Rodzic w roli mediatora

Sabina Zalewska
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Rodzic w roli mediatora
Rodziny nie są tworami demokratycznymi. Każda ma ustalone zasady podejmowania
decyzji, w każdej obowiązują reguły dotyczące podziału władzy, praw i przywilejów,
obowiązków i ról przypisanych poszczególnym członkom rodziny. Są także układem
dynamicznym. Zmieniają się i podlegają wielorakim procesom. W nich dokonują się
różnorakie interakcje i rozwijają konflikty. Czy rodzic może w nich stać się mediatorem? Czy
pełnienie takiej roli przez niego jest możliwe?
O konflikcie
Co to jest konflikt? Jest to napięcie wywołane sprzecznością celów dwóch lub więcej
osób, sytuacja zagrożenia interesów partnerów, która powoduje działania w ich obronie.
Waller wyróżnia konflikty:1

konflikt integrujący – przedmiot sporu dotyczy konkretnych faktów, zadawane ciosy
nigdy nie urażają godności drugiej osoby. Zaangażowanie w rozwiązanie konfliktu
jest wzajemne i aktywne. Komunikacja jest jasna i przejrzysta. Wynikiem tych
konfliktów jest całkowite oczyszczenie, wzrost poczucia bliskości, zaufanie,
wybaczenie;

