Wybrane zagadnienia z zakresu postępowania egzekucyjnego w

Transkrypt

INSTYTUT WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI
Agnieszka Okońska LL.M.
Wybrane zagadnienia
z zakresu postępowania egzekucyjnego
w prawie szwajcarskim
Warszawa 2015
Spis treści
Spis treści
Wstęp..........................................................................................................................................................III
Wykaz skrótów............................................................................................................................................V
Wykaz literatury ..........................................................................................................................................VII
A.
Źródła prawa i egzekucja poszczególnych rodzajów roszczeń w Szwajcarii ...................................1
I.
Źródła prawa ..................................................................................................................................1
1.
Prawo federalne i prawo kantonalne ..........................................................................................1
2.
Źródła prawa ...............................................................................................................................2
a. Ustawa federalna o ściąganiu należności i upadłości (SchKG) ...............................................2
b. Kodeks postępowania cywilnego (ZPO)...................................................................................3
c. Uzupełniające rozporządzenia federalne .................................................................................4
d. Regulacje kantonalne ...............................................................................................................4
3.
Aktualne zmiany .........................................................................................................................5
II.
Egzekucja poszczególnych rodzajów roszczeń .............................................................................8
1.
Jednolity system egzekucji roszczeń pieniężnych .....................................................................8
2.
Odrębna regulacja egzekucji roszczeń pieniężnych i niepieniężnych .......................................8
B.
Postępowanie egzekucyjne w odniesieniu do roszczeń niepieniężnych..........................................10
I.
Zakres zastosowania .....................................................................................................................10
II.
Egzekucja bezpośrednia i pośrednia .............................................................................................10
1.
Egzekucja bezpośrednia ............................................................................................................10
2.
Egzekucja pośrednia ..................................................................................................................11
III. Środki egzekucyjne ........................................................................................................................12
IV. Wykonanie......................................................................................................................................13
1.
Przymus bezpośredni .................................................................................................................13
2.
Zamiana na roszczenie pieniężne ..............................................................................................13
C.
Przebieg egzekucji roszczeń pieniężnych ........................................................................................14
I.
Możliwość wszczęcia postępowania egzekucyjnego bez konieczności posiadania tytułu
egzekucyjnego ........................................................................................................................................14
II.
Przebieg egzekucji roszczeń pieniężnych .....................................................................................15
1.
Etapy egzekucji roszczeń pieniężnych .......................................................................................15
a. Postępowanie wstępne.............................................................................................................15
b. Postępowanie w przedmiocie kontynuowania egzekucji..........................................................16
2.
Wniosek wierzyciela ...................................................................................................................16
3.
Nakaz zapłaty .............................................................................................................................16
4.
Sprzeciw od nakazu zapłaty .......................................................................................................17
5.
Usunięcie skutków sprzeciwu od nakazu zapłaty.......................................................................17
6.
Dalsze postępowanie .................................................................................................................19
a. Kontynuacja egzekucji ..............................................................................................................19
b. Zajęcie ......................................................................................................................................19
c. Priorytet egzekucji z ruchomości i z wierzytelności ..................................................................20
d. Zbycie przedmiotu zajęcia ........................................................................................................20
7.
Zakończenie egzekucji ...............................................................................................................20
III. Zarządzenia w postępowaniu egzekucyjnym.................................................................................21
1.
Pojęcie ........................................................................................................................................21
2.
Forma .........................................................................................................................................21
3.
Doręczanie .................................................................................................................................22
D.
Organy egzekucyjne .........................................................................................................................23
I.
System organów egzekucyjnych ....................................................................................................23
II.
Urząd egzekucyjny (Betreibungsamt) ............................................................................................24
1.
Podstawa prawna i charakter prawny ........................................................................................24
2.
Właściwość .................................................................................................................................24
a. Rzeczowa .................................................................................................................................24
b. Miejscowa .................................................................................................................................25
3.
Nadzór ........................................................................................................................................27
a. Na poziomie kantonów .............................................................................................................27
b. Na poziomie federacji ...............................................................................................................31
c. W ramach stosunku służbowego ..............................................................................................32
III. Podmioty działające w postępowaniu egzekucyjnym i ich kompetencje .......................................32
1.
Urzędnik egzekucyjny .................................................................................................................32
2.
Pracownicy urzędu egzekucyjnego ............................................................................................33
I
Spis treści
3.
Sąd .............................................................................................................................................33
IV. Odpowiedzialność urzędników i pracowników urzędów egzekucyjnych .......................................34
1.
Odpowiedzialność dyscyplinarna ...............................................................................................34
2.
Odpowiedzialność karna ............................................................................................................36
3.
Odpowiedzialność cywilna..........................................................................................................36
E.
Status urzędnika egzekucyjnego ......................................................................................................40
I.
Status prawny i organizacja urzędów egzekucyjnych ....................................................................40
II.
Droga do zawodu urzędnika egzekucyjnego .................................................................................41
1.
Wybór lub mianowanie na urzędnika egzekucyjnego ................................................................41
2.
Kształcenie .................................................................................................................................41
3.
Egzamin SVBBK .........................................................................................................................43
4.
Wybór na urzędnika egzekucyjnego w kantonie Zurych ............................................................44
5.
Zatrudnienie ................................................................................................................................45
III. Usunięcie z urzędu .........................................................................................................................46
IV. Wynagrodzenie ..............................................................................................................................46
1.
Systemy wynagradzania urzędników egzekucyjnych ................................................................46
2.
Wysokość wynagrodzeń urzędników egzekucyjnych .................................................................48
V.
Zrzeszenia ......................................................................................................................................48
VI. Statystyka i informacje praktyczne .................................................................................................49
1.
Statystyka ...................................................................................................................................49
a. Szwajcaria ................................................................................................................................49
b. Kanton Zurych ..........................................................................................................................53
2.
Praktyka ......................................................................................................................................54
F.
Koszty postępowania egzekucyjnego ...............................................................................................55
I.
Wprowadzenie ...............................................................................................................................55
II.
Zasady zwrotu kosztów postępowania egzekucyjnego między stronami ......................................55
1.
Koszty postępowania egzekucyjnego ........................................................................................55
2.
Obowiązek zwrotu kosztów przez dłużnika ................................................................................56
3.
Dochodzenie kosztów od dłużnika .............................................................................................56
III. Odpowiedzialność stron wobec państwa za koszty egzekucji .......................................................56
1.
Źródła prawa ...............................................................................................................................56
2.
Zasady odpowiedzialności za koszty egzekucyjne wobec państwa ..........................................57
3.
Wysokość kosztów w postępowaniu egzekucyjnym ..................................................................58
4.
Zwolnienie od kosztów egzekucji ...............................................................................................60
a. Z mocy prawa ...........................................................................................................................60
b. Na podstawie rozstrzygnięcia właściwego organu ...................................................................60
G.
Środki obrony w postępowaniu egzekucyjnym .................................................................................63
I.
Wprowadzenie ...............................................................................................................................63
II.
Środki obrony merytorycznej..........................................................................................................63
III. Środek obrony formalnej – skarga egzekucyjna ............................................................................65
1.
Wprowadzenie ............................................................................................................................65
2.
Charakter prawny .......................................................................................................................65
3.
Dopuszczalność .........................................................................................................................66
a. Przedmiot zaskarżenia .............................................................................................................66
b. Legitymacja ..............................................................................................................................67
c. Celowość ..................................................................................................................................69
d. Termin.......................................................................................................................................69
4.
Samokontrola .............................................................................................................................70
5.
Zasadność ..................................................................................................................................70
6.
Postępowanie przed kantonalnymi organami nadzoru ..............................................................71
a. Kwestie ogólne .........................................................................................................................71
b. Koszty .......................................................................................................................................73
7.
Postępowanie przed Trybunałem Federalnym ...........................................................................73
a. Kwestie ogólne .........................................................................................................................73
b. Koszty .......................................................................................................................................74
II
Wstęp
III
Wstęp
Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie ustawowej regulacji wybranych
kwestii z zakresu postępowania egzekucyjnego w Szwajcarii oraz ich funkcjonowania
w praktyce.
Niniejsze opracowanie obejmuje następujące bloki zagadnień:
1)
rodzaje egzekucji (egzekucja sądowa i administracyjna),
2)
organy egzekucyjne,
3)
status komornika,
4)
koszty postępowania egzekucyjnego,
5)
środki obrony formalnej dłużnika.
Ze względu na znaczną specyfikę szwajcarskiej regulacji postępowania
egzekucyjnego struktura niniejszego opracowania odbiega od struktury opracowań
dotyczących Niemiec i Austrii.
Komentarze są cytowane w przypisach w skróconej formie odpowiadającej praktyce
przyjętej w Szwajcarii. Wyjaśnienie skróconej formy cytatów znajduje się w wykazie
literatury.
Znaczna część orzecznictwa Trybunału Federalnego (Bundesgericht, BG) jest
dostępna w Internecie (http://www.bger.ch/). Dotyczy to w szczególności orzeczeń
opublikowanych w oficjalnym zbiorze BGE. Roczniki 1875–1953 są dostępne za
pośrednictwem
Uniwersytetu
Berneńskiego
(http://servat.unibe.ch/dfr/dfr_bge00.html). Roczniki 1954–2015 są dostępne na
stronie Trybunału Federalnego (http://www.bger.ch/). Rozstrzygnięcia, które zostały
opublikowane w internecie, a nie w BGE lub w łatwo dostępnych czasopismach
prawniczych, są cytowane ze wskazaniem www.bger.ch jako źródła.
W razie konieczności przedstawienia regulacji tylko jednego kantonu wybrano
największy i najludniejszy kanton, tj. Zurych.
Wstęp
IV
Wykaz skrótów
Wykaz skrótów
AJP
art.
AS
Aktuelle Juristische Praxis
artykuł
Amtliche Sammlung des Bundesrechts (Zbiór urzędowy prawa
federalnego, federalny dziennik ustaw)
BBl
Bundesblatt
BG
Bundesgericht (Trybunał Federalny)
BGE
Entscheidungen des Bundesgerichts (oficjalny Zbiór Rozstrzygnięć
Trybunału Federalnego)
BGG
Bundesgesetz über das Bundesgericht (Ustawa federalna o
Trybunale Federalnym)
BlSchK
Blätter für Schuldbetreibung und Konkurs
DGVZ
Deutsche Gerichtsvollzieher-Zeitung
EG SchKG
Einführungsgesetz zum Bundesgesetz über Schuldbetreibung und
Konkurs (Ustawa wprowadzająca Ustawę federalną o ściąganiu
należności i upadłości)
GebV SchKG Gebührenverordnung zum Bundesgesetz über Schuldbetreibung
und Konkurs (Rozporządzenie o kosztach uzupełniające Ustawę
federalną o ściąganiu należności i upadłości)
GestG
Gerichtsstandsgesetz (Ustawa o właściwości miejscowej sądów w
sprawach cywilnych)
GOG Zurych Gesetz über die Gerichts- und Behördenorganisation im Zivil- und
Strafprozess des Kantons Zürich (Ustawa o ustroju sądów i
administracji w postępowaniu cywilnym i karnym kantonu Zurych)
HG Zurych
Haftungsgesetz des Kantons Zürich (Ustawa o odpowiedzialności
cywilnej kantonu Zurych)
JZ
Juristenzeitung
lit.
litera
n.
następny, następna, następne,
nb.
numer brzegowy
OAV-SchKG Verordnung betreffend die Oberaufsicht über Schuldbetreibung und
Konkurs (Rozporządzenie o nadzorze zwierzchnim nad ściąganiem
należności i upadłościami)
OR
Obligationenrecht (Prawo zobowiązań)
pkt
punkt
s.
strona
SchGG
Bundesgesetz über die Schuldbetreibung gegen Gemeinden und
andere Körperschaften des kantonalen öffentlichen Rechts (Ustawa
federalna o ściąganiu należności od gmin i innych jednostek
kantonalnego prawa publicznego)
SchKG
Bundesgesetz über Schuldbetreibung und Konkurs (Ustawa
V
Wykaz skrótów
StGB
ust.
ZGB
ZSR
VI
federalna o ściąganiu należności i upadłości)
Strafgesetzbuch (Kodeks karny)
ustęp
Zivilgesetzbuch (Kodeks cywilny)
Zeitschrift für Schweizerisches Recht
Wykaz literatury
VII
Wykaz literatury
Ammon, Kurt/Gasser, Dominik, Grundriss des Schuldbetreibungs- und Konkursrechts,
6. wydanie, Berno 1997.
Audétat, Thomas, Die Internationale Forderungspfändung nach schweizerischem Recht,
Berno 2007.
Baur, Fritz/Stürner, Rolf/Bruns, Alexander, Zwangsvollstreckungsrecht, 13. wydanie,
Heidelberg 2006.
Burghardt, Jürgen, Zwangsvollstreckungsorgane in der Schweiz und in Österreich in
rechtsvergleichender Sicht, Deutsche Gerichtsvollzieher-Zeitung 1977, 177–182
Eickmann, Dieter, Vollstreckungssysteme und Gerichtsvollzieherstellung in Europa, DGVZ
1980, 129–136.
Gaul, Hans Friedhelm, Zur Reform des Zwangsvollstreckungsrechts, Juristenzeitung 1973,
475–483.
Gaul,
Hans
Friedhelm/Schilken
Zwangsvollstreckungsrecht,
12. wydanie,
Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/autor).
Eberhard/Becker-Eberhard
Monachium
2010
(w
Ekkhard,
przypisach:
Gehri, Myriam A./Kramer, Michael, ZPO-Kommentar, Zurych 2010 (w przypisach:
Gehri/Kramer/autor).
Grob-Andermacher, Béatrice/Walder-Richli, Hans Ulrich, Zivilprozessrecht. Nach den
Gesetzen des Bundes und des Kantons Zürich unter Berücksichtigung weiterer kantonalen
Zivilprozessordnungen und der Schweizerischen Zivilprozessordnung vom 19. Dezember
2008 sowie unter Einschluss internationaler Aspekte, 5. wydanie, Zurych 2009.
Guldener, Max, Zwangsvollstreckung und Zivilprozess, Zeitschrift für Schweizerisches Recht
1959, 20–59.
Hauser, Robert/Schweri, Erhard/Lieber, Viktor, GOG – Kommentar zum zürcherischen
Gesetz über die Gerichts- und Behördenorganisation im Zivil- und Strafprozess, 2. wydanie,
Zurych 2012.
Hausheerr, Heinz/Walter Hans Peter, Berner Kommentar ZPO, Berno 2012 (w przypisach:
Berner Komm./autor).
Hunkeler, Daniel (red.), Kurzkommentar SchKG, Basel 2009 (w przypisach Hunkeler/autor).
Hunkeler, Daniel/Disler, Dominique, Rechtsmissbräuchliche Betreibung: Urteil des
Bundesgerichts 5A_508/2014 vom 19. September 2014 – und aktuelle Rechtsentwicklung,
Jusletter, 20 października 2014.
Wykaz literatury
Iqbal, Yasmin, SchKG und Verfassung – untersteht auch die Zwangsvollstreckung dem
Grundrechtsschutz?, Zurych 2005.
Jäger Carl/Walder, Hans Ulrich/Kull Thomas M./Kottmann Martin, Bundesgesetz über
Schuldbetreibung und Konkurs, erläutert für den praktischen Gebrauch, 4. wydanie, Zurych
1997.
Jent-Sørensen, Ingrid, Das kantonale Verfahren nach Art. 20a Abs. 3 SchKG: ein Relikt und
die Möglichkeit einer Vereinheitlichung, Blätter für Schuldbetreibung und Konkurs 2013, 89–
110.
Karlen, Peter, Privilegien des Staates bei der Vollstreckung öffentlichrechtlicher
Geldforderungen, w: Festschrift für Karl Spühler, Zurych 2005, 149–162.
Kölz, Christian, Die Zwangsvollstreckung von Unterlassungspflichten im schweizerischen
Zivilprozessrecht unter Berücksichtigung ausgewählter kantonaler Verfahrensgesetze und
des Entwurfs für eine Schweizerische Zivilprozessordnung, Zurych 2007.
Kren Kostkiewicz, Jolanta, Schuldbetreibungs- & Konkursrecht, Zurych 2012.
Kren Kostkiewicz, Jolanta/Walder, Hans Ulrich, SchKG Kommentar, 18. wydanie, Zurych
2012.
Lorandi, Franco, Besonderheiten der Beschwerde in Zivilsachen gegen Entscheide der
kantonalen Aufsichtsbehörden in SchKG-Sachen, Aktuelle Juristische Praxis 2007, 433–450.
Meier, Isaak, Das Verwaltungsverfahren vor den Schuldbetreibungs- und Konkursbehörden;
Beschwerdeverfahren nach Art. 17 ff. SchKG und Verfahren zum Erlass einer Verfügung,
Zurych 2002.
Meier, Isaak/Wyss, Claudia, Aktuelle Probleme der Zwangsvollstreckung aus Sicht des
schweizerischen und türkischen Rechts, BlSchK 2010, 1–34.
Müller, Werner R., Jubiläumsbericht: 75 Jahre Konferenz der Betreibungs- und
Konkursbeamten der Schweiz 1925–2000. Zusammenfassung der Jahre 1975–2000,
BlSchK 2000, 121–130.
Rüetschi, David, Aktuelle Rechtsetzung und Rechtsetzungsprojekte im SchKG und im
Bankeninsolvenzrecht, referat na konferencji szkoleniowej szwajcarskich urzędników
egzekucyjnych i upadłościowych, 10 września 2013 r., por. http://www.betreibungsaemterzentralschweiz.ch/betreibung_content/06_aktuelles/Referat_Baden_Ruetschi.PDF.
Schindler, Benjamin, Die Befangenheit der Verwaltung. Der Ausstand von Entscheidträgern
der Verwaltung im Staats- und Verwaltungsrecht von Bund und Kantonen, Zurych 2002.
Schlosser, Peter, Zivilprozeßrecht II. Zwangsvollstreckungs- und Insolvenzrecht, Monachium
1984.
Sprenger, Thomas, Anwaltsgeheimnis des Unternehmensjuristen, Zurych 2011.
VIII
Wykaz literatury
Spühler, Karl, Betreibung und Vollstreckung von öffentlich-rechtlichen Forderungen (Steuern,
Abgaben, Gebühren usw.), Insolvenz- und Wirtschaftsrecht 2002, 138–140.
Spühler, Karl, Schuldbetreibungs- und Konkursrecht I, Zurych 2014.
Staehelin, Adrian/Bauer, Thomas/Staehelin, Daniel, Bundesgesetz über Schuldbetreibung
und Konkurs I, Art. 1–158, 2. wydanie, Bazylea 2013, w przypisach: Basler Komm./autor.
Staehelin, Adrian/Staehelin, Daniel/Grolimund, Pascal, Zivilprozessrecht unter Einbezug des
Anwaltsrechts und des internationalen Zivilprozessrechts, 2. wydanie, Zurych 2013.
Stamm, Jürgen, Die Prinzipien und Grundstrukturen des Zwangsvollstreckungsrechts,
Tybinga 2007.
Sutter-Somm, Thomas/Hasenböhler, Franz/Leuenberger, Christoph, Kommentar zur
Schweizerischen Zivilprozessordnung (ZPO), 2. wydanie, Zurych 2013 (w przypisach: SutterSomm/Hasenböhler/Leuenberger/autor).
Ulbricht, Ellen, rozdział „Schweiz”, w: Brantuas i inni, Grenzüberschreitende
Zwangsvollstreckung, Forderungsbeitreibung in ausgewählten Ländern Europas, 2. wydanie,
Heidelberg 2012, 285–336.
IX
Wykaz literatury
X
A. Źródła prawa i egzekucja poszczególnych rodzajów roszczeń w Szwajcarii
A. Źródła prawa i egzekucja poszczególnych rodzajów roszczeń w
Szwajcarii
I.
Źródła prawa
1.
Prawo federalne i prawo kantonalne
Konfederacja Szwajcarska jest państwem federalnym (art. 1 oraz art. 3 Konstytucji
Federalnej z 1999 r.1). Do stanowienia prawa uprawnione są kraje związkowe, o ile
Konstytucja nie przekazuje kompetencji ustawodawczej w danym zakresie federacji
(patrz art. 42 ust. 1 Konstytucji Federalnej).
Na podstawie Konstytucji Konfederacji Szwajcarskiej z 29 maja 1874 r.2 federacja
była uprawniona do stanowienia prawa m.in. w dziedzinie postępowania
egzekucyjnego i upadłościowego (art. 64 ust. 1 Konstytucji Federalnej z 1874 r.). Na
tej podstawie w 1889 r. przyjęta została Ustawa federalna o ściąganiu należności
i upadłości3 (SchKG, patrz pkt 2.a poniżej), która weszła w życie 1 stycznia 1892 r. i
zastąpiła obowiązujące do tego czasu przepisy egzekucyjne poszczególnych
kantonów.
Organizacja sądownictwa i postępowanie cywilne należało do kompetencji kantonów,
a tym samym w Szwajcarii obowiązywało 26 kantonalnych kodeksów postępowania
cywilnego. Ze względu wyłączność regulacji SchKG w dziedzinie egzekucji roszczeń
pieniężnych kantony nie były uprawnione do stanowienia prawa w tym zakresie 4 .
Jednakże przysługiwała im kompetencja ustawodawcza w odniesieniu do egzekucji
roszczeń niepieniężnych, która nie jest objęta zakresem zastosowania SchKG (patrz
pkt 2.a poniżej); ten rodzaj egzekucji był uregulowany w kantonalnych kodeksach
postępowania cywilnego5.
W nowej Konstytucji Federalnej z 1999 r. podział kompetencji ustawodawczych
w odniesieniu do postępowania cywilnego i egzekucyjnego odpowiadał
poprzedniemu unormowaniu (art. 122 ust. 2 Konstytucji Federalnej z 1999 r.),
jednakże federacja uzyskała uprawnienie do regulacji właściwości miejscowej sądów
(art. 30 ust. 2 Konstytucji Federalnej z 1999 r.). Na tej podstawie w 2000 r. została
1
Konstytucja Federalna Konfederacji Szwajcarskiej z 18 kwietnia 1999 r., AS 1999, 2556, ze zm.
Por. http://www.verfassungen.de/ch/verf74-i.htm.
3
Bundesgesetz über Schuldbetreibung und Konkurs z 11 kwietnia 1889 r., AS 11, 529, ze zm.
4
Utrwalone orzecznictwo Trybunału Federalnego, patrz wyroki z 28.2.1952, BGE 78 II 89 (92);
23.6.1959, BGE 85 II 194 (196); 12.6.1960, BGE 86 II 291 (296); 14.9.1982, BGE 108 II 180 (182)
oraz 26.9.2008, BGE 134 I 293 (296).
5
Grob-Andermacher/Walder-Richli § 41 nb. 2; Kölz nb. 12.
2
1
przyjęta Ustawa o właściwości
(Gerichtsstandsgesetz, GestG)6.
miejscowej
sądów
w
sprawach
2
cywilnych
W 2005 r., w drodze nowelizacji art. 122 Konstytucji Federalnej, federacji przekazano
kompetencję ustawodawczą w dziedzinie postępowania cywilnego. Na tej podstawie
już 19 grudnia 2008 r. przyjęty został Szwajcarski Kodeks Postępowania Cywilnego
(Schweizerische Zivilprozessordnung, ZPO) 7 , który zawiera także uregulowania
dotyczące postępowania egzekucyjnego (patrz pkt 2.b poniżej). Wraz z jego
wejściem w życie 1 stycznia 2011 r. kantonalne kodeksy postępowania cywilnego
oraz GestG utraciły moc obowiązującą. Jednakże ZPO – co do zasady – nie reguluje
organizacji sądów oraz ich właściwości rzeczowej i funkcjonalnej; te kwestie nadal
należą do kompetencji kantonów (patrz art. 3 i 4 ZPO).
2.
Źródła prawa
a.
Ustawa federalna o ściąganiu należności i upadłości (SchKG)
Podstawowym źródłem prawa postępowania egzekucyjnego w Szwajcarii jest
Ustawa federalna o ściąganiu należności i upadłości (SchKG).
Zakres zastosowania
Zgodnie z art. 38 ust. 1 SchKG w drodze ściągania należności, tj. na podstawie
SchKG, egzekwowane są roszczenia, które dotyczą zapłaty sumy pieniężnej lub
złożenia zabezpieczenia. W odniesieniu do egzekucji roszczeń niepieniężnych patrz
pkt b poniżej.
Ustawa federalna o ściąganiu należności i upadłości znajduje zastosowanie także do
egzekucji należności wyrażonych w walucie obcej. W tej sytuacji konieczne jest
przeliczenie egzekwowanej należności na franki szwajcarskie (art. 67 ust. 1 pkt 3
SchKG). W szczególnych sytuacjach, jeżeli strony uzgodniły, że zapłata musi
nastąpić w określonej walucie 8 , przeliczenie jest wykluczone, roszczenie nie jest
uznawane za roszczenie pieniężne, a tym samym egzekucja nie następuje na
podstawie SchKG, lecz na podstawie ZPO (patrz pkt B poniżej).
SchKG reguluje wszystkie sposoby egzekucji roszczeń pieniężnych, tj. egzekucję z
ruchomości, nieruchomości, wierzytelności i innych praw9.
6
AS 2000, 2355, ze zm.
AS 2010, 1739, ze zm.
8
Możliwość zawarcia takiej umowy przez strony i jej wymogi formalne reguluje art. 84 ust. 2 Prawa
zobowiązań, tj. Bundesgesetz betreffend die Ergänzung des Schweizerischen Zivilgesetzbuches
(Fünfter Teil: Obligationenrecht, OR), czyli Ustawa federalna uzupełniająca szwajcarski Kodeks
cywilny (Część piąta: Prawo zobowiązań, OR), AS 27, 317, ze zm.
9
Stamm s. 20.
7
Z zakresu zastosowania SchKG wyłączona jest egzekucja przeciwko kantonom,
okręgom i gminom, jeżeli te kwestie zostały uregulowane w przepisach szczególnych
wydanych przez federację lub kantony (art. 30 ust. 1 SchKG). Egzekucja przeciwko
kantonom podlega – co do zasady – ustawom przyjętym przez kantony, a w braku
przepisów szczególnych zastosowanie znajduje SchKG 10 . Egzekucja przeciwko
gminom jest uregulowana w Ustawie federalnej o ściąganiu należności od gmin
i innych jednostek kantonalnego prawa publicznego (SchGG)11. Zgodnie z jej art. 1
ust. 1 w kwestiach nieuregulowanych w tej ustawie zastosowanie znajdują przepisy
SchKG. Natomiast z art. 30 ust. 1 SchKG a contrario oraz art. 65 ust. 1 pkt 1 SchKG
(zawierającego wskazanie osoby uprawnionej do przyjmowania doręczeń w imieniu
federacji) wynika, że egzekucja przeciwko federacji jest prowadzona na podstawie
SchKG12. Jednakże zarówno w odniesieniu do federacji, jak i kantonów oraz gmin
wykluczone jest prowadzenie egzekucji w drodze postępowania upadłościowego (co
do upadłości jako jednego z rodzajów egzekucji patrz pkt (2) poniżej).
Rodzaje egzekucji należności pieniężnych na podstawie SchKG
SchKG przewiduje trzy „drogi” ściągania należności (art. 38 ust. 2 SchKG): egzekucję
przez zajęcie (która obejmuje także późniejsze zbycie przedmiotu zajęcia), egzekucję
przez zbycie przedmiotu zastawu, znajdującą zastosowanie w odniesieniu do
roszczeń pieniężnych zabezpieczonych prawem zastawu (art. 41 ust. 1 SchKG) oraz
egzekucję w drodze postępowania upadłościowego (art. 39, 40 oraz art. 159–270
SchKG).
Pierwsze dwa rodzaje egzekucji należą do tzw. egzekucji syngularnej13. W egzekucji
syngularnej (indywidualnej) wierzyciele działają – co do zasady – pojedynczo
i niezależnie od siebie, a egzekucja jest skierowana do poszczególnych przedmiotów
majątkowych dłużnika. Postępowanie upadłościowe jest uznawane za inny rodzaj
egzekucji, tj. egzekucję generalną, która jest skierowana do całego majątku dłużnika
i ma prowadzić do zaspokojenia wszystkich wierzycieli. Szwajcarską specyfikę
stanowi okoliczność, że w SchKG uregulowane zostało także postępowanie
upadłościowe, oraz iż zostało ono przekazane urzędom upadłościowym
(Konkursämter). Zawarta w SchKG regulacja postępowania upadłościowego nie jest
przedmiotem niniejszego opracowania.
b.
Kodeks postępowania cywilnego (ZPO)
Także ZPO zawiera regulacje dotyczące postępowania egzekucyjnego, przy czym to
unormowanie nie ma charakteru wyczerpującego. Wprawdzie zgodnie z art. 335
10
Do końca akapitu za Kren Kostkiewicz nb. 23 i n.
