docTajemnica zawodowa diagnosty laboratoryjnego
download 
Reklamacja Transkrypt
Tajemnica zawodowa diagnosty laboratoryjnego
diagnostyka laboratoryjna Journal of Laboratory Diagnostics 2012 • Volume 48 • Number 2 • 219-227 Praca poglądowa • Review Article Tajemnica zawodowa diagnosty laboratoryjnego Professional secret of a laboratory diagnostician Anna Augustynowicz Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawski Uniwersytet Medyczny Streszczenie Diagnosta laboratoryjny ma obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej. Jednocześnie ustawa o diagnostyce laboratoryjnej określa wyjątki od tego obowiązku. Poniżej dokonano analizy ciążącego na diagnoście obowiązku zachowania tajemnicy. Wskazano jego zakres przedmiotowy, dokonano także analizy wyjątków. Zakończenie stanowi przedstawienie konsekwencji prawnych wynikających z naruszenia tajemnicy zawodowej. Summary A laboratory diagnostician is obliged to keep professional secret. At the same time, laboratory diagnostics’ act defines exceptions from this duty. Below one will find analysis of keeping the professional secret hanging over a laboratory diagnostician, its objective range and the analysis of some exceptions. Conclusion constitutes a presentation of legislative consequences resulting from violation of professional secret. Słowa kluczowe:tajemnica zawodowa, diagnosta laboratoryjny, obowiązek Key words:professional secret, laboratory diagnostician, duty Wstęp Prawo pacjenta do tajemnicy informacji z nim związanych jest jednym z podstawowych praw przysługujących pacjentowi. Podstawowym aktem prawnym regulującym prawa pacjenta jest ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz.U. z 2009 r., Nr 52, poz. 417 z późn. zm.). Ustawa do przestrzegania praw pacjenta zobowiązuje m.in. wszystkie osoby wykonujące zawód medyczny oraz inne osoby uczestniczące w udzielaniu świadczeń zdrowotnych. Definicję osoby wykonującej zawód medyczny określa ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz.U. Nr 112, poz. 654 z późn. zm.). Jest nią osoba, która na podstawie odrębnych przepisów uprawniona jest do udzielania świadczeń zdrowotnych oraz osoba legitymująca się nabyciem fachowych kwalifikacji do udzielania świadczeń zdrowotnych w określonym zakresie lub w określonej dziedzinie medycyny. Biorąc pod uwagę charakter wykonywanej przez diagnostę laboratoryjnego pracy, a przede wszystkim mając na uwadze, że czynności diagnostyki laboratoryjnej są świadczeniami zdrowotnymi, diagnostę laboratoryjnego uznać należy za osobę wykonującą zawód medyczny [1]. Na podstawie art. 14 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta osoby wykonujące zawód medyczny są obowiązane zachować w tajemnicy informacje związane z pacjentem, w szczególności ze stanem jego zdrowia. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej koresponduje z prawem pacjenta do tajemnicy informacji z nim związanych. Jednocześnie ustawa ta formułuje następujące wyjątki od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej: 1. tak stanowią przepisy odrębnych ustaw, 2. zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób, 3. pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy, 4. zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych innym osobom wykonującym zawód medyczny, uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń. Zakres tematyczny oraz ramy niniejszego artykułu nie pozwalają na szersze omówienie problematyki tajemnicy zawodowej na podstawie ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Niemniej jednak zasygnalizowanie tej kwestii jest niezbędne dla dalszych rozważań. Dokonując bowiem interpretacji przepisów odnoszących się wprost do tajemnicy zawodowej diagnosty laboratoryjnego posiłkowo posługiwać się będę przepisami tej ustawy. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej ciążący na diagnoście laboratoryjnym sformułowany jest w ustawie z dnia 27 lipca 2001 r. o diagnostyce laboratoryjnej (Dz.U. 219 Tajemnica zawodowa diagnosty laboratoryjnego z 2004 r., Nr 144, poz. 1529 z późn. zm.). W myśl art. 29 ust. 1 ustawy diagnosta laboratoryjny jest zobowiązany do zachowania tajemnicy zawodowej. Diagnosta laboratoryjny jest zwolniony z tego obowiązku: 1. w stosunku do osoby, pod której opieką medyczną znajduje się pacjent, 2. w stosunku do pacjenta a w określonych sytuacjach w stosunku do jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego, 3. wobec organów i instytucji, które są uprawnione do żądania przeprowadzenia badania diagnostycznego; wówczas diagnosta laboratoryjny przekazuje informacje o wynikach badań wyłącznie tym organom lub instytucjom, 4. gdy jest to niezbędne do praktycznej nauki zawodów medycznych, 5. gdy jest to niezbędne dla celów naukowych, 6. w przypadkach, gdy przewidują to przepisy szczególne. Do problematyki tajemnicy zawodowej odnosi się także Kodeks Etyki Diagnosty Laboratoryjnego w § 11–15. Kodeks zobowiązuje diagnostę laboratoryjnego do zachowania w ścisłej tajemnicy wszystkiego, czego dowiedział się o pacjencie podczas przeprowadzanych badań. Zarazem jest on zobowiązany do zabezpieczenia wszelkich informacji przed osobami trzecimi. Diagnosta laboratoryjny, jako przedstawiciel zawodu zaufania publicznego, nie może ujawniać tajemnicy zawodowej, nie może też, w sprawach dotyczących diagnostyki laboratoryjnej, wprowadzać w błąd pacjenta oraz opinii publicznej. W tym miejscu zaznaczyć warto, iż obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej sformułowany został także w innych ustawach korporacyjnych. Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz.U. z 2011 r., Nr 277, poz. 1634) w art. 40 określa zakres przedmiotowy i wyjątki od obowiązku zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem. Ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz.U. Nr 174, poz. 1039) zobowiązuje w art. 17 pielęgniarkę i położną do zachowania tajemnicy zawodowej. Do zachowania w tajemnicy wiadomości dotyczących zdrowia pacjenta, uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu zobowiązani zostali także członkowie samorządu aptekarskiego - Art. 21 pkt 2 ustawy z dnia 19 kwietnia 1991 r. o izbach aptekarskich (Dz.U. z 2008 r., Nr 136, poz. 856 z późn. zm.). Zakres przedmiotowy tajemnicy zawodowej diagnosty laboratoryjnego Jak wspomniano wyżej art. 29 ust. 1 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej zobowiązuje diagnostę laboratoryjnego do zachowania tajemnicy zawodowej. Niestety przepis ten nie precyzuje jakie informacje są objęte tajemnicą zawodową. Czyli krótko mówiąc nie określa zakresu przedmiotowego tajemnicy zawodowej diagnosty laboratoryjnego. Co prawda sięgając do Kodeksu Etyki Diagnosty Laboratoryjnego można by stwierdzić, że zakres przedmiotowy tajemnicy zawodowej został w nim określony. Kodeks stanowi bowiem, że 220 diagnosta laboratoryjny zachowuje w tajemnicy wszystko, „czego dowiedział się o pacjencie podczas przeprowadzanych badań”. Głębsza analiza sformułowania „czego dowiedział się o pacjencie” budzi wątpliwości co do prawidłowości ujęcia zakresu przedmiotowego wynikającego z Kodeksu. Do określenia zakresu przedmiotowego tajemnicy zawodowej diagnosty laboratoryjnego niewystarczająca jest analiza Kodeksu Etyki Diagnosty Laboratoryjnego. Niezbędne jest przede wszystkim odwołanie do innych aktów prawnych regulujących tajemnicę zawodową osób wykonujących zawody medyczne. Mam na myśli przede wszystkim ustawę o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Ustawa ta stanowi o prawie pacjenta do zachowania w tajemnicy informacji z nim związanych, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu medycznego (art. 13. tej ustawy, zob. również art. 14 ust. 1). Podobne ujęcie zakresu przedmiotowego tajemnicy