konflikt dezintegrujący – dotyczy przypuszczeń, domysłów. Partnerzy ranią się
nawzajem, nie są szczerzy. Zaangażowanie w konflikt często nie jest dwustronne.
Konflikt ten budzi napięcie, rozdrażnienie, poczucie bezsilności. W ich wyniku ludzie
oddalają się od siebie z poczuciem krzywdy, żalu, lęku. Czują się niezrozumiani.
Częstotliwość występowania konfliktów oraz zakres i sposób ich rozwiązywania ma
wpływ na poczucie szczęścia w rodzinie. Konflikty występują rzadziej w rodzinach
szczęśliwych, nie są one ostre a ich rozwiązywanie przyczynia się do psychicznej integracji
rodziny. Natomiast w rodzinach, które określają się jako nieszczęśliwe, konflikty występują
1
K. Balawajder, Komunikacja, konflikty, negocjacje w organizacji, Katowice 1998, s. 83.
1
często i działają destrukcyjnie. Mogą w takiej rodzinie występować tzw. konflikty
autystyczne (tzn. bez wyraźnych przyczyn) lub dotyczące istotnych sfer życia.2
Szczególnie negatywny wpływ na rodzinę mają konflikty nie rozwiązane lub tylko
załagodzone. W takich przypadkach mogą zanikać pozytywne uczucia łączące rodzinę,
prowadząc nawet do wystąpienia wzajemnej wrogości. Częste konflikty w rodzinie wywołują
nieprawidłowe postawy wychowawcze. Nieprawidłowe postawy rodzicielskie nie pozwalają
zaspokajać podstawowych potrzeb psychicznych, a także w stosunkach między rodzicami,
gdy któreś z nich nie podziela takiej postawy, stają się źródłem licznych nieporozumień.
Powodują one napięcia i konflikty wśród wszystkich członków rodziny.
Rozwój postaw rodzicielskich wymaga więc umiejętności emocjonalnego angażowania
się w sprawy
innych oraz autentyczności i otwartości w relacjach z innymi. Jest to
umiejętność unikania w kontaktach z dziećmi fałszu, zakłamania, pozorów. Stopień
wiarygodności rodziców staje się wyższy, jeśli posiadają oni zdolność wyrażania ciepła i
życzliwości wobec dziecka. Konflikty powstające między rodzicami a dziećmi oraz ich
rozwiązywanie mają istotne znaczenie. Podkreślanie przewagi starszych nad dziećmi może
stać się powodem zaburzeń w dalszym rozwoju dziecka. Konflikty jakie wówczas powstają są
bardzo obciążające dla psychiki dziecka.3
W wieku szkolnym konflikty dotyczą przede wszystkim:
- swobodnego spędzania czasu,
- zdobycia wartościowych w oczach dziecka przedmiotów,
- zdobycia i doboru kolegów,
- konieczności dokonywania samodzielnych wyborów.
Na konflikty w rodzinie dziecko może reagować obojętnością uczuciową albo postawą
lękową czy lękowo – agresywną. Konflikty rodzinne mogą zakłócać prawidłowy rozwój
osobowości. Objawy zaburzeń mogą zachodzić w różnych sferach i o różnych natężeniach.
Najczęstsze objawy to:4
- nadpobudliwość w reakcjach na bodźce,
- obojętność uczuciowa, która może być połączona z postawą lękową lub agresywną.
Może dojść również do zaburzeń w sferze poznawczej i społecznej np.: braku zaufania,
trudności we współżyciu z otoczeniem, braku zdolności kochania, zaburzenia strony
2
M. Ryś, Konflikty w rodzinie. Niszczą czy budują?, Warszawa 1994, s. 19-21; por. także: Z. Nęcki,
Komunikacja międzyludzka, Kraków 1996.
3
J. Rumph, Krzyczeć, bić, niszczyć. Agresja u dzieci w wieku do 13 lat, Gdańsk 2003, s. 38-42.
4
J. Lewis Herman, Przemoc. Uraz psychiczny i powrót do równowagi, Gdańsk 2007, s. 30-33.
2
moralnej, pogardy i lekceważenia norm społecznych, chuligaństwa, wandalizmu, znęcania się
nad słabszymi.
Stałe konflikty mogą się odbijać na nauce dziecka. Może ono mieć trudności w skupieniu
uwagi, w zapamiętywaniu. Napięcia emocjonalne u dziecka mogą wywołać jego drażliwość,
złe przyjmowanie uwag od nauczycieli, wagarowanie. Destrukcyjność konfliktów zależy od
odporności psychicznej dziecka. Jest to także związane z wiekiem dziecka.5
Brak rozwiązywania konfliktów w rodzinie może wpływać na podważenie zaufania do
matki czy ojca. Może to odgrywać ogromną rolę w przyszłym nastawieniu do świata i do
ludzi, a także może prowadzić do osłabienia więzi rodzinnych. Długotrwałe nie
rozwiązywane sytuacje konfliktowe mogą wywołać stan „wyuczonej bezradności”, utratę
zaufania do innych i do siebie.
Charakterystycznym typem konfliktów w stosunku rodzice – dziecko jest konflikt
pokoleń. U jego podstaw leży nieakceptowanie przez dorosłych dorosłości u młodzieży. Jest
on wynikiem obustronnego braku konsekwencji. Młodzież czuje się często niezrozumiana i
osamotniona.
Negatywne skutki konfliktów występują szczególnie w przypadkach, gdy członkowie
rodziny ciągle powracają do podjętych decyzji i rozwiązanych już problemów, nie przyjmują
możliwości zmiany swoich zachowań, wymagając tego jedynie od innych, działając na
zasadzie ciągłego przeciwstawiania się.
Konflikty w rodzinie bardzo często prowadzą do przemocy. Przemoc w rodzinie to
zamierzone, wykorzystujące przewagę sił działanie przeciw członkowi rodziny, naruszające
prawa i dobra osobiste, powodujące cierpienie i szkody. Przemoc w rodzinie charakteryzuje
się tym, że:6
1. Jest intencjonalna. Przemoc jest zamierzonym działaniem człowieka i ma na celu
kontrolowanie i podporządkowanie ofiary.
2. Siły są nierówne. W relacji jedna ze stron ma przewagę nad drugą. Ofiara jest słabsza, a
sprawca silniejszy.
3. Narusza prawa i dobra osobiste. Sprawca wykorzystuje przewagę siły narusza
podstawowe prawa ofiary (np. prawo do nietykalności fizycznej, godności, szacunku
itd.).
5
6
J. Rumph, dz. cyt., s. 15-17.
J. Lewis Herman, dz. cyt., s. 27-29.
3
4. Powoduje cierpienie i ból. Sprawca naraża zdrowie i życie ofiary na poważne szkody.
Doświadczanie bólu i cierpienia sprawia, że ofiara ma mniejszą zdolność do
samoobrony.
Przyczyny stosowania przemocy w rodzinie są bardzo różne. Mogą one tkwić w
samych dzieciach, np. dzieci niechciane, upośledzone, trudne, przewlekle chore czy kalekie.
Bardziej powszechne są jednak przyczyny tkwiące w rodzicach.
Właściwe rozwiązywanie konfliktów wymaga odpowiedniej postawy wobec siebie i
drugiego człowieka – postawy szacunku, życzliwości i współdziałania. W poszukiwaniu
możliwości rozwiązań warto skupić się na wspólnych interesach, a nie na różnicach
stanowisk. Jeśli całkowite porozumienie nie jest możliwe, trzeba szukać porozumień
częściowych. Aby konflikty były rozwiązywane w sposób integrujący koniczne jest przyjęcie
określonych zasad:7

Traktowanie uczestników konfliktu jako osób równych sobie.

