Cyberprzemoc - czym jest i jak chronić dziecko przed byciem jej ofiarą

mgr Natalia Kroker
psycholog
Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna w Nowym Targu
Cyberprzemoc - czym jest i jak chronić dziecko przed byciem jej ofiarą
Internet i telefony komórkowe są obecnie nieodłącznym elementem naszego życia.
Stało się ono dzięki nim prostsze, wygodniejsze. Stwarzają one przed nami nowe
możliwości zarówno w zakresie komunikacji jak i poszukiwania informacji. Gdy na
rynku pojawiały się te nowoczesne technologie musieliśmy nauczyć się ich
obsługiwania, przystosować się do nowej rzeczywistości. Dla naszych dzieci są one
czymś bardzo powszechnym, niejako „oczywistym”, obecnym w życiu rodziny, a więc
i ich od samego początku. Dla nich zarówno Internet jak i telefony komórkowe nie są
jedynie narzędziami komunikacji i poszukiwania informacji. Są one dla nich również
narzędziem autoprezentacji – umożliwiają przeniesienie swojego wizerunku ze
świata realnego do wirtualnego. To jaki ich obraz widnieje w sieci jest dla nich ważne,
często ważniejsze niż obraz w życiu realnym. Rozważając zagadnienia związane z
cyberprzemocą należy mieć to na uwadze.
1. Czym jest cyberprzemoc?
Cyberprzemocą
nazywamy
przemoc
stosowaną
przy
pomocy
wszelkich
nowoczesnych technologii – a więc telefonów komórkowych, komputera, szeroko
pojętej Sieci, tabletu czy aparatu fotograficznego (Pyżalski, 2012). Samą przemocą
będzie zaś wszelkie zachowanie które powoduje u drugiej osoby cierpienie. Do aktów
cyberprzemocy będą należeć m.in. takie zachowania jak:
•
rejestrowanie zdjęć lub filmów telefonem komórkowym bez wiedzy lub zgody
osoby której dotyczą,
•
rozsyłanie kompromitujących informacji, zdjęć, filmów w internecie/przy użyciu
telefonu,
•
wysyłanie wulgarnych wiadomości,
•
wyzywanie, nękanie, straszenie, szantażowanie z użyciem sieci/telefonu
komórkowego,
•
grożenie komuś przez telefon, internet
•
podszywanie się w sieci pod inną osobę i działanie na jej niekorzyść,
•
włamanie na czyjeś konto,
•
korzystanie ze stron www stworzonych w celu upokarzania innych,
•
obraźliwe komentowanie zdjęć/filmów zamieszczonych w sieci.
Wyniki badań przeprowadzonych w 2007 roku przez Firmę Badawczą Gemius S.A i
Fundację „Dzieci Niczyje” wykazują że aż 57% dzieci stało się przynajmniej raz
obiektem zdjęcia lub filmu bez swojej zgody. 52% badanych doświadczyło również
przemocy werbalnej w sieci bądź też przy użyciu telefonu komórkowego, z kolei 47%
doświadczyło w Sieci wulgarnego wyzywania pod swoim adresem. Co trzecie
dziecko
przyznaje,
że
ktoś
włamał
się
przynajmniej
raz
na
ich
konto
społecznościowe, a co piąte doświadczyło dotkliwego upokorzenia w Sieci. Należy
jednak pamiętać o tym iż skala zjawiska może być znacznie większa. Nie każdy
bowiem zgłasza komuś akt cyberprzemocy, biorąc go za coś codziennego,
normalnego. Często dziecko nie robi tego ze wstydu bądź ze strachu przed sprawcą.
Ankietowe badanie uczniów jednego z krakowskich gimnazjów (Nowakowski, Kroker,
Świątek – Brzezińska, 2014) wykazało z kolei iż najczęściej stosowanymi przez
badanych formami cyberprzemocy były: wyśmiewanie innych użytkowników (co
czwarty badany przyznał się do takiego zachowania), włamanie na cudze konto (co
piąty badany), zamieszczanie zdjęć / filmów bez czyjejś zgody (18% badanych), oraz
rozsyłanie niechcianych plików lub zdjęć (16%). Mniej popularnymi aktami
cyberprzemocy do których przyznali się badani były: podszywanie się pod kogoś
(13,5%), grożenie przez Internet (12,5%), złośliwe komentarze (11,5%) oraz
rozsyłanie plików uszkadzających komputer (7,5%).