zawodowej odnajdujemy w art. 40 ust. 1 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Tajemnicę stanowią „informacje związane z pacjentem, a uzyskane przez lekarza w związku z wykonywaniem zawodu”. Analogiczną regulację zawiera ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej. Posiłkowo wskazać należy, że według art. 23 Kodeksu Etyki Lekarskiej tajemnica obejmuje „wiadomości o pacjencie i jego otoczeniu uzyskane przez lekarza w związku z wykonywanymi czynnościami zawodowymi”. Kodeks Etyki Pielęgniarki i Położnej określa, że „pielęgniarkę i położną obowiązuje zachowanie w tajemnicy wszystkich wiadomości o pacjencie i jego środowisku (rodzinnym, społecznym) uzyskanych w związku z pełnieniem funkcji zawodowych”. Dokonując analizy systemowej uznaję, że określony fakt objęty jest tajemnicą zawodową diagnosty laboratoryjnego, jeżeli spełnia jednocześnie dwa kryteria. Po pierwsze, musi być to informacja związana z pacjentem, a po drugie, musi być uzyskana w związku z wykonywaniem zawodu diagnosty laboratoryjnego. Do przedmiotu tajemnicy należy nie tylko fakt, że ktoś cierpi na określoną dolegliwość, ale i to, że jest zdrowy. Diagnosta laboratoryjny nie może przekazywać informacji o tym, co wie o stanie zdrowia osoby będącej jego pacjentem, ale także o tym, że ta osoba w ogóle jest pacjentem. Poufne są nie tylko wiadomości ściśle związane ze stanem zdrowia pacjenta, postępami w leczeniu, ale również wiadomości niezwiązane bezpośrednio ze stanem zdrowia pacjenta, a dotyczące innych aspektów życia osobistego, z którymi diagnosta laboratoryjny zapoznał się przy wykonywaniu zawodu. Choć przyznać należy, że ze względu na charakter wykonywanej pracy, uzyskanie tych ostatnich informacji, może należeć do rzadkości. Trudno sobie bowiem wyobrazić uzyskanie informacji np. z życia zawodowego, gdy diagnosta laboratoryjny wykonuje badania laboratoryjne dostarczonego materiału. Przy czym diagnosta laboratoryjny wykonując zawód może mieć osobisty kontakt z pacjentem np. podczas pobierania materiału do badań czy też dostarczenia próbki przez pacjenta. Wówczas może on uzyskać informacje nie związane ze stanem zdrowia. Mogą być to informacje dotyczące np. działalności zawodowej i społecznej pacjenta, stosunków rodzinnych i majątkowych [2]. Tajemnicą zawodową objęte będą informacje powierzone przez pacjenta a także te, które wynikają z samodzielnych ustaleń diagnosty laboratoryjnego będących następstwem wykonania zabiegów i czynności diagnostyki laboratoryjnej. Analiza systemowa pozwala także przyjąć, że w obszarze tajemnicy zawodowej znajdują się informacje dotyczące nie tylko samego pacjenta, ale również osób trzecich. Co prawda węższe ujęcie przedstawia Kodeks Etyki Diagnosty Laboratoryjnego mówiąc o obowiązku zachowania w tajemnicy wszystkiego, czego diagnosta laboratoryjny dowiedział się o pacjencie. Uzyskanie takich informacji przez diagnostę laboratoryjnego będzie rzadkością. Co nie oznacza, że nie będzie miało miejsca. Informacje o osobach trzecich (sytuacji zdrowotnej, życia rodzinnego, sytuacji zawodowej) mogą być ewentualnie pozyskane w razie kontaktu diagnosty laboratoryjnego z pacjentem. Nie ulega wątpliwości, że „przekazać przedstawicielowi zawodu można zarówno tajemnicę własną, jak i tajemnicę innej osoby, a także, że uprawiający zawód sam może poznać tajemnicę” [3]. Stąd też wątpliwości co do sformułowania Kodeksu Etyki Diagnosty Laboratoryjnego, który odnosi się do informacji o pacjencie. Zakaz upowszechniania obejmuje w równym stopniu wypowiedzi ustne, jak i informacje wynikające z dokumentacji medycznej. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej ciąży na wszystkich diagnostach laboratoryjnych, niezależnie od prawnej formy wykonywanego przez niego zawodu, zajmowanego stanowiska. Przekazanie informacji osobie pod której opieką znajduje się pacjent Nie jest naruszeniem obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej przekazanie przez diagnostę laboratoryjnego informacji osobie „pod której opieką medyczną znajduje się pacjent”. Przepis ten koresponduje z art. 14 ust. 2 pkt 4 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta pozwalającym osobom wykonującym zawód medyczny na przekazanie „niezbędnych informacji o pacjencie związanych z udzielaniem świadczeń innym osobom wykonującym zawód medyczny uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń”. Diagnosta laboratoryjny bierze udział w postępowaniu diagnostycznym, profilaktycznym i monitorowaniu terapii (art. 27 zd. 1 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej). Informacje uzyskane przez diagnostę laboratoryjnego w wyniku zabiegów i czynności diagnostyki laboratoryjnej mogą być przekazane osobie „pod której opieką medyczną znajduje się pacjent” (art. 29 ust. 2 pkt 2 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej). W tym miejscu rozstrzygnąć należy co rozumiemy przez osobę „pod której opieką medyczną znajduje się pacjent”. Z całą pewnością do katalogu osób uprawnionych należeć będzie lekarz leczący czy konsultujący pacjenta. W szpitalach biorąc pod uwagę zespołowy charakter pracy uprawnionymi do uzyskania informacji będą lekarz prowadzący, lekarze dyżurni, a także inne osoby pracujące na oddziale w którym pacjent jest leczony. Będą to nie tylko lekarze ale również pielęgniarki, położne, ratownicy medyczni, rehabilitanci i inne osoby udzielające świadczeń zdrowotnych. Oczywiście z zastrzeżeniem, że zakres przekazywanych informacji powinien być taki, aby umożliwił prawidłowe wykonanie świadczenia zdrowotnego. Nie jest zatem dopuszczalne przekazanie informacji personelowi medycznemu, który nie uczestniczy w procesie diagnostyczno-terapeutycznym, chociaż byłyby to osoby zatrudnione w tym samym podmiocie leczniczym co prowadzący pacjenta [4]. Przekazanie informacji pacjentowi, przedstawicielowi ustawowemu lub opiekunowi faktycznemu Diagnosta laboratoryjny jest zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej w stosunku do samego pacjenta, a gdy jest on niepełnoletni lub ubezwłasnowolniony – w stosunku do jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego (art. 29 ust. 2 pkt 2 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej). Zgodnie z § 15 Kodeksu Etyki Diagnosty Laboratoryjnego na wniosek pacjenta diagnosta laboratoryjny winien udzielić mu z najwyższą dokładnością i starannością zrozumiałych informacji o badaniu laboratoryjnym. W tym miejscu powstaje wątpliwość. Skoro diagnosta laboratoryjny zwolniony jest z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej w stosunku do pacjenta, a w określonych sytuacjach do jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego, to jakie informacje może przekazać? Diagnosta laboratoryjny wykonując czynności diagnostyki laboratoryjnej może dokonać oceny jakości i wartości diagnostycznej badań, dokonać laboratoryjnej interpretacji wyniku badania i w tym zakresie może podmiotowi uprawnionemu przekazać informacje (art. 2 pkt 4 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej). Diagnosta laboratoryjny może także przekazać informacje o sprzęcie służącym do pobrania i zabezpieczenia materiału, metodyce badań, stosowanej aparaturze, odczynnikach. Nie może natomiast dokonywać medycznej interpretacji wyniku badania, czyli bezpośredniej oceny stanu zdrowia pacjenta, rozpoznawania i diagnozowania chorób Rozpoznawanie i diagnozowanie chorób należy bowiem do lekarza [5]. Gdy pacjent jest niepełnoletni lub ubezwłasnowolniony diagnosta laboratoryjny może przekazać informacje przedstawicielowi ustawowemu lub opiekunowi faktycznemu. Zatem przedstawiciel ustawowy lub opiekun faktyczny mogą uzyskać informacje tylko i wyłącznie wtedy, gdy pacjent jest niepełnoletni lub ubezwłasnowolniony. Opiekunem