przyczyny-agresji-u-dzieci-i
Transkrypt
przyczyny-agresji-u-dzieci-i
Przyczyny agresji u dzieci i młodzieży Agresja jest zjawiskiem coraz bardziej obecnym i pojawiającym się na każdym etapie naszego życia. Jednak szczególnie niepokojącym i narastającym problemem jest agresja wśród dzieci i młodzieży. Jak poznać, że wobec dziecka jest stosowana przemoc? Istotnymi oznakami jej występowania są: zwiększone poczucie lęku (niepokoju), zwiększone poczucie strachu, nastrój przygnębienia, zmniejszona energia, wzrost braku zaufania, zakłócenia snu, zakłócenia apetytu, osłabienie poznawczego funkcjonowania, wzmocnienie uczucia wrogości. Istnieją trzy teorie na pochodzenie ludzkiej agresji: Teoria frustracji – agresji Teoria, według której zachowania agresywne poprzedza frustracja. Siła frustracji może być modyfikowana przez różne czynniki: • • • Frustracja jest silniejsza, wówczas, gdy cel, do którego dążymy, jest blisko i nie udaje się nam go osiągnąć (np. ludzie są bardziej wkurzeni, gdy ktoś wpycha się im w kolejkę, kiedy stoją tuż przy okienku, niż wtedy, gdy są na końcu ogonka), Frustracja jest silniejsza, gdy cel, który nam się oddala, ma dla nas duże znaczenie, a oczekiwania, co do niego są wysokie (np. bardzo nam zależy na czymś, wkładamy wiele wysiłku w osiągnięcie tego, a pomimo starań nie udaje się nam), Frustracja jest silniejsza, gdy jest nieoczekiwana, nagła, niezrozumiała i niewyjaśniona (między innymi, dlatego dzieci bardzo się złoszczą, gdy zakazy, jakie się im daje, nie są uzasadnianie lub słyszą "Nie bo nie". Do najbardziej frustrujących sytuacji należy zaliczyć: -bieda i bezrobocie (jest to jeden ze sposobów tłumaczenia związku między przestępczością a bezrobociem i biedą), -ból (np. ból miesiączkowy, ból zęba, choroby maja wpływ na poziom irytacji i większą gotowość do agresji), -przegęszczenie (w dużych miastach i bardzo przegęszczonych dzielnicach jest więcej przestępczości niż w małych miasteczkach i na wsiach), -temperatura powietrza (kultury południowe są bardziej agresywne niż północne, w gorących pomieszczeniach ludzie zachowują się bardziej agresywnie, w gorące dni jest więcej demonstracji). Teoria instynktów agresji Zakłada, że człowiek rodzi się z instynktowną skłonnością do zachowań agresywnych, a zachowania te w małym stopniu są podatne na wpływy zewnętrzne, w tym i na wychowanie. Zwolennicy tej teorii twierdzą, że instynkt agresji powstał na drodze ewolucji i jest człowiekowi nieodzowny do przeżycia w realnym świecie. Teoria ta dopuszcza więc istnienie zachowań agresywnych korzystnych z punktu widzenia ludzkiej społeczności i nie uważa agresji za zjawisko całkowicie szkodliwe i niepożądane. Teoria ta podważa celowość oraz sens walki z ludzką skłonnością do agresji i przemocy. Teoria społecznego uczenia się Zakłada, że agresja powstaje jako skutek uczenia się dzięki procesom warunkowania sprawczego i modelowania. Człowiek z natury jest dobry, a zachowań agresywnych uczy się od innych osób. Jeżeli zachowania agresywne przynoszą pewnego rodzaju gratyfikację (nagrodę, czyli wzmocnienie), to następuje wzmocnienie jej agresywnych zachowań, a z czasem nasilenie ich występowania. W myśl założeń tej teorii pedagog/wychowawca może mieć duży wpływ na zachowanie dzieci oraz na modelowanie ich społecznych postaw, gdyż, jeśli zachowania agresywne powstają poprzez naśladowanie „modeli” danych zachowań, (co oznacza, że dziecko uczy się ich od drugiej osoby), to można tę samą jednostkę również oduczyć zachowań negatywnych. Zwolennicy tej teorii uważają, że oduczanie