rz czy ż

ZASADY ORTOGRAFICZNE DO ĆWICZENIA W LISTOPADZIE 2015
rz czy ż
Wymienia się na r w wyrazach
pokrewnych lub innych formach tego
wyrazu (także w innych językach
słowiańskich), np.:
marzec – marca, dworzec – dworca,
parzysty - para
Wymienia się na g, ź, z, s, dz, dź, d, h,
np. ;
potężny – potęga, mosiężny – mosiądz,
drużyna – druh, Sapieha – Sapieżyna,
grożę – groźba, przerażenie – przerazić,
wyżej – wysoko.
Po: b, p, d, t, g, k, ch, j, w, np.:
brzemię, przygniatać, drzemka, trzmiel,
krzyżówka, chrzest, ujrzeć, wrzenie.
Wyjątki:
Pszczyna,
pszczoła,
pszenica,
bukszpan,
kształt,
kszyk (nazwa ptaka),
wszystko,
wszędzie.
W zakończeniach:
-arz (nazw wykonawców czynności lub
wyrazów łac. poch.), np.: piekarz,
weterynarz;
-erz (nazw wykonawców czynności lub
rzecz. r. m.), np.: kuśnierz, kołnierz;
W przyrostkach: -mierz, -mistrz, np.:
amperomierz, sztukmistrz.
W zakończeniach:
-aż, np.: sabotaż, podaż, montaż,
(rzecz. r. żeń. lub franc. poch.);
-eż, np.: młodzież, odzież, papież,
(rzecz. r. żeń. lub zapożyczonych).
W przyrostkach: -yż, -iż;
-żar, -żur, -żer, -żerka;
-żka, -żca, -żnica;
W partykułach:-że, -ż, np.: także,
otóż.
W wyrazach nieobjaśnionych ( do
zapamiętania) np.: porzeczka, korzyść,
Murzyn, itd...
W wyrazach nieobjaśnionych ( do
zapamiętania), np.: życie, żaden, żal, itd...
ZAPAMIĘTAJ !
W przyrostkach -szy, za pomocą których tworzymy stopień wyższy przymiotników,
piszemy zawsze „sz” bez względu na poprzedzającą spółgłoskę.
ĆWICZENIA DO WYKONANIA W LISTOPADZIE
Ćwiczenie 1.
Uzupełnij tekst brakującymi literami „ż”, „rz” lub „sz”. Objaśnij pisownię tych wyrazów.
Wieczór nad b…egiem mo…a. Albo lepiej w lesie. P…yroda i ja. D…ewa i g…yby. W…osy na
polanie. Ch…ąszcze b…ęczące w trawie. W…ystko pachnie, mieni się ró…nymi k…tałtami.
Mo…na uj…eć doj…ewającą ja…ębinę, nazbierać je…yn, p…ywitać się ze zwie…ętami:
je…em, mrówkami, sarnami. Nie ma p…czół ani much. Nie słychać ich b….ęczenia. Nie
siadają na twa…y.Nocą tylko ogarnia człowieka p…era…enie: ni…ej sowy, wy….ej nietope…e,
ch….ęst łamanych gałęzi. Ale i tak więcej ko…yści z takiego spania ni… wśród spalin
w betonowym blokowisku.
brzegiem – „rz”po spółgłosce „b”
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Ćwiczenie 2.
Od podanych wyrazów utwórz zdrobnienia. Podkreśl litery uzasadniające pisownię „ż”.
księga – książeczka
stóg - ………………………….
pieniądz - …………………………..
krąg - ………………………………….
śnieg - ………………………………..
posąg - ……………………………….
łodyga - ……………………………..
mózg - ……………………………….
kolega - ……………………………..
Ćwiczenie 3.
„Rz” czy „ż” w zakończeniach -arz, -erz, -aż ,-eż? Uporządkuj wyrazy , wpisując je do odpowiedniej rubryki.
Następnie uzupełnij zasadę ich pisowni.
sekreta…, pukle…, pejza…, kradzie…, reporta…, kwesta…, stra…, amperomie…, betonia…, gara…, inwenta…,
egzempla…, łupie…, młodzie…, lichwia…, rzeźbia…, kpia…, witra…, papie…, sprzeda…, moździe…,
instrukta…(szkolenie),tynka…, pieka…, tona…, kątomie…, pisa…., odzie…, poda…,
-arz, -erz
-aż, -eż
„Rz” piszemy w zakończeniach wyrazów –erz, -arz, jeśli …………………………………………………………………..............
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
„Ż” piszemy w zakończeniach –eż, -aż rzeczowników …………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Ćwiczenie 4.
Podane niżej wyrazy z „ż” wpisz do odpowiedniej rubryki:
ważyć, trwożliwy, drążek, wstążka, żyletka, pasożyt, małżeństwo, rżeć, starożytny, żalić się, znużony,
niezależny, dróżka, bieżnia, niższe, rożek, drużba, nóżka, posążek, wożę, pożyczyć, żądać, żebrak, żałoba,
Wyrazy „ż” nieobjaśnionym
Wyrazy z „ż wymiennym
ważyć- waga
Ćwiczenie 5.