faktycznym jest osoba sprawująca, bez obowiązku ustawowego, stałą opiekę nad pacjentem, który ze względu na wiek, stan zdrowia albo stan psychiczny opieki takiej wymaga. Opiekunem faktycznym może być osoba nie spokrewniona z pacjentem, jednakże opiekująca się nim w sposób ciągły np. niania [6]. Istotą definicji opiekuna faktycznego jest również to, że stała opieka jest sprawowana bez obowiązku ustawowego, a zatem pomiędzy opiekunem faktycznym pacjenta a pacjentem nie zachodzi stosunek prawny – opieka (opieka prawna) - uregulowany przepisami ustawy z dnia 25 lutego 221 Tajemnica zawodowa diagnosty laboratoryjnego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.). Konstrukcja przekazywania informacji opiekunowi faktycznemu może budzić zastrzeżenia. Podkreślić trzeba, iż ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta a także pozostałe ustawy korporacyjne określając wyjątki od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej nie przewidują dostępu opiekuna faktycznego do uzyskiwania informacji. Ustawy te posługują się konstrukcją wyrażenia zgody przez pacjenta na ujawnienie informacji innym osobom. W tym miejscu powstaje wątpliwość co do przekazywania informacji przez diagnostę laboratoryjnego osobom trzecim, gdy pacjent jest pełnoletni i nie został ubezwłasnowolniony. Ustawa o diagnostyce laboratoryjnej, w przeciwieństwie do innych ustaw korporacyjnych, kwestii tej nie reguluje. Jeżeli badanie diagnostyczne wykonane zostało na zlecenie lekarskie wówczas wynik tego badania przekazywany jest do lekarza zlecającego. Wówczas o ewentualnym przekazaniu informacji osobom trzecim decyduje lekarz przy zastosowaniu przepisów ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty w kwestii tajemnicy zawodowej (art. tejże 40 ustawy). W przypadku pacjentów wykonujących badania laboratoryjne bez zlecenia lekarskiego, np. w celach poznawczych, diagnostycznych nie ma możliwości przekazania informacji osobom trzecim, z wyjątkiem sytuacji, gdy pacjent jest niepełnoletni lub ubezwłasnowolniony, nawet za zgodą pacjenta. Takiego bowiem rozwiązania przepis art. 29 ust. 2 pkt. 2 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej nie przewiduje. W tym zakresie postulować należy zmianę ustawy o diagnostyce laboratoryjnej, wzorem innych ustaw korporacyjnych, poprzez wskazanie na możliwość ujawnienia informacji objętych tajemnicą zawodową osobom upoważnionym przez pacjenta, czy też uzyskania zgody pacjenta na ujawnienie informacji. Przypuszczać należy, iż sformułowanie art. 29 ust. 2 pkt 2 podyktowane było praktyką w zakresie podstawowego schematu wykonywania czynności diagnostyki laboratoryjnej, tj. ich wykonywania na zlecenie lekarza. Wówczas sprawozdanie z wyniku badania laboratoryjnego przekazywane jest do lekarza zlecającego badania laboratoryjne i to on ewentualnie informuje osoby trzecie, stosując przepisy ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Postulat zmiany tego przepisu wydaje się również konieczny w kontekście przepisów dotyczących udostępniania dokumentacji medycznej. Wynik badania laboratoryjnego stanowi dokumentację medyczną. Interpretacja wyniku badania oraz jego autoryzacja są zawarte w sprawozdaniu z badania laboratoryjnego (zob. rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 marca 2006 r. w sprawie standardów jakości dla medycznych laboratoriów diagnostycznych i mikrobiologicznych – Dz.U. Nr 61, poz. 435 z późn. zm.). Sprawozdanie z wyniku badania laboratoryjnego co do zasady zawiera m.in. datę wydruku i wykonania badania, rodzaj badania, dane pacjenta, miejsce przesłania sprawozdania lub dane osoby upoważnionej do odbioru wyniku lub sprawozdania z badania, dane laboratorium wykonującego bada222 nie, datę i godzinę pobrania a także przyjęcia materiału do badań, wyniki badań w formie liczbowej lub opisowej, zakres biologicznych wartości