Bundesgesetz über die Schuldbetreibung gegen Gemeinden und andere Körperschaften des
kantonalen öffentlichen Rechts z 4 grudnia 1947 r., AS 1948, 873, ze zm.
12
BG 3.11.1977, BGE 103 II 227 (236); 24.11.2008, BGE 135 III 229 (231).
13
Do końca akapitu za Spühler nb. 41 oraz Kren Kostkiewicz nb. 47 i n.
11
3
ust. 1 ZPO orzeczenia sądów są wykonywane na podstawie przepisów
odpowiedniego tytułu ZPO, jednakże w odniesieniu do egzekucji rozstrzygnięć
dotyczących zapłaty sumy pieniężnej lub złożenia zabezpieczenia art. 335 ust. 2
ZPO odsyła do SchKG (patrz lit. a powyżej). Tym samym ZPO reguluje egzekucję
roszczeń innych niż roszczenia pieniężne i roszczenia o złożenie zabezpieczenia
(patrz pkt B poniżej, także w odniesieniu do możliwości zmiany sposobu egzekucji),
które do chwili jego wejścia w życie podlegały przepisom kantonalnym (patrz pkt 1
powyżej). Obecna regulacja postępowania egzekucyjnego w ZPO odpowiada
nowszym kantonalnym kodeksom postępowania cywilnego14.
c.
Uzupełniające rozporządzenia federalne
Organ sprawujący w Szwajcarii nadzór zwierzchni nad egzekucją (patrz pkt D.II.3.b)
wydaje rozporządzenia i zarządzenia konieczne do wykonania SchKG (art. 15 ust. 2
SchKG). Powyższe regulacje są często wydawane w formie okólników skierowanych
do kantonalnych organów nadzoru nad urzędami egzekucyjnymi (patrz pkt D.II.3.a)15.
Z punktu widzenia niniejszego opracowania największe znaczenie ma
Rozporządzenie o kosztach uzupełniające Ustawę o ściąganiu należności i upadłości
(GebV SchKG)16, patrz pkt F.III.1.
d.
Regulacje kantonalne
Jak wspomniano powyżej, kantonom – co do zasady – nie przysługuje kompetencja
ustawodawcza w odniesieniu do postępowania egzekucyjnego (patrz pkt 1 powyżej).
Jednakże są one w pewnym zakresie zobowiązane lub uprawnione do wydawania
przepisów wykonawczych do SchKG.
Kantony regulują organizację urzędów egzekucyjnych i wynagrodzenie urzędników
egzekucyjnych (patrz pkt D.I) oraz ustalają okręgi egzekucyjne (art. 1, 2 i 3 SchKG,
patrz pkt D.II.2.b.(1)); ponadto powołują one organy nadzoru nad urzędami
egzekucyjnymi (art. 13 SchKG, patrz pkt D.II.3). Regulacje tych kwestii są często
zawarte w kantonalnych przepisach wprowadzających SchKG.
Ze względu na fakt, że regulacja właściwości rzeczowej sądów w sprawach
cywilnych należy do kompetencji kantonów (patrz pkt 1 powyżej), SchKG
zobowiązuje je do wskazania sądów właściwych do wydawania rozstrzygnięć
przekazanych im na podstawie SchKG (art. 23 SchKG). Regulacje tych kwestii są
14
Sutter-Somm/Hasenböhler/Leuenberger/D. Staehelin art. 335 ZPO nb. 1.
Listę okólników i poleceń można znaleźć na stronach internetowych Federalnego Urzędu ds.
Wymiaru Sprawiedliwości, https://www.bj.admin.ch/bj/de/home/wirtschaft/schkg/oberaufsicht.html.
16
Gebührenverordnung zum Bundesgesetz über Schuldbetreibung und Konkurs (GebV SchKG) z
23 września 1996 r., AS 1996, 2937, ze zm.
15
4
często zawarte w kantonalnych ustawach o organizacji sądownictwa lub w
przepisach wprowadzających ZPO17.
Kantony są zobowiązane poinformować Radę Narodu o ustalonych okręgach
egzekucyjnych, organizacji urzędów egzekucyjnych oraz sądach i urzędach
wykonujących zadania na podstawie SchKG; Rada Narodu zapewnia odpowiednią
publikację tych informacji (art. 28 SchKG).
Ponadto prawo kantonalne reguluje możliwość dochodzenia roszczeń regresowych
wobec urzędników egzekucyjnych i innych osób wykonujących zadania w
postępowaniu egzekucyjnym z tytułu szkód wyrządzonych przez te osoby, za które
odpowiadają kantony (patrz art. 5 ust. 3 SchKG, w odniesieniu do odpowiedzialności
kantonów patrz pkt D.IV.3).
3.
Aktualne zmiany
Ostatnia większa nowelizacja SchKG miała miejsce w czerwcu 2013 r. i weszła w
życie 1 stycznia 2014 r. Jej przedmiotem było jedynie postępowanie upadłościowe.
Obecnie trwa dyskusja nad kilkoma zmianami SchKG w dziedzinie egzekucji. Z
punktu widzenia niniejszego opracowania istotne znaczenie ma projekt wniesiony
11 grudnia 2009 r. przez posła Abate18. Jego celem jest wprowadzenie w SchKG
zmian umożliwiających szybkie usunięcie z rejestru postępowań egzekucyjnych
prowadzonego na podstawie art. 8 SchKG przez urzędy egzekucyjne (patrz pkt
D.II.2.a, także w odniesieniu do udzielania informacji z tego rejestru) wpisów o
egzekucjach prowadzonych na podstawie bezpodstawnych nakazów zapłaty. W ten
sposób interesy osób, które musiałyby wytoczyć powództwo o ustalenie, że
roszczenie wierzyciela jest bezzasadne (patrz pkt G.II), byłyby chronione.
Na potrzebę podjęcia odpowiednich kroków przez ustawodawcę wskazywano także
w nauce19, w szczególności w związku z nowszymi przypadkami, w których sądy
stwierdzały prowadzenie przez wierzycieli egzekucji z nadużyciem prawa20.
W uzasadnieniu inicjatywy Abate wskazano, że istniejąca możliwość wszczęcia
egzekucji jedynie na podstawie wniosku wierzyciela (patrz pkt C.I) jest w praktyce
często nadużywana, a egzekucja jest wszczynana, mimo iż dochodzone roszczenie
nie istnieje21. Powyższy sposób postępowania przysparza osobom, przeciwko którym
17
Kren Kostkiewicz nb. 36.
W Szwajcarii projekty ustaw wnoszone przez parlamentarzystów są często określane przez
wskazanie nazwiska posła, który wniósł dany projekt, np. Inicjatywa Abate.
19
Hunkeler/Disler nb. 13; Spühler nb. 266.
20
Patrz np. BG 19.9.2014, 5A_508/2014, www.bger.ch, przewidziany do publikacji w BGE; w tej
sprawie nadużycie prawa wynikało z prowadzenia egzekucji mimo jednoczesnych negocjacji
dotyczących cofnięcia wcześniejszego wniosku egzekucyjnego.
21
Patrz uzasadnienie Inicjatywy Abate opublikowane na stronie internetowej szwajcarskiego
parlamentu, http://www.parlament.ch/d/suche/seiten/geschaefte.aspx?gesch_id=20090530.
18
5
prowadzona jest bezpodstawna egzekucja, wiele trudności, np. przy poszukiwaniu
mieszkania lub pracy. Ponadto opłata uiszczana przez wierzyciela przy wszczęciu
egzekucji (patrz pkt F.III.3) jest o wiele niższa niż opłata sądowa wymagalna przy
wniesieniu powództwa o ustalenie, że roszczenie wierzyciela jest bezzasadne.
W nauce wskazuje się także na niedogodności wynikające z konieczności
ponoszenia kosztów zastępstwa procesowego oraz długich postępowań sądowych22.
Obie izby szwajcarskiego parlamentu przychyliły się do powyższej propozycji 23 .
Komisja Prawna Rady Narodowej, niższej izby szwajcarskiego parlamentu,
przedłożyła wstępny projekt 24 odpowiedniej nowelizacji SchKG 25 i wszczęła
postępowanie konsultacyjne, które trwało do 20 września 2013 r.
Wstępny projekt nowelizacji SchKG zawierał jedynie trzy nowe regulacje.
Najważniejszą proponowaną zmianą było wprowadzenie w nowym art. 8b ust. 1
SchKG możliwości złożenia przez dłużnika do urzędu egzekucyjnego wniosku o
tymczasowe zaniechanie informowania osób trzecich o prowadzonej przeciwko
niemu egzekucji, jeżeli złożył on sprzeciw od nakazu zapłaty (patrz pkt C.II.4).
W razie złożenia tego wniosku informacja o prowadzonej egzekucji miałaby być
przekazywana osobom trzecim tylko wtedy, gdy (1) w chwili wszczęcia egzekucji
i w okresie sześciu miesięcy przed jej wszczęciem przed tym samym urzędem
egzekucyjnym przeciwko dłużnikowi została wszczęta egzekucja przez przynajmniej
dwóch innych wierzycieli, albo (2) w ciągu ostatnich sześciu miesięcy egzekucja
przeciwko dłużnikowi była kontynuowana (patrz pkt C.II.6.a), albo (3) w ciągu
ostatnich sześciu miesięcy dokonano zajęcia przedmiotów majątkowych dłużnika
(art. 8b ust. 2 SchKG).
Powyższy środek prawny jest określany jako serce reformy 26 . Pozwala on na
wstrzymanie udzielenia osobom trzecim informacji o prowadzonej egzekucji
niezależnie od wyniku badania materialnoprawnej zasadności roszczenia wierzyciela.
Nie ma on jednak wpływu na samo postępowanie egzekucyjne, które toczy się dalej.
Ponadto wstępny projekt przewiduje zmianę art. 73 SchKG. Na podstawie tego
przepisu w jego nowym brzmieniu dłużnik mógłby – w każdej chwili po wszczęciu
egzekucji, tj. w toku całego postępowania egzekucyjnego 27 – żądać zobowiązania
wierzyciela przez urząd egzekucyjny do przedłożenia urzędowi dowodów na poparcie
swojego roszczenia wobec dłużnika oraz zestawienia wszystkich jego wymagalnych
22
Hunkeler/Disler nb. 12: w opisanym w przypisie 20 postępowaniu od wszczęcia egzekucji do
ostatecznego rozstrzygnięcia Trybunału Federalnego upłynęło ponad siedem miesięcy, przy czym ten
okres ten może być jeszcze dłuższy w kantonach, w których powołano organy nadzoru niższego
szczebla.
23
Opis dalszego postępowania za Rüetschi s. 9.
24
Wstępne projekty są przedmiotem postępowania konsultacyjnego, po którego zakończeniu
opracowywany jest ostateczny projekt ustawy.
25
Patrz http://www.parlament.ch/d/dokumentation/berichte/vernehmlassungen/09-530/Documents/05530-vorentwurf-2013-04-25-d.pdf.
26
Do końca akapitu za Rüetschi s. 9 i Hunkeler/Disler nb. 13.
27
Rüetschi s. 9.
6
roszczeń wobec dłużnika. Na podstawie obecnego brzmienia art. 73 ust. 1 SchKG
powyższe żądanie może zostać zgłoszone przez dłużnika przed upływem terminu na
wniesienie sprzeciwu przeciwko nakazowi zapłaty, tj. w ciągu 10 dni od jego
doręczenia, oraz może dotyczyć jedynie dowodów na poparcie roszczenia (art. 74
ust. 1 SchKG). Nieprzedłożenie tych dowodów przez wierzyciela ma wpływ na
rozstrzygnięcie o kosztach w późniejszym postępowaniu rozpoznawczym
dotyczącym zasadności roszczenia (art. 74 ust. 2 SchKG w dotychczasowym
i w nowym brzmieniu).
Ostatnia proponowana zmiana dotyczy art. 85a ust. 1 SchKG. Zgodnie z nim dłużnik
może w każdej chwili żądać ustalenia przez sąd właściwy dla miejsca prowadzenia
egzekucji, że roszczenie nie istniało, nie istnieje lub jego płatność została odroczona.
Na mocy proponowanego nowego brzmienia art. 85a ust. 1 SchKG dłużnik mógłby
wytoczyć powyższe powództwo o ustalenie tak długo, jak długo informacja
o prowadzeniu postępowania egzekucyjnego jest widoczna dla osób trzecich
w odpowiednim rejestrze. Celem tej zmiany jest korekta dotychczasowego, surowo
krytykowanego przez część doktryny orzecznictwa Trybunału Federalnego, zgodnie
z którym wytoczenie tego powództwa jest wykluczone, jeżeli dłużnik wniósł sprzeciw
od nakazu zapłaty w terminie28.
W styczniu 2014 r. Federalny Urząd ds. Wymiaru Sprawiedliwości opublikował wyniki
przeprowadzonych konsultacji29. Znaczna część uczestników przyjęła główną ideę
projektu pozytywnie, niemniej wielu z nich kwestionowało potrzebę zmiany prawa,
albowiem ich zdaniem istniejące środki prawne zapewniają dłużnikowi wystarczającą
ochronę. Praktycy wskazywali, że bezprawne egzekucje należą do rzadkości,
a dobrze działająca ustawa nie powinna być zmieniana ze względu na pojedyncze
przypadki nadużyć. Ponadto w porównaniu z bezprawnymi egzekucjami dużo
większym problemem jest zaleganie z płatnościami przez dłużników. Nowy art. 8b
SchKG był przedmiotem krytyki ze strony wielu podmiotów ze względu na wysoki
stopień skomplikowania i znaczny nakład pracy związany z jego stosowaniem.
Ponadto uniemożliwiałby on także udzielenie informacji o zasadnych egzekucjach.
Krytycy nowego brzmienia art. 73 ust. 1 SchKG wskazywali na jego nieprzydatność
w praktyce, nieżyciowość oraz ryzyko skomplikowania postępowania. Z ogólną
akceptacją spotkała się natomiast propozycja zmiany art. 85a SchKG. Pojedyncze
głosy krytyczne wskazywały na niewielką liczbę przypadków, w których proponowana
zmiana miałaby znaczenie praktyczne.
Na podstawie wyników postępowania konsultacyjnego opracowany zostanie projekt
ustawy zmieniającej SchKG. Termin na jego przedłożenie został przedłużony do
28
Rüetschi s. 9; co do krytyki orzecznictwa Trybunału Federalnego patrz Spühler nb. 728 z dalszymi
odesłaniami.
29
Patrz
http://www.parlament.ch/d/dokumentation/berichte/vernehmlassungen/09530/Documents/auswertung-vernehmlassung-d.pdf.
7
8
letniej sesji parlamentu w 2015 r. Komisja Prawna Rady Narodowej przyjęła projekt
ustawy nowelizującej SchKG 19 lutego 2015 r.30
II.
Egzekucja poszczególnych rodzajów roszczeń
1.
Jednolity system egzekucji roszczeń pieniężnych
Zarówno w SchKG, jak i w innych ustawach, brak odrębnej, wyczerpującej regulacji
dotyczącej egzekucji roszczeń pieniężnych wynikających z rozstrzygnięć organów
administracyjnych 31. Tym samym egzekucja należności pieniężnych o charakterze
publicznoprawnym, tj. roszczeń mających swoją podstawę w przepisach prawa
publicznego (w tym grzywien, opłat, podatków i innych danin32), których wierzycielem
jest jednostka prawa publicznego, np. federacja, kanton lub gmina33, następuje na
podstawie przepisów SchKG i jest prowadzona przez urzędy egzekucyjne. Powyższe
wynika z założenia, że ani roszczeniom prywatnoprawnymi, ani publicznoprawnym
nie przysługuje bezwzględne pierwszeństwo, lecz konieczne jest wyważenie
interesów prywatnych i publicznych 34 . Wyjątek od powyższej zasady stanowią
wydane przez federację lub kantony przepisy prawa podatkowego lub prawa karnego
dotyczące spieniężania zajętych przedmiotów, którym przysługuje pierwszeństwo
przed SchKG (art. 44 SchKG).
Powyższa regulacja prowadzi do koncentracji egzekucji wszystkich roszczeń
pieniężnych w rękach jednego organu35.
2.
Odrębna regulacja egzekucji roszczeń pieniężnych i niepieniężnych
Ze względu na wcześniejszy podział kompetencji ustawodawczych
federacją i kantonami zakres zastosowania SchKG obejmuje jedynie
roszczeń pieniężnych (patrz pkt I.2.a powyżej). Tym samym powołane na
SchKG urzędy egzekucyjne są właściwe jedynie dla egzekucji
pieniężnych36.
pomiędzy
egzekucję
podstawie
roszczeń
Egzekucja innych roszczeń była do 31 grudnia 2010 r. uregulowana w kodeksach
postępowania cywilnego poszczególnych kantonów (patrz pkt I.1 powyżej). Także
regulacja właściwości organów w tych postępowaniach egzekucyjnych należała do
30
Patrz. BBl 2015, 3223.
BG 26.9.2008, BGE 134 I 293 (296); do końca akapitu za Grob-Andermacher/Walder-Richli § 41
nb. 3 oraz Kren Kostkiewicz nb. 9.
32
Basler Komm./Acocella art. 38 SchKG nb 7.
33
Spühler Insolvenz- und Wirtschaftsrecht 2002, 138.
34
Karlen s. 161; patrz też np. BG 20.4.2005, 7B.29/2005, www.bger.ch.
35
Baur/Stürner/Bruns nb. 6.51; Stamm s. 485.
36
Stamm s. 20.
31
kompetencji kantonów. Rozpowszechnionym rozwiązaniem była tzw. unia
personalna, tj. przekazanie prowadzenia egzekucji na podstawie przepisów
kantonalnych temu samemu organowi, któremu powierzono prowadzenie egzekucji
na podstawie SchKG; powyższe rozwiązanie obowiązywało np. w kantonie Zurych.37
Obecnie egzekucja roszczeń niepieniężnych jest uregulowana w ZPO (patrz pkt I.2.b
powyżej). Jednakże możliwe jest „przejście” z egzekucji na podstawie ZPO do
egzekucji na podstawie SchKG (patrz pkt B.IV.2).
Jeżeli rozstrzygnięcie sądu dotyczy jednocześnie roszczeń pieniężnych
i niepieniężnych, wówczas dla ich egzekucji właściwe są różne organy38.
Niniejsze opracowanie dotyczy przede wszystkim egzekucji roszczeń pieniężnych,
postępowanie egzekucyjne w odniesieniu do innych roszczeń zostanie
przedstawione w zarysie w punkcie B poniżej.
37
38
Grob-Andermacher/Walder-Richli § 41 nb. 7.
Berner Komm./Kellerhals art. 339 ZPO nb. 7.
9
B. Postępowanie egzekucyjne w odniesieniu do roszczeń niepieniężnych
B. Postępowanie
niepieniężnych
I.
egzekucyjne
w
odniesieniu
10
do
roszczeń
Zakres zastosowania
Ze względu na objęcie egzekucji roszczeń pieniężnych regulacją SchKG (patrz pkt
A.II.2) egzekucja prowadzona na podstawie ZPO dotyczy roszczeń niepieniężnych,
tj. w szczególności roszczeń o wydanie rzeczy lub lokalu, podjęcie określonej
czynności, wykonanie dzieła, znoszenie lub zaniechanie, np. immisji, wydanie
dziecka czy złożenie oświadczenia woli albo udzielenie informacji39.
Ponadto w odróżnieniu od SchKG, na mocy którego egzekwowane są także
roszczenia pieniężne o charakterze publicznoprawnym, na podstawie ZPO
egzekwowane
są
wyłącznie
roszczenia
cywilnoprawne;
egzekucja
publicznoprawnych roszczeń niepieniężnych jest prowadzona na podstawie
federalnych lub kantonalnych regulacji prawa administracyjnego, w zależności od
tego, jaki organ wydał egzekwowaną decyzję40.
II.
Egzekucja bezpośrednia i pośrednia
Podstawową przesłanką prowadzenia egzekucji na podstawie ZPO jest istnienie
tytułu egzekucyjnego, którym może być orzeczenie sądu cywilnego, ugoda sądowa
lub dokument mający cechę wykonalności41. W odniesieniu do rozstrzygnięć sądu
cywilnego możliwe są tzw. egzekucja bezpośrednia i egzekucja pośrednia.
W porównaniu z dotychczasowymi regulacjami zawartymi w większości kantonalnych
kodeksów postępowania cywilnego egzekucja bezpośrednia jest nowością 42 .
Zgodnie z planami szwajcarskiego ustawodawcy ma ona stanowić podstawowy tryb
egzekucji, natomiast egzekucja pośrednia – wyjątek43.
1.
Egzekucja bezpośrednia
W egzekucji bezpośredniej na podstawie art. 337 ZPO sąd procesowy wraz
z wydaniem wyroku zarządza dokonanie konkretnych czynności egzekucyjnych.
W tej sytuacji sądem egzekucyjnym jest sąd rozpoznający sprawę w pierwszej
instancji lub sąd rozpoznający środek prawny44.
39
Grob-Andermacher/Walder-Richli § 41 nb. 8; Sutter-Somm/Hasenböhler/Leuenberger/D. Staehelin
art. 335 ZPO nb. 5.
40
Berner Komm./Kellerhals art. 335 ZPO nb. 5; Karlen s. 153.
41
42
Gehri/Kramer/Kramer/Friedmann art. 337 ZPO nb. 1.
43
44
Zarządzenie egzekucji bezpośredniej wymaga odpowiedniego wniosku wierzyciela
i powinno mieć miejsce tylko wtedy, jeżeli wierzyciel uprawdopodobni, że dłużnik nie
spełni zasądzonego świadczenia dobrowolnie lub gdy przemawia za tym istotny
interes wierzyciela 45 . Zostało ono pozostawione uznaniu sądu 46 . Ustawa nie
przewiduje wprawdzie „okresu ochronnego” dla dłużnika, niemniej sędzia może wraz
z powyższym zarządzeniem zakreślić dłużnikowi termin na dobrowolne wykonanie
wyroku47.
2.
Egzekucja pośrednia
Jeżeli bezpośrednia egzekucja jest niemożliwa, albowiem sąd procesowy nie
zarządził podjęcia czynności egzekucyjnych lub okazały się one niewystarczające48,
wówczas konieczne jest złożenie przez wierzyciela wniosku egzekucyjnego do sądu
egzekucyjnego (art. 338 ZPO). Miejscowo właściwy jest sąd miejsca zamieszkania
lub siedziby dłużnika, sąd miejsca, w którym czynności egzekucyjne mają zostać
podjęte, oraz sąd właściwy dla miejsca, w którym wydano rozstrzygnięcie stanowiące
tytuł egzekucyjny (art. 339 ust. 1 ZPO). Wyboru sądu dokonuje wierzyciel49, jednakże
może on jednocześnie złożyć tylko jeden wniosek egzekucyjny 50 . Właściwość
rzeczowa sądów jest uregulowana w prawie kantonalnym (patrz pkt A.I.1).
Rozstrzygnięcie w przedmiocie wniosku egzekucyjnego jest wydawane
w postępowaniu sumarycznym (art. 339 ust. 2 ZPO) 51 . Sąd egzekucyjny bada
z urzędu wykonalność tytułu egzekucyjnego i zakreśla dłużnikowi krótki termin na
zajęcie stanowiska (art. 341 ust. 1 i 2 ZPO), które może nastąpić zarówno w formie
ustnej jak i pisemnej (art. 253 ZPO). Na tym etapie postępowania dłużnik może
podnosić, iż po wydaniu orzeczenia zaszły okoliczności, które stoją na przeszkodzie
egzekucji, jak np. zaspokojenie roszczenia, odroczenie czy przedawnienie (art. 341
ust. 3 ZPO). Kwestionowanie prawidłowości samego tytułu egzekucyjnego jest
wyłączone 52 , jedyny wyjątek stanowi (zachodząca bardzo rzadko) nieważność
rozstrzygnięcia53.
Sąd egzekucyjny wydaje rozstrzygnięcie, w którym zarządza przeprowadzenie
egzekucji i określa jednocześnie środki egzekucyjne lub oddala wniosek (art. 343
ZPO). Ponadto konieczne mogą być odpowiednie zarządzenia dla organów
45
A. Staehelin/D. Staehelin/Grolimund § 28 nb. 31; patrz też BG 9.8.2011, 5A_839/2010,
www.bger.ch.
46
47
48
49
50
51
Postępowanie sumaryczne stanowi jeden z trybów postępowania uregulowanych w ZPO, obok
postępowania zwyczajnego i uproszczonego; charakteryzuje się ono szybkością, niewielkim
sformalizowaniem oraz ograniczeniami dowodowymi i kognicji sądu.
52
BG 17.11.1994, BGE 120 IA 369 (373).
53
11
egzekucyjnych,
czynności54.
w
tym
zarządzenie
złożenia
sprawozdania
12
z
dokonanych
Od tego rozstrzygnięcia, na podstawie art. 319 ZPO, przysługuje zażalenie. Termin
na jego wniesienie wynosi 10 dni (art. 321 ust. 2 ZPO). Osoby trzecie są uprawnione
do wniesienia zażalenia tylko wtedy, gdy rozstrzygnięcie sądu dotyczy ich praw
(art. 346 ZPO), np. gdy są one zobowiązane do udzielenia informacji lub znoszenia
przeszukania55. Przeciwko rozstrzygnięciu sądu odwoławczego przysługuje skarga
do Trybunału Federalnego (art. 72 i n. BGG56).
III.
Środki egzekucyjne
Sąd egzekucyjny może zarządzić następujące środki egzekucyjne (art. 343 ust. 1
ZPO):
1) zagrożenie karą na podstawie art. 292 StGB57 (zagrożony grzywną występek w
postaci nieposłuszeństwa wobec zarządzeń urzędowych);
2) grzywnę porządkową do 5000 franków szwajcarskich;
3) grzywnę porządkową do 1000 franków szwajcarskich za każdy dzień
niewykonania zobowiązania;
4) zastosowanie przymusu, np. w postaci odebrania rzeczy ruchomej lub
usunięcia z nieruchomości;
5) wykonanie zastępcze.
Podstawowym
środkiem
egzekucyjnym
jest
zastosowanie
przymusu
bezpośredniego, tj. odebranie rzeczy ruchomej lub usunięcie z nieruchomości;
pozostałe środki stanowią alternatywę w postaci przymusu pośredniego.58
Rozstrzygnięcie, które środki egzekucyjne zostaną zastosowane wobec dłużnika,
należy do sądu egzekucyjnego, który nie jest w tym zakresie związany wnioskiem
wierzyciela59. Także ustawa nie przewiduje hierarchii tych środków60. Tym samym
sąd powinien wybrać najskuteczniejszy z nich, jednakże uwzględniając zasadę
proporcjonalności.
54
56
Bundesgesetz über das Bundesgericht z 17 czerwca 2005 r., AS 2006, 1205, ze zm.
57
Schweizerisches Strafgesetzbuch z 21 grudnia 1937 r., szwajcarski Kodeks karny, AS 54, 757, ze
zm.
58
59
60
Berner Komm./Kellerhals art. 343 ZPO nb. 10 i n.
55
13
IV. Wykonanie
1.
Przymus bezpośredni
Przeprowadzenie czynności egzekucyjnych w postaci zastosowania przymusu
bezpośredniego nie jest dokonywane przez sąd, lecz przez organ właściwy na
podstawie prawa kantonalnego (art. 343 ust. 3 ZPO). Właściwy organ, którym może
być policja, inny organ administracyjny, straż pożarna czy też firma zajmująca się
autoholowanie, działa na polecenie sądu61. Także organy innych kantonów niż ten, w
którym znajduje się sąd egzekucyjny, są zobowiązane do wykonania zarządzeń
sądu62.
W ZPO brak regulacji określającej, jakie środki prawne przysługują przeciwko
czynnościom organu egzekucyjnego 63 . Jeżeli zostały one dokonane zgodnie
z zarządzeniem sądu, środek prawny nie przysługuje, gdyż w tej sytuacji konieczne
było zaskarżenie rozstrzygnięcia sądu (patrz pkt II powyżej). Jeżeli podjęte czynności
odbiegają od zarządzenia sądu, wówczas za dopuszczalny przyjmuje się wniosek do
sądu egzekucyjnego o wydanie odpowiednich zarządzeń uzupełniających oraz środki
zaskarżenia na podstawie odpowiednich kantonalnych przepisów prawa
administracyjnego.
2.
Zamiana na roszczenie pieniężne
Zgodnie z art. 345 ust. 1 ZPO strona, która wygrała proces, może się domagać
odszkodowania, jeżeli strona, która przegrała proces, nie wykonuje zarządzeń sądu,
lub zamiany zasądzonego świadczenia niepieniężnego na świadczenie pieniężne.
Wysokość ww. odszkodowania lub świadczenia pieniężnego ustala sąd egzekucyjny
(art. 345 ust. 2 ZPO). Powyższe kwoty są egzekwowane na podstawie SchKG.