Poszanowanie godności człowieka.

Przekazywanie własnych uczuć i emocji wywołanych przez problem.

Wskazywanie na konkretne fakty.

Autentyczne poszukiwanie rozwiązań.

Przebaczenie.

Wypełnienie postanowień.
Każda rodzina powinna posiąść umiejętność korzystnego rozwiązywania konfliktów
poprzez otwarte, szczere wyrażanie własnych uczuć i emocji, omawianie problemów.
Otwartość, szczerość, poszanowanie odmiennego zdania każdego członka rodziny, szacunek
dla jego odmienności psychicznej oraz stała komunikacja całej rodziny przeciwdziała
konfliktom i służy budowaniu więzi.
Formy rozwiązywania konfliktów:

Separacja – najprostszy lecz wcale nie najlepszy sposób rozwiązywania konfliktów.
Dochodzi do nie wskutek braku możliwości osiągnięcia jakiegoś porozumienia w
sprawach spornych oraz konieczności przerwania kontaktu ze względu na coraz
dotkliwsze szkody czynione sobie wzajemnie przez partnerów.

Uległość – dominacja – gdy jeden z uczestników konfliktu jest silniejszy potrafi
narzucić swoje rozwiązanie drugiemu.
7
M. Ryś, dz. cyt., s. 9-11.
4

Kompromis – gdy spotykają się równi sobie siłą, daje częściową satysfakcję obu
stronom i na jakiś czas zapobiega wymianie negatywnych oddziaływań.

Od negatywnych do pozytywnych oddziaływań – punktem zwrotnym, pomagającym
w zmianie interakcji, jest „gest pojednania”. Jeśli partner podejmie go, przerywa
spiralę negatywnych oddziaływań. Sam gest nie wystarcza. Potrzebna jest gotowość
do zajmowania się sprawą sporną połączona ze stwarzaniem również partnerowi
realizacji jego pragnień.