zachowań negatywnych osiąga się poprzez odmawianie danej osobie nagrody, (czyli wzmocnienia) lub poprzez stosowanie kar. Jednak, jeśli będzie się ignorowało zachowanie agresywne jednocześnie nagradzając zachowania pożądane, to zachowanie nienagradzalne (niewzmacniane) będzie pomału zanikać. Brak kary może być odebrany przez jednostkę właśnie jako nagroda, i tak naprawdę prowadzić do wzmacniania jej zachowań agresywnych. Okazuje się więc, że ignorowanie zachowań niepożądanych, zarówno dzieci, młodzieży, jak i dorosłych, uczy całkowitej bezkarności i poczucia władzy nad okazującym swą słabość i uległość biernym otoczeniem. Cechy potencjalnej ofiary to: - mała aktywność fizyczna; podwyższony poziom niepokoju i większa lękliwość; niska samoocena; duża wrażliwość; duża ostrożność w działaniu; mała grupa przyjaciół lub ich brak; małe poczucie bezpieczeństwa, zaburzone podstawowe potrzeby; - Do cech potencjalnego sprawcy należy: duża siła fizyczna; większa porywczość oraz impulsywność; wysoka samoocena ; niski poziom empatii ; ogromna potrzeba dominacji; pozytywna ocena agresji i przemocy; Przyczyny powstawania agresji... Wpływ otoczenia: Dzieci bywają agresywne, jeśli same często mają do czynienia z agresją i przemocą w rodzinie. Przemoc pojawia się u dzieci, które pochodzą z rodzin w , których panuje chaos, a role matki i ojca nie są w pełni realizowane. Rodzice tacy mają negatywny lub chłodny stosunek emocjonalny do dziecka, przede wszystkim w pierwszych latach jego życia. Bywa, że w niektórych domach brak jest wyznaczonych granic, których dziecku nie wolno przekraczać w zachowaniu wobec rodziców, rodzeństwa innych dorosłych i rówieśników. Zachowania przemocowe wzrastają, gdy brak relacji ze strony rodziców w rozpoznawaniu i akceptowaniu dziecięcych zachowań. Przemoc pojawia się u dzieci, w których w rodzinie często używa się w stosunku do dzieci agresji i przemocy; Dodatkowo agresja pojawia się u dzieci/młodzieży, które: ♦ Ma mało rozwiniętą samokontrolę swoich emocji; dzieci mają wówczas ogromne kłopoty w radzeniu sobie ze strachem, lękiem czy poczuciem krzywdy lub winy i nie są w stanie przewidzieć swoich relacji emocjonalnych i nie kontrolują swoich zachowań; ♦ Mają ustabilizowane wzory zachowań agresywnych, a stosowanie przemocy, zapewniają im odnoszenie sukcesów-czyli uzyskują nagrodę; ♦ Używają alkoholu i narkotyków; Dużą rolę w powstawaniu i rozwoju agresji ma też narkomania i alkoholizm. Agresja jest rozpaczliwą walką o przetrwanie jednostki, utrzymanie indywidualności, tożsamości, jest lękiem przed zatraceniem. ♦ Oglądają w telewizji przemoc, która modeluje ich zachowanie. Badania pokazują, że przemoc w telewizji może wpływać na agresywne zachowania, tłumić wrażliwość w odbiorze realnego życia i uczyć nierealistycznych zachowań. Najczęściej widzowie uczą się danych zachowań poprzez ich obserwację na ekranie. Telewizja dostarcza dzieciom wzorców, z, którymi się identyfikują. Badania dostarczają informacji, że najczęściej oglądane przez młodych ludzi są filmy i programy ukazujące życie grup przestępczych, w których broń, gwałty, agresja, przemoc, kradzieże są na porządku dziennym. Telewizja dostarcza młodszej widowni negatywne wzorce, które wzmacniają aspołeczne zachowania i postawy. Bajki naszpikowane są brutalnością uczą, że silniejszy wygrywa, a poprzez zastraszanie i szykany zdobywa się pieniądze i sławę. Dzieci pod wpływem drastycznych scen stają się mniej wrażliwe, wręcz obojętne na krzywdę i cierpienie innych, przyzwyczajają się do agresji i przemocy. Filmy ukazują