61
63
Do
końca
akapitu
za
Berner
Komm./Kellerhals
i A. Staehelin/D. Staehelin/Grolimund § 28 nb. 44a.
62
art. 343
ZPO
nb. 65
C. Przebieg egzekucji roszczeń pieniężnych
C.
14
Przebieg egzekucji roszczeń pieniężnych
I.
Możliwość
wszczęcia
postępowania
konieczności posiadania tytułu egzekucyjnego
egzekucyjnego
bez
Cechą charakterystyczną szwajcarskiej regulacji postępowania egzekucyjnego
w odniesieniu do roszczeń pieniężnych jest możliwość wszczęcia postępowania
egzekucyjnego przez wierzyciela bez konieczności posiadania tytułu egzekucyjnego.
Zgodnie z art. 67 i n. SchKG postępowanie jest wszczynane na wniosek wierzyciela
(patrz pkt II.2 poniżej), do którego nie musi zostać załączony tytuł egzekucyjny 64.
Tym samym wierzyciel ma możliwość wyboru pomiędzy dwoma „drogami”
dochodzenia roszczenia: pierwsza z nich obejmuje wytoczenie powództwa,
a następnie wniosek egzekucyjny, druga wszczęcie postępowania egzekucyjnego
i (ewentualne) późniejsze wszczęcie postępowania rozpoznawczego.
W razie prowadzenia egzekucji bez uprzedniego uzyskania rozstrzygnięcia sądu,
wierzyciel musi dochodzić swojego roszczenia w postępowaniu cywilnym lub
administracyjnym tylko wtedy, gdy dłużnik wniesie sprzeciw od wydawanego po
wpłynięciu wniosku wierzyciela nakazu zapłaty (patrz pkt II.4 i 5 poniżej) (art. 79 zd. 1
SchKG). W tej sytuacji wierzyciel może żądać kontynuowania postępowania
egzekucyjnego (patrz pkt II.6 poniżej) tylko na podstawie prawomocnego
rozstrzygnięcia, które prowadzi do zniesienia skutków sprzeciwu dłużnika (art. 79
zd. 2 SchKG). W określonych sytuacjach możliwe jest usunięcie skutków sprzeciwu
od nakazu zapłaty także w drodze tzw. przyznania prawa prowadzenia egzekucji
(Rechtsöffnung) przez sędziego, które może mieć charakter ostateczny lub
tymczasowy (patrz pkt II.5 poniżej).
Tym samym dłużnik musi podjąć obronę przeciwko wydanemu przeciwko niemu
nakazowi zapłaty, w przeciwnym wypadku ryzykuje on, że postępowanie
egzekucyjne skierowane do jego majątku będzie kontynuowane, nawet jeżeli
roszczenie zostało już zaspokojone albo nigdy nie istniało 65 . Wskutek braku
obowiązku uzasadnienia dochodzonego roszczenia postępowania egzekucyjne
prowadzone z nadużyciem prawa są trudne do wykazania66.
W nauce szwajcarskiej i niemieckiej wskazuje się, że nakaz zapłaty wydawany przez
urzędy egzekucyjne przypomina nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym
prowadzonym na podstawie prawa niemieckiego67.
64
Tak BG 17.3.1987, BGE 113 III 2 (3); 16.2.1999, BGE 125 III 149 (150) oraz 26.11.2009,
5A_582/2009, www.bger.ch.
65
Tak BG 16.2.1999, BGE 125 III 149 (150).
66
67
W Szwajcarii Meier s. 2 oraz Ulbricht nb. 1190; w Niemczech np. Stamm s. 212.
II.
Przebieg egzekucji roszczeń pieniężnych
Poniżej przedstawiono w zarysie przebieg postępowania egzekucyjnego na
podstawie SchKG na przykładzie egzekucji z ruchomości.
1.
Etapy egzekucji roszczeń pieniężnych
W postępowaniu egzekucyjnym w odniesieniu do roszczeń pieniężnych w Szwajcarii
można wyróżnić dwa etapy: postępowanie wstępne oraz postępowanie
w przedmiocie kontynuowania egzekucji.
a.
Postępowanie wstępne
Postępowanie wstępne (Einleitungsverfahren) stanowi pierwszą część postępowania
egzekucyjnego i obejmuje złożenie przez wierzyciela wniosku egzekucyjnego (patrz
pkt 2 poniżej), wydanie nakazu zapłaty przez urząd egzekucyjny (patrz pkt 3 poniżej)
oraz ewentualnie sprzeciw dłużnika od nakazu zapłaty (patrz pkt 4 poniżej)
i usunięcie jego skutków (patrz pkt 5 poniżej). Celem tego etapu jest ustalenie
wykonalności roszczenia wierzyciela, a tym samym przygotowanie właściwego
postępowania egzekucyjnego; jego przebieg jest taki sam, niezależnie od sposobu
egzekucji68.
Celowość postępowania wstępnego jest w nauce niemieckiej podawana
w wątpliwość 69 . Ten sposób postępowania sprawia wrażenie nadmiernie
skomplikowanego i czasochłonnego. Jeżeli wierzyciel dysponuje rozstrzygnięciem
sądu, odrębny nakaz zapłaty jest zbędny. Także w odwrotnej sytuacji postępowanie
wstępne stanowi zbędną przeszkodę, jeżeli wierzyciel musi się liczyć z tym, że
dłużnik wniesie sprzeciw od nakazu zapłaty. W odróżnieniu od regulacji
szwajcarskiej, prawo niemieckie pozwala wierzycielowi zrezygnować z wniosku
o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym i bezpośrednio dochodzić
roszczenia w drodze procesu. Cel postępowania wstępnego w postaci ustalenia
wykonalności roszczenia wierzyciela może zostać osiągnięty także w postępowaniu
klauzulowym, bez konieczności wydawania odrębnego nakazu zapłaty. Dalszy cel
tego postępowania, tj. umożliwienie dłużnikowi zajęcia stanowiska wobec roszczenia
wierzyciela, jest uznawany za bardzo wątpliwy, albowiem jest on w wystarczającym
stopniu chroniony w postępowaniu rozpoznawczym. Tym samym postępowanie
wstępne jest celowe tylko w tych przypadkach, w których dłużnik nie podejmuje
obrony przeciwko nakazowi zapłaty; w pozostałym zakresie stanowi ono jedynie
zbędną przeszkodę opóźniającą egzekucję.
68
69
Kren Kostkiewicz nb. 42 i n. oraz Spühler nb. 82.
Do końca akapitu za Stamm s. 247 i n.
15
Przedstawiciele nauki szwajcarskiej jednak wskazują, że nakaz zapłaty stanowi
bardzo efektywną formę postępowania upominawczego, wierzyciel bowiem nie musi
udowadniać swojego roszczenia70.
b.
Postępowanie w przedmiocie kontynuowania egzekucji
Postępowanie w przedmiocie kontynuowania egzekucji stanowi drugi etap
postępowania egzekucyjnego i jest także określane jako właściwe postępowanie
egzekucyjne 71 . Ma ono na celu zajęcie majątku dłużnika w celu zaspokojenia
roszczenia wierzyciela. Obejmuje ono zajęcie przedmiotów należących do majątku
dłużnika, ich zbycie oraz wydanie uzyskanej kwoty wierzycielowi. Na tym etapie
postępowania widoczne są różnice pomiędzy poszczególnymi sposobami egzekucji.
2.
Wniosek wierzyciela
Postępowanie egzekucyjne nie jest nigdy wszczynane z urzędu, lecz jedynie na
wniosek wierzyciela72. Wniosek egzekucyjny jest składany w urzędzie egzekucyjnym
w formie ustnej lub pisemnej (art 67 ust. 1 SchKG) albo w formie elektronicznej
(art. 33a SchKG). Obok informacji o wierzycielu i dłużniku oraz kwocie
dochodzonego roszczenia musi on zawierać wskazanie podstawy roszczenia (art. 67
ust. 1 pkt 4 SchKG), co ma na celu poinformowanie dłużnika o podstawie
egzekucji 73 . W razie braku tej informacji we wniosku wydany na jego podstawie
nakaz zapłaty nie jest nieważny, lecz podlega uchyleniu wskutek skargi egzekucyjnej
dłużnika, jeżeli podstawa roszczenia nie jest dłużnikowi wiadoma z okoliczności
sprawy. Trybunał Federalny uznał za wystarczające każde opisanie podstawy
roszczenia, które wraz z innymi informacjami zawartymi w nakazie zapłaty pozwala
dłużnikowi na podjęcie decyzji o uznaniu roszczenia.
3.
Nakaz zapłaty
Na podstawie wniosku wierzyciela i bez badania, czy egzekwowane roszczenie
istnieje (urząd egzekucyjny nie ma kompetencji w tym zakresie)74, urząd egzekucyjny
wystawia nakaz zapłaty i doręcza go dłużnikowi (art. 69 ust. 1 i art. 71 ust. 1 SchKG).
Nakaz zapłaty zawiera powtórzenie informacji podanych we wniosku egzekucyjnym
oraz skierowane do dłużnika wezwanie do zapłaty dochodzonego roszczenia wraz z
kosztami postępowania egzekucyjnego wierzycielowi w ciągu 20 dni, informację, że
jeżeli dłużnik chce kwestionować dochodzone roszczenie lub jego część, musi on
70
Meier/Wyss BlSchK 2010, 1 (5).
Do końca akapitu za Kren Kostkiewicz nb. 42 i 44.
72
Hunkeler/Sørensen art. 38 SchKG nb. 6.
73
Do końca akapitu za BG 17.3.1995, BGE 121 III 18 (19 i n.); w tym postępowaniu zawarta we
wniosku informacja „odszkodowanie” została uznana za niewystarczającą.
74
BG 17.3.1987, BGE 113 III 2 (3); 21.9.2006, 7B.134/2006, www.bger.ch.
71
16
w ciągu 10 dni wnieść sprzeciw, oraz groźbę kontynuowania postępowania
egzekucyjnego, jeżeli dłużnik nie zaspokoi wierzyciela ani nie wniesie sprzeciwu
(art. 69 ust. 2 SchKG).
Z chwilą doręczenia nakazu zapłaty rozpoczyna się egzekucja roszczeń pieniężnych
(ściąganie należności, art. 38 ust. 2 SchKG). W praktyce urzędy egzekucyjne
powinny doręczyć dłużnikowi nakaz zapłaty następnego dnia po wpłynięciu wniosku
egzekucyjnego75.
Wierzyciel może, co do zasady, uzyskać nakaz zapłaty przeciwko każdemu,
niezależnie od tego, czy roszczenie istnieje czy nie 76 . W egzekucji roszczeń
pieniężnych tytułu egzekucyjnego nie stanowi samo roszczenie czy też dotyczące go
rozstrzygnięcie sądu lub organu administracji, lecz prawomocny nakaz zapłaty.
4.
Sprzeciw od nakazu zapłaty
Sprzeciw od nakazu zapłaty może zostać wniesiony bezpośrednio osobie
doręczającej nakaz zapłaty lub w ciągu 10 dni do urzędu egzekucyjnego (art. 74
ust. 1 SchKG). Nie wymaga on uzasadnienia (art. 75 ust. 1 SchKG) i jest
dopuszczalny w formie ustnej, pisemnej lub elektronicznej. Wystarczające jest np.
złożenie przez dłużnika podpisu w rubryce formularza nakazu zapłaty dotyczącej
sprzeciwu77. Wniesienie nakazu zapłaty i czynności z tym związane nie podlegają
opłatom (art. 18 GebV SchKG).
Przyczynę wniesienia sprzeciwu mogą stanowić zarzuty materialnoprawne, zarzuty
dotyczące dopuszczalności postępowania egzekucyjnego czy też wola zyskania na
czasie lub przedłużenia postępowania78.
Wniesienie sprzeciwu powoduje wstrzymanie postępowania egzekucyjnego (art. 78
ust. 1 SchKG). Dalszym skutkiem wniesienia sprzeciwu jest doprowadzenie do
materialnoprawnego badania istnienia roszczenia wierzyciela, którego jednak nie
dokonuje urząd egzekucyjny, lecz sąd79.
5.
Usunięcie skutków sprzeciwu od nakazu zapłaty
Usunięcie skutków sprzeciwu dłużnika wobec nakazu zapłaty jest możliwe na trzy
sposoby:
1)
2)
75
w drodze powództwa,
przez przyznanie ostatecznego prawa do prowadzenia egzekucji,
Do końca akapitu za BG 17.3.1987, BGE 113 III 2 (3) oraz 16.2.1999, BGE 125 III 149 (150).
77
BG 3.3.1982, BGE 108 III 6 (8).
78
Spühler nb. 290.
79
Spühler nb. 289.
76
17
3)
przez przyznanie tymczasowego prawa do prowadzenia egzekucji.
Wierzyciel może usunąć skutki sprzeciwu dłużnika, dochodząc swojego roszczenia
w postępowaniu cywilnym (w drodze powództwa o świadczenie80) lub postępowaniu
administracyjnym (tzw. usunięcie skutków sprzeciwu w procesie, art. 79 SchKG),
przy czym musi skorzystać z tej drogi, jeżeli nie dysponuje on dokumentami
pozwalającymi na wnioskowanie o przyznanie prawa prowadzenia egzekucji (patrz
niżej) lub odpowiedni wniosek został oddalony81. SchKG pośrednio przewiduje termin
na wytoczenie ww. powództwa (patrz termin na zgłoszenie wniosku o kontynuowanie
egzekucji, pkt 6 poniżej).
Szybszym i łatwiejszym sposobem usunięcia skutków sprzeciwu dłużnika jest
wnioskowanie przez wierzyciela o przyznanie mu tzw. prawa prowadzenia egzekucji
(Rechtsöffnung), które może mieć charakter ostateczny lub tymczasowy; jednakże do
jego uzyskania konieczne jest posiadanie odpowiednich dokumentów
potwierdzających roszczenie 82 . O przyznaniu prawa prowadzenia egzekucji
rozstrzyga sąd miejsca prowadzenia egzekucji (art. 84 ust. 1 SchkG) w postępowaniu
sumarycznym (art. 251 lit. a ZPO, patrz przypis 51 powyżej). Nie bada on zasadności
roszczenia wierzyciela, lecz jedynie, czy wymagane przez SchKG dokumenty zostały
przedłożone. Natychmiast po wpłynięciu wniosku o przyznanie prawa prowadzenia
egzekucji sędzia umożliwia dłużnikowi zajęcie stanowiska w formie ustnej lub
pisemnej i w ciągu pięciu dni wydaje rozstrzygnięcie (art. 84 ust. 2 SchKG), od
którego, na podstawie ZPO, przysługują środki zaskarżenia, tj. zażalenie.
Ostateczne przyznanie prawa prowadzenia egzekucji (definitive Rechtsöffnung) jest
możliwe, jeżeli dochodzone roszczenie jest wykazane orzeczeniem sądu, ugodą
sądową, uznaniem sądowym, wykonalnym dokumentem urzędowym lub decyzją
szwajcarskich organów administracji83 (art. 80 SchKG). Jeżeli wierzyciel dysponuje
ww. tytułem, dłużnik może się bronić jedynie przez wykazanie odpowiednimi
dokumentami, że po wydaniu rozstrzygnięcia roszczenie zostało zaspokojone, jego
spełnienie odroczone albo uległo przedawnieniu (art. 81 ust. 1 SchKG); ponadto
możliwe jest podnoszenie nieważności rozstrzygnięcia sądu 84 . Jeżeli wniosek
wierzyciela jest oparty na dokumentach urzędowych, wówczas dopuszczalne jest
wnoszenie zarzutów przeciwko obowiązkowi spełnienia świadczenia, jednakże tylko
wtedy, gdy mogą one zostać natychmiast udowodnione (art. 81 ust. 2 SchKG).
Tymczasowe
przyznanie
prawa
prowadzenia
egzekucji
(provisorische
Rechtsöffnung) jest możliwe, jeżeli roszczenie opiera się na uznaniu długu, które
zawarte jest w dokumencie urzędowym lub jest potwierdzone podpisem, a dłużnik nie
uprawdopodobni natychmiast zarzutów przeciwko powyższemu uznaniu (art. 82
SchKG). Po wydaniu rozstrzygnięcia przyznającego wierzycielowi tymczasowe prawo
80
Spühler nb. 361.
82
83
Szczegółowe wskazanie decyzji należących do tej kategorii pozostawiono federalnemu lub
kantonalnemu prawu administracyjnemu, patrz Karlen s. 155.
84
BG 29.9.2003, BGE 129 I 361 (363).
81
18
prowadzenia egzekucji dłużnik może w ciągu 20 dni wytoczyć przed sąd miejsca
egzekucji powództwo o ustalenie, że roszczenie wierzyciela jest bezzasadne (tzw.
Aberkennungsklage, art. 83 ust. 2 SchKG, patrz pkt G.II). Jeżeli dłużnik nie wytoczy
powyższego powództwa lub zostanie ono oddalone, wówczas tymczasowe
przyznanie prawa prowadzenia egzekucji nabiera charakteru ostatecznego (art. 83
ust. 3 SchKG).
6.
Dalsze postępowanie
a.
Kontynuacja egzekucji
Jeżeli wierzyciel dysponuje prawomocnym nakazem zapłaty, albowiem dłużnik nie
wniósł sprzeciwu lub jego skutki zostały usunięte, może on wnosić o kontynuowanie
egzekucji. W egzekucji przez zajęcie następuje to przez złożenie wniosku
o dokonanie zajęcia 85 . Wniosek o kontynuowanie egzekucji nie może zostać
zgłoszony wcześniej niż po upływie 20 dni i nie później niż po upływie roku od
doręczenia nakazu zapłaty (art. 88 ust. 1 i 2 SchKG).
Egzekucja jest kontynuowana jako egzekucja przez zajęcie, przez zbycie przedmiotu
zastawu lub w drodze postępowania upadłościowego (art. 38 ust. 2 SchKG, patrz
pkt A.I.2.a). Rozstrzygnięcie, w jakim trybie egzekucja jest prowadzona, należy do
urzędnika egzekucyjnego (art. 38 ust. 3 SchKG). W razie braku podstaw do
prowadzenia egzekucji przez zbycie przedmiotu zastawu lub w trybie postępowania
upadłościowego (w odniesieniu do ich zakresu zastosowania patrz pkt A.I.2.a),
których badanie następuje z urzędu86, postępowanie egzekucyjne jest prowadzone
w trybie egzekucji przez zajęcie (art. 42 ust. 1 SchKG).
b.
Zajęcie
Po otrzymaniu wniosku wierzyciela o kontynuowanie postępowania egzekucyjnego
urząd egzekucyjny niezwłocznie dokonuje zajęcia przedmiotów majątkowych
dłużnika (art. 89 ust. 1 SchKG). Dłużnik jest informowany o planowanym zajęciu
najpóźniej w dniu poprzedzającym dzień zajęcia (art. 90 SchKG). Konieczność
poinformowania dłużnika stanowi konsekwencję regulacji art. 91 ust. 1 SchKG,
zgodnie z którym dłużnik – pod groźbą odpowiedzialności karnej – musi być obecny
przy zajęciu lub musi zapewnić obecność swojego przedstawiciela (art. 91 ust. 1
pkt 1 SchKG) oraz musi wskazać przysługujące mu przedmioty, w tym przedmioty,
które nie znajdują się w jego posiadaniu, wierzytelności i prawa wobec osób trzecich,
o ile jest to konieczne dla dokonania zajęcia wystarczającego dla zaspokojenia
roszczenia wierzyciela (art. 91 ust. 1 pkt 2 SchKG).
85
86
Audétat s. 27.
19
W nauce niemieckiej celowość informowania dłużnika o planowanym zajęciu jest
podawana w wątpliwość z punktu widzenia efektywności egzekucji: W związku
z uprzedzeniem dłużnika o planowanym zajęciu może być on skłonny do
„zabezpieczenia” najcenniejszych przedmiotów.87
c.
Priorytet egzekucji z ruchomości i z wierzytelności
Zgodnie z art. 95 ust. 1 SchKG zajęciu podlega najpierw majątek ruchomy dłużnika
oraz przysługujące mu wierzytelności; przedmioty majątkowe niemające charakteru
niezbędnych podlegają zajęciu przed przedmiotami niezbędnymi. Nieruchomości
podlegają zajęciu tylko wtedy, gdy majątek ruchomy nie wystarcza na zaspokojenie
roszczenia wierzyciela (art. 95 ust. 2 SchKG). Tym samym wybór przedmiotów, do
których skierowana jest egzekucja, nie należy w Szwajcarii do wierzyciela 88 .
Urzędnik egzekucyjny może jednak dokonać zajęcia w innej kolejności, jeżeli jest to
uzasadnione okolicznościami danej sprawy lub na wspólne żądanie wierzyciela
i dłużnika (art. 95 ust. 4 SchKG).
d.
Zbycie przedmiotu zajęcia
Po dokonaniu zajęcia następuje zbycie zajętych przedmiotów (art. 116 i n. SchKG),
przy czym dla jego dokonania konieczny jest wniosek wierzyciela, który
w odniesieniu do ruchomości jest dopuszczalny nie wcześniej niż po upływie
miesiąca i nie później niż po upływie roku od ich zajęcia, w odniesieniu do
nieruchomości nie wcześniej niż po upływie sześciu miesięcy i przed upływem dwóch
lat (art. 116 ust. 1 SchKG). Zbycie następuje w drodze licytacji lub sprzedaży
z wolnej ręki89. Uzyskana w ten sposób kwota podlega podziałowi między wierzycieli,
przeprowadzanemu z urzędu (art. 144 i n. SchKG).
7.
Zakończenie egzekucji
Po wypłaceniu uzyskanych kwot wierzycielom postępowanie podlega zakończeniu
przez wydanie dłużnikowi pokwitowania 90 . Natomiast każdy wierzyciel, na rzecz
którego dokonano zajęcia, a którego roszczenie nie zostało zaspokojone w całości,
otrzymuje tzw. Verlustschein, tj. zaświadczenie o stracie opiewające na kwotę jego
roszczenia, która nie została zaspokojona (art. 149 ust. 1 SchKG)91. Zaświadczenie
o stracie stanowi uznanie długu w rozumieniu art. 82 SchKG (patrz pkt 5 powyżej);
ponadto w ciągu sześciu miesięcy od jego doręczenia wierzyciel może złożyć
87
Stamm s. 146.
Stamm s. 112.
89
Audétat s. 42.
90
Audétat s. 44.
91
Na podstawie art. 149 SchKG wydawane jest tzw. ostateczne zaświadczenie o stracie. Regulacje
dotyczące tymczasowego zaświadczenia zostały pominięte.
88
20
wniosek o kontynuowanie egzekucji (patrz pkt 6 powyżej) bez konieczności
ponownego wnioskowania o wydanie nakazu zapłaty (art. 149 ust. 2 i 3 SchKG).
Zaświadczenia o stracie są przedmiotem obrotu w Szwajcarii: Nabywcami są z reguły
firmy inkaso, które oferują od 1 do 30% wartości roszczenia. W razie niemożności
zbycia zaświadczenia w praktyce jest stosowana cesja do inkasa na rzecz
wyspecjalizowanych firm pobierających prowizję od wyegzekwowanych kwot
w wysokości od 35 do 60%.92
III.
Zarządzenia w postępowaniu egzekucyjnym
1.
Pojęcie
Artykuł 17 SchKG regulujący skargę egzekucyjną nie posługuje się pojęciem
rozstrzygnięcia lub czynności w postępowaniu egzekucyjnym, lecz określeniem
„Verfügung”, które na język polski jest tłumaczone z reguły jako „zarządzenie”.
Pojęcie „zarządzenie” obejmuje (prawie) wszystkie czynności urzędów
egzekucyjnych (patrz pkt G.III.3.a).
2.
Forma
Zgodnie z art. 34 SchKG zarządzenia są wydawane w formie pisemnej. Ich treść jest
uzależniona od rodzaju podejmowanej czynności i w odniesieniu do niektórych
zarządzeń uregulowana w ustawie (np. w odniesieniu do nakazu zapłaty) 93 . Dla
większości zarządzeń istnieją federalne lub kantonalne formularze.
Obowiązek sporządzenia uzasadnienia zarządzenia nie jest uregulowany w SchKG.
W praktyce zarządzenia są wydawane bez lub z bardzo zwięzłym uzasadnieniem94,
co jest krytykowane w nauce. Przedstawiciele nauki, opierając się na założeniu, że
w postępowaniu na podstawie SchKG (ze względu na jego administracyjny
charakter) zastosowanie znajdują przepisy postępowania administracyjnego,
przyjmują, iż wynikający z nich obowiązek uzasadniania postanowień dotyczy także
zarządzeń w rozumieniu SchKG95.
Przepisy SchKG nie regulują także obowiązku pouczania o możliwości zaskarżenia
wydanego zarządzenia. W praktyce zarządzenia zawierają odpowiednie pouczenie96.
Meier, w drodze wnioskowania a maiore ad minus przyjmuje, że skoro
rozstrzygnięcie organu nadzoru o skardze egzekucyjnej (patrz pkt G.III.6.a) musi
92
Ulbricht nb. 1335.
Meier s. 15.
94
Meier s. 17.
95
Meier s. 17 i n.; Iqbal s. 91–99.
96
Meier s. 18.
93
21
zawierać pouczenie o możliwości jego zaskarżenia (art. 20a ust. 2 pkt 4 SchKG), to
ten obowiązek powinien tym bardziej dotyczyć zarządzeń urzędów egzekucyjnych97.
3.
Doręczanie
Co do zasady, wszystkie zarządzenia podlegają doręczeniu wierzycielowi
i dłużnikowi98. Ustawa przewiduje to wyraźnie np. w odniesieniu do nakazu zapłaty
(art. 70 ust. 1 SchKG). Wyjątkowo wystarczające jest doręczenie zarządzenia tylko
jednej stronie, np. jeżeli jej wniosek został oddalony lub zarządzenie dotyczy tylko jej,
np. zawiadomienie o planowanym zajęciu (patrz pkt II.6.b)99.
97
Meier s. 19.
Meier s. 23.
99
Meier s. 24.
98
22
D. Organy egzekucyjne
D.
Organy egzekucyjne
I.
System organów egzekucyjnych
Obowiązujący w Szwajcarii system organów egzekucyjnych różni się znacznie od
systemów polskiego, niemieckiego i austriackiego. Jego cechą charakterystyczną
jest brak zaangażowania sądów w przeprowadzanie egzekucji i przekazanie jej
powołanym w tym celu urzędom egzekucyjnym 100 . Powyższe wynika z podziału
kompetencji ustawodawczych między federację a kantony: Ponieważ federacja nie
była uprawniona do ingerencji w organizację i właściwość sądów, a jedynie do
unormowania postępowania egzekucyjnego i postępowania upadłościowego,
zapewnienie jednolitej regulacji właściwości rzeczowej było możliwe jedynie w drodze
powołania nowych organów egzekucyjnych i upadłościowych101.
Regulacja organizacji urzędów egzekucyjnych należy do kompetencji kantonów.
SchKG zawiera w tym zakresie niewielkie wymagania. Zgodnie z art. 1 ust. 1 SchKG
terytorium kantonu obejmuje jeden lub więcej okręgów egzekucyjnych, przy czym ich
liczba i obszar są określane przez poszczególne kantony (art. 1 ust. 2 SchKG).
Ponadto w każdym okręgu egzekucyjnym działa urząd egzekucyjny, którym kieruje
urzędnik egzekucyjny lub jego zastępca, jeżeli urzędnik egzekucyjny podlega
wyłączeniu lub nie może podejmować czynności służbowych (art. 2 ust. 1 i 3
SchKG). Powyższa regulacja nie wyklucza powołania przy danym urzędzie
egzekucyjnym większej liczby urzędników egzekucyjnych102.
Kwestie nieobjęte powyższymi unormowaniami SchKG należą do kompetencji
kantonów (art. 3 SchKG), podobnie jak unormowanie uposażenia urzędników
egzekucyjnych oraz ich zastępców (art. 4 SchKG). Tym samym w przepisach
kantonalnych uregulowane są m.in. następujące kwestie: wybór urzędników
egzekucyjnych (warunki kandydowania i organ wyborczy), ich kadencja,
dopuszczalność dodatkowej pracy, rekompensata oraz organizacja organów
nadzoru 103 , język urzędowy, siedziba urzędu egzekucyjnego i jego struktura
wewnętrzna 104 . Kompetencja kantonów w tym zakresie jest ograniczona jedynie
wymogiem, aby organizacja urzędów egzekucyjnych nie miała negatywnego wpływu
na postępowanie egzekucyjne105. Ponadto kantony są zobowiązane do zapewnienia
prawidłowego funkcjonowania urzędów egzekucyjnych, a tym samym ich
odpowiedniego wyposażenia oraz zatrudnienia odpowiedniej liczby pracowników;
w przeciwnym wypadku grozi im odpowiedzialność cywilna (patrz pkt IV.3 poniżej)106.