Utwórz stopień wyższy i najwyższy przymiotników. Podkreśl „sz” po spółgłoskach:
np. drogi - droższy, najdroższy
głupi - ............................., ..............................
mądry - ..........................., ..............................
spokojny - ......................, ..............................
mały - ..........................., ...............................
lekki - .........................., ................................
biedny - .........................., ..............................
dobry - ............................, ..............................
ładny - ............................, ................................
trwały - .........................., ..............
krótki - ............................, ................................
okrągły - .........................., ...............................
Ćwiczenie 6.
Wpisz podane wyrazy do tabeli.
dyżur, żniwa, mężczyzna, żywica, żyła, burżuazja, żywo, żywiołowo, żywność, inżynierski, pożytecznie,
jeżyny, księżycowy, książęcy, młodzieżowy, nieważkość, przeciążenie, pasożytniczy, żałobnie, ryż, życiowy,
różowy, żal, plaża, żądanie, pożyczka, żandarm, żebrak, biżuteria, różnie;
przemówienie, krzepki, brzydki, wrzeć, brzmieć, chrzanowy, chrzęst, grzęda, spojrzenie, grzeczny, brzoza,
drzwi, przepiórka, wrzesień, przekora, ujrzeć, trzymać, dojrzały, chrzęścić, chrzest, brzemienny,
nadbrzeżny, grzmieć, chrzcić, przytulny, wytrzymały, krzyczeć, wrzucać, krzyżowy, przytulić
rzeczowniki
przymiotniki
przysłówki
Ćwiczenie 7.
Uzupełnij brakującymi literami „ż”, „rz” lub „sz”.
 Ten się kłania pierw…y , kto g…eczniej…y.
 Pan ka…e, sługa musi.
 Jemy, aby …yć, nie ….yjemy, aby jeść.
 Historia lubi się powta…ać.
 Ka…dy kij ma dwa końce.
 Głód jest najlep…ym kucha…em.
 Jaką miarą mie…ysz, taką ci odmie…ą.
 Do odwa…nych świat nale…y.
 Oliwa sprawiedliwa – zaw…e na wie…ch wypływa.
 Kto sieje wiatr, ten zbiera bu…ę.
 Ka…dy sobie …epkę skrobie.
 Uczeń bez dwói jak …ołnie… bez karabinu.
 Człowiek Bo…e ig…ysko.
 Jajo chce być mąd…ej…e od kury.
 …adna praca nie hańbi.
Ćwiczenie 8.
Od podanych wyrazów z „rz ” nieobjaśnionym utwórz wyrazy pokrewne.
Np. jarzębina – jarzębinowy, jarzębinka, jarząbek
burza - ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
twarz - …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
rzeźba - …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
rzetelny - ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
porzeczka - …………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
rzemień - ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
kurz - …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
orzech - …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
wierzch - ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
rzęsa - ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
rzadki - ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
Murzyn - ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
wierzba - ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
uderzyć -………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
tchórz - …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
towarzyszyć - ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….
zmierzch - …………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
rzodkiew - …………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
narzędzia - ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Ćwiczenie 9.
Uzupełnij tekst brakującymi literami „rz” i „ż”. Pamiętaj o zasadach pisowni. Jeśli masz wątpliwości,
sprawdź pisownię wyrazu w słowniku ortograficznym!
P...ygody Koszałka Opałka
Bu...a w ja...mie chmur deszczowych nadciągnęła z ...adko spotykaną siłą. Ku... wzbił się
a... po wie..chołki d...ew. G...mialo, jakby st...elano z moździe...y. Wie...by
i ja...ębiny uginały się pod ude...eniami wiatru. Lunął ...ęsisty deszcz. Mę...ny kronika...
Koszałek Opałek nie p...ejmował się tym. Według jego kalenda...a trwały jeszcze ...ądy zimy.
A nie zda...yło się, aby ...etelny u...ędnik imć króla Błystka pomylił pory roku. Podniósł tylko
kołnie..., bo leciały ju... krople wielkości o...echa. Nie tchó...ąc, szedł dalej. Nagle potknął się
o ko....eń. Kałama... uwieszony na ...emieniu ude...ył go w głowę tak potę...nie, ...e krasnal
w zapadającym zmie...chu
dost...egł wszystkie gwiazdy. Ocknął się w mrocznym koryta...u. Ko...ystniej tu bylo ni... na
dwo...e. Jakieś zwie...ątko uwiło sobie z pe...u wygodne gniazdko. ...ecz jasna, ...e znu...ony
ka...ełek nie oparł się pokusie i ...ucił się na siano. Wkrótce w no...e rozległo sie gromkie
chrapanie.
Ćwiczenie 10.
Do podanych wyrazów dopisz wyrazy pokrewne lub takie ich formy, w których „rz” wymienia się na „r.
Podkreśl wymieniające się litery:
Wyraz z „rz”
w skórze
o chmurze
w chórze
w ofierze
garncarz
w plenerze
o karze
przy murze
nad morzem
Wyraz pokrewny
Wyraz z „rz”
stworzyć
cesarz
szerzej
atmosferze
w futrze
pisarz
cmentarz
weterynarz
malarz
Wyraz pokrewny