referencyjnych, laboratoryjną interpretację wyników badań, informacje dotyczące widocznych zmian właściwości próbki, które mogą mieć wpływ na wynik badania, podpis i pieczęć osoby upoważnionej do jego autoryzacji (załącznik Nr 1 pkt 8, Nr 2 pkt 8, Nr 4 pkt 8, Nr 5 pkt 8). W istocie sprawozdanie z wyniku badania laboratoryjnego, zawierające oznaczenie pacjenta, podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych, datę sporządzenia i podpis osoby uprawnionej a także wskazujące na stan zdrowia pacjenta stanowi dokumentację medyczną w rozumieniu przepisów ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Zgodnie z załącznikami do rozporządzenia w sprawie standardów jakości dla medycznych laboratoriów diagnostycznych i mikrobiologicznych dokumentacja medyczna w laboratorium, w tym zlecenie badań laboratoryjnych, jest prowadzona, przechowywana i przetwarzana zgodnie z przepisami dotyczącymi dokumentacji medycznej (Załącznik Nr 1 pkt 1.6, Nr 2 pkt 1.6, Nr 4 pkt 1.9, Nr 5 pkt 1.5). Przepisy te odnajdujemy we wspomnianej wielokrotnie ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2010 r. w sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania (Dz.U. Nr 252, poz. 1697). Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta wskazuje podmioty uprawnione do uzyskania dokumentacji medycznej, formy jej udostępniania a także okres przechowywania dokumentacji. Dostęp do dokumentacji medycznej jest prawem pacjenta. W imieniu pacjenta takie prawo przysługuje przedstawicielowi ustawowemu lub osobie przez pacjenta upoważnionej. W konsekwencji może dojść do sytuacji paradoksalnej – diagnosta laboratoryjny udostępni sprawozdanie z wyniku badania laboratoryjnego osobie upoważnionej a nie będzie mógł przekazać informacji wynikających ze sprawozdania (oczywiście w zakresie przez przepisy prawa dopuszczonym) osobie upoważnionej przez pacjenta. Stąd tez postulat ujednolicenia przepisów poprzez zmianę art. 29 ust. 2 pkt 2 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej. W kontekście powyższych rozważań rozstrzygnięcia wymaga również kwestia informowania osób bliskich o ewentualnym wyniku badania wskazującego na zakażenie lub chorobę zakaźną. Problematyka ta wymaga przywołania art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Osoby wykonujące zawód medyczny są zwolnione z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, gdy jej zachowanie stanowić może niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób. Także w orzecznictwie rozpatrywana była kwestia informowania osób bliskich o konsekwencjach informowania nosicielstwa choroby zakaźnej. Szpital ma obowiązek szczegółowego powiadomienia pacjenta i członków jego najbliższej rodziny o konsekwencjach nosicielstwa wirusa choroby zakaźnej stwierdzonej u pacjen- ta. Zaniechanie w tym zakresie stanowi czyn niedozwolony w rozumieniu art. 415 k.c. i 417 k.k. i prowadzi do odpowiedzialności szpitala za powstałą szkodę [7]. Niestety ustawa o diagnostyce laboratoryjnej nie zwalnia diagnosty laboratoryjnego z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, gdy jej zachowanie stanowić może niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób. Zatem jak w tej sytuacji powinien postąpić diagnosta laboratoryjny. W razie wyniku badania laboratoryjnego wskazującego na nosicielstwo choroby zakaźnej diagnosta laboratoryjny przekazuje wynik badania lekarzowi na zlecenie którego wykonano badanie. Jeżeli badanie zostało wykonane bez zlecenia lekarskiego obowiązkiem diagnosty jest podjęcie działań zmierzających do odebrania wyniku badania przez pacjenta. Wydaje się, iż w tym zakresie diagnosta dokonując laboratoryjnej interpretacji wyniku badania powinien wskazać na konieczność zgłoszenia do lekarza pacjenta i ewentualnie innych osób narażonych na zakażenie (stosowanie per analogiam art. 26 