100
Stamm s. 20.
Gaul JZ 1973, 475 (476).
102
Basler Komm./Roth/F. Walther art. 2 SchKG nb. 2.
103
104
Hunkeler/Möckli art. 2 SchKG nb. 2.
105
BG 20.2.1988, BGE 114 III 1 (3 i n.); 16.6.2009, 5C_1/2009, www.bger.ch.
106
BG 19.2.1993, BGE 119 I 1 (4).
101
23
II.
Urząd egzekucyjny (Betreibungsamt)
1.
Podstawa prawna i charakter prawny
Urzędy egzekucyjne zostały powołane na podstawie art. 1 SchKG (patrz pkt I
powyżej).
Kwestia ich charakteru prawnego stanowi przedmiot dyskusji w nauce. Zdaniem
części przedstawicieli nauki, ze względu na ich oddzielenie od sądów, mają one
charakter raczej organów administracji niż wymiaru sprawiedliwości 107 . Jednakże
zgodnie z odmiennym poglądem należą one do wymiaru sprawiedliwości108. Należy
także zauważyć, że w wielu swoich rozstrzygnięciach Trybunał Federalny przyjął, iż
przepisy SchKG o postępowaniu egzekucyjnym i organizacji urzędów egzekucyjnych
są mocno związane z prawem administracyjnym109. Ponadto przedstawiciele nauki
szwajcarskiej wskazują, że postępowanie egzekucyjne na podstawie SchKG jest
oparte na zasadach obowiązujących w postępowaniu administracyjnym 110 i ma
charakter postępowania administracyjnego111.
2.
Właściwość
a.
Rzeczowa
Do kompetencji urzędów egzekucyjnych należy przeprowadzanie – na wniosek
wierzyciela – postępowania egzekucyjnego w odniesieniu do roszczeń pieniężnych.
Urzędy egzekucyjne prowadzą też rejestr postępowań egzekucyjnych (art. 8 SchKG).
Zawarte w nim informacje są udostępniane osobom mającym interes prawny w ich
uzyskaniu na ich wniosek (art. 8a ust. 1 SchKG), przy czym interes prawny uznaje
się za uprawdopodobniony np. wtedy, gdy wniosek o udzielenie informacji pozostaje
w bezpośrednim związku z zawarciem lub wykonaniem umowy (art. 8a ust. 2
SchKG).
Ponadto przepisy szwajcarskiego Kodeksu cywilnego (ZGB)112 przekazują urzędom
egzekucyjnym prowadzenie rejestru zastrzeżeń własności. Bez odpowiedniego wpisu
w publicznym rejestrze prowadzonym przez urząd egzekucyjny właściwy dla miejsca
107
Guldener ZSR 1959, 19 (25); Meier s. 3; patrz źródła wskazane przez Gaul/Schilken/BeckerEberhard/Gaul § 2 IV przypis 72; w nauce niemieckiej tak Schlosser nb. 24 oraz Stamm s. 20.
108
Patrz źródła wskazane przez Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Gaul § 2 IV przypis 72; w nauce
niemieckiej tak Gaul JZ 1973, 475 (476).
109
BG 30.11.1970, BGE 98 III 93(98); 29.3.1974, BGE 100 III 8 (10); 7.5.1975, BGE 101 III 9 (12).
110
Meier s. 3.
111
Karlen s. 153 przypis 14; Iqbal s. 43-48.
112
Schweizerisches Zivilgesetzbuch z 10 grudnia 1907 r., szwajcarski Kodeks Cywilny (ZGB), AS 24,
333, ze zm.
24
zamieszkania nabywcy zastrzeżenie własności jest bezskuteczne (art. 715 ust. 1
ZGB).
b.
Miejscowa
Okręg egzekucyjny
Właściwość miejscowa urzędu egzekucyjnego obejmuje jego okręg egzekucyjny.
Obszar kantonu może obejmować jeden lub więcej okręgów egzekucyjnych, przy
czym ich liczbę i obszar określają poszczególne kantony (art. 1 ust. 1 i 2 SchKG).
Niedopuszczalne jest utworzenie okręgów egzekucyjnych przekraczających granice
kantonów113.
Obszar niektórych mniejszych kantonów stanowi jeden okręg egzekucyjny.
Powyższe dotyczy np. kantonów Glarus, Bazylea-Miasto, Bazylea-Okręg oraz
Nidwalden, a kanton Appenzell Innerrhoden obejmuje dwa okręgi egzekucyjne.
Natomiast np. w mieście Zurych istnieje 12 okręgów egzekucyjnych. Na wschodzie
Szwajcarii najczęściej jedna gmina stanowi jeden okręg egzekucyjny, natomiast dla
części zachodniej charakterystyczna jest ich regionalizacja114.
Za stworzeniem większych okręgów egzekucyjnych, a tym samym za powołaniem
większych urzędów egzekucyjnych, przemawia profesjonalizacja ich działania
(specjalizacja pracowników) i dostępność dla stron (godziny urzędowania), za
mniejszymi – lepsza wiedza o stosunkach miejscowych115.
W kantonie Zurych przy ustalaniu okręgów egzekucyjnych przyjęto założenie, że –
w celu zapewnienia odpowiednich dochodów urzędu – w każdym okręgu powinno
być prowadzonych przynajmniej 3000 postępowań egzekucyjnych rocznie116. W razie
szczególnego ukształtowania terenu, braku odpowiednich możliwości dojazdu czy
niewielkiej gęstości zaludnienia liczba prowadzonych w ciągu roku postępowań może
być mniejsza, jednak nie może wynosić mniej niż 2100 egzekucji rocznie.
Powyższe skutkowało utworzeniem w kantonie Zurych wielu większych okręgów
egzekucyjnych, co doprowadziło jednak do powstania pewnych trudności,
wynikających z mniejszej wiedzy urzędników o stosunkach majątkowych swoich
„klientów” czy problemach przy ustalaniu stanu faktycznego117.
Miejsce prowadzenia egzekucji
Kwestie ogólne: Regulacja właściwości miejscowej urzędów egzekucyjnych w
SchKG następuje przez określenie miejsca, w którym egzekucja jest prowadzona.
113
115
116
Do końca akapitu za Direktion der Justiz und des Innern kantonu Zurych, Merkblatt „Aufsicht über
das Betreibungswesen”, marzec 2012 r., s. 9.
117
Spühler nb. 58.
114
25
Ustawa przewiduje zwykłe (art. 46 SchKG) i szczególne miejsca egzekucji (art. 48 i
n. SchKG), przy czym ich lista ma charakter wyczerpujący118.
Regulacja miejsca prowadzenia egzekucji w SchKG ma charakter właściwości
wyłącznej, a tym samym ustanowienie właściwości urzędu egzekucyjnego na
podstawie umowy prorogacyjnej lub wdania się w spór jest wykluczone119.
Zwykłe miejsce egzekucji: Zgodnie z art. 46 SchKG zwykłym miejscem
prowadzenia egzekucji jest miejsce zamieszkania dłużnika (ust. 1); zwykłym
miejscem egzekucji w odniesieniu do spółek i osób prawnych wpisanych do rejestru
handlowego jest ich – wpisana do tego rejestru120 – siedziba, a w odniesieniu do
osób prawnych niewpisanych do rejestru handlowego główna siedziba ich
administracji (ust. 2).
Jeżeli osoba fizyczna opuściła dotychczasowe miejsce zamieszkania i nie ma
nowego miejsca zamieszkania, zastosowania nie znajduje art. 24 ZGB o fikcyjnym
miejscu zamieszkania, lecz miejsce egzekucji jest określane na podstawie jej miejsca
pobytu w Szwajcarii (art. 48 SchKG, patrz poniżej)121.
Szczególne miejsca egzekucji: Ustawa przewiduje siedem szczególnych miejsc
egzekucji (art. 48–52 SchKG). Najważniejsze z nich zostaną opisane poniżej.
Zgodnie z art. 48 SchKG egzekucja przeciwko dłużnikom niemającym stałego
miejsca zamieszkania może być prowadzona w miejscu ich pobytu, przy czym
wymagany jest dłuższy pobyt w danym miejscu, przypadkowa obecność nie jest
wystarczająca122.
Egzekucja przeciwko dłużnikom zamieszkałym za granicą, posiadającym filię w
Szwajcarii, może być w odniesieniu do zobowiązań zaciągniętych w imieniu filii
prowadzona w miejscu jej siedziby (art. 50 ust. 1 SchKG).
Jedno miejsce egzekucji: W postępowaniu egzekucyjnym obowiązuje zasada
jednego miejsca egzekucji123. Pewne przepisy SchKG przewidują jednak szczególną
właściwość dla dokonania poszczególnych czynności, w tym zajęcia przedmiotów
majątkowych dłużnika. W tej sytuacji postępowanie jest prowadzone przez urząd
egzekucyjny właściwy dla zwykłego miejsca egzekucji, natomiast zajęcia dokonuje
urząd egzekucyjny miejsca położenia rzeczy124.
Skutki naruszenia przepisów o miejscu egzekucji: Wniosek egzekucyjny
wniesiony do niewłaściwego urzędu egzekucyjnego podlega przekazaniu
118
BG 5.9.1986, BGE 112 III 81 (86); wyjątek dotyczący dłużników zamieszkałych za granicą
pominięto.
120
BG 26.4.2005, BGE 131 V 196 (199).
121
BG 15.9.1993, BGE 119 III 51 (52); 30.8.2010, 5A_349/2010, www.bger.ch.
122
BG 5.4.1993, BGE 119 III 54 (56).
123
Spühler nb. 170.
124
Spühler nb. 454.
119
26
właściwemu organowi (art. 32 ust. 2 SchKG), jednakże tylko wtedy, gdy z informacji
zawartych we wniosku wynika, który urząd egzekucyjny jest właściwy125.
Skutki czynności egzekucyjnych podjętych z naruszeniem przepisów o miejscu
egzekucji są uzależnione od tego, czy naruszona regulacja miała na celu ochronę
interesu publicznego lub interesów osób niebiorących udziału w postępowaniu czy
też jedynie ochronę interesów stron postępowania lub osób trzecich będących
uczestnikami postępowania126. W razie naruszenia tych pierwszych zarządzenie jest
nieważne (co ma miejsce dość rzadko, patrz pkt 3.a. poniżej), w razie naruszenia
jedynie tych drugich zarządzenie może zostać skutecznie zaskarżone w drodze
skargi egzekucyjnej (patrz pkt G.II).
Pomoc prawna
Urzędy egzekucyjne podejmują czynności urzędowe w drodze pomocy prawnej na
wniosek urzędów oraz określonych organów egzekucyjnych i upadłościowych innych
okręgów (art. 4 ust. 1 SchKG). W tej sytuacji urzędy egzekucyjne są zobowiązane do
podjęcia czynności127. Ponadto, za zgodą właściwego miejscowo organu128, urzędy
egzekucyjne mogą podejmować czynności urzędowe poza okręgiem swojej
właściwości (art. 4 ust. 2 zd. 1 SchKG), przy czym dla dokonania doręczeń
dokumentów w postępowaniu egzekucyjnym inaczej niż za pośrednictwem poczty,
zajęcia przedmiotów majątkowych, przeprowadzenia licytacji publicznej oraz
wystąpienia o asystę policji właściwy jest wyłącznie ten urząd egzekucyjny, w którego
okręgu dana czynność ma zostać podjęta (art. 4 ust. 2 zd. 2 SchKG), a tym samym
wystąpienie z wnioskiem o pomoc prawną jest konieczne; w przeciwnym wypadku
czynności są nieważne (patrz pkt 3.a poniżej)129.
3.
Nadzór
a.
Na poziomie kantonów
Nadzór prawny
Zgodnie z art. 13 SchKG każdy kanton jest zobowiązany do powołania organu
nadzoru nad urzędami egzekucyjnymi i upadłościowymi (art. 13 ust. 1 SchKG).
Ponadto kantony są uprawnione (lecz nie zobowiązane) do powołania organów
nadzoru niższego szczebla, właściwych dla jednego lub kilku okręgów egzekucyjnych
(art. 13 ust. 1 SchKG). W razie skorzystania przez nie z tego uprawnienia na
poziomie kantonu działają organy nadzoru niższego i wyższego szczebla. Organy
125
BG 29.11.2001, BGE 127 III 567.
Do końca akapitu za Kren Kostkiewicz nb. 253 i n. oraz Spühler nb. 169.
127
128
Wyjątek stanowią sytuacje niecierpiące zwłoki, w których zgoda nie jest wymagana, patrz Basler
Komm./Roth/F. Walther art. 4 SchKG nb. 5.
129
Hunkeler/Möckli art. 4 SchKG nb. 7 i 10.
126
27
nadzoru niższego szczebla zostały powołane w kantonach Argowia, Bazylea-Miasto,
Glarus, Jura, Lucerna, Neuchatel, Nidwalden, Schwyz, Sankt Gallen, Turgowia,
Valais, Vaud i Zurych; w pozostałych kantonach powołano tylko jeden organ
nadzoru130.
Uprawnienia organów nadzoru powołanych na podstawie art. 13 SchKG nie dotyczą
sądów wydających określone rozstrzygnięcia na podstawie SchKG 131 . Nadzór
judykacyjny nad nimi jest sprawowany przez kantonalne sądy odwoławcze w toku
instancji, wskutek apelacji lub zażalenia, natomiast przeciwko ich czynnościom nie
przysługuje skarga egzekucyjna (patrz pkt G.III.3.a)132.
Organizacja organów nadzoru należy do kompetencji kantonów 133 . Tym samym
kantony mogły przekazać wykonywanie nadzoru nie tylko sądom, lecz także
organom administracji; w praktyce prawie wszystkie kantony przekazały te zadania
sądom 134 . Zmiany w organizacji nadzoru na poziomie kantonów wprowadzone
zostały wraz z jednolitym uregulowaniem skargi do Trybunału Federalnego
w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi egzekucyjnej (patrz pkt G.III.7.a).
Zgodnie z art. 75 ust. 1 BGG skarga do Trybunału Federalnego w sprawach
cywilnych przysługuje jedynie od rozstrzygnięć ostatniej instancji kantonalnej, przy
czym jako ostatnia instancja kantonalna musi działać sąd, a nie organ administracji
(patrz art. 110 BGG) 135 . Tym samym BGG pośrednio zobowiązał kantony do
ustanowienia sądów jedynym lub nadrzędnym organem nadzoru; jako organ nadzoru
niższego szczebla mogą nadal działać organy administracji.
Przykładowo, w kantonie Zurych organem nadzoru niższego szczebla są sądy
okręgowe, organem nadzoru wyższego szczebla Wyższy Sąd Kantonalny136. Nadzór
sprawowany przez Wyższy Sąd Kantonalny został przekazany utworzonemu
w strukturze tego sąd Inspektoratowi ds. Egzekucji137.
Nadzór
prawny
obejmuje
kontrolę
przestrzegania
przepisów
prawa
138
egzekucyjnego . Celem nadzoru prawnego jest szybkie i skuteczne usunięcie stanu
niezgodnego z prawem; obejmuje on uprawnienie organu nadzoru do podjęcia
odpowiednich kroków w toczącym się postępowaniu i wydania odpowiednich
poleceń 139 : Organ nadzoru jest uprawniony do wydawania ogólnych poleceń (np.
dyrektyw dotyczących sposobu obliczania minimum egzystencjalnego dłużnika) oraz
poleceń dotyczących konkretnego postępowania egzekucyjnego.
130
Jent-Sørensen BlSchK 2013, 89 (97).
132
BG 18.11.2010, 5A_576/2000, www.bger.ch oraz 21.3.2011, 5A_760/2010, www.bger.ch.
133
134
Lorandi AJP 2007, 433 (448).
135
Do końca akapitu za Lorandi AJP 2007, 433 (448) oraz Basler Komm./Levante art. 19 SchKG
nb. 17.
136
§ 11 EG SchKG Zurych z 26. listopada 2007 r.
137
Direktion der Justiz und des Innern kantonu Zurych, Merkblatt „Aufsicht über das
Betreibungswesen”, marzec 2012 r., s. 2.
138
Basler Komm./Emmel art. 13 SchKG nb. 4.
139
Hunkeler/Levante art. 13 SchKG nb. 4 i n.
131
28
Do nadzoru prawnego należy także stwierdzanie nieważności zarządzeń (patrz
niżej).
Stwierdzanie nieważności zarządzeń
Zarządzenia, które naruszają przepisy wydane w interesie publicznym lub w interesie
osób niebiorących udziału w postępowaniu, są nieważne (art. 22 ust. 1 zd. 1 SchKG).
Niezależnie od tego, czy została przeciwko nim wniesiona skarga egzekucyjna (patrz
pkt G.III), organ nadzoru z urzędu stwierdza ich nieważność (art. 22 ust. 1 zd. 2
SchKG), przy czym może on zastąpić nieważne zarządzenie nowym (art. 22 ust. 2
zd. 1 SchKG). Jeżeli organ stwierdza nieważność zarządzenia niezależnie od skargi
egzekucyjnej, wówczas działa jako organ nadzoru140.
Jeżeli przeciwko nieważnemu zarządzeniu została wniesiona skarga egzekucyjna,
wówczas możliwość wydania nowego zarządzenia istnieje tylko do chwili zajęcia
stanowiska przez organ nadzoru (art. 22 ust. 2 zd. 2 SchKG). Nieważność
zarządzenia może zostać stwierdzona także przez urząd egzekucyjny, który wydał
dane zarządzenie141. Nieważność stanowi także jedną z podstaw dla uwzględnienia
skargi egzekucyjnej (patrz pkt G.III.5).
Nieważność zarządzenia stanowi wyjątek i zachodzi jedynie wtedy, gdy wady
zarządzenia są szczególnie ciężkie, oczywiste lub łatwe do stwierdzenia, a przyjęcie
nieważności zarządzenia nie stanowi poważnego zagrożenia dla pewności prawa142.
W orzecznictwie można znaleźć następujące przykłady nieważności zarządzeń
wydawanych na podstawie SchKG:
– zarządzenia, w których dłużnik143 lub wierzyciel144 nie jest jasno i niedwuznacznie
zidentyfikowany, np. przez wskazanie nieistniejącego podmiotu lub oznaczenie
skutkujące błędną identyfikacją strony;
– błędne doręczenie nakazu zapłaty, uniemożliwiające dłużnikowi zapoznanie się
z nim145;
– kontynuowanie egzekucji (patrz pkt C.II.6) mimo sprzeciwu dłużnika przeciwko
nakazowi zapłaty146;
– zajęcie dokonane przez niewłaściwy urząd egzekucyjny147;
– zajęcie ruchomości, które nie zostały wystarczająco zindywidualizowane148;
140
Lorandi AJP 2007, 433 (436).
Meier s. 43.
142
BG 8.8.2007, 2A.18/2007, www.bger.ch.
143
BG 25.2.1976, BGE 102 II 64 (65 i n.).
144
BG 24.2.1972, BGE 98 III 24 (26).
145
BG 12.10.2009, 5A_487/2009, www.bger.ch z dalszymi odesłaniami.
146
BG 20.2.1959, BGE 86 III 14 (16).
147
BG 20.4.1965, BGE 91 II 47 (51).
141
29
– zajęcie zarobku dłużnika,
egzystencjalnego dłużnika149;
30
które
niewątpliwie
nie
uwzględnia
minimum
– zajęcie ruchomości, które niewątpliwie nie należą do dłużnika150;
– wystawienie zaświadczenia o stracie bez uprzedniego zajęcia i zbycia przedmiotów
majątkowych dłużnika151.
Natomiast nieważność nie zachodzi w odniesieniu do następujących zarządzeń:
– doręczenia pism w postępowaniu egzekucyjnym w okręgu innego urzędu
egzekucyjnego152;
– nakazu zapłaty, w którym brak jakichkolwiek informacji odnośnie do podstawy
egzekucji153.
Możliwość stwierdzenia nieważności zarządzenia nie jest ograniczona żadnym
terminem154.
Nadzór administracyjny
Uzupełnieniem nadzoru prawnego jest nadzór administracyjny uregulowany w art. 14
SchKG. Obejmuje on odbywającą się przynajmniej jeden raz w roku kontrolę
wykonywania zadań przez urzędy egzekucyjne (art. 14 ust. 1 SchKG) oraz
wydawanie rozstrzygnięć dyscyplinarnych (art. 14 ust. 2 SchKG, patrz pkt IV.1
poniżej).
Kontrola obejmuje sprawdzenie prawidłowości rozliczeń, prowadzenia rejestrów
i protokołów oraz terminowego wykonywania zadań, a także ustalenie, czy zasoby
rzeczowe i personalne urzędu egzekucyjnego są wystarczające155.
Skarga do organu nadzoru (Aufsichtsbeschwerde)
Od rozpoznawanej przez organ nadzoru skargi egzekucyjnej, która skierowana jest
przeciwko czynnościom egzekucyjnym urzędu egzekucyjnego (patrz pkt G.III.3.a),
należy odróżnić skargę do organu nadzoru dotyczącą działalności urzędu lub
urzędnika egzekucyjnego.
W prawie szwajcarskim skarga do organu nadzoru stanowi środek prawny, dzięki
któremu organ uzyskuje wiedzę o stanie faktycznym, w odniesieniu do którego organ
musiałby podjąć działania z urzędu, gdyby o nim wiedział156. Nie jest ona związana
148
BG 7.7.1988, BGE 114 III 75 (76 i n.).
BG 9.8.1988, BGE 114 III 78 (82).
150
BG 4.6.1958, BGE 84 III 79 (82).
151
BG 12.8.1999, BGE 125 III 337 (338).
152
BG 8.2.1965, BGE 91 III 41 (45).
153
BG 17.3.1995, BGE 121 III 18 (19).
154
BG 20.4.1995, BGE 121 III 142 (144); 21.10.1994, BGE 120 III 117 (119).
155
Hunkeler/Levante art. 14 SchKG nb. 2; BG 6.6.2005, 7B.62/2005, www.bger.ch.
156
Meier s. 52, za jednym z najpopularniejszych szwajcarskich podręczników postępowania
administracyjnego.
149
żadnym terminem i stanowi instrument nadzoru sprawowanego przez organ
nadrzędny.
Osoba wnosząca skargę do organu nadzoru nie jest stroną w postępowaniu
wywołanym jej wniesieniem, co oznacza, że nie ma ona roszczenia o doręczenie jej
wydanego rozstrzygnięcia i nie musi zostać wysłuchana w tym postępowaniu157.
Na skutek skargi do organu nadzoru mogą zostać wydane rozstrzygnięcia
dyscyplinarne (patrz pkt IV.1 poniżej). Ponadto wskutek tej skargi organ może
z urzędu stwierdzić nieważność zarządzeń (patrz wyżej). W nauce nie rozstrzygnięto
natomiast kwestii, czy organ nadzoru może na skutek skargi podjąć działania z
urzędu, jeżeli nie zachodzi nieważność zarządzenia. Meier postuluje dopuszczalność
działania organów nadzoru z urzędu, jeżeli zarządzenia dotyczą kwestii o
szczególnej doniosłości dla prawidłowego przebiegu postępowania egzekucyjnego,
nawet gdy nie są one nieważne na podstawie art. 22 SchKG158.
W praktyce spóźnione lub wadliwe skargi egzekucyjne, np. wskutek braku
odpowiednich wniosków lub ich wadliwego sformułowania, braku uzasadnienia albo
wniesione przez nieuprawnione podmioty, są traktowane jako skargi do organu
nadzoru159.
b.
Na poziomie federacji
Zgodnie z art. 15 ust. 1 SchKG nadzór zwierzchni nad egzekucją w Szwajcarii
sprawuje Rada Federalna (Bundesrat, tj. 7-osobowy rząd). Na podstawie
Rozporządzenia o nadzorze zwierzchnim nad ściąganiem należności
i upadłościami160 sprawowanie nadzoru zostało przekazane Federalnemu Urzędowi
ds. Wymiaru Sprawiedliwości (Bundesamt für Justiz). Z mocy art. 3 OAV-SchkG przy
Federalnym Urzędzie ds. Wymiaru Sprawiedliwości została powołana Federalna
Komisja ds. Ściągania Należności i Upadłości, która ma za zadanie doradzanie
Urzędowi w kwestiach stanowienia i stosowania prawa w tych dziedzinach.
Celem nadzoru na poziomie federacji jest zapewnienie jednolitego stosowania
SchKG 161 . Do uprawnień organu nadzoru zwierzchniego należy wydawanie
rozporządzeń i zarządzeń wykonawczych do SchKG (patrz pkt A.I.2.c), udzielanie
poleceń kantonalnym organom nadzoru oraz żądanie od nich rocznych sprawozdań
(art. 15 ust. 2 i 3 SchKG).
Możliwość stwierdzenia nieważności zarządzenia zarówno w ramach postępowania
wywołanego wniesieniem skargi egzekucyjnej, jak i w ramach nadzoru nad organami
157
BG 2.9.1991, BGE 117 II 39 (41).
Meier s. 55.
159
Meier s. 65.
160
Verordnung betreffend die Oberaufsicht über Schuldbetreibung und Konkurs (OAV-SchKG) z
22 listopada 2006 r., AS 2006, 5327, ze zm.
161
158
31
32
egzekucyjnymi skutkuje szczególną regulacją kompetencji na poziomie federacji. Na
poziomie kantonów rozstrzygnięcia nadzorcze i rozstrzygnięcia o skargach
egzekucyjnych są wydawane przez ten sam organ, który jest uprawniony do
stwierdzenia nieważności zarządzenia; natomiast na poziomie federacji nadzór na
urzędami egzekucyjnymi sprawuje Bundesamt für Justiz, a środek odwoławczy
w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi egzekucyjnej jest rozpoznawany
przez Trybunał Federalny (patrz pkt G.III.7). Tym samym na poziomie federacji dwa
odmienne organy są uprawnione do stwierdzania nieważności zarządzeń 162 :
Trybunał Federalny (jeżeli została wniesiona dopuszczalna skarga) oraz Bundesamt
für Justiz (bez konieczności spełnienia przesłanek dopuszczalności skargi).
Jednakże możliwość stwierdzenia nieważności przez Bundesamt für Justiz podlega
innemu ograniczeniu – ponieważ wniesienie skargi do Trybunału Federalnego
stanowi podstawowy środek prawny, stwierdzenie nieważności zarządzenia przez
urząd na podstawie skargi do organu nadzoru ma charakter subsydiarny163.
c.
W ramach stosunku służbowego
Niezależnie od opisanego powyżej nadzoru urzędnicy egzekucyjni podlegają również
nadzorowi personalnemu i organizacyjnemu w ramach ich stosunku służbowego
(patrz pkt E.II.5).
III. Podmioty
kompetencje
1.
działające
w
postępowaniu
egzekucyjnym
i
ich
Urzędnik egzekucyjny
Regulacja statusu urzędników egzekucyjnych należy do kompetencji kantonów.
Przykładowo, w kantonie Zurych są oni urzędnikami gminnymi, często wykonującymi
dodatkowe funkcje (patrz pkt E.II.5).
Zgodnie z art. 2 ust. 1 SchkG urzędnik egzekucyjny „kieruje” urzędem. Ustawa nie
posługuje się sformułowaniem, że urzędnik egzekucyjny „sprawuje” ten urząd 164 .
Wynika z tego, że czynności urzędowe mogą być także podejmowane przez
pracowników urzędu pod kierownictwem urzędnika egzekucyjnego. Ustawa nie
zawiera wykazu czynności zastrzeżonych dla urzędnika egzekucyjnego. Ponadto
w większych okręgach egzekucyjnych podejmowanie wszystkich czynności przez
urzędnika egzekucyjnego byłoby niemożliwe. Tym samym urzędnik egzekucyjny nie
wykonuje tych czynności samodzielnie, lecz powinien wiedzieć o czynnościach
podejmowanych przez innych pracowników i stale je kontrolować.
162
Lorandi AJP 2007, 433 (446 i n.); Basler Komm./Emmel art. 15 SchKG nb. 8a.
Lorandi AJP 2007, 433 (447) z odesłaniami do uzasadnienia ustawy nowelizującej w tym zakresie
SchKG.
164
Do końca akapitu za Jäger/Walder/Kull/Kottmann art. 2 SchKG nb. 2 i 3.
163
Urzędnik egzekucyjny jest odpowiedzialny za prawidłową organizację urzędu, w tym
w szczególności za odpowiednie procedury wewnętrzne165. W większych urzędach
celowe jest sporządzenie wykazów obowiązków konkretnych pracowników.
2.
Pracownicy urzędu egzekucyjnego
Jak wspomniano w punkcie 1 powyżej, nie wszystkie czynności egzekucyjne są
wykonywane przez urzędnika egzekucyjnego, lecz także przez podległych mu
pracowników urzędu egzekucyjnego.
Jedną z grup pracowników urzędów egzekucyjnych są tzw. sierżanci egzekucyjni166.