Bardzo często zdarza się że ofiarami cyberprzemocy są również jej sprawcy, dlatego
tak ważne jest edukowanie dzieci i młodzieży zarówno pod kątem chronienia się
przed cyberprzemocą, jak i kształtowanie w nich prawidłowej postawy wobec innych
użytkowników Sieci.
2. Jakie są przyczyny cyberprzemocy?
Przyczyny cyberprzemocy są złożone, gdyż nie zawsze jest ona intencjonalna. Wg
osób doświadczających aktów cyberagresji motywem sprawcy była chęć popisania
się przed rówieśnikami lub też chęć bycia niemiłym. Gdy zapytamy samych
sprawców o ich motyw zazwyczaj wskazują oni chęć zemsty na ofierze lub chęć
dobrej zabawy. Bardzo często bywa też tak, że sprawca nie zdaje sobie sprawy że
jego działanie powoduje cierpienie u ofiary. Dzieje się tak głównie ze względu na
specyfikę kontaktu jaki łączy go z ofiarą – jest on często wirtualny (Pyżalski, 2012).
Sprawca nie widzi reakcji ofiary na to co do niej pisze, a ona może udawać że nie
przejmuje się jego zachowaniem i wysyłać mu fałszywe komunikaty. Sprawca niejako
„zamknięty w kabinie” przed swoim komputerem nie widzi wyrazu twarzy ofiary, nie
widzi jej reakcji emocjonalnych. Zmniejsza to jego wrażliwość na czyjeś cierpienie i
sprawia że interpretuje on swoje zachowanie jako nieszkodliwe.
3. Jakie mogą być konsekwencje cyberprzemocy?
Cyberprzemoc sprawia ból osobie która jej doznaje. Do objawów jakie obserwuje się
u ofiar cyberprzemocy zalicza się wzrost natężenia lęku, poczucia osamotnienia,
upokorzenia i frustracji. Samoocena obniża się, osoba ta wycofuje się z kontaktów
społecznych. Zwiększa się u nich tym samym ryzyko depresji, a co za tym idzie myśli
samobójczych (Fenik, 2007). Znanych jest wiele przypadków samobójczej śmierci
ofiar cyberprzemocy. Motywy osób odbierających sobie życie są zawsze bardzo
złożone, a czynniki mające wpływ na ich decyzję bardzo liczne. Bycie ofiarą
cyberprzemocy może być jednak czynnikiem przyczyniającym się do tej decyzji lub
potęgującym doświadczane pierwotnie z innego powodu negatywne emocje.
14-letnia Hannah Smith z Wielkiej Brytanii na portalu ask.fm szukała pomocy, bo
miała problemy z cerą. Padła tam ofiarą złośliwych komentarzy. Anonimowi
internauci pisali do niej, że jest krową, że powinna zachorować na raka, pociąć się,
kazali jej się zabić. Dziewczyna każdemu odpisywała, próbowała się bronić. Narastał
w niej stres, a ostatecznie odebrała ona sobie życie. Do jej decyzji mogły przyczynić
się doznawane w Sieci przykrości.
Ask.fm to przynoszący ok. 30 mln zł rocznie internetowy serwis prowadzony przez
dwóch młodych bogatych Rosjan. Działanie portalu opiera się na zadawaniu pytań
przez użytkowników i odpowiadaniu im przez inne osoby. Portal funkcjonuje także w
Polsce.