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. Nr 234, poz. 1570 z późn. zm.). Przeprowadzenie badań diagnostycznych na żądanie uprawnionych podmiotów Ustawa o diagnostyce laboratoryjnej zwalnia diagnostę laboratoryjnego z obowiązku zachowania tajemnicy, gdy badanie diagnostyczne zostało przeprowadzone na żądanie uprawnionych na mocy odrębnych ustaw organów i instytucji. Wówczas diagnosta laboratoryjny jest obowiązany poinformować o wynikach badań te organy i instytucje. Do organów i instytucji, o których mowa wyżej zaliczyć można m.in. Policję, prokuraturę, sąd, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, zakłady ubezpieczeń. Żądanie tych organów powinno być sformułowane na piśmie. Po otrzymaniu pisemnego wniosku o przeprowadzeniu badań diagnosta laboratoryjny przekazuje informacje o wynikach badań uprawnionemu organowi. Jednym z wyjątków dotyczącym omawianej sytuacji jest występowanie diagnosty laboratoryjnego w charakterze biegłego w postępowaniu przygotowawczym lub w postępowaniu przed sądem. Diagnosta laboratoryjny występujący w charakterze biegłego ma obowiązek przekazać informacje o zabiegach i czynnościach diagnostyki laboratoryjnej, o wynikach badań laboratoryjnych tylko i wyłącznie organowi na zlecenie którego przeprowadzono czynności diagnostyki. Na szczególną uwagę zasługuje tu postulat proporcjonalności (art. 29 ust. 3 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej). Ujawnienie informacji może nastąpić wyłącznie w niezbędnym zakresie. Wszelkie informacje jakie nie są niezbędne dla uzasadnienia opinii biegłego powinny pozostać tajemnicą [8]. Na marginesie dodać należy, że wykonywanie badań laboratoryjnych przez diagnostę laboratoryjnego na „żądanie uprawnionych na podstawie odrębnych ustaw organów lub instytucji” wymaga zmiany definicji czynności diagnostyki laboratoryjnej w art. 2 pkt 1 i 2 poprzez wskazanie, że badania są wykonywane także w celu orzeczniczym. Praktyczna nauka zawodów medycznych Ustawa o diagnostyce laboratoryjnej uchyla obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej, gdy jest to niezbędne do praktycznej nauki zawodów medycznych oraz do celów naukowych (art. 29 ust. 2 pkt 5 i 6). Uchylenie obowiązku zachowania tajemnicy w przypadkach związanych z prak tyczną nauką zawodu oraz prowadzeniem badań naukowych nie jest całkowite i podlega ograniczeniom. Przepisy te bowiem należy interpretować bardzo ściśle. Wydaje się, że zastosowanie obu wyjątków od zachowania tajemnicy może dotyczyć przede wszystkim tych placówek medycznych, w których działalność dydaktyczna, badawcza lub naukowa jest prowadzona [9]. Kwestie związane z określeniem, jakie podmioty mogą prowadzić działalność dydaktyczną i naukową, reguluje ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej. Zgodnie z art. 3 ust. 1 i 2 tejże ustawy działalność lecznicza polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych. Może ona także polegać na promocji zdrowia oraz realizacji zadań dydaktycznych i badawczych w powiązaniu z udzielaniem świadczeń zdrowotnych i promocją zdrowia, w tym wdrażaniem nowych technologii medycznych oraz metod leczenia. Podmiot wykonujący działalność leczniczą może uczestniczyć w przygotowaniu osób do wykonywania zawodu medycznego i kształceniu osób wykonujących zawody medyczne. Z kolei podmioty realizujące zadania dydaktyczne i badawcze, w powiązaniu z udzielaniem świadczeń zdrowotnych i promocją zdrowia mają obowiązek uczestniczenia w kształceniu, o którym mowa wyżej (art. 3 ust. 3 ustawy o działalności leczniczej). W praktyce działalność dydaktyczną i badawczą prowadzą podmioty lecznicze funkcjonujące w formie instytutu badawczego a także podmioty lecznicze utworzone lub prowadzone przez uczelnię medyczną. Przy czym każdy podmiot wykonujący działalność leczniczą może udostępnić jednostki organizacyjne do prowadzenia kształcenia przed- i podyplomowego w