Strukturalna poprawa – najlepszy z możliwych sposobów rozwiązywania konfliktów.
Warunkiem osiągnięcia go jest umiejętność efektywnej komunikacji między stronami.
Ujawnia się prawdziwe stanowiska obu stron, doświadczane emocje są dokładnie
wyrażane, sprawy istotne oddzielone są od rzekomych, strony lepiej się poznają.
Wzrasta zaufanie, chętniej porusza się sprawy drażliwe.
O mediacjach
W Polsce mało jest publikacji z zakresu mediacji rodzinnych, które praktykom
podpowiadałyby, jak prowadzić skuteczne interwencje tego rodzaju. I choć rozwój
specjalności mediatora rodzinnego w naszym kraju wydaje się być kwestią czasu, to na dzień
dzisiejszy istnieje poważna luka informacyjna w zakresie prezentowania wiedzy i
doświadczeń na temat specyfiki mediacji rodzinnych, modeli pracy, sposobów prowadzenia
sesji mediacyjnych, szczegółowych technik interwencji, oceny gotowości stron przystąpienia
do mediacji i wielu innych przydatnych wiadomości warsztatowych.
Przez mediację najczęściej rozumie się pośredniczenie w sporze, mające na celu
pomoc (dwóm lub więcej) stronom w osiągnięciu wspólnego porozumienia.8 Bardziej
precyzyjna, zawierająca więcej szczegółów, jest definicja podana przez Christophera W.
Moore'a. Autor ten stwierdza, że mediacja jest interwencją w toczące się negocjacje lub
konflikt, podjętą przez akceptowaną trzecią stronę, która nie ma autorytatywnej władzy
pozwalającej na podjęcie decyzji rozstrzygającej spór lecz pomaga stronom w dobrowolnym
osiąganiu przez nie wzajemnie akceptowanego porozumienia w kwestiach spornych. 9 W
świetle tej definicji jasno jest określona rola mediatora jako osoby niezaangażowanej
bezpośrednio w spór, bezstronnej, biegłej w warsztacie kierowania konfliktem, lecz nie
8
D.G. Pruitt, K. Kressel, The mediation of social conflict: An introduction, “Journal of
Social Issues” 1985, nr 2, s. 8-9; por. także: J.A. Jr. Wall, A. Lynn, Mediation. A current review, “Journal of
Conflict Resolution” 1993, nr. 1, s. 170-174.
9
Ch.W. Moore, The mediation process. Practical strategies for resolving conflict, San Francisco 1996, s. 15.
5
ingerującej w sam przedmiot umów. To strony mają podjąć wzajemne zobowiązania i być
odpowiedzialne za ich dotrzymanie. Do zadań mediatora należy natomiast: ułatwianie
komunikacji, pomoc w uświadamianiu praw każdej ze stron konfliktu, dostarczanie technik
pomocnych podczas rozwiązywania sporu, formalne przewodniczenie sesjom, edukacja,
eksploracja problemu, sprawdzanie realności propozycji, poszerzanie źródeł informacji
poprzez kontakt z ekspertami, inicjowanie i kierowanie negocjacjami. Otóż, jak podkreśla
Moore10 mediator jest niezależną trzecią stroną, która nie ma autorytatywnej władzy,
pozwalającej na podjęcie decyzji rozstrzygającej spór.
Zastanówmy się jeszcze nad rozumowaniem potencjalnego klienta, który chciałby
skorzystać z mediacji. Czego on się spodziewa po mediatorze? Z punktu widzenia klienta
mediacja ma doprowadzić do ugody, co najczęściej, przynajmniej we wstępnej fazie pracy,
oznacza pokusę, aby zawrzeć korzystne dla siebie porozumienie, szukając sprzymierzeńca w
mediatorze i oczekując jego pomocnej roli w doprowadzeniu do zmiany stanowiska strony
przeciwnej. Naturalną w tej sytuacji wydaje się chęć wciągnięcia mediatora w koalicję i
zwrócenia jego uwagi nie na przyszłość, lecz na przeszłość kryjącą odpowiedzi na pytania o
sprawiedliwość jak np. - kto tu jest pokrzywdzony, kto zaczął i kto zatem powinien coś
zmienić w swoim postępowaniu. Z tego też względu, nawet jeśli na początku mediacji klient
usłyszy od mediatora, na czym ma polegać jego rola to i tak w praktyce spodziewa się
wsparcia własnego stanowiska, gdyż wydaje się ono być według niego lepiej uzasadnione i
bardziej sprawiedliwe. Mówiąc krótko, w mediacjach rodzinnych należy się spodziewać
trudności i zakłóceń, z którymi mediator będzie musiał sobie poradzić przy pomocy swojego
warsztatu pracy i doświadczenia.11