Rozpowszechnione w części kantonów określenie „Betreibungsweibel” ma swoje
źródło w słowie „Feldwebel” (sierżant), które w szwajcarskim niemieckim brzmi
„Feldweibel” 167 . W innych kantonach są oni określani jako urzędnicy dokonujący
zajęcia (Pfändungsbeamte) albo pomocnicy egzekucyjni (Betreibungsgehilfe)168.
Sierżanci egzekucyjni nie mają żadnych uprawnień do wydawania rozstrzygnięć,
a do ich zadań należy jedynie przeprowadzanie zajęcia ruchomości oraz
dokonywanie doręczeń poza urzędem egzekucyjnym169. Zbycie przedmiotu zajęcia
nie należy już do ich kompetencji, lecz jest dokonywane przez urząd egzekucyjny,
przy którym działają pracownicy odpowiedzialni za przeprowadzanie licytacji
publicznych170.
Obecnie określenie to jest coraz rzadziej stosowane; w praktyce częściej używane
jest ogólne określenie „pracownicy urzędu egzekucyjnego”.
W Szwajcarii brak unormowań dotyczących kwalifikacji pracowników urzędów
egzekucyjnych171.
3.
Sąd
Pewne rozstrzygnięcia w postępowaniu egzekucyjnym są podejmowane przez sądy.
Z reguły są to sądy cywilne pierwszej instancji, jednakże w egzekucji roszczeń
publicznoprawnych mogą to być organy sądownictwa administracyjnego172.
Działalność sądów w postępowaniu egzekucyjnym wynika ze specyfiki
szwajcarskiego uregulowania egzekucji roszczeń pieniężnych 173 . Ponieważ
165
Stamm s. 20.
167
Eickmann DGVZ 1980, 129 (130).
168
Burghardt DGVZ 1977, 177.
169
Burghardt DGVZ 1977, 177 i n.
170
Stamm s. 20 i n.
171
172
. Kren Kostkiewicz nb. 78.
173
Do końca akapitu za Kren Kostkiewicz nb. 79.
166
33
34
wszczęcie postępowania egzekucyjnego jest dopuszczalne bez jakiegokolwiek
upoważnienia udzielonego przez organy państwowe (patrz pkt C.I), musi istnieć
możliwość późniejszego zbadania materialnoprawnego uprawnienia do prowadzenia
egzekucji. Z tego powodu SchKG w szczególnych przypadkach wyraźnie przewiduje
wyłączną kompetencję sądów do rozstrzygnięcia określonych kwestii.
Kwestie przekazane do wyłącznej kompetencji sądów można podzielić na trzy
kategorie174:
1) tzw. sprawy czysto egzekucyjne, tj. najważniejsze spory dotyczące wyłącznie
egzekucji roszczeń pieniężnych; w tych sprawach sąd rozstrzyga o kwestiach
dotyczących wyłącznie postępowania egzekucyjnego, np. o uchyleniu sprzeciwu
dłużnika od nakazu zapłaty (patrz pkt C.II.5) albo o umorzeniu lub zawieszeniu
egzekucji (art. 85 SchKG);
2) spory czysto materialnoprawne; sąd rozstrzyga kwestie materialnoprawne
pozostające w związku z postępowaniem egzekucyjnym, w tym o istnieniu
i wymagalności dochodzonego roszczenia, np. w drodze powództwa o jego
zasądzenie (art. 79 SchKG);
3) spory dotyczące egzekucji roszczeń pieniężnych wywierające skutki także
w sferze prawa materialnego; w tej sytuacji sąd rozstrzyga wprawdzie kwestie
dotyczące egzekucji, jednakże w tym celu musi wyjaśnić kwestie wstępne dotyczące
prawa materialnego, np. w ramach powództwa ekscydencyjnego (patrz pkt G.II) czy
też powództwa przeciwko planowi podziału sumy uzyskanej z egzekucji (art. 148
SchKG).
IV. Odpowiedzialność
egzekucyjnych
1.
urzędników
i
pracowników
urzędów
Odpowiedzialność dyscyplinarna
Regulację odpowiedzialności dyscyplinarnej urzędników i pracowników urzędów
egzekucyjnych 175 zawiera art. 14 ust. 2 SchKG. Zgodnie z nim organ nadzoru na
poziomie kantonu (patrz pkt II.4.a powyżej) może zastosować wobec nich
następujące środki dyscyplinarne:
1)
2)
3)
4)
174
naganę,
grzywnę w wysokości do 1000 franków szwajcarskich,
zawieszenie w wykonywaniu urzędu na okres do sześciu miesięcy,
usunięcie z urzędu.
Do końca akapitu za Kren Kostkiewicz nb. 79 oraz A. Staehelin/D. Staehelin/Grolimund § 7 nb. 5
i n.
175
Ammon/Gasser § 5 nb. 4.
Powyższa lista ma charakter wyczerpujący 176 . Sama ustawa nie wskazuje
okoliczności uzasadniających zastosowanie środków dyscyplinarnych, co jest
uzasadnione bardzo szerokim zakresem obowiązków przekazanych urzędnikom
egzekucyjnym i pracownikom urzędów egzekucyjnych 177 . Przesłanką
odpowiedzialności dyscyplinarnej jest zawinione (umyślne lub wynikające
z niedbalstwa) naruszenie obowiązków służbowych. Przykładowo, zgodnie z § 19
ust. 1 EG SchKG Zurych postępowanie dyscyplinarne jest wszczynane z urzędu lub
na skutek skargi, jeżeli okoliczności wskazują na istnienie naruszenia obowiązków
służbowych. Rozstrzygnięcie o zastosowaniu środka dyscyplinarnego wymaga
zbadania przestrzegania przez urzędnika lub pracownika urzędu egzekucyjnego
przepisów SchKG. Organowi nadzoru przysługuje, co do zasady, swoboda wyboru
odpowiedniego środka dyscyplinarnego, niemniej powinien on uwzględnić ogólne
zasady prawa dyscyplinarnego, tj. proporcjonalność i stosowność. Ponadto, pomimo
zawinionego naruszenia obowiązków, organ nadzoru może zaniechać zastosowania
środka dyscyplinarnego. Przy wyborze środka dyscyplinarnego ze względu na
zasadę proporcjonalności konieczne jest uwzględnienie nie tylko okoliczności
zarzucanego naruszenia czy też prewencji ogólnej, lecz także celów postępowania
dyscyplinarnego, tj. zapewnienia prawidłowego funkcjonowania organów oraz
przywrócenia pokładanego w nich zaufania publicznego.
Przy orzekaniu usunięcia z urzędu organ nadzoru musi uwzględnić, że jest to
najsurowsza kara, a tym samym może ona zostać orzeczona tyko w razie
oczywistych naruszeń, które wskazują, iż dalsze sprawowanie urzędu przez danego
urzędnika jest niemożliwe 178 . Powyższe ma miejsce np. wtedy, gdy nie jest on
w stanie wykonywać swoich czynności i chronić jednocześnie interesów wierzyciela
i dłużnika. Usunięcie urzędnika z urzędu jest uzasadnione np. w następujących
przypadkach:
1) w razie częstego niepojawiania się w urzędzie, częstych i ciężkich zaniechań
czynności służbowych, stałego wykonywania dodatkowej pracy i wielokrotnego
okłamywania organu nadzoru179;
2) w razie świadomego i celowego zaniechania wystawiania dokumentów zajęcia,
opóźnienia w przekazywaniu ich stronom, niewystawiana faktur z tytułu wynagrodzeń
i kosztów, opóźniania podziału zajętych pieniędzy, błędnego obliczania minimum
egzystencjalnego, zaniechania udzielania odpowiedzi na zapytania uczestników
postępowania i niestaranne prowadzenie dokumentacji180.
SchKG nie reguluje samego postępowania dyscyplinarnego. Jego unormowanie
należy do kompetencji kantonów, przy czym odpowiednie postanowienia są z reguły
zawarte w kantonalnych przepisach wprowadzających SchKG lub/i w kantonalnych
176
Do końca akapitu za BG 7.5.2009, 5A_112/2009, www.bger.ch.
178
Do końca akapitu za Kren Kostkiewicz/Walder art. 14 SchKG nb. 7.
179
BG 16.6.2006, 5P.437/2005, www.bger.ch, za Basler Komm./Emmel art. 14 SchKG nb. 11b.
180
BG 7.5.2009, 5A_199/2009, www.bger.ch, za Basler Komm./Emmel art. 14 SchKG nb. 11b.
177
35
ustawach dotyczących statusu urzędników czy też kodeksach postępowania
administracyjnego181.
Postępowanie dyscyplinarne jest wszczynane z urzędu lub wskutek zawiadomienia
złożonego przez stronę lub osobę trzecią 182 , przy czym powyższe zawiadomienie
o naruszeniu obowiązków urzędnika może być zawarte w skardze egzekucyjnej
(patrz pkt G.III) lub skardze do organu nadzoru (patrz pkt II.3.a powyżej)183. Osobom
trzecim nie przysługuje roszczenie o zastosowanie środków dyscyplinarnych; nie są
one też stronami w postępowaniu dyscyplinarnym; ich uprawnienia ograniczają się
do możliwości zgłoszenia naruszenia.
Uprawnienie do stosowania środków dyscyplinarnych przysługuje wyłącznie organom
nadzoru na poziomie kantonów, a nie organom nadzoru zwierzchniego184. Przeciwko
rozstrzygnięciu organu nadzoru na poziomie kantonu o zastosowaniu środków
dyscyplinarnych przysługuje zażalenie do organu nadzoru wyższego stopnia (o ile
w danym kantonie powołano dwa stopnie organów nadzoru, patrz pkt II.4.a powyżej),
a następnie skarga do Trybunału Federalnego (patrz pkt G.III.7.a)185.
2.
Odpowiedzialność karna
Odpowiedzialność karna nie jest uregulowana w SchKG, lecz może wynikać ze
szwajcarskiego Kodeksu karnego, jeżeli naruszenie obowiązków służbowych
wykazuje znamiona jednego z czynów zabronionych uregulowanych w art. 312 i n.
StGB, tj. tzw. przestępstw urzędniczych (np. nadużycie uprawnień – art. 312 StGB,
pobieranie zawyżonych opłat celem wzbogacenia – art. 313 StGB czy naruszenie
tajemnicy służbowej – art. 320 StGB)186.
3.
Odpowiedzialność cywilna
Odpowiedzialność cywilna za szkody wyrządzone w toku egzekucji roszczeń
pieniężnych jest uregulowana w art. 5 i n. SchKG: Za szkody wyrządzone
bezprawnie przy wykonywaniu zadań przekazanych im na mocy niniejszej ustawy
przez
urzędników,
pracowników
urzędów
egzekucyjnych,
pracowników
pomocniczych, organy nadzoru, sądy i policję – odpowiadają kantony (art. 5 ust. 1
SchKG). Dochodzenie odszkodowania przez poszkodowanego bezpośrednio od
181
Do końca akapitu za utrwalonym orzecznictwem Trybunału Federalnego, patrz BG 8.2.1965, BGE
91 III 41 (46); 19.9.1968, BGE 94 III 55 (61 i n.) oraz 2.7.2009, 5A_9/2008, www.bger.ch; patrz też
183
Meier s. 66.
184
185
BG 7.5.2009, 5A_112/2009, www.bger.ch oraz 13.4.2010, 5A_32/2010, www.bger.ch; Kren
Kostkiewicz nb. 115.
186
182
36
sprawcy jest wykluczone (art. 5 ust. 2 SchKG). W przypadku ciężkich naruszeń
poszkodowanemu przysługuje także zadośćuczynienie (art. 5 ust. 4 SchKG).
Odpowiedzialność kantonów ma charakter odpowiedzialności publicznoprawnej,
pierwotnej, wyłącznej i niezależnej od winy sprawcy szkody 187 . Przesłankami
uzyskania odszkodowania są: 1) szkoda, 2) adekwatny związek przyczynowoskutkowy pomiędzy powstaniem szkody a działaniem osoby wykonującej czynności
w postępowaniu egzekucyjnym, 3) funkcjonalny związek pomiędzy szkodą
a zachowaniem sprawcy, którego brak w razie wyrządzenia szkody „przy okazji”
wykonywania zadań w postępowaniu egzekucyjnym, oraz 4) bezprawność 188 .
Szkoda, związek przyczynowo-skutkowy oraz bezprawność podlegają ocenie na
podstawie szwajcarskiego Prawa zobowiązań (OR)189.
W związku z powyższą regulacją odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez
urzędników egzekucyjnych i pracowników urzędów egzekucyjnych nie mają oni
obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej.
Roszczenia odszkodowawcze przedawniają się po upływie roku od dnia, w którym
poszkodowany dowiedział się o szkodzie (art. 5 SchKG), jednakże nie później niż 10
lat od dnia wyrządzenia szkody (art. 6 ust. 1 SchKG). Jednakże jeżeli roszczenie
odszkodowawcze wynika z czynu zabronionego (patrz pkt 2 powyżej), dla którego
prawo karne przewiduje dłuższy okres przedawnienia, wówczas obowiązuje on także
w odniesieniu do roszczenia odszkodowawczego (art. 6 ust. 2 SchKG).
Regulacja postępowania, w którym odszkodowanie od kantonu może być
dochodzone, należy do kompetencji kantonów 190 . Mogą one przewidzieć zarówno
drogę sądową, jak i drogę administracyjną; także tok instancji podlega prawu
kantonalnemu 191 . Przykładowo, w kantonie Zurych żądania odszkodowania lub
zadośćuczynienia na podstawie art. 5 SchKG są wnoszone do Rady Rządowej,
tj. organu wykonawczego kantonu (§ 22 ust. 1 lit. a HG Zurych 192 ). Jeżeli Rada
kwestionuje zasadność roszczenia lub nie zajmie stanowiska w ciągu trzech
miesięcy, poszkodowany może wytoczyć powództwo cywilne przed sąd okręgowy
w Zurychu lub sąd jego miejsca zamieszkania (§ 19, 20, 23 HG Zurych).
Roszczenie regresowe kantonu wobec sprawcy szkody nie jest uregulowane
w SchKG, lecz w prawie kantonalnym (art. 5 ust. 3 SchKG). Regulacje kantonalne
przewidują z reguły możliwość dochodzenia roszczeń regresowych od sprawcy
szkody, jeżeli została ona spowodowana umyślnie lub wskutek rażącego
niedbalstwa193.
187
BG 24.6.2000, BGE 126 III 431 (433).
Kren Kostkiewicz nb. 118, 121 i n.
189
BG 11.2.1954, BGE 80 III 41 (53); .
190
BG 24.6.2000, BGE 126 II 431 (433).
191
Hunkeler/Levante art. 5 SchKG nb. 19.
192
Haftungsgesetz (Ustawa o odpowiedzialności cywilnej) z 14 września 1969 r., Offizielle Sammlung
Ordnungsnummer 170.1.
193
Kren Kostkiewicz nb. 120; patrz np. § 15 ust. 1 HG Zurych.
188
37
Odpowiedzialności na podstawie art. 5 SchKG podlegają także sędziowie, jednakże
tylko wtedy, gdy działają oni jako organy egzekucyjne, tj. przy rozstrzyganiu sporów
egzekucyjnych (patrz pkt III.3 powyżej), a nie jako sądy cywilne194.
W orzecznictwie i piśmiennictwie można znaleźć przykłady odpowiedzialności
cywilnej kantonów za szkody spowodowane przez osoby podejmujące czynności
w postępowaniu egzekucyjnym:
1) zwłoka w podjęciu czynności urzędowych spowodowana niewystarczającą
liczbą personelu195;
2) zaniechanie lub opóźnienie dokonania zajęcia przedmiotów majątkowych
dłużnika po złożeniu przez wierzyciela wniosku o kontynuowanie egzekucji (patrz pkt
C.II.6)196;
3) udzielenie przez urząd egzekucyjny błędnej informacji197;
4) zaniechanie poinformowania pracodawcy o zajęciu wynagrodzenia dłużnika198;
5) niezachowanie
należytej
staranności
przy
wykonywaniu
zarządu
199
przymusowego zajętą nieruchomością ;
6) zaniechanie uchylenia nieważnego zarządzenia200;
7) „typowe” czyny zabronione, np. zniszczenie rzeczy przy dokonywaniu
zajęcia201;
8) zbycie przedmiotów należących do osoby trzeciej wskutek zaniechania
wszczęcia przez urzędnika postępowania ekscydencyjnego (patrz pkt G.I);
9) naruszenie obowiązku wyboru najlepszego sposobu zbycia zajętych
przedmiotów.
Odszkodowanie nie przysługuje natomiast w razie nieuwzględnienia wpisanego do
rejestru zastrzeżenia własności, które nie było podnoszone ani przez dłużnika, ani
przez osobę trzecią (patrz pkt G.II)202.
Ponadto kantony są uprawnione do wprowadzenia odpowiedzialności
odszkodowawczej opartej na zasadzie słuszności i znajdującej zastosowanie, jeżeli
przesłanki art. 5 SchKG nie zostały spełnione, w szczególności w sytuacjach,
w których szkoda została wyrządzona wskutek zgodnego z prawem działania lub
zaniechania203.
Obowiązujący obecnie w Szwajcarii system odpowiedzialności cywilnej za szkody
wyrządzone przez osoby podejmujące czynności w postępowaniu egzekucyjnym jest
stosunkowo nowy: Do 31 grudnia 1996 r., na podstawie art. 5 i 6 SchKG
194
Basler Komm./Gasser art. 5 SchKG nb. 33.
BG 19.2.1993, BGE 119 I 1 (4).
196
197
Kren Kostkiewicz/Walder art. 5 SchKG nb. 7; patrz BG 25.2.2004, 7B.256/2003, www.bger.ch.
198
199
BG 24.7.2000, 5P.119/2000, www.bger.ch.
200
201
Do końca wyliczenia za Basler Komm./Gasser art. 5 SchKG nb. 43.
202
BG 24.6.1938, BGE 64 III 117 (120).
203
Basler Komm./Gasser art. 5 SchKG nb. 2.
195
38
w poprzednim brzmieniu, odpowiedzialność cywilną ponosili osobiście, co do zasady,
wyłącznie sprawcy szkody. Tylko wtedy, gdy urzędnicy, pracownicy lub ich
poręczyciele nie byli w stanie naprawić spowodowanej szkody, subsydiarną
odpowiedzialność ponosił kanton 204 . Zmiana zasad odpowiedzialności cywilnej
nastąpiła z wejściem w życie 1 stycznia 1997 r. obszernej reformy (tzw. rewizji
totalnej) SchKG. Odejście od pierwotnej odpowiedzialności urzędnika i (jedynie)
subsydiarnej odpowiedzialności kantonu na rzecz pierwotnej odpowiedzialności
kantonu jest w orzecznictwie uznawane za nowoczesne rozwiązanie205.
204
Patrz BG 8.2.2008, 5A_707/2007, www.bger.ch.
BG 19.7.1995, BGE 121 II 204 (208, w odniesieniu do podobnego art. 429a ZGB); 24.7.2000, BGE
126 II 431 (433).
205
39
E. Status urzędnika egzekucyjnego
E.
Status urzędnika egzekucyjnego
I.
Status prawny i organizacja urzędów egzekucyjnych
Wszyscy urzędnicy egzekucyjni są urzędnikami kantonalnymi lub gminnymi
uprawnionymi do stosowania przymusu206.
Urzędy egzekucyjne zlokalizowane w miastach często mają charakter dużych
wydziałów administracji zatrudniających wiele osób, pobierających wynagrodzenie od
kantonu lub gminy207. Urząd egzekucyjny stanowi część administracji kantonalnej,
np. w kantonie Glarus, Obwalden i Zurych 208 . W tej sytuacji rada gminy reguluje
stosunek pracy urzędnika egzekucyjnego 209 . W kantonie Bazylea-Miasto urząd
egzekucyjny stanowi jednostkę organizacyjną sądu cywilnego 210 . Ze statusu
urzędników kantonalnych, nie federalnych, wynika obowiązek posługiwania się
jedynie językiem urzędowym lub językami urzędowymi kantonu, a nie całej
federacji211.
W kantonie Zurych przyjmuje się, że na jeden pełny etat w urzędzie egzekucyjnym
przypada do 1000 postępowań egzekucyjnych rocznie, które mogą zostać terminowo
i prawidłowo przeprowadzone przez osobę zatrudnioną na tym stanowisku212. Obok
tej wartości przy określaniu liczby pracowników urzędu egzekucyjnego należy
uwzględnić kwestie organizacyjne i personalne (np. pracę w niepełnym wymiarze
czasu pracy), warunki geograficzne i demograficzne, strukturę dłużników, liczbę
zajęć przedmiotów majątkowych dłużników zakończonych powodzeniem, stopień
skomplikowania spraw i inne.
Natomiast na terenach wiejskich zadania urzędnika egzekucyjnego są często
wykonywane jako drugi zawód i wynagradzane z pobranych na podstawie GebV
SchKG opłat egzekucyjnych (patrz pkt IV poniżej) 213 . W tym systemie opłaty
egzekucyjne przysługują bezpośrednio urzędnikowi jako wynagrodzenie jego
działalności. Urzędnicy egzekucyjni działający w tym systemie są samodzielni i na
własny rachunek zatrudniają pracowników oraz ponoszą koszty swojej działalności.
W praktyce czynności urzędnika egzekucyjnego jako „drugi zawód” są wykonywane
np. przez adwokatów214.
206
Ammon/Gasser § 4 nb. 10; Audétat s. 10; w nauce niemieckiej Burghardt DGVZ 1977, 177 (181).
208
§ 10 zd. 2 EG SchkKG Zurych z 26 listopada 2007 r.
209
§ 10 zd. 1 EG SchkKG Zurych z 26 listopada 2007 r.
210
§ 19 i n. Ustawy o ustroju sądów powszechnych i prokuratury kantonu Bazylea-Miasto z 27
czerwca 1895 r.
211
Jäger/Walder/Kull/Kottmann art. 2 SchKG nb. 9.
212
213
Burghardt DGVZ 1977, 177.
214
Sprenger s. 143.
207
40
Niezależnie od przyjętego systemu działania i wynagradzania urzędników
egzekucyjnych, ich stosunek pracy ma charakter publicznoprawny 215 . Za tym
przemawia określenie ich stanowiska jako „urzędnik”, nawiązanie tego stosunku
w drodze wyboru (patrz pkt II poniżej), wykonywanie czynności należących do
kantonalnego wymiaru sprawiedliwości, podleganie nadzorowi (patrz pkt D.II.3) oraz
szczególnie uregulowana odpowiedzialność cywilna (patrz pkt D.IV.3).
II.
Droga do zawodu urzędnika egzekucyjnego
1.
Wybór lub mianowanie na urzędnika egzekucyjnego
W większości kantonów urzędnicy egzekucyjni są wybierani. Dotyczy to np. kantonu
Zurych (patrz pkt 4 poniżej), Appenzell Ausserrhoden (wyboru dokonuje rada gminy),
Gryzonia (wyboru dokonuje rada jednostki samorządu terytorialnego nadrzędnej nad
gminą), Lucerna (wyboru dokonują mieszkańcy gminy), Sankt Gallen (wyboru
dokonuje rada gminy), Schwyz (wyboru dokonuje rada gminy), Szafuza (wyboru
dokonuje Wyższy Sąd Kantonalny) oraz Uri (wyboru dokonuje rada gminy). W innych
kantonach urzędnicy egzekucyjni są mianowani (np. w Bernie przez Justiz-,
Gemeinde- und Kirchendirektion, tj. organ egzekutywy odpowiedzialny m.in. za
wymiar sprawiedliwości) 216 lub zatrudniani (np. w kantonie Argowia przez radę
gminy)217.
W prawie federalnym nie są uregulowane warunki, które musi spełnić kandydat na
urzędnika egzekucyjnego, jednakże coraz częściej są one regulowane w prawie
kantonalnym (np. w kantonach Zurych, Zug, Lucerna, Schwyz, Uri i Berno) 218 .
Niektóre kantony wymagają świadectwa zdolności do wykonywania obowiązków
urzędnika egzekucyjnego, np. tzw. federalnego świadectwa „ekspert ds.
postępowania
egzekucyjnego
i
upadłościowego”,
wydawanego
przez
Schweizerischer Verband Berufsprüfung Betreibung und Konkurs (SVBBK),
tj. Szwajcarski związek kształcenia zawodowego w zakresie prawa egzekucyjnego
i upadłościowego (patrz pkt 3 poniżej). Inne kantony wymagają wcześniejszej pracy
jako notariusz lub sekretarz sądowy.
2.
Kształcenie
Jak wspomniano powyżej, niektóre kantony wymagają od kandydatów na urzędnika
egzekucyjnego przedłożenia odpowiednich świadectw potwierdzających ich
215
Tak Personalrekursgericht Argowia 15.9.2004, AGVE 2004, 387 (388) z powołaniem na
orzecznictwo Federalnego Trybunału Ubezpieczeniowego w odniesieniu do urzędników
wynagradzanych z pobranych opłat.
216
Patrz art. 5 ust. 1 EG SchKG Berno z 16. marca 1995 r.
217
§ 3 ust. 1 EG SchKG Argowia z 22. lutego 2005 r.
218
Do końca akapitu za Basler Komm./Roth/F. Walther art. 2 SchKG nb. 13.
41
42
kompetencje w dziedzinie postępowania egzekucyjnego, w szczególności zdania
egzaminu przeprowadzanego przez SVBBK (patrz pkt 1 powyżej). Jednakże samo
kształcenie kandydatów na urzędników nie jest uregulowane ani prawem federalnym,
ani kantonalnym.
Przygotowanie do powyższego egzaminu trwa z reguły cztery semestry i jest możliwe
obok pracy zawodowej219. Odpowiednie kursy są oferowane przez AKAD Business
oraz Konferencję szwajcarskich urzędników egzekucyjnych i upadłościowych (patrz
pkt V poniżej). Poniżej przedstawiono przebieg kształcenia oferowanego przez
Konferencję szwajcarskich urzędników egzekucyjnych i upadłościowych.
Tabela 1. Model kształcenia urzędników egzekucyjnych i upadłościowych przez
Konferencję szwajcarskich urzędników egzekucyjnych i upadłościowych220
Szwajcarski egzamin umiejętności zawodowych
organizowany przez SVBBK
Ekspert ds. postępowania egzekucyjnego i upadłościowego
Kształcenie
uzupełniające
wraz z seminarium (repetytorium)
celem przygotowania do egzaminu
Kształcenie
zaawansowane
specjalizacje: egzekucja,
postępowanie upadłościowe
umożliwia wykwalifikowane
załatwianie spraw egzekucyjnych
Kształcenie
podstawowe
specjalizacje: egzekucja,
postępowanie upadłościowe
umożliwia wykonywanie ogólnych prac
kancelaryjnych
Kształcenie podstawowe i zaawansowane kończą się egzaminem przeprowadzanym
przez SVBBK.
Kształcenie podstawowe trwa dwa semestry, obejmuje ok. 150 lekcji plus dwudniowe
seminarium (repetytorium) i kosztuje obecnie 5400 franków szwajcarskich. Jego
absolwenci dysponują wiedzą dotyczącą podstaw postępowania egzekucyjnego
i upadłościowego i są w stanie samodzielnie przeprowadzać nieskomplikowane
postępowania. Kształcenie podstawowe obejmuje następujące kwestie: metody
zdobywania wiedzy, odpowiednie zachowanie, zasada poufności, kontakty
z klientami, SchKG, księgowość, Kodeks cywilny, prawo ksiąg wieczystych, Kodeks
zobowiązań, Kodeks karny, Kodeks postępowania karnego, Kodeks postępowania
cywilnego, ćwiczenia. Przeprowadzany przez SVBBK końcowy egzamin pisemny
trwa pięć godzin, przy czym trzy godziny poświęcone są SchKG. Po jego zdaniu
absolwenci uzyskują certyfikat „Sachbearbeiter/in Betreibungs- resp. Konkurswesen“
(Referent ds. egzekucji lub postępowania upadłościowego).
219
SDBB
Bern,
Berufsinfo
Fachmann/Fachfrau
Betreibung
http://berufsberatung.ch/dyn/1199.aspx?id=3668&highlighted=BETREIBUNG.
220
Za http://www.betreibung-konkurs-schule.ch.
und
Konkurs,
Kształcenie zaawansowane trwa jeden semestr, obejmuje ok. 100 lekcji plus
dwudniowe seminarium (repetytorium) i kosztuje obecnie 3700 franków
szwajcarskich. Jego absolwenci dysponują wysokimi kompetencjami i są w stanie
samodzielne przeprowadzać postępowania egzekucyjne i upadłościowe.
Specjalizacja dotycząca egzekucji obejmuje następujące kwestie: SchKG, przepisy
dotyczące egzekucji z nieruchomości poprzez licytację lub zarząd przymusowy,
przepisy ustaw i rozporządzeń szczególnych (w tym GebV SchKG), prawo
konstytucyjne, Kodeks karny, Kodeks postępowania karnego, Kodeks postępowania
cywilnego, prawo ubezpieczeniowe, prawo ubezpieczeń społecznych, finanse,
rachunkowość, Kodeks cywilny i Kodeks zobowiązań oraz ćwiczenia.
