Emigracja do zagłębia Ruhry

Polska Warmia
Polnisches Ermland
Emigracja do zagłębia Ruhry
Kiedy w latach 70. XIX wieku rozwój przemysłowy zagłębia Ruhry nabierał coraz
większego tempa, zapotrzebowania na siłę roboczą juŜ nie moŜna było pokryć z
bliŜszej okolicy. Kopalnie próbowały róŜnymi sposobami werbować robotników na
wschodzie, jak na przykład kopalnia Hibernia w Gelsenkirchen wystosowując list do
karczmarzy w Prusach Wschodnich:
Ściśle poufne! Prosimy Panów karczmarzy starać się, by jak najwięcej robotników
poniŜej 26 roku Ŝycia, moŜliwie nieŜonatych, przeprowadziło się tu. Za kaŜdego
przybywającego z Państwa miejscowości płacimy Państwu MK. 3.
Psychologicznie przemyślane było skierowane do Mazurów wezwanie kopalni
Viktoria w Castrop-Rauxel:
Mazurzy! W ziemi nadreńskiej, wśród pól, łąk i lasów, które stanowią warunki
dobrego powietrza, leŜy, całkiem jak wioska mazurska, oddalona od gorączkowego
pośpiechu dzielnic przemysłowych Westfalii, urokliwa, zupełnie nowo wzniesiona
kolonia kopalni Viktoria koło Rauxel. Kolonia ta składa się dotychczas z ponad 40
domów i zostanie rozbudowana do 65 domów. W kaŜdym domu znajdują się tylko
cztery mieszkania, dwa na piętrze, dwa na parterze. Do kaŜdego mieszkania naleŜą
około 3 – 4 pokoje. Sufity mają wysokość 3 m, długość wzgl. szerokość podłogi
wynosi 3 m. Do kaŜdego mieszkania naleŜy bardzo dobra i sucha piwnica, tak Ŝe
magazynowane owoce, ziemniaki itd. będą tam bardzo dobrze przechowywać się.
Poza tym naleŜy do tego przestronny chlew, gdzie kaŜdy moŜe hodować swoją
świnię, swoją kozę lub swoje kury.
Perspektywa lepszego Ŝycia na zachodzie wywołała w końcu XIX wieku masową
emigrację z Poznania, Prus Zachodnich i Wschodnich, Śląska oraz będącej pod
rosyjskim panowaniem Polski Kongresowej do westfalskiego zagłębia węglowego.
Mazurzy i Polscy Warmiacy stali się częścią zwanych „Ruhrpolen (Polacy w zagłębiu
Ruhry)” słowiańskich grup imigrantów. Miejscowa ludność nie potrafiła rozróŜniać
pomiędzy pojedynczymi grupami językowymi przybyszów i podsumowała ich dla
prostoty pod pojęciem „Polacy”. Stanowiło to w szczególności dla Mazurów obrazę,
poniewaŜ z powodu ich konfesji i historycznej tradycji jako obywatele Księstwa i
potem Królestwa Prus (skąd wzięły się mocne więzi emocjonalne z panującym rodem
Hohenzollernów) przykładali do swojej odrębności od Polaków skrajnie wielką wagę.
Samych siebie nazywali „Altpreußen (Staroprusacy)” i uŜywali mającego neutralną
konotację słowa „Polak” jako przezwiska, za które uwaŜa się je w języku niemieckim
w ortograficznej formie „Polack” jeszcze dziś.
