Ikonografia monet celtyckich

Według słów ówczesnego
numizmatyka de Saint−Victo−
ra, “monety galijskie są cał−
kowicie bezużyteczne i prze−
chowuje się je w gabinetach
numizmatycznych co najwy−
żej jako pewne przykłady”.
Dziś stanowią dumę i ozdobę
najsłynniejszych na świecie
kolekcji i osiągają zawrotne
ceny na aukcjach. Wędrówkę
z dolnych półek szaf maga−
zynowych do eksponowa−
nych gablot muzealnych i
witryn antykwariatów za−
wdzięczają dwu osobom: Jo−
achimowi Lelewelowi i Pab−
lowi Picasso.
ATLAS
MONET
GALIJSKICH
Joachim Lelewel, zmuszo−
ny po klęsce Powstania Lis−
topadowego do emigracji, spę−
dził resztę życia w Brukseli.
W kręgu jego zainteresowań
historycznych znalazła się
również numizmatyka. Za−
sługi poniesione na jej polu
przyniosły mu nawet tytuł
honorowego członka Belgij−
skiego Towarzystwa Numiz−
matycznego. W 1840 r. wydał
monografię, będącą rodzajem
atlasu monet galijskich wraz
z wprowadzeniem do ich ty−
pologii. Obok chęci zainte−
resowania środowiska staro−
żytników tym całkowicie po−
mijanym zagadnieniem, ksią−
żka stanowiła pierwszą bar−
dzo odważną próbę jego opra−
cowania. Naukowe podstawy
numizmatyki celtyckiej zos−
tały zatem stworzone przez
wybitnego Polaka.
TĘCZOWE
MISECZKI
Skoro znaczenia i piękna
monet celtyckich nie doce−
niali najwybitniejsi nawet sta−
rożytni czy antykwariusze, nie
rozumieli ich tym bardziej
wieśniacy.
W czasie prac rolnych
prowadzonych na dawnych
oppidach lub w ich bezpośre−
dnim sąsiedztwie odkrywali
często duże ilości złocistych
bądź srebrzystych krążków,
na których nie można było
rozpoznać przedstawień ani
Ikonografia
monet celtyckich
Jeszcze w XIX wieku monety celtyckie, podobnie
jak wytwory sztuki celtyckiej, traktowano jako
zbarbaryzowane, nieudolne naśladownictwa antycz−
nych pierwowzorów.
nic przeczytać. Traktowali je
też jako rezultat działania sił
nadprzyrodzonych. Tak np.
bawarscy chłopi określali zło−
te statery plemienia Windeli−
ków bite w wielkim oppi−
dum w Manchingu mianem
“tęczowych miseczek”. Wie−
rzyli, że powstawały one ja−
ko skutek pojawienia się na
niebie zjawiska tęczy i przy−
secesję i abstrakcję całkowi−
cie zmieniło gusty i sposób
postrzegania sztuki. Secesyj−
ny motyw splecionej wici,
nieregularnej linii odnajduje−
my bez trudu w celtyckiej
biżuterii i numizmatyce.
Pablo Picasso miał w rę−
kach monety celtyckie i
czerpał z nich, podobnie jak
ze sztuki prymitywnej czy
Awers i rewers złotego statera z końca II/początku I w.
przed Chr.
pisywali im szczególne właś−
ciwości magiczne i leczni−
cze. W podobny sposób nasi
rodzimi włościanie sądzili, iż
wyorywane przez nich garnki
(najczęściej starożytne popiel−
nice) rosły w ziemi, co zano−
tował już Długosz, zaś znajdo−
wane przypadkowo rzymskie
monety określali mianem “de−
narków św. Jana”, o czym wspo−
minał Maciej z Miechowa.
SZTUKA
ABSTRAKCYJNA
Finezja wyobrażeń przed−
stawionych na monetach cel−
tyckich doceniona została do−
piero wraz z odkryciem sztu−
ki celtyckiej w początkach
XX wieku, co poszło w parze
z rozwojem etnologii i sztuki
nowoczesnej. Zainteresowania
ludami “prymitywnymi”,
zwłaszcza ich religią i sztu−
ką, zastąpienie realizmu przez
Okładka: 14 września 2004, godzina 9.50. Rodzinne zdjęcie
wykonawców i pracowników festynu, obecnych na wszystkich
dziesięciu imprezach. Na zdjęciu brak wodza Aleksandra
Bursche. Opis zdjęcia na stronie ostatniej. Fot. Jacek
Mielcarzewicz (również obecny na wszystkich dziesięciu
festynach).
egipskiej, nie tylko natchnie−
nie, ale i motywy. Słynny
Pegaz Picassa jest odwzoro−
waniem rewersu monety ar−
morykańskiej, zaś chabeta
Sancho Panchy ze scen z
Don Kichotem przypomina
konia ze statera celtyckie−
go, stanowiącego logo tych
felietonów. Dopiero dzięki
wielkiej popularności malar−
stwa Picassa i sztuki abstrak−
cyjnej dostrzeżono piękno
zabytków celtyckich, doce−
niono fantazję wyobrażo−
nych na monetach przedsta−
wień. Zapanowała na nie
trwająca do dziś moda, w
ślad za którą poszły zainte−
resowania naukowe.