Przeprowadzany przez SVBBK końcowy egzamin pisemny trwa siedem godzin, przy
czym cztery godziny poświęcone są SchKG i przepisom dotyczącym egzekucji
z nieruchomości. Po jego zdaniu absolwenci uzyskują certyfikat „Spezialist/in
Betreibungs- resp. Konkurswesen“ (Specjalista ds. egzekucji lub postępowania
upadłościowego).
Kształcenie uzupełniające trwa jeden semestr, obejmuje ok. 100 lekcji plus
trzydniowe seminarium (repetytorium) i kosztuje obecnie 3700 franków
szwajcarskich. Jego absolwenci są ekspertami w dziedzinie prawa egzekucyjnego
i upadłościowego, a ponadto są w stanie kierować personelem, rozwiązywać konflikty
i kształcić inne osoby. Specjalizacja dotycząca egzekucji obejmuje następujące
kwestie: SchKG, przepisy dotyczące egzekucji z nieruchomości poprzez licytację lub
zarząd przymusowy, rozwiązywanie konfliktów, technika prezentacji, kierowanie
personelem, podstawy pedagogiki, zajmowanie stanowiska w postępowaniach
ustawodawczych, metodologia pracy prawnika, prawo podatkowe, finanse,
rachunkowość i prawo konstytucyjne. Absolwenci tego kształcenia przystępują
następnie do egzaminu przeprowadzanego przez SVBBK (patrz pkt 3 poniżej).
3.
Egzamin SVBBK
Aby uzyskać certyfikat „Fachfrau/Fachmann Betreibung und Konkurs mit
eidgenössischem Fachausweis, Vertiefungsrichtung Betreibung resp. Konkurs“
(Ekspert ds. egzekucji i postępowania upadłościowego z certyfikatem, specjalizacja
egzekucja lub postępowanie upadłościowe) konieczne jest zdanie egzaminu
przeprowadzanego przez SVBBK.
Schweizerischer Verband Berufsprüfung Betreibung und Konkurs (SVBBK),
tj. Szwajcarski związek kształcenia zawodowego w zakresie prawa egzekucyjnego
i upadłościowego, jest stowarzyszeniem wykonującym zadania w zakresie
przeprowadzania ww. egzaminu. Podlega ono nadzorowi sprawowanemu przez
Sekretariat stanu ds. kształcenia, nauki i innowacji.
Do egzaminu dopuszczane są osoby spełniające następujące warunki221:
221
Zob. Regulamin przeprowadzania egzaminu celem uzyskania federalnego świadectwa „ekspert ds.
postępowania egzekucyjnego i upadłościowego” z 5 lutego 2007 r., wydanego przez SVBBK na
43
1) brak wpisów w rejestrze egzekucji (patrz pkt D.II.2.a) i w rejestrze karnym, które
pozwalałyby na kwestionowanie prawości kandydata;
2) ukończenie nauki zawodu „handlowiec” (Kaufmann) i dwuletnie doświadczenie
zawodowe; lub
3) ukończenie trzy- lub czteroletniej nauki innego zawodu lub innego
równowartościowego kształcenia, np. zdanie egzaminu maturalnego i trzyletnie
doświadczenie zawodowe.
Doświadczenie zawodowe musi obejmować zatrudnienie w urzędzie egzekucyjnym
lub urzędzie upadłościowym (w zależności od wybranej specjalizacji).
Egzamin jest przeprowadzany w formie pisemnej i ustnej. Część pisemna obejmuje
10,5 godziny, część ustna – godzinę. W razie niezdania egzaminu dopuszczalne jest
jego dwukrotne powtórzenie.
4.
Wybór na urzędnika egzekucyjnego w kantonie Zurych
Poniżej przedstawiono regulacje dotyczące wyboru urzędników egzekucyjnych
w największym szwajcarskim kantonie, tj. w kantonie Zurych.
Wybór urzędników egzekucyjnych w kantonie Zurych następuje na podstawie Ustawy
o prawach politycznych222 (zob. § 7 ust. 1 EG SchKG Zurych). Zgodnie z jej § 3 ust. 1
czynne prawo wyborcze przysługuje wszystkim obywatelom Szwajcarii zamieszkałym
na terenie danej gminy, którzy ukończyli 18 lat i nie zostali pozbawieni prawa
wyborczego. Przed reorganizacją systemu organów egzekucyjnych w kantonie
Zurych urzędnicy egzekucyjni byli wybierani przez mieszkańców gminy223. Jednakże
przy ich wyborze większe znaczenie ma wybór osoby dysponującej odpowiednimi
kompetencjami niż preferencje polityczne. Ponieważ kompetencje kandydata na
urzędnika są trudniejsze do prawidłowej oceny w ramach wyborów powszechnych
niż w razie jego wyboru przez organy gminy, w praktyce częściej stosowano ten drugi
sposób postępowania. Rozstrzygnięcie w tej kwestii kanton Zurych pozostawia
poszczególnym gminom. Statut gminy może w odniesieniu do urzędników
egzekucyjnych przewidywać ich wybór przez wszystkich mieszkańców lub wybór
przez zarząd gminy (§ 40 ust. 2 Ustawy o prawach politycznych).
Niezależnie od sposobu wyboru, na stanowisko urzędnika egzekucyjnego lub jego
zastępcy mogą zostać wybrane wyłącznie osoby dysponujące tzw. zaświadczeniem
o posiadaniu biernego prawa wyborczego (§ 9 ust. 1 EG SchKG Zurych). Powyższe
zaświadczenie jest wydawane przez Wyższy Sąd Kantonalny kandydatom, którzy
posiadają zdolność do czynności prawnych, są godni zaufania i zdali egzamin
podstawie federalnej ustawy regulującej kształcenie zawodowe i zatwierdzonego przez odpowiedni
organ
administracji
federalnej,
http://www.sbfi.admin.ch/php/modules/bvz/file.php?file=PO_67141_d.pdf&typ=PO.
222
Gesetz über die politischen Rechte z 1 września 2003 r.
223
44
upoważniający do wykonywania zawodu urzędnika egzekucyjnego (§ 11 ust. 1 EG
SchKG Zurych). Jego celem jest zapewnienie wyboru wykwalifikowanego kandydata
także w ramach wyborów powszechnych224. Poza tym wymogiem kandydatom nie są
stawiane żadne szczególne wymagania. Jednakże gmina może wprowadzić
obowiązek posiadania miejsca zamieszkania na jej terenie (§ 23 ust. 3 Ustawy
o prawach politycznych).
Do egzaminu upoważniającego do wykonywania zawodu urzędnika egzekucyjnego
dopuszczane są osoby, które spełniają następujące wymagania:
1)
2)
3)
posiadają zdolność do czynności prawnych i są godne zaufania,
dysponują odpowiednim wykształceniem,
od kilku lat pracują w urzędzie egzekucyjnym.
Odstąpienie od wymogu zdania egzaminu jest możliwe, jeżeli kandydat w inny
sposób wykaże posiadanie wiedzy koniecznej do wykonywania zawodu urzędnika
egzekucyjnego (§ 11 ust. 2 EG SchKG Zurych), np. jeżeli ma on certyfikat
„Fachfrau/Fachmann Betreibung und Konkurs mit eidgenössischem Fachausweis,
Vertiefungsrichtung Betreibung resp. Konkurs“ (patrz pkt 3 powyżej) albo ukończył
studia prawnicze (§ 8 Rozporządzenia o zaświadczeniu o posiadaniu biernego prawa
wyborczego225).
5.
Zatrudnienie
W kantonie Zurych urzędnicy egzekucyjni sprawują jednocześnie urząd tzw.
Gemeindemann, tj. organu wymiaru sprawiedliwości wykonującego szczególne
zadania, w tym egzekwowanie rozstrzygnięć sądów niedotyczących roszczeń
pieniężnych; przyjęte w Zurychu określenie jest bardzo mylące, albowiem
w pozostałych kantonach jako „Gemeindemann” określa się przewodniczącego
gminy, tj. organ egzekutywy226.
Niezależnie od podlegania organom nadzoru na podstawie SchKG (patrz pkt D.II.3)
uprawnienia nadzorcze wobec Gemeindemann zgodnie z regulacjami stosunku
służbowego, w tym uprawnienia administracyjne i dyscyplinarne, przysługują radzie
gminy227. Obejmują one w szczególności kwestie personalne i organizacyjne urzędu
egzekucyjnego, w tym ocenę pracowników, wyposażenie personalne urzędu
egzekucyjnego, kwalifikacje zawodowe pracowników, zaszeregowanie w grupach
224
Betreibungswesen”, marzec 2012 r., s. 2 i n.
225
Verordnung des Obergerichts über den Wahlfähigkeitsausweis für Betreibungsbeamtinnen und
Betreibungsbeamte z 18 czerwca 2008 r.
226
Hauser/Schweri/Lieber Vorbemerkunen zu §§ 143 i n. GOG nb. 1.
227
Hauser/Schweri/Lieber Vorbemerkunen zu §§ 143 i n. GOG nb. 6; Direktion der Justiz und des
Inneren kantonu Zurych, Merkblatt „Aufsicht über das Betreibungswesen”, marzec 2012 r., s. 5.
45
wynagrodzeń, dokształcanie, wyposażenie techniczne i inne 228 . Powyższe
uprawnienia są z reguły wykonywane przez przewodniczącego gminy229.
Jeżeli wskutek wyboru lub mianowania nastąpiła zmiana na stanowisku urzędnika
egzekucyjnego, wówczas – pod kierownictwem Inspektoratu ds. egzekucyjnych przy
Wyższym Sądzie Kantonalnym – następuje przekazanie urzędu nowemu urzędnikowi
egzekucyjnemu (§ 38 ust. 1 Rozporządzenia o urzędach egzekucyjnych230).
W prawie szwajcarskim brak wymogu składania przez urzędników egzekucyjnych
oświadczeń majątkowych.
III.
Usunięcie z urzędu
Usunięcie z urzędu może zostać orzeczone jako kara dyscyplinarna na podstawie
art. 14 SchKG (patrz pkt D.IV.1). Niezależnie od tego prawo kantonalne może
przewidywać dalsze przesłanki usunięcia urzędnika egzekucyjnego z urzędu231.
IV. Wynagrodzenie
1.
Systemy wynagradzania urzędników egzekucyjnych
Zgodnie z art. 3 SchKG określanie wynagrodzenia urzędników egzekucyjnych należy
do kompetencji kantonów. Powyższe nie oznacza jednak, że wynagrodzenie
urzędników musi być określane przez kanton, albowiem możliwe jest przekazanie tej
kompetencji gminom.
Wskutek przekazania kompetencji w tym zakresie kantonom w Szwajcarii brak
jednolitego sposobu wynagradzania urzędników egzekucyjnych, a zróżnicowanie
może istnieć nie tylko pomiędzy poszczególnymi kantonami, lecz także na obszarze
jednego kantonu 232 . W Szwajcarii obowiązują dwa podstawowe systemy
wynagradzania urzędników egzekucyjnych, tj. przyznanie im stałego wynagrodzenia
albo wynagrodzenia z pobranych opłat egzekucyjnych, oraz systemy mieszane233.
W ramach obszernej nowelizacji SchKG w 1994 r. proponowano uzupełnienie art. 3
SchKG o regulację, że urzędnikom egzekucyjnym musi przysługiwać stałe
wynagrodzenie 234 . Ze względu na opór części kantonów zrezygnowano z tej
228
Direktion der Justiz und des Inneren kantonu Zurych, Merkblatt „Aufsicht über das
229
Direktion der Justiz und des Inneren kantonu Zurych, Merkblatt „Aufsicht über das
230
Verordnung über die Betreibungs- und Gemeindemannämter z 12 maja 2010 r.
231
BG 25.10.2011, 8C_76/2011, www.bger.ch.
232
233
234
Do końca akapitu za Jäger/Walder/Kull/Kottmann art. 3 SchKG nb. 1 i n.
46
regulacji. W ten sposób umożliwiono dalsze istnienie systemu wynagradzania
urzędników egzekucyjnych przez przyznanie im pobranych przez nich opłat
egzekucyjnych.
Podstawowym systemem wynagradzania urzędników egzekucyjnych jest przyznanie
im uposażenia jako urzędnikom kantonalnym. Wówczas opłaty egzekucyjne
pobierane są na rzecz kasy gminy235.
Drugim systemem wynagradzania urzędników jest przyznanie im wynagrodzenia
z pobranych przez nich na podstawie GebV SchKG opłat egzekucyjnych. W tym
systemie urzędnicy nie pobierają innego wynagrodzenia236, a opłaty egzekucyjne na
podstawie GebV SchKG (patrz pkt F.III.1) przysługują im bezpośrednio jako
wynagrodzenie ich działalności. Ten system jest uznawany za mało zadowalający,
albowiem własne interesy urzędnika mogą mieć wpływ na wykonywanie przez niego
czynności urzędowych i powodować np. doręczenie dwóch nakazów zapłaty dwóm
mieszkającym obok siebie dłużnikowi podczas dwóch odrębnych wizyt celem
podwójnego pobrania opłaty za podróż albo doręczenie nakazu zapłaty nie
w pobliskim miejscu zamieszkania dłużnika, lecz w położonym dalej miejscu pracy237.
Ponadto zachodzi ryzyko nierówności, w sytuacji gdy wynagrodzenie za taką samą
pracę jest znacznie zróżnicowanie w zależności od miejsca działania urzędnika238.
Fakt, że urzędnik egzekucyjny pobiera swoje wynagrodzenie z opłat egzekucyjnych,
nie oznacza, iż wierzyciel nie może uzyskać zwolnienia od ich ponoszenia (patrz pkt
F.III.4); wówczas urzędnik pobiera te koszty od dłużnika, a prawo kantonalne może
przewidywać wyrównanie ewentualnych deficytów239.
Systemy mieszane przewidują odmienne wynagradzanie poszczególnych
urzędników, np. przyznanie urzędnikom działających w większych miastach stałego
wynagrodzenia, natomiast urzędnikom działającym na obszarach wiejskich
wynagrodzenia z opłat egzekucyjnych240. Przykładowo, w kantonie Berno wszyscy
urzędnicy są pracownikami kantonu otrzymującymi wynagrodzenie, z wyjątkiem
sierżantów egzekucyjnych wykonujących swoje zadania jako dodatkowe zajęcie
i wynagradzanych z opłat egzekucyjnych.
Możliwe jest także przyznanie urzędnikom egzekucyjnym – obok pobieranych przez
nich opłat egzekucyjnych – dodatkowego wynagrodzenia od gminy. Ten system
obowiązuje w kantonie Schwyz, gdzie obok opłat na podstawie GebV SchKG
urzędnikom egzekucyjnym przysługuje określona kwota od każdego nakazu zapłaty;
ten system wynagradzania został przez Sąd Administracyjny kantonu Schwyz
uznany za dopuszczalny241.
235
Patrz np. § 5 EG SchkKG Zurych.
237
Hunkeler/Möckli art. 3 SchKG nb. 3; podobnie Basler Komm./Roth/F. Walther art. 3 SchKG nb. 4.
238
239
Obergericht Zurych 27.11.2002, BlSchK 2004, 29 i n.
240
Do końca akapitu za Basler Komm./Roth/F. Walther art. 3 SchKG nb. 3.
241
Verwaltungsgericht Schwyz 15.4.2010, baza danych Swisslex.
236
47
W kantonie Zurych urzędnicy egzekucyjni otrzymują wynagrodzenie od gminy,
a system wynagradzania przez przyznawanie im pobranych opłat został zniesiony242.
2.
Wysokość wynagrodzeń urzędników egzekucyjnych
W Szwajcarii brak oficjalnych informacji dotyczących wysokości wynagrodzeń
urzędników egzekucyjnych.
W kantonie Zurych o wynagrodzeniu urzędników egzekucyjnych rozstrzyga gmina,
w której siedzibę ma dany urząd egzekucyjny243. W ramach reorganizacji systemu
organów egzekucyjnych w tym kantonie zniesiono system wynagradzania
urzędników z pobranych opłat i włączono ich do administracji gminnej, a tym samym
ich wynagrodzenie odpowiada (wynikającemu z przyznanego stopnia
zaszeregowania) wynagrodzeniu innych urzędników gminnych. Powyższe może
prowadzić do powstania problemów, albowiem poziom wynagrodzeń urzędników
egzekucyjnych przed reorganizacją był wyższy niż poziom wynagrodzeń urzędników
administracji ogólnej. Ani Departament ds. wymiaru sprawiedliwości i spraw
wewnętrznych administracji kantonu Zurych, ani odpowiedzialny za nadzór nad
urzędami egzekucyjnymi Inspektorat ds. Egzekucji Wyższego Sądu Kantonalnego
(patrz pkt D.II.3.a.) nie mają informacji o wysokości wynagrodzeń urzędników
egzekucyjnych działających na terenie kantonu Zurych.
W 2010 r. szerokim echem w prasie odbił się przypadek urzędnika egzekucyjnego
z Emmen w kantonie Lucerna otrzymującego wynagrodzenie z pobranych opłat.
Zgodnie z artykułem „Sonntagszeitung” 244 kierownik urzędu egzekucyjnego
w Emmen w ciągu roku zarobił ponad 200 000 franków szwajcarskich z tytułu
pobranych opłat oraz dodatkowych ryczałtów przyznanych przez gminę, np. za każdy
nakaz zapłaty. W kierowanym przez niego urzędzie na każdego pracownika
przypadało 1440 spraw, co zdaniem ekspertów wyklucza ich prawidłowe załatwianie.
Podobna sytuacja miała również miejsce w Regensdorf w kantonie Zurych, gdzie
urzędnik egzekucyjny wraz z żoną zarobił w ciągu roku 515 000 franków.
V.
Zrzeszenia
W Szwajcarii nie istnieją izby komornicze. Dobrowolnym zrzeszeniem urzędników
egzekucyjnych i upadłościowych jest powołana w 1925 r. „Konferenz der
Betreibungs- und Konkursbeamten“ (Konferencja szwajcarskich urzędników
242
Hauser/Schweri/Lieber Vorbemerkunen zu §§ 143 i n. GOG nb. 3.
244
Za http://info.sonntagszeitung.ch/archiv/detail/?newsid=160801, przedruk w Aargauer Zeitung
(http://www.aargauerzeitung.ch/schweiz/betreibungsbeamte-verdienen-fast-so-viel-wie-einregierungsrat-102633302) oraz Neue Luzerner Zeitung (http://www.luzernerzeitung.ch/nachrichten
/zentralschweiz/lu/luzern/Betreibungen-in-Emmen-nicht-serioes;art92,63006).
243
48
49
egzekucyjnych i upadłościowych) 245 . Jej członkami mogą być inne organizacje
urzędników egzekucyjnych i upadłościowych (np. Verband der Betreibungs- und
Konkursbeamten sowie der Bereichsleiter Inkasso der Steuerverwaltung des Kantons
Bern, tj. Związek urzędników egzekucyjnych i upadłościowych oraz kierowników
wydziałów inkaso administracji skarbowej kantonu Berno) oraz indywidualni
urzędnicy, jeżeli nie należą oni do innych organizacji zawodowych. Konferencja m.in.
wydaje czasopismo poświęcone egzekucji i postępowaniu upadłościowemu (Blätter
für Schuldbetreibung und Konkurs, BlSchK) oraz kształci przyszłych urzędników
(patrz pkt II.3 powyżej).
VI. Statystyka i informacje praktyczne
1.
Statystyka
a.
Szwajcaria
Poniżej przedstawiono liczbę postępowań egzekucyjnych i podjętych określonych
czynności egzekucyjnych w latach 2010–2013.
Tabela 2. Liczba postępowań egzekucyjnych i podjętych określonych
czynności egzekucyjnych w latach 2010–2013
2010
2011
2012
2013
Nakazy zapłaty
2.665.477
2.687.944
2.729.416
2.779.455
Zajęcia
1.437.258
1.424.261
1.483.792
1.454.706
Zbycia
534.639
529.397
561.981
569.714
Źródło: Bundesamt für Statistik, Statistik der Unternehmensstruktur STATENT, Daten –
Unternehmensdemografie.
Poniżej przedstawiono liczbę nakazów zapłaty, dokonanych zajęć oraz zbyć
przedmiotów majątkowych dłużnika w poszczególnych kantonach w 2013 r.
w zestawieniu z liczbą stałych mieszkańców tych kantonów w 2013 r. wynikającą
z informacji Bundesamt für Statistik. Tłustym drukiem zaznaczono najniższe
i najwyższe wartości. Powyższe dane obrazują znaczne różnice regionalne w liczbie
postępowań egzekucyjnych, a także liczbie postępowań, w których dokonano
zajęcia, a następnie zbycia przedmiotów majątkowych dłużnika pomiędzy
poszczególnymi kantonami. Zaskakująca jest np. sytuacja w kantonie Genewa, który
245
Za http://www.betreibung-konkurs.ch.
ma najwyższy wskaźnik liczby nakazów zapłaty na 1000 mieszkańców, niemniej
bardzo niski wskaźnik dokonanych zbyć przedmiotów majątkowych dłużnika.
50
51
Tabela 3. Liczba nakazów zapłaty, dokonanych zajęć oraz zbyć przedmiotów majątkowych dłużnika w poszczególnych
kantonach w 2013 r. w zestawieniu z liczbą stałych mieszkańców tych kantonów w 2013 r.
Liczba nakazów zapłaty
Lp.
Kanton
Liczba
mieszkańców
Liczba dokonanych zajęć
Liczba dokonanych zbyć
łącznie
na 1000
mieszkańców*
łącznie
na 1000
mieszkańców*
łącznie
na 1000
mieszkańców**
1
Appenzell A. Rh.
53.691
12.643
235
7.151
133
5.953
111
2
Appenzell I. Rh.
15.778
1.516
96
329
21
12
0,76
3
Argowia
636.362
159.813
251
99.411
156
76.631
120
4
Bazylea-Miasto
189.335
72.673
384
41.655
220
14.943
79
5
Bazylea-Okręg
278.656
70.407
253
20.148
72
600
2
6
Berno
1.001.281
303.122
303
164.854
165
83.849
84
7
Fryburg
297.622
111.838
376
65.541
220
30.820
104
8
Genewa
469.433
281.668
600
120.603
257
4.135
9
9
Glarus
39.593
10.741
271
8.351
210
7.332
185
10
Gryzonia
194.959
43.392
223
20.860
107
140
0,72
11
Jura
71.738
29.597
413
21.656
302
6.150
86
12
Lucerna
390.349
87.317
224
45.768
117
26.309
67
13
Neuchatel
176.402
89.211
506
74.045
420
34.353
195
14
Nidwalden
41.888
6.322
151
3.706
88
2.051
49
15
Obwalden
36.507
6.052
166
2.821
77
1.020
28
52
16
Sankt Gallen
491.699
133.486
271
75.506
154
59.386
121
17
Schwyz
151.396
31.683
209
12.706
84
1.010
7
18
Solura
261.437
107.573
411
61.179
234
27.835
106
19
Szafuza
78.783
19.794
251
11.366
144
9.607
122
20
Ticino
346.539
158.936
459
97.118
280
610
2
21
Turgowia
260.278
72.099
277
38.883
149
29.780
114
22
Uri
35.865
4.598
128
2.356
66
1.924
54
23
Valais
327.011
166.382
509
76.755
235
10.395
32
24
Vaud
749.373
383.244
511
184.545
246
32.678
44
25
Zug
118.118
25.492
216
7.153
61
5.822
49
26
Zurych
1.425.538
389.856
273
190.240
133
96.396
68
27
Szwajcaria
8.139.631
2.779.455
341
1.454.706
179
569.714
70
* W zaokrągleniu do jedności.
** W zaokrągleniu do jedności, z wyjątkiem wartości poniżej 1, wówczas w zaokrągleniu do 0,01.
b.
53
Kanton Zurych
Kanton Zurych udostępnił już statystyki dotyczące postępowań egzekucyjnych
w 2014 r. Poniżej przedstawiono najważniejsze informacje oraz porównanie z danymi
za rok 2013.
Tabela 4. Liczba nakazów zapłaty, sprzeciwów od nakazów zapłaty,
dokonanych zajęć i zbyć przedmiotów majątkowych dłużnika w latach 2013 i
2014 w kantonie Zurych
Lp.
Czynność
2013
2014
Zmiana
1.
Nakazy zapłaty
389.856
395.070
+ 1,34%
2.
w tym dotyczące zobowiązań
podatkowych
66.912
68.317
+2,1%
17%
17%
37.168
36.274
- 2,41%
w %*
3.
Sprzeciwy
zapłaty
od
nakazów
4.
Dokonane zajęcia
190.240
194.137
+2,05%
5.
w tym bezskuteczne
69.279
74.272
+7,21%
36%
38%
w %*
6.
Zajęcie dochodów
100.578
101.979
+1,39%
7.
Zbycia
przedmiotów
majątkowych dłużnika
96.369
101.422
+5,24%
8.
w tym prowadzące do pełnej
spłaty długu
38.258
39.566
+3,42%
40%
39%
w %*
* W zaokrągleniu do jedności.
Źródło: http://www.betreibungsinspektorat-zh.ch/deu/dow_sta_s14.php.
Z powyższych danych wynika, że w 2014 r. od około 9% nakazów zapłaty wniesiony
został sprzeciw246.
246
Dla uproszczenia przyjęto, że liczba sprzeciwów wniesionych przeciwko nakazom zapłaty
wydanym w poprzednim roku i liczba nakazów zapłaty, od których sprzeciw wniesiono dopiero w
kolejnym roku, jest taka sama.
2.
Praktyka
W Szwajcarii brak ogólnodostępnych statystyk dotyczących długości postępowań
egzekucyjnych. Tym samym możliwe jest przedstawienie jedynie ogólnych informacji.
Nawet w razie „bezproblemowego” przebiegu egzekucji należy się liczyć z upływem
od sześciu tygodni do sześciu miesięcy247. Jeżeli dłużnik wniesie sprzeciw od nakazu
zapłaty, postępowanie przedłuża się o dalsze 3–6 miesięcy, a w razie konieczności
procesu cywilnego o 2–3 lata.
Nie sposób pominąć pojawiających się od czasu do czasu zarzutów, że urzędnicy
egzekucyjni wzbogacają się przy wykonywaniu czynności urzędowych (w odniesieniu
do podobnych zarzutów w związku z wynagradzaniem urzędników egzekucyjnych
przez przyznanie im pobranych opłat egzekucyjnych patrz pkt IV powyżej) 248 .
Szczególnie głośnym echem odbił się skandal w urzędzie egzekucyjnym w Genewie,
opisany w 2001 r. przez Neue Zürcher Zeitung 249 . Zgodnie ze sporządzonym
raportem kontrolnym wobec 37 pracowników i zewnętrznych współpracowników
urzędu zachodziło podejrzenie, że wzbogacili się oni w nielegalny sposób,
w szczególności przez zbywanie zajętych ruchomości poniżej ich wartości
zaprzyjaźnionym nabywcom, którzy rewanżowali się przekazaniem części tych
ruchomości lub sfinansowaniem urlopu. W raporcie wskazano jednak, że powyższe
problemy są częściowo spowodowane warunkami panującymi w urzędzie. Od
początku lat 90. XX w. nastąpił znaczny wzrost liczby spraw egzekucyjnych, niemniej
ze względu na oszczędności budżetowe personel urzędu został zredukowany, co
skutkowało nadmiernym obciążeniem urzędników, ich niedbalstwem oraz
niewystarczającym nadzorem.
W sprawozdaniu Konferencji urzędników egzekucyjnych i upadłościowych Szwajcarii
z 2000 r. wskazywano, że liczba postępowań uległa znacznemu zwiększeniu, wzrósł
ich stopień skomplikowania i obszerność, a także roszczeniowa postawa
i agresywność wierzycieli oraz dłużników250. Jednakże w wielu urzędach z powodu
ograniczeń budżetowych wstrzymano zatrudnianie nowych pracowników, a tym
samym na podobną liczbę pracowników przypada do 50% więcej postępowań.
Powyższe skutkuje nadmiernym obciążeniem (w tym psychicznym) urzędników.
247
Do końca akapitu za Ulbricht nb. 1368.
Patrz np. Schindler s. 1.
249
NZZ z 4 września 2001 r., www.nzz.ch.
250
Do końca akapitu za Müller BlSchK 2000, 121 (129).
248
54
F. Koszty postępowania egzekucyjnego
F.
Koszty postępowania egzekucyjnego
I.