Przykładem tragicznego końca, który poprzedzony był zjawiskiem cyberprzemocy
jest również historia Ani. 14-letnia dziewczynka z Kiełpina Górnego powiesiła się 21
października 2006 r. Zdaniem policji dziewczynka była w klasie molestowana
seksualnie i upokarzana przez kolegów. Głównym dowodem jest film nakręcony
przez nastolatków kamerą w telefonie komórkowym, którym to szantażowali oni
uczennicę. Sprawa została wówczas nagłośniona przez media i stała się jednym z
sygnałów skłaniających Polskę do prowadzenia szeroko pojętej profilaktyki
cyberprzemocy.
4. Co robić gdy dziecko jest ofiarą cyberprzemocy?
Jeżeli podejrzewasz lub wiesz że Twoje dziecko stało się ofiarą cyberprzemocy
przede wszystkim zapewnij mu emocjonalne wsparcie. Gdy dziecko czuje się
osamotnione i bezradne, na wagę złota będzie spokojna i szczera rozmowa z nim o
tym, co się stało. Zapewnij je, że nie jest w tej sytuacji samo i że chcesz mu pomóc.
Bardzo ważne jest również zabezpieczenie wspólnie z dzieckiem dowodów
cyberprzemocy – w razie gdyby sprawę trzeba było zgłosić na policję. Wszelkie smsy
należy zapisać, a otrzymywane maile lub zdjęcia wydrukować. Możliwe jest również
zgłoszenie nadużycia do administratora strony na której do niego doszło. Jeżeli
doświadczane przez dziecko emocje przybiorą na sile lub uznasz, że jest taka
potrzeba zgłoś się z dzieckiem do naszej Poradni. Nasi psychologowie pomogą
zarówno Tobie jak i Twojemu dziecku. Możesz również zadzwonić pod bezpłatny
numer telefonu: 800 100 100 – jest to infolinia dla rodziców i nauczycieli w sprawie
bezpieczeństwa dzieci – również tej w Sieci.
5. Jak chronić dziecko przed cyberprzemocą?
Niestety Internetu nie da się kontrolować. Możesz jednak zwiększyć szansę na
zachowanie przez Twoje dziecko bezpieczeństwa w sieci. Już od najmłodszych lat
dbaj o to by znało podstawowe zasady bezpiecznego korzystania z Sieci. Ucz, że nie
należy podawać nikomu swoich danych personalnych oraz haseł, a status profilu na
portalach społecznościowych powinien być prywatny. Przypominaj, że plików od
nieznanego nadawcy nie powinno się otwierać. Rozmawiaj z nim o tym co umieszcza
w Sieci. Ucz krytycznego podejścia do tego co w niej widzi. Kształtuj w nim tendencję
do przemyślanego zamieszczania w Sieci swoich zdjęć lub postów – czasami ich
całkowite usunięcie może nie być później możliwe (mogą one bowiem zostać
pobrane lub przesłane dalej przez innego użytkownika Sieci). Kształtuj w dziecku
wrażliwość na cierpienie innych – rozmawiaj z nim o tym jak może czuć się osoba
która doświadcza nękania lub upokorzenia w Sieci. Ale przede wszystkim dbaj o
utrzymanie z nim szczerej relacji opartej na akceptacji i zaufaniu. Jeżeli tak będzie, to
z dużym prawdopodobieństwem dziecko zwróci się do Ciebie po pomoc gdy
doświadczy przykrości zarówno w Sieci jak i poza nią.
Literatura cytowana:
Fenik, K. (2007). Psychologiczne aspekty cyberprzemocy. W: Jak reagować na
cyberprzemoc?
Warszawa:
Helpline.org.pl
i
Centrum
Metodyczne
Pomocy
Psychologiczno-Pedagogicznej.
Nowakowski, K., Kroker, N. i Świątek-Brzezińska, B. (2014). Cyberprzemoc w
gimnazjum. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 9, 46-50.
Pyżalski, J. (2012). Agresja elektroniczna i cyberbullying jako nowe ryzykowne
zachowania młodzieży. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Wojtasik, Ł. (2007). Przemoc rówieśnicza a media elektroniczne. Fundacja Dzieci
Niczyje / gemius Ad Hoc. Dostępny pod adresem:
http://saferinternet.pl/images/stories/files/Przemoc_rowiesnicza_raport.ppt
Dostęp: 17.06.2015.