Proces mediacji jest procedurą posiadającą swoją strukturę, pozwalającą na
prowadzenie sporu według pewnego, sprawdzonego w praktyce schematu postępowania. Nie
jest to jednak proces łatwy do pokierowania. W przypadku sporów rodzinnych trudności
wynikają nie tylko z charakteru problemu, głębokości konfliktu czy naturalnej skłonności
zwaśnionych stron do kierowania uwagi w przeszłość kryjącą źródła konfliktu. Ludzie
pozostający ze sobą przez długi czas w bliskich związkach intymnych mają spore kłopoty w
funkcjonowaniu zadaniowym i koncentracji uwagi na rozwiązaniu sporu. Siłą rzeczy
pojawiają się liczne przeszkody w postaci pewnych utartych przekonań na temat partnera,
uproszczonego i tendencyjnego spostrzegania, myślenia, czemu towarzyszą najczęściej silne
10
Tamże.
H. Przybyła-Basista, Proces mediacji rodzinnych – od teorii do praktyki,
http://www.smr.org.pl/pdf/med_21.pdf przeglądane dnia 12.11.2012
11
6
emocje. Stanowią one bazę dla konkurencyjnych motywów przeciwdziałających skupieniu na
rzeczowej rozmowie nawet wówczas, gdy dana osoba deklaruje chęć rozwiązania konfliktu.12
Schemat postępowania mediacyjnego oznacza raczej orientacyjną strategię kroków,
które należy poczynić, aby zwiększyć prawdopodobieństwo osiągnięcia porozumienia, aniżeli
gotową propozycję metodyki pracy. Różni autorzy, analizując strategie postępowania
mediacyjnego, przytaczają różne podziały faz procesu mediacyjnego. Ch. Moore opisuje 12
etapów mediacji, czyli kroków, które mediator powinien zaplanować w swojej pracy:13
1. Nawiązanie kontaktu ze stronami sporu (zainicjowanie wstępnych kontaktów,
budowanie wiarygodności, wyjaśnienie stronom istoty procesu, zmotywowanie stron
do podjęcia mediacji - zwiększenie zaangażowania w procedurę mediacji,
podtrzymywanie kontaktu).
2. Wybór strategii prowadzenia mediacji (pomoc stronom w ocenie różnych sposobów
rozwiązania konfliktu i dokonaniu wyboru potrzebnego im sposobu rozwiązania).
3. Zbieranie i analizowanie podstawowych informacji (gromadzenie i analizowanie
istotnych informacji o osobach uczestniczących w konflikcie, dynamice i istocie
konfliktu; weryfikowanie dokładności danych; minimalizowanie wpływu nieścisłych i
niedostępnych danych).
4. Sporządzenie szczegółowego planu mediacji (ustalenie strategii i wynikających z nich
typowych posunięć, które umożliwią stronom zmierzanie w kierunku porozumienia;
ustalenie
ewentualnych
nietypowych
interwencji
odpowiadających
specyfice
konfliktu).
5. Budowanie zaufania i współpracy (psychologiczne przygotowanie stron do udziału w
negocjacjach na zasadnicze tematy, kierowanie silnymi emocjami stron, sprawdzenie
percepcji i minimalizowanie wpływu stereotypów, budowanie zaufania i uznawania
racji stron, wyjaśnianie, klaryfikacja wypowiedzi).
6. Rozpoczęcie sesji mediacyjnej (otwarcie negocjacji pomiędzy stronami, stworzenie
pozytywnej i otwartej atmosfery, ustalenie podstawowych "reguł gry" i zasad
12
H. Przybył, T. Cybulski, Praktyka mediacji w rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych. Stan
obecny i propozycje zmian, [w:] J. Stanik, (red.), Wybrane obszary praktyki biegłego sądowego psychologa.
Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego nr 1649, Katowice1997, s. 114-117; por, także: H. Przybyła-Basista,
Divorce mediation in Poland, [w:] A. Czerederecka, T. Jaokiewicz-Obydzinska, J. Wójcikiewicz (red.), Forensic
Psychology and Law. Traditional questions and new ideas. Institute of Forensic Research Publishers, Kraków
2000, s. 176-180.
13
Ch.W. Moore, dz. cyt., s. 15; por także: S. Zalewska, Dialog w mediacji małżeńskiej i rodzinnej, [w:] E.
Dąbrowa, D. Jankowska (red.), Pedagogika dialogu. Dialog w teorii i praktyce edukacyjnej, Warszawa 2009, s.
205-207.
7
zachowania, pomoc stronom w wentylacji emocji, nakreślenie obszarów tematycznych
i spraw do dyskusji).
7. Zdefiniowanie spraw i ustalenie planu (ustalenie szerokiego obszaru tematów
interesujących obie strony, uzyskanie zgody stron na podjęcie określonych tematów w