Wprowadzenie
W odniesieniu do kosztów postępowania egzekucyjnego także w Szwajcarii można
wyróżnić trzy kategorie zagadnień: 1) zasady zwrotu kosztów postępowania
egzekucyjnego między stronami, 2) odpowiedzialność stron postępowania
egzekucyjnego za koszty i wydatki w postępowaniu egzekucyjnym wobec państwa
oraz 3) odpowiedzialność stron postępowania egzekucyjnego wobec ich
pełnomocników procesowych251. Ostatnia kwestia nie jest przedmiotem niniejszego
opracowania.
II. Zasady zwrotu kosztów postępowania egzekucyjnego między
stronami
1.
Koszty postępowania egzekucyjnego
Do kosztów postępowania egzekucyjnego należą252:
1) opłaty uiszczane na rzecz organów państwowych za dokonanie przez nich
czynności egzekucyjnych;
2) wydatki organów egzekucyjnych (koszty korespondencji i rozmów
telefonicznych, koszty podróży itp.);
3) koszty postępowań sumarycznych dotyczących egzekucji 253 ; koszty
postępowań cywilnych prowadzonych w trybie zwyczajnym lub uproszczonym nie
stanowią kosztów egzekucji i podlegają regulacji prawa kantonalnego254.
Do kosztów postępowania egzekucyjnego nie należą koszty zastępstwa
procesowego stron. Artykuł 27 ust. 3 zd. 2 SchKG zakazuje obciążania dłużnika
ewentualnymi kosztami pełnomocnika wierzyciela. Również w postępowaniu
w przedmiocie skargi egzekucyjnej (patrz pkt G.III) stronom nie jest przyznawany
zwrot kosztów (art. 62 ust. 2 GebV SchKG). Tym samym koszty zastępstwa
procesowego w tym postępowaniu są ponoszone przez zastępowaną stronę i nie
należą do kosztów postępowania egzekucyjnego.
251
Gaul/Schilken/Becker-Eberhard/Becker-Eberhard § 46 nb. 1.
Kren Kostkiewicz nb. 357 i Spühler nb. 243; patrz też BG 4.2.2010, BGE 136 III 155 (157).
253
BG 3.9.2007, BGE 133 III 687 (691 i n.).
254
BG 3.9.1993, BGE 119 III 63 (67 i n.).
252
55
2.
Obowiązek zwrotu kosztów przez dłużnika
Zgodnie z art. 68 ust. 1 zd. 1 SchKG koszty postępowania egzekucyjnego ponosi
dłużnik (w odniesieniu do obowiązku uiszczenia zaliczki przez wierzyciela patrz pkt
III.2 poniżej). Wierzyciel jest uprawniony do zaliczenia kwot uiszczonych przez
dłużnika najpierw na poczet kosztów egzekucji (art. 68 ust. 2 SchKG). Ponadto są
one pobierane z kwot uzyskanych ze zbycia przedmiotów majątkowych dłużnika
(art. 144 ust. 3 i 4 SchKG).
Co do zasady, wszystkie koszty postępowania egzekucyjnego uznaje się za
spowodowane przez dłużnika255. Wyjątek stanowią koszty zbędnych lub niepodjętych
czynności256.
Ryzyko, że koszty egzekucji nie zostaną przez dłużnika zwrócone, ponosi wierzyciel.
Jeżeli nie jest możliwe ich ściągnięcie od dłużnika, uiszczona zaliczka na poczet
kosztów nie jest wierzycielowi zwracana 257 . Tym samym wierzyciel ponosi w tym
zakresie ryzyko bezskutecznej egzekucji 258 . Ponadto uiszczone koszty nie są
wierzycielowi zwracane, jeżeli dłużnik podjął skuteczną obronę przed egzekucją259.
3.
Dochodzenie kosztów od dłużnika
Koszty postępowania egzekucyjnego nie są, co do zasady, egzekwowane
samodzielnie, lecz podlegają egzekucji wraz z egzekwowanym roszczeniem 260 .
Jeżeli obowiązek ich uiszczenia powstał po złożeniu wniosku egzekucyjnego,
wierzyciel może wnosić o ich ściągnięcie we wniosku o kontynuowanie egzekucji
(patrz pkt C.II.6.a).
Ustalenie kosztów następuje w drodze zarządzenia urzędu egzekucyjnego.
Przeciwko niemu przysługuje skarga egzekucyjna (patrz pkt G.III).
III.
Odpowiedzialność stron wobec państwa za koszty egzekucji
1.
Źródła prawa
Opłaty w postępowaniu egzekucyjnym na podstawie SchKG określa Rada Federacji
(art. 16 ust. 1 SchKG). Na podstawie tego upoważnienia wydane zostało
Rozporządzenie o kosztach uzupełniające Ustawę o ściąganiu należności i upadłości
255
Obergericht Lucerna, 19.7.2012, BlSchK 2014, 74 (75).
Kren Kostkiewicz/Walder art. 68 SchKG nb. 7 i 10.
257
258
BG 28.6.1911, BGE 37 I 343 (344); 13.3.1990, BGE 116 III 23 (28).
259
Spühler nb. 247
260
BG 11.6.2003, 7B.49/2003, www.bger.ch.
256
56
(GebV SchKG). Jego regulacja ma charakter wyłączny – pobieranie innych opłat niż
przewidziane w rozporządzeniu jest niedopuszczalne261.
Opłaty egzekucyjne podlegają ocenie z punktu widzenia zasady ekwiwalencji:
Zgodnie z nią opłaty nie mogą pozostawać w rażącej dysproporcji do wartości
wzajemnego świadczenia, która jest oceniana na podstawie pożytku, jaki przynosi
ona zobowiązanemu do uiszczenia opłaty, lub na podstawie koniecznego dla jej
wykonania nakładu.262
Nadzór nad prawidłowym stosowaniem GebV SchKG sprawują kantonalne organy
nadzoru (art. 2 SchKG).
2.
Zasady odpowiedzialności za koszty egzekucyjne wobec państwa
Wprawdzie obowiązek ponoszenia kosztów egzekucji spoczywa na dłużniku (patrz
pkt II.2 powyżej), niemniej zgodnie z art. 68 ust. 1 zd. 2 SchKG wierzyciel jest
zobowiązany do uiszczenia zaliczki na ich poczet, albowiem nie można od urzędu
egzekucyjnego oczekiwać podejmowania czynności w interesie wierzyciela bez
odpowiedniego zabezpieczenia zwrotu poniesionych kosztów i wydatków 263 .
Obowiązek uiszczenia zaliczki dotyczy każdej czynności egzekucyjnej z osobna264.
Żądanie uiszczenia zaliczki stanowi zarządzenie urzędu egzekucyjnego i podlega
zaskarżeniu skargą egzekucyjną (patrz pkt G.III). Wysokość zaliczki jest określana
przez urząd egzekucyjny, który w tym celu szacuje oczekiwane koszty egzekucji265.
Jeżeli wierzyciel nie uiści zaliczki, urząd egzekucyjny – po zawiadomieniu o tym
wierzyciela – może zaniechać podjęcia czynności egzekucyjnych (art. 68 ust. 1 zd. 3
SchKG). Ustalona zaliczka może zostać przez urząd egzekucyjny w razie
konieczności podwyższona266; wierzyciel nie ma bowiem roszczenia o ponoszenie
kosztów jedynie w wysokości (pierwszej) zaliczki267.
Na żądanie jednej ze stron organ sporządza szczegółowe rozliczenie kosztów,
zawierające wskazanie odpowiednich przepisów GebV SchKG, przy czym z tego
tytułu pobierana jest opłata należna za sporządzenie pisma (art. 3 GebV SchKG).
Rozliczenie kosztów stanowi zarządzenie urzędu egzekucyjnego podlegające
zaskarżeniu skargą egzekucyjną (patrz pkt G.III)268.
261
BG 4.2.2010, BGE 136 III 155 (157).
BG 8.12.2003, BGE 130 III 225 (228).
263
264
265
BG 21.7.2004, BGE 130 III 520 (522); patrz też rozstrzygnięcie Sądu Apelacyjnego kantonu
Bazylea-Miasto, 12.6.2012, BlSchK 2013, 145 (146), który utrzymał w mocy żądanie zaliczki
obejmujące kwotę 27,35 franków szwajcarskich na poczet drugiego doręczenia nakazu zapłaty za
pośrednictwem poczty oraz 49,00 franków szwajcarskich z tytułu doręczenia go przez Policję,
uzasadniając, że w 31% spraw konieczne jest drugie doręczenie za pośrednictwem poczty, natomiast
w 18% postępowań dodatkowe doręczenie przez Policję.
266
BG 3.3.1959, BGE 85 III 81 (86).
267
BG 21.6.2004, BGE 130 III 520 (522).
268
262
57
3.
58
Wysokość kosztów w postępowaniu egzekucyjnym
Opłaty za poszczególne czynności są uregulowane w GebV SchKG. Jeżeli
rozporządzenie lub SchKG nie przewidują wyjątków, wszystkie – rzeczywiście
podjęte269 – czynności w postępowaniu egzekucyjnym podlegają opłacie.
Część opłat na podstawie GebV SchKG ma charakter fakultatywny, tj. może, lecz nie
musi być pobierana przez urząd egzekucyjny. Opłaty przewidziane w GebV SchKG
są uznawane za „stosunkowo skromne”270. W 2000 r. z punktu widzenia urzędników
egzekucyjnych opłaty na podstawie GebV SchKG były z jednej strony przystępne dla
społeczeństwa, z drugiej strony zapewniały urzędnikom wynagradzanym
z pobranych opłat lub kasom gmin wystarczające dochody271.
Tabela 5. Wysokość opłat egzekucyjnych za najważniejsze czynności
egzekucyjne wraz z podstawą prawną
Nr
Czynność
1.
Doręczenie dokonane na wniosek innego urzędu
Dodatek za dokonanie czynności poza siedzibą
urzędu w nocy, w niedzielę lub w święto
Sporządzenie pisma (w braku odmiennych
regulacji), do 20 egzemplarzy
Kserokopia z akt (opłata fakultatywna)
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Wysokość
(we frankach
szwajcarskich
)
10
Rozmowa telefoniczna (opłata fakultatywna)
Ryczałt za podróże
Opłata za próbę doręczenia nakazu zapłaty
Czynności, za których wykonanie SchKG nie
przewiduje szczególnego wynagrodzenia; organ
nadzoru może ustalić wyższą opłatę, jeżeli jest to
uzasadnione ze względu na skomplikowanie
sprawy albo nakład czasu lub pracy
Podstawa
prawna (GebV
SchKG)
art. 7
100%
art. 8
8/strona
art. 9 ust. 1
2
art. 9 ust. 3
5
2/km
7
art. 10 ust. 1
art. 14 ust. 1
art. 16 ust. 3
150
art. 1 ust. 2
Opłata za wydanie nakazu zapłaty jest uzależniona od wysokości dochodzonego
roszczenia (art. 16 ust. 1 GebV SchKG); zob. tabela poniżej.
Tabela 6. Wysokość opłat za wydanie nakazu zapłaty
Roszczenie (we frankach szwajcarskich)
269
Organ nadzoru kantonu Bazylea-Okręg 5.3.2013, BlSchK 2013, 30 (31).
Basler Komm./Emmel art. 68 SchKG nb. 10a.
271
Müller BlSchK 2000, 121 (123).
270
Opłata (we
frankach
szwajcarskich)
powyżej
powyżej
powyżej
powyżej
powyżej
powyżej
100
500
1000
10 000
100 000
1 000 000
59
do
do
do
do
do
do
100
500
1000
10 000
100 000
1 000 000
7
20
40
60
90
190
400
Opłata za przyjęcie płatności i przekazanie uzyskanej kwoty wierzycielowi wynosi 5
franków szwajcarskich do kwoty 1000 franków szwajcarskich i 0,5% powyżej 1000
franków szwajcarskich, lecz nie więcej niż 500 franków szwajcarskich (art. 19 ust. 1
GebV SchKG).
Opłata za dokonanie zajęcia jest uzależniona od wysokości dochodzonego
roszczenia (art. 20 ust. 1 Geb VSchKG); zob. tabela poniżej.
Tabela 7. Wysokość opłat za dokonanie zajęcia
Roszczenie (we frankach szwajcarskich)
powyżej
powyżej
powyżej
powyżej
Powyżej
Powyżej
100
500
1000
10 000
100 000
1 000 000
do
do
do
do
do
do
100
500
1000
10 000
100 000
1 000 000
Opłata (we
frankach
szwajcarskich)
10
20
45
65
90
190
400
Opłata za bezskuteczną próbę zajęcia wynosi 10 franków szwajcarskich (art. 20
ust. 2 GebV SchKG). Jeżeli dokonanie zajęcia trwa dłużej niż godzinę, opłata
podlega podwyższeniu o 40 franków szwajcarskich za każde kolejne 30 minut.
Opłata za przygotowanie i przeprowadzenie licytacji lub zbycia z wolnej ręki, wraz ze
sporządzeniem protokołu, jest określana na podstawie uzyskanej kwoty (art. 30 ust. 1
i 2 GebV SchKG); zob. tabela poniżej.
Tabela 8. Wysokość opłat za przygotowanie i przeprowadzenie licytacji lub
zbycia z wolnej ręki
Uzyskana kwota (we frankach szwajcarskich)
powyżej
500
do
do
powyżej
1000
do
Opłata (we
frankach
szwajcarskich)
500
1000
10
50
10 000
100
powyżej
powyżej
10 000
100 000
60
do
100 000
200
0,2%
W razie braku nabywcy opłata jest określana na podstawie szacunkowej wartości
i zmniejszana o połowę, ponadto nie może ona przekroczyć 1000 franków
szwajcarskich (art. 30 ust. 4 GebV SchKG). Jeżeli zbycie trwa dłużej niż godzinę,
opłata podlega podwyższeniu o 40 franków szwajcarskich za każde kolejne 30 minut.
Opłata sądowa w postępowaniach sumarycznych dotyczących egzekucji jest
określana na podstawie wartości przedmiotu sporu (art. 48 GebV SchKG); zob.
tabela poniżej.
Tabela 9. Wysokość opłaty sądowej w postępowaniach sumarycznych
dotyczących egzekucji
Wartość przedmiotu sporu (we frankach szwajcarskich)
powyżej
powyżej
powyżej
powyżej
1000
10 000
100 000
1 000 000
Opłata (we
frankach
szwajcarskich)
do
1000
40–150
do
do
do
10 000
100 000
1 000 000
50–300
60–500
70–1000
120–2000
4.
Zwolnienie od kosztów egzekucji
a.
Z mocy prawa
Z mocy prawa w postępowaniu przed organami nadzoru wywołanym wniesieniem
skargi egzekucyjnej nie są pobierane opłaty (patrz pkt G.III.6.b).
b.
Na podstawie rozstrzygnięcia właściwego organu
Zgodnie z art. 29 ust. 3 Konstytucji Federalnej (patrz pkt A.I.1) każdej osobie, która
nie dysponuje odpowiednimi środkami na ich uiszczenie, przysługuje zwolnienie od
kosztów sądowych, o ile jej roszczenie nie jest prima facie praktycznie pozbawione
szans powodzenia. Ponadto na podstawie tej normy, jeżeli jest to konieczne dla
dochodzenia lub obrony jej praw, ma ona także prawo do bezpłatnej pomocy
prawnej.
Powyższe uregulowanie Konstytucji Federalnej znajduje zastosowanie także
w postępowaniu egzekucyjnym na podstawie SchKG 272 . SchKG nie zawiera
wprawdzie przepisów dotyczących zwolnienia od kosztów postępowania
egzekucyjnego, jednakże odpowiednie zastosowanie znajdują art. 117 i n. ZPO273.
Na tej podstawie możliwe jest np. zwolnienie wierzyciela lub dłużnika od obowiązku
uiszczenia kosztów postępowania wynikającego z art. 68 ust. 1 SchKG lub art. 54
ust. 2 GebV SchKG albo kosztów postępowania dotyczącego uzyskania prawa
prowadzenia egzekucji274. W razie zwolnienia wierzyciela od kosztów postępowania
egzekucyjnego nie jest on zobowiązany do uiszczenia zaliczki, a organ egzekucyjny
pobiera koszty od dłużnika275.
Przesłanką uzyskania zwolnienia od kosztów na podstawie art. 117 ZPO jest
niemożność ich poniesienia (niedostatek); ponadto dochodzenie roszczenia lub
obrona nie może być pozbawiona szans powodzenia. Zwolnienie od kosztów
sądowych obejmuje nie tylko zwolnienie od obowiązku ich ponoszenia, lecz może
obejmować także przyznanie nieodpłatnej pomocy prawnej, jeżeli jest to konieczne
do obrony praw strony zwolnionej od kosztów, co ma miejsce w szczególności, jeżeli
druga strona jest reprezentowana przez adwokata (art. 118 ust. 1 lit. c ZPO).
Zwolnienie od kosztów nie zwalnia od obowiązku ich zwrotu drugiej stronie (art. 118
ust. 3 ZPO).
Trybunał Federalny jednak przyjął, że konieczne jest uwzględnienie specyfiki
postępowania egzekucyjnego na podstawie SchKG, w którym organy egzekucyjne
i organy nadzoru działają z urzędu, co oznacza przyjęcie surowych kryteriów oceny
konieczności zastępstwa przez adwokata; w postępowaniu, w którym stan faktyczny
jest ustalany z urzędu, zastępstwo przez adwokata nie jest z reguły konieczne276.
Podobne stanowisko jest prezentowane przez Kren Kostkiewicz, która podkreśla
niewysoki stopień skomplikowania postępowania i jego niewielki formalizm 277 .
W praktyce, w większości przypadków Trybunał Federalny oddala wnioski
o zwolnienie od kosztów ze względu na brak szans powodzenia skargi278. Jednakże
jeżeli przynajmniej mniejszość członków składu orzekającego uznaje roszczenie
skarżącego za uzasadnione, wówczas ma ono szanse powodzenia, a tym samym
możliwe jest przyznanie mu zwolnienia od kosztów279.
Przedmiotem sporu jest organ właściwy do rozstrzygania o zwolnieniu od kosztów w
postępowaniu egzekucyjnym. Zgodnie z dominującym poglądem jest to organ
nadzoru 280 , inny autorzy wskazują urząd egzekucyjny 281 . Wnioskodawca jest
272
Zob. BG 3.4.1995, BGE 121 I 60 (62, zmiana dotychczasowego orzecznictwa); szczegółowa
analiza orzecznictwa BG Iqbal s. 134-137.
273
274
BG 3.4.1995, BGE 121 I 60 (63 i n.).
275
Obergericht Zurych 27.11.2002, BlSchK 2004, 29.
276
BG 8.3.1996. BGE 122 I 8 (10); mniej restrykcyjnie Iqbal s. 144-146.
277
Kren Kostkiewicz nb. 187 i 361.
278
Spühler nb. 253.
279
BG 11.4.2012, 5D_181/2011, www.bger.ch.
280
Hunkeler/F. Walther art. 16 SchKG nb. 12.
281
Meier s. 29.
61
zobowiązany do złożenia wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów oświadczenia
o swoich dochodach i majątku (art. 119 ust. 1 zd. 1 ZPO).
62
G. Środki obrony w postępowaniu egzekucyjnym
I.
Wprowadzenie
W prawie szwajcarskim – podobnie jak w prawie polskim – środki obrony
w postępowaniu egzekucyjnym można podzielić na środki obrony merytorycznej oraz
środki obrony formalnej).
II.
Środki obrony merytorycznej
Do środków obrony merytorycznej należą następujące powództwa:
1) powództwo o ustalenie, że roszczenie wierzyciela jest bezzasadne (tzw.
Aberkennungsklage, art. 83 ust. 2 SchKG)
Powyższe powództwo stanowi materialnoprawne powództwo o negatywne
ustalenie282. Musi ono zostać wytoczone w terminie 20 dni, jeżeli wierzyciel uzyska
tzw. tymczasowe prawo prowadzenia egzekucji (patrz pkt C.II.5). Dla jego
rozpoznania właściwy jest sąd miejsca prowadzenia egzekucji. Wprawdzie
powództwo jest wnoszone przez dłużnika, jednakże nie prowadzi to do zmiany
rozkładu ciężaru dowodu; także w tej sytuacji wierzyciel jest zobowiązany wykazać
istnienie, zakres i wymagalność swojego roszczenia 283 . Postępowanie jest
prowadzone – w zależności od wartości przedmiotu sporu – jako postępowanie
zwyczajne lub uproszczone; od rozstrzygnięcia sądu przysługuje apelacja lub
zażalenie;
2) powództwo o zniesienie lub umorzenie egzekucji (art. 85 SchKG)
Dłużnik może w toku całego postępowania egzekucyjnego (np. jeżeli nie wniósł
sprzeciwu od nakazu zapłaty w terminie) wystąpić do sądu miejsca prowadzenia
egzekucji z wnioskiem o umorzenie lub zawieszenie egzekucji. Umorzenie
egzekucji jest orzekane, jeżeli dłużnik dysponuje dokumentami potwierdzającymi
wygaśnięcie roszczenia, zawieszenie, jeżeli może on w ten sposób wykazać
odroczenie terminu spełnienia świadczenia. Postępowanie jest prowadzone jako
postępowanie sumaryczne. Sąd orzeka jedynie o dopuszczalności prowadzenia
egzekucji, nie o istnieniu roszczenia, a jego orzeczenie wywiera skutki tylko
w postępowaniu egzekucyjnym 284 . W razie oddalenia tego powództwa dłużnik
może wytoczyć powództwo na podstawie art. 85a lub 86 SchKG (patrz niżej);
3) powództwo o ustalenie, że dług (już) nie istnieje lub został odroczony (art. 85a
SchKG)
Jeżeli dłużnik nie dysponuje dokumentami pozwalającymi mu na wytoczenie
opisanego powyżej powództwa na podstawie art. 85 SchKG, wówczas może on
282
BG 9.3.1998, BGE 124 III 207 (208).
Do końca akapitu za Spühler nb. 353 i n.
284
BG 16.2.1999, BGE 125 III 149 (151).
283
63
w zwykłym postępowaniu procesowym lub postępowaniu uproszczonym żądać
ustalenia, że dług (już) nie istnieje lub został odroczony. Inaczej niż powództwo na
podstawie art. 85 SchKG, powództwo na podstawie art. 85a SchKG ma charakter
zarówno egzekucyjny, jak i materialnoprawny, albowiem sąd stwierdza nieistnienie
długu lub jego odroczenie 285 . Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału
Federalnego powyższe powództwo jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy istnieje
prawomocny nakaz zapłaty, a tym samym jest wykluczone w razie wniesienia
skutecznego sprzeciwu (patrz pkt C.II.4, w odniesieniu do proponowanej zmiany
art. 85a SchKG w tym zakresie – patrz pkt A.I.3)286;
4) powództwo o zwrot nienależnie spłaconego długu (art. 86 SchKG)
Jeżeli nie wniesiono sprzeciwu od nakazu zapłaty lub jego skutki zostały usunięte
przez przyznanie wierzycielowi prawa prowadzenia egzekucji, wówczas osoba,
która wskutek tego spłaciła nieistniejący dług, może w ciągu roku od jego zapłaty
żądać zwrotu uiszczonej sumy w drodze procesu cywilnego (art. 86 ust. 1 SchKG).
Musi ona wykazać, że spłacony dług nie istniał 287 . Powyższe powództwo może
zostać wniesione, gdy postępowanie egzekucyjne znajduje się w tak
zaawansowanym stadium, że niemożliwe jest jego umorzenie, np. doszło już do
podziału sumy uzyskanej z egzekucji;. ma ono charakter materialnoprawny i jest
zbliżone do roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia;288
5) powództwo o negatywne ustalenie
Niezależnie od powyższych środków obrony dłużnikowi przysługuje uprawnienie do
wniesienia „zwykłego” powództwa o ustalenie nieistnienia dochodzonej
w postępowaniu egzekucyjnym należności 289 . Wytoczenie tego powództwa jest
celowe, jeżeli po wniesieniu przez dłużnika sprzeciwu od nakazu zapłaty wierzyciel
nie podejmuje żadnych czynności, albowiem w tej sytuacji w rejestrze nadal
figuruje wpis o prowadzonej egzekucji290;
6) powództwo ekscydencyjne (art. 106 i n. SchKG) wnoszone przez osoby trzecie,
którym przysługuje prawo do przedmiotu zajęcia uniemożliwiające dokonanie
skutecznego zajęcia (np. własność), albo przez wierzyciela i dłużnika;
postępowanie sądowe jest poprzedzone postępowaniem przed urzędem
egzekucyjnym, w toku którego jest ustalane, czy uprawnienie do danego
przedmiotu jest sporne 291 . Tryb postępowania zależy od tego, kogo chroni tzw.
domniemanie lepszego prawa.
Powyższe domniemanie chroni dłużnika, jeżeli rzecz ruchoma znajduje się w jego
posiadaniu, jego uprawnienie do wierzytelności jest bardziej prawdopodobne niż
uprawnienie osoby trzeciej oraz – w odniesieniu do nieruchomości – jeżeli prawo
osoby trzeciej nie jest ujawnione w księdze wieczystej. W tej sytuacji, jeżeli na tym
285
Patrz Hunkeler/Möckli art. 85a SchKG nb. 2 z wieloma odesłaniami do orzecznictwa.
BG 16.2.1999, BGE 125 III 149 (152); 25.7.2002, BGE 128 III 334 (335).
287
BG 17.8.1993, BGE 119 II 305.
288
Kren Kostkiewicz nb. 566 i n.
289
BG 16.2.1999, BGE 125 III 149 (153).
290
Patrz Kren Kostkiewicz/Walder art. 8a SchKG nb. 21.
291
Spühler nb. 492 i n.
286
64
etapie ani dłużnik, ani wierzyciel nie kwestionują prawa osoby trzeciej do
przedmiotu znajdującego się w posiadaniu dłużnika, oznacza to uznanie tego
prawa, zwolnienie danego przedmiotu spod egzekucji i zakończenie postępowania.
W razie zakwestionowania przez nich prawa osoby trzeciej musi ona wytoczyć
powództwo ekscydencyjne w terminie 20 dni, w przeciwnym wypadku przedmiot
podlega egzekucji.
Powyższe domniemanie chroni osobę trzecią, jeżeli rzecz ruchoma znajduje się
w jej posiadaniu, jej uprawnienie do wierzytelności jest bardziej prawdopodobne
niż uprawnienie dłużnika oraz – w odniesieniu do nieruchomości – jeżeli jej prawo
jest ujawnione w księdze wieczystej. Wówczas strony postępowania
egzekucyjnego muszą w terminie 20 dni wytoczyć przeciwko osobie trzeciej
powództwo ekscydencyjne; jego brak oznacza uznanie tego prawa osoby trzeciej,
zwolnienie danego przedmiotu spod egzekucji i zakończenie postępowania.
III.
Środek obrony formalnej – skarga egzekucyjna
1.
Wprowadzenie
Jedynym środkiem obrony formalnej dłużnika w egzekucji roszczeń pieniężnych
prowadzonej
przez
urzędy
egzekucyjne
jest
skarga
egzekucyjna
(betreibungsrechtliche Beschwerde) uregulowana w art. 17 i n. SchKG.
Zgodnie z poglądem wielu autorów stanowi ona środek prawny o naturze
administracyjnoprawnej 292 . Jej celem jest zapewnienie jednolitego i prawidłowego
stosowania SchKG w interesie wszystkich uczestników postępowania przez
przywrócenie stanu zgodnego z prawem lub usunięcie błędów popełnionych
w postępowaniu egzekucyjnym.
W nauce wskazuje się, że skarga egzekucyjna może służyć dłużnikowi do
przeciągania postępowania egzekucyjnego, zwłaszcza przy uwzględnieniu
rutynowego orzekania o wstrzymaniu egzekucji po jej wniesieniu oraz braku
obowiązku wnoszenia opłat w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi przez
kantonalnymi organami nadzoru293.
2.
Charakter prawny
Skarga egzekucyjna stanowi zwyczajny dewolutywny środek prawny o skutku
reformatoryjnym lub kasatoryjnym 294 . Nie ma ona natomiast charakteru
292
Do końca akapitu za Kren Kostkiewicz nb. 147 i n.; patrz też Meier s. 1 i Spühler nb. 93:
wzorowana na skardze przysługującej w postępowaniu administracyjnym; inaczej Basler
Komm./Cometta/Möckli art. 17 SchKG nb. 1: szczególny środek prawny.
293
Meier s. 130.
294
65
suspensywego – wstrzymanie postępowania egzekucyjnego w związku
z wniesieniem skargi egzekucyjnej wymaga odrębnego rozstrzygnięcia organu, do
którego jest ona skierowana (art. 36 zd. 1 SchKG). Jest ono wydawane z reguły na
wniosek strony; jedynie w razie istnienia szczególnego interesu publicznego może
ono zostać podjęte z urzędu 295 . Zgodnie z propozycją Meiera przy rozstrzyganiu
o wstrzymaniu egzekucji należy uwzględnić szanse powodzenia skarżącego oraz
grożącą mu w razie kontynuowania egzekucji szkodę: Jeżeli skarżącemu grozi
szkoda, której naprawienie jest niemożliwe lub bardzo trudne, wówczas egzekucja
powinna zostać wstrzymana, jeżeli skarga nie jest oczywiście bezzasadna.296
W praktyce wstrzymanie postępowania egzekucyjnego jest regułą, a nie – jak
mogłaby na to wskazywać regulacja SchKG – wyjątkiem297.