aspołeczne zachowania jako zabawę, młodzi ludzie wcielają ją wiec w życie bijąc kolegów, niszcząc mienie publiczne, okradając sklepy dla rozrywki. Często telewizja wypełnia czas, który powinien być przeznaczony dla rodziców i kolegów. ♦ Dla niektórych dzieci źródłem agresji jest nadmiar obowiązków domowych, a także nadmiar obowiązków szkolnych ma wpływ na powstawanie zachowań agresywnych, gdyż dziecko siedząc nad książkami w jednej pozycji nie ma gdzie wyładować nagromadzonej energii. Czynniki instytuacjonalno-organizacyjne: Przyczyny brutalnych zachowań tkwią również wewnątrz szkoły, gdyż zbyt duża liczba uczniów w klasie, przewaga funkcji dydaktycznej nad wychowawczą, słaby kontakt nauczyciela z uczniem, przeładowany program nauczania sprzyjają szerzeniu się agresji wśród dzieci i młodzieży. Nauczyciele często nie reagują na przejawy zachowań agresywnych w czasie przerw, nie zaglądają do szatni, czy toalet gdzie młodsze bądź słabsze dzieci doświadczają różnorodnych form agresji i przemocy. Usposobienie dziecka: Do grupy czynników przesadzających o agresywności dzieci należy zaliczyć też usposobienie dziecka. Istnieje większe prawdopodobieństwo, że agresja rozwinie się u dziecka aktywnego, o większym temperamencie, niż u dziecka o temperamencie łagodniejszym. Spotyka się też superaktywne dzieci, które łatwo się podniecają, rozpraszają i natychmiast reagują na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne. Tym dzieciom potrzebna jest pomoc profesjonalna. Wystąpienie agresji zależy też od ukształtowanych postaw i związanej z nimi hierarchii wartości. Jeśli bowiem rodzina uznaje zasadę, że ten ma rację, kto jest silniejszy i sprytniejszy, to u ich dzieci kształtują się podobne postawy, sprzyjające występowaniu zachowań agresywnych i traktowaniu ich jako narzędzia skutecznego działania. Podobne skutki może mieć przeświadczenie o wyższości lub nadzwyczajnych przywilejach przysługujących dziecku ze względu na pozycję społeczną rodziców. Źródłem agresywnych zachowań bywa stosowanie surowych kar fizycznych, które pobudzają gniew, wywołują sprzeciw, bunt i w efekcie zachowanie agresywne. Zachowanie agresywne są formą niedostosowania społecznego i konfliktów z otoczeniem wywołanych przez dziecko. Za niedostosowane społecznie uznajemy dziecko, które rozwija się w taki sposób, że jego zachowanie odbija się źle na nim samym lub na jego kolegach Wynikiem niedostosowania społecznego jest agresja, wrogość lub krańcowe zachowanie pojawiające się w bierności. Szkody wyrządzone przedmiotowi agresji mogą mieć charakter szkód materialnych np. uszkodzenie ciała, zniszczeń przedmiotów oraz szkód moralnych. Agresja może przyjmować różne formy. Może być to agresją słowną, do której należy ubliżanie, grożenie, wyśmiewanie, dokuczanie, obrzucanie wyzwiskami, ośmieszanie, uszczypliwość lub kpiny. Agresji słowna wzbudza poczucie zagrożenia, odrzucenia i izolowania w grupie. Coraz częściej stosowana jest agresja fizyczna, czyli atak na drugą osobę lub jej własność Najczęściej przybiera formę bezpośrednią np. w postaci uderzeń, popchnięć, kopnięć lub zadawania ran. Agresja bywa też skierowana na inne istoty żywe oraz na przedmioty martwe przyjmując formy znęcania się nad zwierzętami, łamania roślin lub kwiatów, niszczenie lub uszkodzenie przedmiotów (tzw. agresja przeniesiona).Agresywna młodzież sprawia poważne trudności wychowawcze, gdyż ich zachowanie cechuje brak zdyscyplinowania powodujący łamanie zasad regulaminu szkolnego oraz innych norm regulujących współżycie społeczne. Często pada pytanie, dlaczego