dyskusji, rozstrzygnięcie kolejności omawiania poszczególnych spraw).
8. Odkrywanie ukrytych interesów stron (ustalenie rzeczywistych, proceduralnych i
psychologicznych interesów stron, uświadomienie stronom ich wzajemnych
interesów).
9. Generowanie opcji rozwiązań (rozwijanie świadomości stron dotyczącej potrzeby
tworzenia różnorodnych pomysłów rozwiązań, zmniejszenie przywiązania stron do
swoich stanowisk i jedynych pomysłów rozwiązań, tworzenie rozwiązań przy użyciu
przetargu biorącego pod uwagę stanowiska, jak również interesy stron).
10. Ocena możliwości rozwiązań (przegląd interesów stron; ocena, na ile interesy stron
mogą być zaspokojone w ramach dostępnych możliwości rozwiązań; ocena kosztów i
korzyści płynących z wybrania określonych opcji).
11. Przetarg końcowy (osiąganie porozumienia w drodze negocjacji poprzez stopniowe
zbliżenie stanowisk, przejście do rozwiązań końcowych łączących uzgodnienia
szczegółowe, uzgodnienie proceduralnych środków osiągania porozumienia w
kwestiach merytorycznych, wypracowanie zasad akceptowanych przez obie strony)
12. Osiągnięcie
formalnego
porozumienia
(ustalenie
proceduralnych
kroków
pozwalających na formalizowanie porozumienia, ustalenie procedury pozwalającej na
ocenę i kontrolę zawartego porozumienia, sformalizowanie porozumienia i stworzenie
mechanizmu zapewniającego wprowadzenie go w życie, ustalenie zasad gwarancji).
Opisana procedura pracy, w połączeniu z technicznymi umiejętnościami mediatora,
ułatwia stronom rozmowę o problemach spornych i pozwala na wypracowanie w miarę
możliwości korzystnego i sprawiedliwego porozumienia. Staje się to możliwe dzięki odejściu
od twardych negocjacji pozycyjnych, skoncentrowanych wokół stanowisk, a podjęciu prób
koncentracji uwagi na interesach i potrzebach stron.14 Opisany powyżej schemat
postępowania mediacyjnego jest wykorzystywany w różnego typu sporach, tzn. konfliktach
sąsiedzkich, w społecznościach lokalnych, rodzinnych, konfliktach pomiędzy osobą
poszkodowaną a sprawcą przestępstwa, w konfliktach toczących się w miejscu pracy i wielu
innych. Każda faza procesu mediacyjnego ma swoje cele, zadania i wymaga określonych
14
R.W. Fisher, Dochodząc do tak. Negocjowanie bez poddawania się, Warszawa 1991, s. 31-35.
8
umiejętności ze strony mediatora. Postęp w mediacji będzie zależał od wielu czynników, jak
np.: emocjonalnej gotowości uczestników sporu do posuwania się w kierunku rozwiązania,
warsztatu technik mediatora, umiejętności komunikacyjnych i możliwości koncentrowania się
na zadaniu rzeczowej rozmowy umożliwiającej dążenie do zawarcia porozumienia.15
Kończąc omawianie procedury mediacyjnej warto podkreślić wagę zawierania pisemnych
porozumień, gdyż dostarczają one stronom jednoznacznie brzmiących wniosków. Do takich
umów warto dążyć we wszystkich sprawach konfliktów rodzinnych. Forma pisemna daje
większą jasność, zachęca do wzięcia odpowiedzialności przez podpisujących porozumienie, w
większym stopniu obliguje strony do przestrzegania umowy. Z tych powodów umowa
pisemna jest bardziej pożądana. Poza tym rytuał formalizowania porozumienia ma też pewną
moc psychologiczną w postaci respektu odczuwanego wobec dokumentu, który strony w
trudzie wypracowywały. Umowa ustna często jest bardziej ulotna i obie strony kończąc
mediacje mogą być przekonane o trochę inaczej brzmiącym porozumieniu, które
wypracowały.16
O pomieszaniu ról
Jednym z celów tego artykułu jest nakreślenie różnic pomiędzy pełnieniem roli
rodzica i strony konfliktu, a roli mediatora. Zrozumienie wspomnianych różnic jest ważne,
gdyż rodzice są niejednokrotnie przekonani o tym, że ich działalność w konflikcie ma
charakter mediacyjny. Traktują prowadzone przez siebie działania pojednawcze pomiędzy
stronami w rodzinie jako praktykę mediacyjną, choć w istocie próby doprowadzania do
pojednania mogą odbywać się różnymi drogami i jedną z nich jest mediacja. Czy możliwe jest
