikański
Klasztor
Kościół Św. Ducha
Kaplica św. Marcina
Kościół Garnizonowy
PW. Matki Boskiej Częstochowskiej
„Kościół św. Jakuba Starszego i św. Mikołaja Kościół
Miasto na szlaku dolnej Wisły stanowi trzeci ośrodek zabytkowy pod
względem wartości (po Gdańsku i Toruniu). Chełmno posiada bogatą listę
zabytków. W centrum miasta znajduje się wielki prostokątny rynek.
Najcenniejszym zabytkiem Chełmna jest późnorenesansowy ratusz (1567-72).
Świadectwem średniowiecznego systemu obwarowań są mury, które pochodzą
z II połowy XIII wieku. Zostały rozbudowane w kolejnym stuleciu oraz
podwyższone w roku 1563. Zachowane zostały w pełnym obwodzie, który
wynosi 2,5 km z wyjątkiem dwóch krótkich odcinków i wszystkimi, poza jedną,
bramami. Oryginalna jest Brama Grudziądzka z podbudowaną kaplicą
renesansową. W ciągu murów znajduje się 17-baszt, które przeważnie są
czworoboczne. Dowodem kunsztu budowniczego średniowiecza jest
architektura sakralna Chełmna znajdująca się na Europejskim Szlaku Gotyku
Ceglanego.
Najważniejsze wydarzenia w dziejach Chełmna
Duże znaczenie grodu oraz jego położenie w sąsiedztwie wrogich plemion pruskich
powodowało, że osada chełmińska była często atakowana, co w konsekwencji doprowadziło
1228 r. do tego, że Konrad Mazowiecki postanowił sprowadzić na ten teren rycerzy z zakonu
krzyżackiego. Dla Chełmna było to jedno z najważniejszych wydarzeń w jego całej historii.
Krzyżacy szybko uporawszy się Prusami, przystąpili do budowania swego państwa.
Po kolejnym pożarze w grodzie postanowiono nie odbudowywać go, obrano za to nową
lokalizację na wzgórzu w dzisiejszej wsi Starogród. Chełmno przeznaczono na stolicę
1232 r.
tworzącego się państwa krzyżackiego, Zakon przystąpił do budowy zamku, w którym do
połowy XIII w. mieściła się siedziba I Komturii.
Wielki mistrz Herman von Salza i pruski mistrz Herman Balk wystawili dla Chełmna
28 XII
dokument lokacyjny, tzw. Przywilej Chełmiński, który stał się podwaliną dla powstajacego
1233 r.
Chełmna, a także wielu innych miast.
Mistrz Eberhard von Sayn odnowił dokument lokacyjny (dokument z roku 1233 spłonął w
1 X 1251 pożarze miasta). Z tą datą należy również wiązać kolejne dwie lokacje Chełmna - najpierw
r.
przeniesiono je na teren dzisiejszej dzielnicy Rybaki, by ostatecznie przystąpić do budowy
miasta tu, gdzie znajduje się ono do dziś.
XIII i
Rozkwit miasta. Wybudowano większość podziwianych do dziś budowli, Chełmno przystąpiło
XIV w. do Hanzy, planowano założyć tu uniwersytet.
XV w.
Wypowiedzenie władzy krzyżakom, upadek znaczenia miasta i jego ruina w wyniku wojen i
okupacji (Szumborski)
Król polski przekazał władzę biskupom, miasto co prawda zachowało swoje przywileje,
przebudowano część miasta w stylu renesansowym (ratusz, kaplica przy Bramie
Grudziądzkiej), kamienice), wyremontowano mury obronne, lecz Chełmno już nigdy nie
XVI w.
odzyskało wcześniejszego znaczenia. Do końca XVI wieku w wyniku działań
kontrreformacyjnych biskupa chełminskiego, niekatolicka częśc społeczeństwa (głównie
znacząca grupa kupców niemieckich) opuściła miasto.
Liczne wojny, kontrybucje nakładane przez kolejne wojska zubażały Chełmno coraz bardziej,
XVII i
miasto dziesiątkowały epidemie i zaraza. Ożywieniu uległy ruchy imigracyjne, do miasta
XVIII w.
napływali osadnicy głównie ze Szkocji i Holandii.
Po I Rozbiorze Polski Chełmno zostało zajęte przez Prusaków. Protekcyjna polityka
13 IX
Fryderyka II wobec Chełmna oraz dobra koniunktura gospodarcza przyczyniły się do
1772
rozwoju miasta.
Pod pruskimi rządami i próbami zniemczania ludności polskiej, ożywiły się ruchy
XVII i patriotyczne. Miasto gospodarczo się rozwijało. Przeobrażeniom ulegała panorama Chełmna
XIX w. - zlikwidowano niemal wszystkie bramy miejskie, z przełomu XIX i XX w. pochodzi większość
kamienic.