dzieci/młodzież bywa agresywna? Wynika to często z zaburzenia w kontaktach społecznych, które są związane z nieprawidłowym sposobem zaspokajania własnych potrzeb powodującym różne ujemne konsekwencje dla otoczenia. Niezaspokojone potrzeby wzbudzają agresje i są przyczyną nieprawidłowego funkcjonowania w grupie rówieśniczej. Jedna z takich potrzeb to chęć do zawierania związków uczuciowych, potrzeba ta pobudza do nawiązywania kontaktów osobistych z określonymi osobami. Zaspokojenie tej potrzeby spełniają zarówno zbliżenia fizyczne przyjmujące formę pieszczot, uścisków, pocałunków, jak też kontakty umysłowe przejawiające się we wspólnych rozmowach, chętnym słuchaniu drugiej osoby, interesowaniu się jej sprawami osobistymi, dzielenie się doświadczeniami, wyrażanie chęci udzielania pomocy, wspólnym wykonywaniu określonych czynności. U małych dzieci potrzeby afiliacji zaspakaja opiekun. Blokada potrzeby afiliacji jest spowodowana jest oziębłością uczuciową rodziców, brakiem z ich strony objawów serdeczności i życzliwości, nadmierną surowością oraz stosowaniem kar fizycznych. Drugą bardzo istotną potrzebą jest poczucie bezpieczeństwa, którego zaspokojenie zapewnia sprawnie funkcjonująca rodzina, w której dziecko zyskuje życzliwe zrozumienie, pomoc i opiekę. Sytuacje trudne w życiu dziecka to choroba, niepowodzenie w nauce, konflikt z kolegą, utrata bliskich osób lub ulubionych przedmiotów. Niezaspokojenie tej potrzeby powoduje wystąpienie poczucia zagrożenia, niskiej samooceny, stanów lękowych, braku pewności siebie. Poczucie pewności to trzecia potrzeba istotna do podejmowania decyzji oraz dokonywania wyboru sposobu działania zgodnie z własnym uznaniem. Powodem blokady tej potrzeby są zbyt częste zakazy i nakazy osób z najbliższego otoczenia. Na tym tle u dzieci pojawia się nie raz upór, przekora i agresywność. Potrzeba uznania społecznego może być uzewnętrzniona jako pochwała słowna, aprobata przejawiana mimiką lub gestami, wręczenie nagrody za dobre wykonanie zadania, postępy w nauce. Blokada potrzeby uznania społecznego powstaje na skutek: zbyt częstego upominania, wytykania różnych wad i braków oraz stawianie za przykład dobrze uczących się lub wzorowych kolegów. Brak zaspokojenia potrzeby uznania społecznego sprzyja wytworzeniu się poczucia niższości oraz zaniechaniu wykonywania czynności nieznajdujących aprobaty w otoczeniu. U dziecka taka sytuacja zachodzi wtedy, gdy jest ono wyśmiane lub lekceważąco traktowane przez rówieśników, względnie, gdy jego działanie zostanie negatywnie odebrane przez dorosłych. Może to być następstwem słabego rozwoju określonych zdolności lub zawyżonych aspiracji. Dzieci, które czują się bezpieczne w swoich relacjach z rodzicami, są mniej agresywne i lepiej radzą sobie z emocjami. Gdy otacza się je miłością i zainteresowaniem, maja znacznie mniej powodów do agresji i wrogości. Uciekają się do niej wtedy, gdy się boją, gdy są osamotnione, pełne rozterek lub, gdy mają silną potrzebę akceptacji bądź zwrócenia na siebie uwagi. Sposoby zapobiegania agresji to np. stosowanie kar, jednak są one mało skuteczne, strach przed karą wywołuje agresję przemieszczoną, a nie eliminuje jej, wytwarzanie wewnętrznej motywacji zapobiegającej powstawaniu agresji - rolę tę mogą spełniać przyswojone normy postępowania i ukształtowane na ich bazie uczucia moralno - społeczne; normy zawierają zakazy szkodzenia i nakazy pomocy. Działanie społeczne z przyjętymi normami powoduje powstanie poczucia winy, które zapobiega tworzeniu się emocji złości, wrogości, chęci