stanięcie przez rodzica w roli mediatora? Czy takie postępowanie ma sens? W potocznym
rozumieniu mediacji z pewnością tak. Jednak czy w profesjonalnym? Rodzic, po pierwsze,
jak wynika z wcześniejszych rozważań, staje się stroną konfliktu lub zawiera koalicję z jedną
ze stron. Po drugie, trudno byłoby mu odnaleźć się w procedurze, która wcześniej została
przytoczona.
Zazwyczaj to rodzice są liderami, odpowiadającymi za przywodzenie rodzinie, a
dzieci podążają wyznaczonym przez nich torem. Taki podział ról sprawia, że najmłodsi mają,
15
Tamże.
H. Przybyła-Basista, Proces mediacji rodzinnych – od teorii do praktyki,
http://www.smr.org.pl/pdf/med_21.pdf przeglądane dnia 12.11.2012
16
9
co bardzo istotne, poczucie bezpieczeństwa i stałości. Dziecko, które zbyt wcześnie zostaje
obarczone rolą „dorosłego”, czuje ogromny ciężar, za duży jak na swój wiek; traktowane jako
„mały dorosły”, nie może swobodnie przeżywać dzieciństwa. Kiedy dzieci dorastają,
potrzebują coraz więcej autonomii i oczekują od rodziców, że będą uwzględniać także ich
zdanie i potrzeby. Jednak to rodzice są ostateczną władzą i ośrodkiem decyzyjnym, dopóki
dzieci nie osiągną pełnoletniości.
Oczywiście zawsze będą pojawiać się różnice zdań i wynikające z nich konflikty. To
nieuniknione. Sprzeczne oczekiwania mogą w dorastającym dziecku wywoływać bunt, ale
jeśli rodzic konsekwentnie przestrzega hierarchii i granic w rodzinie, a do tego odczuwa
miłość i szacunek, na pewno weźmie pod uwagę potrzeby dziecka, mimo że ostateczna
decyzja należy do niego.
W takiej sytuacji należy wyjaśnić – cierpliwie i szczerze, ale pewnie, bez poczucia
winy, dlaczego podjęta została właśnie taka decyzja. Nie wszystkie decyzje rodziców
spotykają się ze zrozumieniem, jednak to nie powinno mieć wpływu na ich podejmowanie.
Dziecko nie przestanie nagle kochać rodzica, za to w dorosłym życiu doceni i zrozumie
mądrość rodzinnej hierarchii, podziału ról i wyznaczania granic.
Chociaż hierarchie pokoleniowe w rodzinach są najbardziej popularne i oczywiste,
istnieją także inne typy relacji. Niekiedy są one uzależnione od płci, tak jak w
społeczeństwach patriarchalnych. Tradycyjnie to mężczyźni stali na czele rodziny i
sprawowali w niej władzę, a ojciec odgrywał rolę „głowy rodziny”, autorytetu i żywiciela, ale
też ostatecznego decydenta. Tak naprawdę w takich społeczeństwach rola ojca w rodzinie
często sprowadzała się do wyżej wymienionych powinności. Tradycyjna rola matki to
opiekunka odpowiedzialna za emocjonalną stronę rodziny. Dziś jednak „tradycyjny” model
rodziny ulega zmianie. W wielu rodzinach, zarówno ojcowie, jak i matki zapewniają byt,
pracując zawodowo. I choć kobiety nadal przyjmują na swoje barki większą
odpowiedzialność za codzienne funkcjonowanie rodziny, ojcowie coraz chętniej biorą
aktywny udział w wychowywaniu dzieci i w wykonywaniu obowiązków domowych.
Oznacza to, że matki i ojcowie mogą zajmować różne stanowiska w hierarchii rodziny.
Wszystko zależy od tego, w jakim systemie społecznym żyje dana rodzina lub na jaki podział
obowiązków zdecydują się rodzice.17
17
Hierarchia w rodzinie http://www.egodziecka.pl/Czytelnia/Relacje/Hierarchia-i-role-w-rodzinie.html data
przejrzenia 21.11.2012
10
Biorąc pod uwagę poszczególne funkcje rodziny, warto zastanowić się, jakie role
przypadają poszczególnym jej członkom i czy wszyscy są zadowoleni z obecnego
rozwiązania. Może się zdarzyć na przykład, że najstarsze dziecko podejmuje się pełnienia roli
rodzica w opiece nad młodszym rodzeństwem lub dziadkowie spełniają ważną rolę,
wychowując wnuki, podczas gdy rodzice pracują. Ważne jest, aby nikt nie przymuszał
nikogo siłą do przyjmowania ról, których ten nie chce przyjąć. Warto pomyśleć o tym, kto
jest za co w rodzinie odpowiedzialny i jak obecny układ działa. Niektóre zadania powinny
podlegać negocjacjom, szczególnie jeśli rodzina nie funkcjonuje optymalnie. Starsze dziecko
może nie radzić sobie, gdy obarczamy je zbyt wieloma odpowiedzialnymi zadaniami, na