22 I
Wyzwolone przez gen. Józefa Hallera, po 150 latach niewoli, Chełmno odzyskało
1920 r. niepodległość.
IX 1939
Chełmno pod okupacją. W pobliskich Klamrach w masowych egzekucjach zginęło ok. 2000
- I 1945
osób. Miasto zostało wyzwolone 27 I 1945.
r.
W latach powojennych następował powolny rozwój przemysłu i handlu. W ostatnim
po 1945 dziesięcioleciu zwrócono większą uwagę na turystyczne walory miasta, co wpłynęło na
r.
polepszenie jego wyglądu. Po wielu latach przystąpiono do naprawy i konserwacji
najstarszych budowli Chełmna...
Pamiętajmy: nasi przodkowie zostawili nam skarb, którym powinniśmy się
opiekować, byśmy po latach nie pozostawili tu tylko stosu cegieł...
Stare mapy i plany Chełmna
Panorama miasta
Rynek
Codziennie w południe z wieży ratuszowej można w Chełmnie posłuchać hejnału.
Pieśń "Wisła" powstała w 1863 r., a jej autorem jest Ignacy Danielewski.
Wisło moja, Wisło stara
Co tak smutno płyniesz?
Skąd tej wody nazbierałaś?
Mów, nim w morzu zginiesz…
Kamienice rynkowe
Ulica Grudziądzka
ul. Grudziądzka - widok z wieży kościoła farnego
Ulica Dworcowa – Urząd Miasta
Wał ziemny na górze św. Wawrzyńca
Koło Przewodników PTTK w Chełmnie organizuje wycieczki po mieście i okolicach.
Udział w zwiedzaniu miasta jest bezpłatny poza wejściem na wieżę kościoła farnego (5zł
dorośli, 3zł dzieci), taras ratusza podczas „Nocy Muzeów” (2zł), zwiedzania Parku
Miniatur Zamków (2zł dorośli, 1zł dzieci) oraz krypty Magdaleny Mortęskiej (ofiara).
Zwiedzanie muzeum - 4zł dorośli, 2zł dzieci.
Herb Chełmna przedstawia dziewięć pagórków, na których znajduje się miasto, a
trzy fale poniżej symbolizują Wisłę. W pagórki wpisany jest krzyż maltański będący
symbolem chrześcijaństwa. Nad herbem znajduje się złota korona. Historia herbu sięga
XIII wieku i pierwotnie znacznie się on różnił od obecnie używanego.
Herb miasta Chełmna wg P. Kuszewicza, 1623
Herb Chełmna
Jest to budynek dawnej siedziby Starostwa Powiatowego. Zbudowany na
przełomie XIX/XXw. Interesująca forma architektoniczna tzw. "pruski mur"
sprawia, że należy do niewielu zachowanych w tym stylu budynków w
Chełmnie. Po reformie administracyjnej w 1975 roku stał się siedzibą Urzędu
Miasta.
Słynne osoby urodzone w Chełmnie:
Pomnik Ludwika Rydygiera, chirurga, który w 1880 r.
przeprowadził w Chełmnie pierwszą w Polsce operację częściowego wycięcia żołądka.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Brunon Bendig (1938-2006), bokser, medalista olimpijski z Rzymu 1960
Joachim Grubich (ur. 1935), organista i profesor sztuki
gen. Heinz Guderian (1888-1954), twórca niemieckiej doktryny pancernej, autor
książki "Achtung Panzer"
Brygida Kürbis (1921-2001), historyk mediewista
Hermann Löns (1866-1914), powieściopisarz i dziennikarz
Wojciech Łożyński (1808-1884), filolog i pedagog
Małgorzata Maier (ur. 1966), uczestniczka pierwszej edycji Big Brothera
Grzegorz Mielcarski (ur. 1971), napastnik, reprezentant Polski, komentator meczów
piłkarskich
Ewa Pobłocka (ur. 1957), polska pianistka, kameralistka i pedagog
Franciszek Raszeja (1896-1942), lekarz ortopeda
Leon Raszeja (1901-1939), prawnik
Maksymilian Raszeja (1889-1939), teolog
Dr Kurt Schumacher (1895-1952), przywódca i jeden z założycieli
Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (SPD)
Jan Szupryczyński (ur. 1934), geograf i badacz krajów polarnych, profesor
Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
Andrzej Michał de Tchorzewski (ur. 1943), profesor, pedagog, rektor Akademii
Bydgoskiej
Barbara Dziekan - Vajda (ur. 1951) - polska aktorka.
Chełmno na starej fotografii
Rynek
Kościół Dominikanów
Ul. Dominikańska
ul.
ul. Dworcowa - budynek Urzędu Miasta (dawn. Landratura)
Plac Wolności (dawniej Plaz Hohenzollernów)
Szpital wojskowy przy ul. Łożyńskiego
ul. Dworcowa
Widok z wieży kościoła farnego (strona wschodnia)
Chełmno - widok od strony
Stara widokówka z Chełmna