3.
Dopuszczalność
a.
Przedmiot zaskarżenia
Skarga egzekucyjna jest dopuszczalna przeciwko każdemu zarządzeniu organów
egzekucyjnych, chyba że ustawa przewiduje konieczność wytoczenia powództwa
(art. 17 ust. 1 SchKG) 298 . Z punktu widzenia niniejszego opracowania największe
znaczenie mają zarządzenia urzędu egzekucyjnego. Zaskarżeniu podlegają
zarządzenia wydane w terminie, zarządzenia wydane z opóźnieniem oraz bezprawne
zaniechanie wydania zarządzenia299.
Zarządzenimi w rozumieniu art. 17 ust. 1 SchKG są nie tylko rozstrzygnięcia
wydawane przez urząd egzekucyjny, lecz wszystkie czynności urzędowe, jeżeli
zostały one podjęte jednostronnie na mocy kompetencji urzędowych i wywołują
skutki zewnętrzne 300 . Tym samym skarga egzekucyjna może zostać wniesiona
przeciwko wszystkim czynnościom urzędu egzekucyjnego, w tym przeciwko jego
działaniom przy zajęciu przedmiotów majątkowych dłużnika, doręczeniach czy
udzieleniu przybicia w licytacji301.
Wyjątek stanowią czynności prawne zawierane przez urzędy egzekucyjne, jednakże
z wyłączeniem udzielenia przybicia w licytacji oraz sprzedaży z wolnej ręki, które
295
Meier s. 106: w szczególności, jeżeli skarżący nie jest reprezentowany przez adwokata; Kren
Kostkiewicz nb. 185, zawieszenie postępowania z urzędu jest możliwe np. w razie zajęcia Koranu do
chwili rozstrzygnięcia o skardze opartej na wyłączeniu przedmiotów kultu religijnego spod zajęcia.
296
Meier s. 106; podobnie Hunkeler/Sørensen art. 36 SchKG nb. 5.
297
Meier s. 130.
298
Np. przeciwko planowi podziału sumy uzyskanej z egzekucji, patrz art. 148 SchKG.
299
Meier s. 74; Hunkeler/Dieth art. 17 SchKG nb. 3; Kren Kostkiewicz nb. 159.
300
Tak BG 14.8.1990, BGE 116 III 91 (93).
301
Meier s. 74.
66
podlegają zaskarżeniu skargą egzekucyjną (patrz art. 132a SchKG) 302 . Ponadto
zaskarżeniu skargą egzekucyjną nie podlegają:
1)
2)
3)
4)
wyrażenie opinii, np. w odniesieniu do kwestii, jakie działania urząd
egzekucyjny zamierza podjąć w razie zajścia określonych okoliczności303;
czynności
dotyczące
wyłącznie
wewnętrznej
organizacji
urzędu
304
egzekucyjnego ;
odmowa zmiany lub uchylenia zarządzenia w trybie samokontoli (patrz pkt 4
poniżej)305;
czynności dłużnika mające na celu przedłużenie postępowania306.
Skarga egzekucyjna może także zostać wniesiona przeciwko wydawanemu przez
urząd egzekucyjny nakazowi zapłaty (patrz pkt C.II.3). Jednakże przeciwko niemu
przysługuje również sprzeciw (patrz pkt C.II.4), co nasuwa wątpliwości dotyczące
stosunku tych środków prawnych do siebie. Zaskarżeniu skargą egzekucyjną
podlegają wszystkie kwestie, które powinny zostać zbadane przez urząd egzekucyjny
przed wydaniem nakazu zapłaty, np. zdolność sądowa, właściwość miejscowa
i właściwość rzeczowa oraz prawidłowość wniosku egzekucyjnego 307 . Natomiast
istnienie i wysokość roszczenia (które nie podlegają badaniu przez urząd
egzekucyjny, patrz pkt C.II.3) podlegają zaskarżeniu w drodze sprzeciwu.
W odniesieniu do niedopuszczalności wniesienia skargi egzekucyjnej przeciwko
czynnościom sądów patrz pkt D.3.II.a.
b.
Legitymacja
Wprowadzenie
Skarga egzekucyjna musi zostać wniesiona przez uprawniony podmiot;
w przeciwnym wypadku pozostaje ona bez rozpoznania (w odniesieniu do możliwości
potraktowania jej jako skargi do organu nadzoru patrz pkt D.II.3.a)308. Artykuł 17 i n.
SchKG nie regulują legitymacji do wniesienia skargi egzekucyjnej. Zgodnie
z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Federalnego uprawnienie do jej wniesienia
istnieje, jeżeli działania organów egzekucyjnych naruszają ustawowo chronione
prawa i interesy skarżącego309.
Dłużnik i wierzyciel
302
Obszernie w odniesieniu do tej kwestii Meier s. 74-76.
BG 10.9.1968, BGE 94 III 83 (88); 16.5.1970, BGE 96 III 35 (44).
304
BG 18.3.1969, BGE 95 III 1 (4) w odniesieniu do przepisów dotyczących obowiązującego
w urzędach sposobu protokołowania.
305
Meier s. 77.
306
Kren Kostkiewicz/Walder art. 14 SchKG nb. 7.
307
Do końca akapitu za Meier s. 68.
308
BG 28.4.1977, BGE 103 III 8 (10).
309
BG 13.1.1975, BGE 101 III 43 (44); 13.9.1977, BGE 103 II 21 (23); 31.1.1979, BGE 105 III 35 (36);
3.6.1982, BGE 108 III 1 (2); 24.2.1994, BGE 120 III 42 (44), 24.5.2005, 7B.60/2005, www.bger.ch,
wszystkie z dalszymi odesłaniami.
303
67
Taka pozycja przysługuje przede wszystkim stronom postępowania przed organem
egzekucyjnym, tj. dłużnikowi i wierzycielowi, a w określonych sytuacjach osobom
trzecim.
Dłużnik jest uprawniony do zaskarżenia wszystkich zarządzeń, z wyłączeniem tych,
które nie naruszają jego interesów, albowiem dotyczą np. osób trzecich lub stały się
wskutek upływu czasu bezprzedmiotowe 310 . Także wierzycielowi przysługuje
uprawnienie do zaskarżania wszystkich zarządzeń.
Osoby trzecie
Do wniesienia skargi egzekucyjnej uprawnione są także osoby trzecie, którym
z mocy ustawy przysługuje status strony w postępowaniu, np. małżonek dłużnika
pozostający z nim we wspólności majątkowej (art. 68a SchKG)311. W wyjątkowych
przypadkach legitymacja do wniesienia skargi egzekucyjnej może przysługiwać
osobom trzecim, które nie są stroną postępowania egzekucyjnego, np.:
– małżonkowi dłużnika przeciwko ustaleniu wysokości wynagrodzenia dłużnika
podlegającego zajęciu, albowiem przedmiotem rozstrzygnięcia jest minimum
egzystencjalne rodziny312;
– członkom rodziny, których interesy są chronione przepisami wyłączającymi lub
ograniczającymi dopuszczalność zajęcia określonych przedmiotów majątkowych313.
Organy egzekucyjne
Organom egzekucyjnym, co do zasady, nie przysługuje uprawnienie do wniesienia
skargi egzekucyjnej 314 . Wyjątek dotyczy urzędnika egzekucyjnego, który jest
legitymowany do jej wniesienia, jeżeli rozstrzygnięcie dotyczy jego własnych
interesów materialnych lub osobistych albo interesów reprezentowanego przez niego
kantonu315.
Powyższa sytuacja zachodzi przede wszystkim w odniesieniu do opłat
egzekucyjnych. Zgodnie z art. 2 GebV SchKG organ nadzoru nadzoruje również
stosowanie tego rozporządzenia, przy czym urzędnikom egzekucyjnym przysługuje
uprawnienie do wniesienia skargi na podstawie art. 18 i 19 SchKG. Tym samym
dopuszczalne jest zaskarżenie przez urzędników egzekucyjnych rozstrzygnięć
organów nadzoru wyższego i niższego szczebla dotyczących opłat egzekucyjnych,
w tym np. rozstrzygnięć uchylających wystawiony przez urzędnika rachunek opłat
egzekucyjnych i nakazujących wystawienie nowego 316 . Ponadto, zgodnie
z orzecznictwem Trybunału Federalnego, zaskarżeniu przez nich podlegają także
310
Meier s. 81 i 83.
Pełna lista: Meier s. 83 i n.
312
BG 9.5.1990, BGE 116 III 75 (77) z dalszymi odesłaniami.
313
BG 7.5.1956, BGE 82 III 54 i n.
314
BG 19.3.1990, BGE 116 III 32 (34) z dalszymi odesłaniami.
315
BG 3.8.1953, BGE 79 III 145 (147); 31.1.1979, BGE 105 III 35 (36); 7.7.2010, 5A_70/2010,
www.bger.ch.
316
BG 20.1.1989, BGE 115 III 6 (7).
311
68
rozstrzygnięcia, które nie dotyczą bezpośrednio opłat, lecz od których zależy
prawidłowe zastosowanie przepisów o opłatach egzekucyjnych, np. rozstrzygnięcie
o uchyleniu zajęcia, które ma wpływ na dopuszczalność pobrania opłaty z tego
tytułu317. Ponadto urzędnikom egzekucyjnym przysługuje legitymacja do zaskarżenia
rozstrzygnięć organów nadzoru o zastosowaniu wobec nich środków dyscyplinarnych
(patrz pkt D.IV.1).
Poza tymi przykładami Trybunał Federalny tylko w wyjątkowych wypadkach przyjął
istnienie legitymacji do wniesienia skargi egzekucyjnej po stronie urzędnika
egzekucyjnego lub urzędu egzekucyjnego 318 . Z wymogu naruszenia interesów
materialnych można by wnioskować, że urzędnikowi przysługuje możliwość
wniesienia
skargi
w
celu
zapobieżenia
ewentualnym
roszczeniom
odszkodowawczym wobec niego (patrz pkt D.IV.3). Jednakże zgodnie
z orzecznictwem Trybunału Federalnego w tej sytuacji urzędnik nie jest uprawniony
do wniesienia skargi319.
c.
Celowość
Jak wspomniano (patrz pkt 1 powyżej) celem skargi egzekucyjnej jest przywrócenie
stanu zgodnego z prawem lub usunięcie błędów popełnionych w postępowaniu
egzekucyjnym. Tym samym jest ona dopuszczalna tylko przeciwko tym działaniom
lub zaniechaniom, których skutki mogą zostać odwrócone; jej wniesienie jest
wykluczone, jeżeli zmierza ona wyłącznie do ustalenia naruszenia prawa320.
d.
Termin
Skarga musi zostać wniesiona w terminie 10 dni od dnia, w którym skarżący
dowiedział się o zarządzeniu (art. 17 ust. 2 SchKG). Skarga wnoszona z powodu
odmowy udzielenia ochrony prawnej lub zwłoki w jej udzieleniu nie jest ograniczona
żadnym terminem (art. 17 ust. 3 SchKG). Odmowa udzielenia ochrony prawnej
zachodzi w sytuacji, w której urząd nie podejmuje czynności mimo istnienia
odpowiedniego obowiązku 321 , lub brak pisemnego zarządzenia, zwłoka – jeżeli
czynność nie została podjęta w ustawowym terminie322.
317
BG 3.8.1953, BGE 79 III 145 (149).
Meier s. 87.
319
Patrz BG 31.1.1979, BGE 105 III 35 (36).
320
321
Meier s. 97.
322
Kren Kostkiewicz nb. 171 i n.
318
69
4.
Samokontrola
Po wniesieniu skargi egzekucyjnej urząd egzekucyjny, który ją wydał, może – do
chwili zajęcia przez niego stanowiska wobec skargi – ponowie rozważyć zaskarżone
zarządzenie (art. 17 ust. 4 zd. 1 SchKG). Jeżeli wskutek tego zostanie wydane nowe
zarządzenie, organ niezwłocznie doręcza je stronom postępowania i powiadamia
organ nadzoru (art. 17 ust. 4 zd. 2 SchKG). Przeciwko nowemu zarządzeniu może
zostać wniesiona skarga egzekucyjna, przy czym termin na jej wniesienie zaczyna
swój bieg od nowa323. Samokontrola nie jest uzależniona od żadnych szczególnych
przesłanek: Urząd egzekucyjny może zmienić lub uchylić zarządzenie także wtedy,
gdy uzna on, że jest ono nieprawidłowe, bez konieczności np. przedłożenia mu
nowych dowodów.324
Obok tej możliwości samokontroli przewidzianej w SchKG urząd egzekucyjny może
uchylić lub zmienić zarządzenie jeszcze przed upływem terminu na wniesienie skargi
egzekucyjnej325.
5.
Zasadność
Podstawę wniesienia skargi egzekucyjnej może stanowić naruszenie prawa lub
niestosowność zarządzenia urzędnika egzekucyjnego (art. 17 ust. 1 SchKG).
W nauce wyróżnia się następujące rodzaje uchybień w odniesieniu do zarządzeń
wydawanych na podstawie SchKG326:
1)
2)
3)
naruszenie prawa procesowego, w tym błędne zastosowanie prawa oraz
nieprawidłowe ustalenie stanu faktycznego;
tzw. niestosowność, tj. błędne zastosowanie przyznanego organowi uznania;
odmowę udzielenia ochrony prawnej lub zwłokę w jej udzieleniu.
Kwalifikowanym naruszeniem prawa jest nieważność zarządzenia (patrz pkt
D.II.3.a)327.
W drodze skargi egzekucyjnej możliwe jest podnoszenie jedynie naruszeń prawa
procesowego 328 , albowiem tylko te przepisy są stosowane przez urzędy
egzekucyjne 329 ; kwestie materialnoprawne badane są jedynie wyjątkowo, jeżeli
dotyczą one podstaw postępowania egzekucyjnego, np. badanie zdolności prawnej
lub zdolności do czynności prawnych w celu ustalenia zdolności procesowej
i zdolności do czynności procesowych, miejsca zamieszkania330.
323
Meier s. 48.
Meier s. 47.
325
BG 25.1.1971, BGE 97 III 3 (5); 12.10.1977, BGE 103 II 31 (34).
326
Meier s. 40; Kren Kostkiewicz nb. 166.
327
Lorandi AJP 2007, 433 (437).
328
Patrz np. BG 5.3.2002, 7B.11/2002, www.bger.ch.
329
Lorandi AJP 2007, 433 (438).
330
Kren Kostkiewicz nr. 167.
324
70
6.
Postępowanie przed kantonalnymi organami nadzoru
a.
Kwestie ogólne
Skarga egzekucyjna przeciwko zarządzeniom urzędnika egzekucyjnego jest
wnoszona do organu nadzoru (art. 17 ust. 1 SchKG). W kantonach, w których
powołano organy nadzoru niższego szczebla (patrz pkt D.II.3.a), skarga jest
wnoszona do tego organu. Miejscowo właściwy jest organ nadzoru, w którego okręgu
urząd egzekucyjny, który wydał zaskarżone zarządzenie, ma swoją siedzibę331.
Urząd egzekucyjny, który wydał zaskarżone zarządzenie, ma szczególną pozycję
w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi egzekucyjnej332. Ma on wprawdzie
możliwość zajęcia stanowiska wobec skargi oraz jest mu doręczane rozstrzygnięcie
organu nadzoru, niemniej nie dochodzi on, co do zasady, w tym postępowaniu
swoich praw. Tym samym, zdaniem Meiera, z wyłączeniem sytuacji, w której urząd
egzekucyjny jest wyjątkowo uprawniony do wniesienia skargi (patrz pkt 3.b powyżej),
nie należy określać go jako strony postępowania. Celem jego udziału
w postępowaniu jest ułatwienie organowi nadzoru – przez zajęcie stanowiska wobec
skargi – wydania rozstrzygnięcia.
Kognicja kantonalnych organów nadzoru w postępowaniu wywołanym wniesieniem
skargi egzekucyjnej jest nieograniczona, tj. zarządzenie podlega kompletnej kontroli
pod względem faktycznym i prawnym333. Jeżeli skarga jest niedopuszczalna, organ
nadzoru wydaje rozstrzygnięcie procesowe o jej odrzuceniu (verba legis
nierozpatrzeniu); w przeciwnym wypadku zapada rozstrzygnięcie merytoryczne 334 .
Jeżeli skarga jest uzasadniona, wówczas organ, do którego została ona skierowana,
rozstrzyga o uchyleniu lub usunięciu błędów (verba legis poprawieniu) zaskarżonej
czynności albo nakazuje podjęcie czynności, których dokonania urząd
bezpodstawnie odmówił lub których dokonanie zostało opóźnione (art. 21 SchKG).
Tym samym rozstrzygnięcie w przedmiocie skargi egzekucyjnej może mieć charakter
kasatoryjny lub reformatoryjny 335 . Rozstrzygnięcie organu nadzoru podlega
uzasadnieniu i jest doręczane stronom postępowania, urzędowi egzekucyjnemu,
którego działania ono dotyczy, i ewentualnie dalszym uczestnikom postępowania
z pouczeniem o środkach zaskarżenia (art. 20a ust. 2 pkt 4 SchKG). Uzasadnienie
musi być na tyle wyczerpujące, aby strony mogły dokonać oceny celowości
wniesienia środka zaskarżenia336.
Ponadto skarga egzekucyjna może prowadzić do uchylenia nieważnych zarządzeń
(patrz pkt D.II.3.a lub zastosowania środków dyscyplinarnych (patrz pkt D.IV.1).
331
Meier s. 102.
Do końca akapitu za Meier s. 80.
333
334
335
336
Spühler nb. 121.
332
71
72
W kantonach, w których powołano organy nadzoru niższego szczebla (patrz pkt
D.II.3.a), rozstrzygnięcie organu nadzoru niższego szczebla podlega zaskarżeniu do
organu nadzoru wyższego szczebla w terminie 10 dni od dnia jego doręczenia
(art. 18 ust. 1 SchKG). Skarga wnoszona przeciwko rozstrzygnięciu organu nadzoru
niższego szczebla z powodu odmowy udzielenia ochrony prawnej lub zwłoki w jej
udzieleniu nie jest ograniczona żadnym terminem (art. 18 ust. 2 SchKG).
Postępowanie przed kantonalnymi organami nadzoru jest, co do zasady,
uregulowane w przepisach kantonalnych (art. 20a ust. 3 SchKG). SchKG reguluje
jedynie wybrane kwestie, w tym zasady postępowania. Zgodnie z SchKG organ
nadzoru ustala stan faktyczny z urzędu (art. 20a ust. 2 pkt 1 SchKG) oraz dokonuje
swobodnej oceny dowodów (art. 20a ust. 2 pkt 2 zd. 1 SchKG). Z zastrzeżeniem
art. 22 SchKG dotyczącego nieważnych zarządzeń (patrz pkt D.II.3.a) organ nie
może orzekać ultra petitio (zasada dyspozycji stron – art. 20a ust. 2 pkt 2 zd. 2
SchKG). SchKG nie przewiduje terminu na rozpoznanie skargi egzekucyjnej.
W związku z powyższym regulacji w prawie kantonalnym podlegają337:
1) forma skargi egzekucyjnej,
2) przebieg postępowania,
3) kwestia, czy w postępowaniu wywołanym skargą egzekucyjną
przeprowadzana rozprawa,
4) środki dowodowe.
jest
Powyższe kwestie były zazwyczaj uregulowane w drodze odesłania do przepisów
innych kodeksów postępowań. W większości kantonów zastosowanie znajdowały
przepisy miejscowych kodeksów postępowania cywilnego 338 . Jedynie w kantonie
Glarus odpowiednie zastosowanie znajdowały przepisy o postępowaniu
administracyjnym 339 . Wraz z wejściem w życie ZPO kantonalne kodeksy
postępowania cywilnego utraciły moc (patrz pkt A.I.1). Część kantonów odsyła w tym
zakresie do przepisów Szwajcarskiego ZPO (np. Glarus, Jura, Lucerna, Schwyz,
Zurych) albo do kantonalnych przepisów o postępowaniu administracyjnym (np.
Berno, Genewa, Gryzonia, Sankt Gallen), natomiast w części kantonów brak
odpowiedniego odesłania, a w praktyce zastosowanie znajdują przepisy
Szwajcarskiego ZPO (np. Fryburg, Turgowia)340. W związku z powyższym w nauce
postulowane jest ujednolicenie postępowania wywołanego wniesieniem skargi
egzekucyjnej341.
Przykładowo, kanton Zurych przewiduje m.in. następujące regulacje postępowania
w przedmiocie skargi egzekucyjnej342:
337
Meier s. 61 i n. oraz s. 122.
Meier s. 62.
339
Meier s. 62.
340
Jent-Sørensen BlSchK 2013, 89 (93 i n.).
341
Jent-Sørensen BlSchK 2013, 89 (110).
342
§ 18 EG SchKG Zurych w zw. z art. 83 i n. Gesetz über die Gerichts- und Behördenorganisation im
Zivil- und Strafprozess des Kantons Zürich (Ustawa o ustroju sądów i administracji w postępowaniu
cywilnym i karnym kantonu Zurych, GOG Zurych).
338
– skarga egzekucyjna jest wnoszona w formie pisemnej i musi zawierać żądanie
i jego uzasadnienie;
– skarga jest doręczana urzędowi, który wydał zaskarżone zarządzenie, oraz innym
stronom postępowania w celu zajęcia stanowiska;
– subsydiarne zastosowanie znajdują przepisy ZPO, w szczególności przepisy
o postępowaniu dowodowym.
b.
Koszty
Postępowanie przed kantonalnymi organami nadzoru nie podlega opłatom, jeżeli
jednak strona prowadzi postępowanie w złej wierze lub umyślnie bez potrzeby, może
na nią zostać nałożona grzywna w wysokości do 1500 franków szwajcarskich oraz
obowiązek uiszczenia opłat i wydatków (art. 20a ust. 2 pkt 5 SchKG). Zła wiary lub
umyślne prowadzenie postępowania bez potrzeby ma miejsce np. wtedy, gdy skarga
została złożona mimo braku konkretnej potrzeby uzyskania ochrony prawnej, jedynie
w celu przedłużenia postępowania 343 . Brak opłat oznacza, że organy kantonalne
ponoszą koszty postępowania, w tym ewentualnego postępowania dowodowego, z
kasy kantonu344.
Rozstrzygnięcie o nałożeniu na stronę kary na podstawie ww. przepisów zapada
dopiero po rozpoznaniu skargi; tym samym niedopuszczalne jest żądanie od
skarżącego zaliczki na poczet kary345.
Ponadto w postępowaniu przed kantonalnymi organami nadzoru nie następuje zwrot
kosztów postępowania między stronami (art. 62 ust. 2 GebV SchKG).
7.
Postępowanie przed Trybunałem Federalnym
a.
Kwestie ogólne
Od rozstrzygnięcia organu nadzoru lub organu nadzoru wyższego szczebla
przysługuje skarga do Trybunału Federalnego (art. 19 SchKG). Zgodnie z art. 72
ust. 2 lit. b BGG właściwym środkiem zaskarżenia jest skarga w sprawach cywilnych,
choć zdaniem niektórych przedstawicieli nauki bardziej odpowiednia byłaby skarga
w sprawach administracyjnych 346 . Powyższy przepis znajduje zastosowanie także
w egzekucji roszczeń publicznoprawnych 347 . W odróżnieniu od większości innych
spraw cywilnych dopuszczalność skargi do Trybunału Federalnego przeciwko
rozstrzygnięciom kantonalnych organów nadzoru w egzekucji roszczeń pieniężnych
jest niezależna od wartości przedmiotu sporu (art. 74 ust. 1 lit. c BGG)348. Skarga nie
343
BG 30.3.2001, BGE 127 III 178 (179).
Meier s. 110.
345
BG 25.10.1999, BGE 125 III 382 (383).
346
Lorandi AJP 2007, 433 (434); Hunkeler/Dieth art. 19 SchKG nb. 2.
347
348
BG 14.11.2011, 5A_334/2011, www.bger.ch.
344
73
74
ma wprawdzie charakteru suspensywnego, ale Trybunał Federalny może na wniosek
strony lub z urzędu zawiesić postępowanie egzekucyjne (art. 103 BGG).
Do wniesienia środka zaskarżenia do Trybunału Federalnego uprawnione są, co do
zasady, tylko te podmioty, które były stroną postępowania przed kantonalnymi
organami nadzoru (art. 76 ust. 1 BGG)349. Wyjątkowo skarga może być wniesiona
przez osobę, która nie miała możliwości udziału w postępowaniu przed organami
kantonalnymi. Termin na jej wniesienie wynosi 10 dni (art. 100 BGG).
W postępowaniu przed Trybunałem Federalnym organ nadzoru, który wydał
zaskarżone zarządzenie, może przedstawić swoje stanowisko. Z reguły do zajęcia
stanowiska jest też zapraszany urząd egzekucyjny, który wydał zaskarżone
zarządzenie w pierwszej instancji350.
Kognicja Trybunału Federalnego w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi
egzekucyjnej jest ograniczona, Trybunał bowiem nie może rozstrzygać
o zastosowaniu środków dyscyplinarnych (patrz pkt D.IV.1), kontrolować
skorzystania przez organ nadzoru z przysługującego mu uznania, chyba że organ
dopuścił się nadużycia uznania lub samowoli 351 , ani udzielać wskazówek
kantonalnym organom nadzoru352. W postępowaniu przed Trybunałem Federalnym
podnoszenie nowych okoliczności i zgłaszanie nowych dowodów jest ograniczone,
są one bowiem dopuszczalne tylko wtedy, gdy celowość ich zgłoszenia wynikła
dopiero wskutek rozstrzygnięcia organu nadzoru (art. 99 ust. 1 BGG). Bez wyjątku
niedopuszczalne jest zgłaszanie nowych żądań (art. 99 ust. 2 BGG).
b.
Koszty
Postępowanie przed Trybunałem Federalnym nie jest – w odróżnieniu od
postępowania przez organami kantonalnymi – bezpłatne. W nauce krytykowane jest
połączenie
bezpłatnego
postępowania
przed
organami
kantonalnymi
353
i „pełnopłatnego” postępowania przed Trybunałem Federalnym .
Wysokość opłaty sądowej reguluje Taryfa opłat w postępowaniu przed Trybunałem
Federalnym354. Jest ona określana na podstawie wartości przedmiotu sporu.
Tabela 10. Wysokość opłaty sądowej w postępowaniach przed Trybunałem
Federalnym
Wartość przedmiotu sporu (we frankach szwajcarskich)
349
Opłata (we
frankach
BG 9.8.1988, BGE 114 III 78 (82).
Meier s. 121; Lorandi AJP 2007, 433 (445 i n.).
351
352
BG 26.8.2003, BGE 129 III 556 (559).
353
354
Tarif für die Gerichtsgebühren im Verfahren vor dem Bundesgericht z 31 marca 2006 r., AS 2006,
2007, ze zm.
350
75
szwajcarskich)
powyżej
powyżej
powyżej
powyżej
powyżej
powyżej
powyżej
powyżej
powyżej
10 000
20 000
50 000
100 000
200 000
500 000
1 000 000
5 000 000
10 000 000
do
do
do
do
do
do
do
do
do
10 000
20 000
50 000
100 000
200 000
500 000
1 000 000
5 000 000
10 000 000
200–5000
500–5000
1000–5000
1500–5000
2000–8000
3000–12 000
5000–20 000
7000–40 000
10 000–60 000
20 000–100 000
Skarżący jest zobowiązany do uiszczenia zaliczki na poczet kosztów postępowania
(art. 62 ust. 1 BGG). Także w postępowaniu przez Trybunałem Federalnym możliwe
jest uzyskanie zwolnienia od kosztów (patrz pkt F.III.4).
Ostatecznie koszty postępowania ponosi, co do zasady, strona przegrywająca
(art. 66 BGG). W postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi przeciwko
kantonalnym rozstrzygnięciom dotyczącym skargi egzekucyjnej nie znajdują
zastosowania art. 67 i 68 BGG dotyczące rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
w niższych instancjach; koszty postępowań przez organami kantonalnymi nie są
rozliczane przez Trybunał Federalny355.
355

Wybrane zagadnienia z zakresu postępowania egzekucyjnego w

Transkrypt

Podobne dokumenty

D - Sąd Okręgowy w Łodzi

Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Sławnie Kancelaria

Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Wodzisławiu Śląskim

DRZEWO Ćwiczenie na polepszenie równowagi i koncentracji, a

12) Szuber – Bednarz Ewa_Wybrane problemy organizacji

Pozew o zwolnienie od egzekucji z wnioskiem o zabezpieczenie