przykład opieką nad rodzeństwem, za to młodsze dzieci mają prawo odczuwać złość, że brat
czy siostra odgrywają rolę rodziców. Utrzymywanie się takiego stanu może doprowadzić do
zaburzenia relacji między rodzeństwem. Dlatego też rodzice nieustannie powinni przyglądać
się, jak funkcjonuje rodzina, szczególnie w przypadku zmiany ról poszczególnych jej
członków, a w razie nieporozumień, interweniować. Interwencja to jednak nie może być
mediacją. Rodzic nie może pełnić roli mediatora w sposób profesjonalny, ponieważ jest
stroną w konflikcie. Pomieszanie tych ról powoduje, ze mediacja nie spełni swoich zadać.
Dzieje się to dlatego, że rodzic nie jest i nie może być bezstronny wobec konfliktu. Ten
warunek nie może być spełniony, bo nie pozwala mu na to rola jaką pełni – rola rodzica!
Bibliografia:
Balawajder K., Komunikacja, konflikty, negocjacje w organizacji, Katowice 1998.
Fisher R.W., Dochodząc do tak. Negocjowanie bez poddawania się, Warszawa 1991.
Moore Ch.W., The mediation process. Practical strategies for resolving conflict, San
Francisco 1996.
Nęcki Z., Komunikacja międzyludzka, Kraków 1996.
Lewis Herman J., Przemoc. Uraz psychiczny i powrót do równowagi, Gdańsk 2007.
Pruitt D.G., Kressel K., The mediation of social conflict: An introduction, “Journal of
Social Issues” 1985, nr 2, s. 1-10;
Przybył H., T. Cybulski, Praktyka mediacji w rodzinnych ośrodkach diagnostycznokonsultacyjnych. Stan obecny i propozycje zmian, [w:] J. Stanik, (red.), Wybrane obszary
praktyki biegłego sądowego psychologa. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego nr 1649,
Katowice1997, s. 104-127.
11
Przybyła-Basista H., Divorce mediation in Poland, [w:] A. Czerederecka, T.
Jaokiewicz-Obydzinska, J. Wójcikiewicz (red.),Forensic Psychology and Law. Traditional
questions and new ideas. Institute of Forensic Research Publishers, Kraków 2000, s. 176180.
Rumph J., Krzyczeć, bić, niszczyć. Agresja u dzieci w wieku do 13 lat, Gdańsk 2003.
Ryś M., Konflikty w rodzinie. Niszczą czy budują?, Warszawa 1994.
Wall J.A. Jr., Lynn A., Mediation. A current review, “Journal of Conflict Resolution”
1993, nr. 1, s. 160-194.
Zalewska S., Dialog w mediacji małżeńskiej i rodzinnej, [w:] E. Dąbrowa, D.
Jankowska (red.), Pedagogika dialogu. Dialog w teorii i praktyce edukacyjnej, Warszawa
2009, s. 203-211.
Źródła nietrwałe:
Hierarchia w rodzinie http://www.egodziecka.pl/Czytelnia/Relacje/Hierarchia-i-role-wrodzinie.html data przejrzenia 21.11.2012
Przybyła-Basista H., Proces mediacji rodzinnych – od teorii do praktyki,
http://www.smr.org.pl/pdf/med_21.pdf przeglądane dnia 12.11.2012
Streszczenie:
Konflikt jest sytuacją społeczną, w którą zaangażowane są przynajmniej dwie strony.
Partnerów różnią preferowane przez nich cele i mają oni różne pomysły na ich osiągnięcie.
Konflikt na ogół kojarzy się z negatywnymi emocjami i frustracją. W rodzinie często
konflikty występują i dla tego rodzic czasem staje w roli mediatora. Celem mediacji nie jest
ustalenie, kto ma rację, ale wypracowanie rozwiązania satysfakcjonującego strony sporu.
Mediator nie ma władzy podejmowania decyzji merytorycznych. Celem mediatora jest pomoc
zwaśnionym stronom w dobrowolnym osiągnięciu ich własnego, wzajemnie akceptowanego
porozumienia w spornych kwestiach.
A parent in the role of mediator
The conflict is a situation in which we are involved, at least two pages. The partners are
preferred by them and they have different ideas on their achievement. Conflict generally
associate with negative emotions and frustration. In the family often conflicts occur, and for
this a parent sometimes gets in the role of mediator. The goal of mediation is not to determine
who is right, but to develop a satisfactory solution, the parties to the dispute. The Mediator
12
has no decision-making authority. The aim of the mediator is to help the parties reach their
own those involved in voluntary, mutually acceptable agreement on disputed issues.
13