Po pierwszej wojnie światowej wielka część napływowych z Prus Zachodnich,
Poznania i Polski Kongresowej Polaków powróciła do nowo powstałego państwa
polskiego albo przeprowadziła się do północno-francuskich zagłębi węglowych. Zaś
większość Mazurów i Polskich Warmiaków pozostała w zagłębiu Ruhry, gdzie ulegli
praktycznie zupełnej asymilacji. Dynamika wówczas powszechnie przebiegających
procesów asymilacyjnych polskiej ludności w zagłębiu wyraŜała się w licznych
wnioskach o zmianę słowiańskich nazwisk na niemieckie. Było to z reguły związane z
procesem kolektywnego wyparcia, co spowodowało, Ŝe świadomość własnego
pochodzenia zanikała w ciągu niemal jednego pokolenia. Jako dowody skutecznej
germanizacji wnioski o takie zmiany nazwisk były ze strony władzy mile widziane.
Tak w 1901 r. pruski minister spraw wewnętrznych skierował list do prezydenta
rejencji Münster:
Emigracja do zagłębia Ruhry / strona 1 z 2
Polska Warmia
Polnisches Ermland
Przypuszczam, Ŝe tego rodzaju zmiany nazwisk, które sprzyjają połączeniu
elementu polskiego z niemieckim, spotkają ze strony urzędów wszelkie poparcie i
ułatwienie...
Najprostszym sposobem zmiany nazwiska była zmiana jego pisowni, przy czym
nowe nazwisko było z reguły nadal bez trudności rozpoznawalne jako słowiańskie:
Balcerewicz Balzerewitz Baudisz Baudisch
Szymanski Schimanski
Frydecki Friedetzki
Janecki Janetzki
Toczek Totzek
Kozakiewicz Kozakewitz Markiewicz Markewitz
Mlynarek Mynarek
Mojzysz Meusisch
Piszczolka Pizolka
Przygoda Prygoda
Rozewicz Rosewitz
Senczek Senzek
Strzelec Strelec
Femec Femes
Zombecki Sombetzki
Majchrzak Maischak
Właściwym motywem takiego typu zmian nie tyle była pewna świadomość
narodowościowa, ile ogólne trudności w codziennym Ŝyciu, w szczególności w
kontaktach z urzędami, gdzie nazwiska były notorycznie błędnie pisane i wciąŜ
trzeba było je literować.
Najczęściej zastępowano słowiańskie przez podobnie brzmiące niemieckie nazwisko:
Grzeskowiak Grote
Kricanofski Krieger
Majchrzak Mertens
Nowakowski Nolte
Schimanski Schmidt
Smolinski Schiller
Gurniaczyk Gutrecht
Przybylski Preißner
Korytkowski Korth
Golusinski Golder
Grzesiak Gretz
Targowski Taringer
Maciejezyk Molibach
Wojciechowski Wöhring Zurawski Zurner
Czasem tłumaczono nazwisko tworząc w ten sposób jego niemiecki odpowiednik:
Pawlowski Prusinowski
Czerwinski Owsianowski Havermann
Paulsen
Preußmann
Rothardt
Często spotykany szablon polegał na zachowaniu rdzenia starego nazwiska, do
którego przyczepiano czysto niemiecką końcówkę jak -hof, -berg, -feld, -bach, -mann
itd.:
Drozdzinski Droberg
Jerzewski Jetzfeld
Kostrzewa Kostberg
Lawicki Landsfeld
Maciejak Matthöfer
Poniowski Ponhöfer
Jankowski Jankenberg
Radajewski Ramberg
Ratajczak Ratfeld
Solarczyk Solberg
Gizelski Gisberg
Kurzawski Kurzbach
Pawlicki Pahlmann
Mikolajczak Milchherr
Sombetzki Sonnberger
Koperski Kopmann
Dombrowski Dombrück Jozwiak Jönfeld
Majchrzak Maischatz
Rajski Reimann
Strebielinski Strebinger
Regelski Reckmann
Grzondziel Grundmann Jesewski Jehöver
Informacje dotyczące zmiany nazwisk wybrano z: W. Burghard, Namensänderungen slawischer Familiennamen im Ruhrgebiet
w: Festschrift für Karl Bischoff zum 70. Geburtstag, Köln 1975
Emigracja do zagłębia Ruhry / strona 2 z 2