Zapisz jako PDF

Spis treści
1 TI/ Prawa autorskie
2 Licencje oprogramowania
3 Legalne programy za darmo
4 Wolne jak w słowie "wolność"
TI/ Prawa autorskie
Prawa autorskie obejmują w zasadzie każdy przejaw twórczości: zdjęcia, obrazy, utwory muzyczne,
rzeźby — ale też wzór krzesła. Każdy taki przedmiot jest objęty ochroną prawną — wedle aktualnie
obowiązującego prawa, przez 70 lat od śmierci autora. Dlatego takie działalności, jak np.
zamieszczanie na swojej stronie internetowej zdjęcia "znalezionego w Internecie", albo kopiowanie
piosenek czy filmów, mogą z dużym prawdopodobieństwem narazić nas na konflikt z prawem.
Rozpowszechniać czy udostępniać takie pliki możemy tylko jeśli posiadamy pisemną zgodę autora
lub właściciela praw, lub też jeśli dany utwór (piosenka, tekst, zdjęcie) jest rozpowszechniany na
zasadach na to pozwalających.
Ten podręcznik jest rozpowszechniany na licencji Creative Commons. Uznanie autorstwa — Na tych
samych warunkach 3.0.
Licencje oprogramowania
Zapłacenie w sklepie za pudełko z programem komputerowym bynajmniej nie oznacza, że program
kupiliśmy. Nabywamy wyłącznie prawo do jego zainstalowania i użytkowania, zwykle na jednym
komputerze. Co dokładnie możemy z programem robić określa licencja, którą domyślnie
akceptujemy w momencie otwarcia pudełka. Na pewno nie będzie tam informacji o nabyciu do
programu kompletnych praw, bo wtedy moglibyśmy wykonywać i sprzedawać kopie programu.
Legalne programy za darmo
Programy komercyjne tworzone są według modelu, w którym sprzedaż kopii ma zwrócić autorom
koszty pracy nad programem. Ale są również programy rozpowszechniane na innych zasadach, np.
tzw. freeware, czyli programy oferowane przez twórców do ścągnięcia za darmo. Najważniejszą
klasą programów dostępnych legalnie i za darmo są programy rozpowszechniane na licencji GPL i
podobnych. Licencja GPL (por. http://pl.wikipedia.org/wiki/GPL) nie tylko pozwala na nieograniczone
powielanie i modyfikacje programu, ale też wymaga, aby wszystkie modyfikacje (czyli np. ulepszenia)
byłu udostępniane bez dodatkowych opłat na tych samych zasadach, wraz z kompletnym kodem
źródłowym.
Wolne jak w słowie "wolność"
W roku 1984 Richard Stallman, naukowiec z MIT (Massachusetts Institute of Technology), stworzył
projekt GNU (Gnu to Nie Unix) nakierowany na propagowanie darmowego i dostępnego bez
ograniczeń wraz z kodem źródłowym oprogramowania. W celu jego finansowania powstała Fundacja
Wolnego Oprogramowania (Free Software Foundation; free znaczy również "darmowy", ale nacisk
kładziony jest na znaczenie związane z wolnością). Po kilku latach do kompletu brakowało już tylko
głównej części systemu operacyjnego, czyli jądra (ang. kernel).
W roku 1991 Linus Torvalds, student Uniwersytetu w Helsinkach, wykorzystując:
źródła stworzonego od podstaw (tj. bez wykorzystania licencjonowanego kodu AT&T) przez
prof. Andrew Tanenbauma o celów edukacyjnych systemu operacyjnego Minix (klon Uniksa)
oprogramowanie udostępniane przez projekt GNU
zaczął pisać jądro uniksowego systemu operacyjnego. Gdy ogłosił swój projekt w Internecie, znalazł
tysiące współpracowników i rozwój potoczył się lawinowo.
Współpraca tysięcy ochotników doprowadziła do powstania imponującego oprogramowania, często
lepszego od komercyjnych produktów największych firm. Internet odgrywa tu wciąż kluczową rolę:
zarówno współpraca przy tworzeniu, jak i udostępnianie gotowych programów byłyby bez niego
właściwie niemożliwe. Można sobie wprawdzie wyobrazić wymianę dyskietek pocztą i spotkania ludzi
(często z różnych kontynentów) pracujących nad tym samym projektem, ale bardziej prawdopodobne
wydaje się to w przypadku firm komercyjnych. Dla większości ochotników (a oni głównie tworzą
prawdziwie wolne oprogramowanie) już koszty podróży byłyby zapewne poważną barierą. Internet
zaś znosi odległości i współpraca pięciu osób z pięciu różnych kontynentów może być tańsza i
łatwiejsza, niż gdyby mieli dojeżdżać na spotkania, mieszkając w tym samym mieście.
Gdy sukces tej nowej ideologii i skala zjawiska stały się oczywiste, ruchem zaczęli się interesować
również wielcy producenci, którzy w sektorze systemów przeznaczonych tradycyjnie dla "dużych"
komputerów tracili rynek na rzecz MS Windows i Windows NT. Jednak warunki, na których
udostępniał swe programy projekt GNU http://www.gnu.org, były dla firm komercyjnych zbyt
radykalne, toteż powstał ruch Otwartych Źródeł (Open Source ). W jego (luźnych) ramach powstaje
szereg szczególnych licencji, na których coraz więcej firm udostępnia kod źródłowy swoich
produktów. Różnią się one między sobą — czasami znacząco — w aspektach prawnych. Pierwsza z
nich Powszechna Licencja Publiczna (GNU, General Public License, GPL), daje użytkownikowi prawo
modyfikacji kodu źródłowego do swoich potrzeb oraz gwarantuje, że rozpowszechniane według tej
licencji programy nie staną się pewnego dnia produktami komercyjnymi. Na zasadach tej licencji
udostępniane są m.in. źródła systemu GNU/Linux i całe oprogramowanie projektu GNU. Podobne
licencje mają program Apache (na którym opiera się większość serwerów WWW), LaTeX, Perl, X11,
BSD (Berkeley Software Distribution, m.in. uniksowy system operacyjny). Mniej wolności dają
licencje Netscape czy Javascript, jednak ich forma jest wciąż akceptowana przez ruch Wolnego
Oprogramowania, w przeciwieństwie do licencji, na których udostępniają źródła swych systemów
firmy Apple i Sun.
Niezależnie od subtelności w prawnych aspektach licencji, rozpowszechnianie idei dostępności
kodów źródłowych należy uznać za niewątpliwy postęp. Szczególnie w przypadku oprogramowania
GNU analiza kodu źródłowego przez tysiące programistów z całego świata pozwala na szybsze i
efektywniejsze usuwanie błędów. Dzięki temu programy te są zwykle stabilniejsze i bezpieczniejsze
od produktów komercyjnych, których analiza dostępna jest tylko dla programistów zatrudnionych w
danej firmie.