CELTYCKI
SFINKS
Choć numizmatyka cel−
tycka jest nauką młodą, na jej
temat opublikowano już set−
ki prac. W odróżnieniu od
monet rzymskich okresu pó−
źnej Republiki czy Cesar−
stwa, monet celtyckich nig−
dy nie uda się jednak ułożyć
wg władców, mennic czy na−
wet plemion, bądź precyzyj−
nie, rok po roku, wydatować.
Wystarczy powiedzieć, że je−
szcze całkiem niedawno róż−
nice w określaniu początków
mennictwa celtyckiego się−
gały 150 lat. Dla niektórych
ten brak precyzji i duża hipo−
tetyczność wniosków są od−
straszające, dla innych ta wie−
czna tajemniczość, ten wg
słów Fr. de Saulcy “celtycki
sfinks”, ma magiczną siłę
przyciągania.
PIERWOWZORY
Celtowie poznali monetę
podczas służby wojskowej, za
którą dostawali dosyć wyso−
Awers i rewers złotego statera bitego w Armoryce z III/II w.
przed Chr.
kie żołdy. Obok Traków sta−
nowili bowiem podstawową si−
łę najemną wojsk hellenisty−
cznych. W początkowym
okresie naśladowali zatem naj−
lepiej im znane z wypłacanych
żołdów emisje. Były to mo−
nety stanowiące przez długi
czas podstawę obiegu pienię−
żnego w państwach helleń−
skich: przede wszystkim emi−
sje macedońskie wykorzystu−
jące bogate złoża gór Panga−
ion, tj. złote statery i srebrne
tetradrachmy Filipa II i jego
syna Aleksandra Wielkiego,
masowo bite także po ich
śmierci, tetradrachmy zasob−
nej w srebro z wyspy Thasos,
a także emisje położonych na
zachodzie kolonii greckich,
jak choćby drachmy słynnej
Massalii (współczesna Marsy−
lia).
Obecnie nie ma już wątpli−
wości, iż mennictwo celtyc−
kie rozwinęło się we wszys−
tkich swoich przejawach w
ciągu III wieku przed Chr.
W późniejszym okresie spo−
tykamy coraz częściej naśla−
downictwa emisji rzymskich.
Galijscy mincerze nie poprze−
stali jednak na kopiowaniu ob−
cych wzorów. Obserwujemy
stopniową dezintegrację od−
wzorowywanych wyobrażeń,
naśladowanie jedynie osobnych
ich elementów.
W trzecim etapie kompo−
zycja nabiera cech sztuki i
symboliki celtyckiej tak da−
lece, że nie znając etapów
pośrednich, nie bylibyśmy w
stanie odtworzyć pierwo−
wzoru. Charakteryzuje się
ona fantazjowaniem, ekspre−
sją, wypełnianiem wolnej prze−
strzeni. A zatem monety cel−
tyckie nie są nieudolnymi
naśladownictwami emisji
śródziemnomorskich, lecz
odzwierciedlają odmienne od
świata klasycznego, nienatu−
ralistyczne gusty i odczucia
estetyczne.
Na monetach celtyckich
możemy odnaleźć wszystkie
elementy sztuki abstrakcyj−
nej na ponad dwa tysiące lat
przed jej powstaniem.
ALEKSANDER
BURSCHE
Gazeta Biskupińska, Adres redakcji: Biskupin, półwysep, tel. (052) 30−25−280; Wydawca:
Wydawnictwo Dominika Księskiego "Wulkan", Pałuki, pismo lokalne, Żnin, pl. Wolności 7;
Redaktor naczelny: Dominik Księski; Anioł Stróż: Roksana Chowaniec. Reporterzy: Sara
Matuszewska, Maciej Urbanowski, Jacek Mielcarzewicz. Skład i łamanie: Ewa Pawlicka; Korekta:
Zbigniew Meller. Opracowanie graficzne: Leszek Malak.