szkodzenia. Drugim sposobem na zapobieganie agresji jest usuwanie blokady niezaspokojonych potrzeb psychicznych i zaspokajanie ich. Warto też obserwować, na kim wzoruje się nasze dziecko, zabieranie go z otoczenia społecznego modelującego zachowania agresywne- agresja naśladowcza to nawyk bardzo trudny do wyeliminowania. Przeciwdziałaniem agresji instrumentalnej jest wykazanie jej nieskuteczności poprzez uniemożliwienie osiągania różnych celów za pośrednictwem agresywnego zachowania się oraz negatywnego oceniania tego rodzaju prób, a także ułatwianie osiągania pożądanych celów w sposób społecznie akceptowany. Niezwykle ważne jest wytwarzanie właściwych postaw społecznych oraz z związanej z nimi hierarchii wartości: przeciwstawianie postawie cwaniactwa, kultu siły i przemocy, postawy koleżeństwa, życzliwości, współpracy, pomocy innym. Ważne jest, zatem, aby rodzice byli konsekwentni w stosowaniu dyscypliny. Badania wykazują, że umiar i wyraźnie określone granice dyscypliny są lepsze niż zbytnia pobłażliwość lub zbyt ostry rygor. Dzieci mają mniejsze tendencje do zachowań agresywnych i stosowania przemocy, gdy rodzice stosują wobec nich konsekwentną dyscyplinę. Dzieci, które szczególnie często mają do czynienia z agresją i przemocą w rodzinie, gdy rodzice używają w stosunku do nich agresji i przemocy jako metody wychowawczej, uczą się jej stosowania w relacjach z innymi. Dzieci powinny nauczyć się, że zachowania skierowane do innych ludzi oraz do nich samych nie powinny przekraczać określonych granic. Jeżeli naucza się stosowania zachowań agresywnych i przemocy, jako metody na rozwiązanie problemów, a ze strony dorosłych spotka się to z pobłażliwością lub akceptacją, poziom agresji wobec rówieśników, rodzeństwa i dorosłych będzie prawdopodobnie wzrastał. Coraz większa agresja wśród dzieci i młodzieży to w dzisiejszych czasach i aktualnym społeczeństwie coraz bardziej intensywne zjawisko. Dzieci mają problem z konstruktywnym rozwiązywaniem swoich problemów, nie potrafią wyrażać swoich emocji. Pomiędzy dziećmi dochodzi do rękoczynów i przemocy werbalnej. Z moich osobistych obserwacji największy problem tkwi w najbliższej rodzinie dziecka. To z domu dzieci a potem młodzież wynoszą wzorce postępowania i normy zachowań, to w rodzinnym domu i najbliższym otoczeniu najczęściej doświadczają rzeczy, które nie powinny się zdarzyć. Dzieci te najczęściej mają zachwianą potrzebę bezpieczeństwa, miłości i akceptacji. Rodziny te nie spełniają swoich funkcji min. socjalizacyjnej. Warto byłoby wspierać rodziny w formie edukacji dotyczącej potrzeb dzieci oraz uświadamiać dorosłych na temat przyczyn agresji. Pomoc w przygotowaniu młodych ludzi do dobrego dorosłego życia, skutkuje kształtowaniu własnej przyszłości i środowiska lokalnego- dzięki temu sami mamy wpływ na rzeczywistość, która nas otacza. Organizujemy działania, które rozwijają umiejętność komunikacji i pracy w grupie, uczą radzenia sobie ze stresem, wyrażaniem emocji i zapewniają poczucie bezpieczeństwa. Istotnym elementem w procesie edukacji jest bezpośrednie kierowanie się do młodego odbiorcy, a także do rodziny, która często sama nie ma świadomości jak istotną pełni rolę w życiu młodego człowieka. Bibliografia 1. Gordon T.: Wychowanie bez porażek w praktyce. Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1995, 2) na podstawie artykułów ze strony: http://www.edukacja.edux.pl/p-263-agresja-u-dzieci-i-mlodziezy-zasadypostepowania.php 2) Gordon T: Wychowanie bez porażek w szkole. Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1995