zawodach medycznych (art. 89 ust. 3 ustawy o działalności leczniczej). Wyjątki od zachowania tajemnicy dotyczą placówek, w których działalność naukowa, badawcza czy też dydaktyczna odbywa się rutynowo. Oczywiście i w tym wypadku ujawnienie informacji powinno nastąpić w niezbędnym zakresie, zaś pacjent, zdaniem M. Safiana, powinien być poinformowany o możliwości naruszenia jego prywatności w związku z prowadzoną działalnością przez placówkę. Ujawnienie informacji o przebiegu choroby i leczeniu dla celów naukowych, generalnie rzecz biorąc, powinno następować w sposób anonimowy, uniemożliwiający identyfikację danej osoby [10]. Zwolnienie z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej a przepisy szczególne Diagnosta laboratoryjny jest zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej w przypadkach gdy przewidują to przepisy szczególne. Warto podkreślić, że na podstawie art. 40 ust. 2 pkt 1 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty lekarz jest zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy, gdy tak stanowią ustawy. Pielęgniarka i położna jest zwol223 Tajemnica zawodowa diagnosty laboratoryjnego niona z obowiązku zachowania tajemnicy, gdy tak stanowią odrębne przepisy (art. 21 ust. 2 pkt. 1 ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej). W świetle art. 14 ust. 2 pkt. 2 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta osoby wykonujące zawód medyczny nie mają obowiązku zachowania tajemnicy, gdy tak stanowią przepisy odrębnych ustaw. Przepisy szczególne, o których mowa w przepisie, wynikają z ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. Nr 234, poz. 1570 z późn. zm.). Ustawa ta nakłada na kierownika laboratorium wykonującego badania w kierunku biologicznych czynników chorobotwórczych podlegających zgłoszeniu lub weryfikacji obowiązek zgłoszenia dodatniego wyniku badania w kierunku biologicznych czynników chorobotwórczych, w ciągu 24 godzin od momentu uzyskania tego wyniku, państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu właściwemu dla siedziby laboratorium, w którym rozpoznano zakażenie lub chorobę zakaźną. Zgłoszenie zawiera dane osoby, u której stwierdzono dodatni wynik badania w kierunku biologicznych czynników chorobotwórczych, tj. imię i nazwisko, datę urodzenia, numer PESEL (gdy osobie nie nadano tego numeru – serię i numer paszportu albo numer identyfikacyjny innego dokumentu pozwalającego na ustalenie tożsamości), płeć, adres miejsca zamieszkania, rodzaj biologicznego czynnika chorobotwórczego i jego charakterystykę oraz inne informacje istotne dla sprawowania nadzoru epidemiologicznego zgodnie z zasadami współczesnej wiedzy medycznej. Kierownik laboratorium dokonujący zgłoszenia dodatniego wyniku badania w kierunku biologicznych czynników chorobotwórczych prowadzi rejestr zgłoszeń dodatnich wyników badań w kierunku biologicznych czynników chorobotwórczych. Rejestr może być prowadzony w formie papierowej lub w systemie elektronicznym, a dane w nim zgromadzone są udostępniane określonym w ustawie podmiotom (art. 29 w zw. z art. 30 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi). Kierownik laboratorium ma także obowiązek przekazania badanego materiału lub wyizolowanego biologicznego czynnika chorobotwórczego określonym w ustawie podmiotom w celu weryfikacji wyników tych badań. W tym wypadku ustawa także określa jakie dane powinno zawierać zgłoszenie (zob. szerzej art. 29 tej ustawy). Do przepisów szczególnych zwalniających z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 43, poz. 555 z późn. zm.) w zakresie składania zeznań w charakterze świadka w procesie karnym oraz ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) w zakresie instytucji składania zeznań w procesie cywilnym. Obowiązek zachowania tajemnicy istnieje także wówczas, gdy osoby obowiązane do zachowania tajemnicy składają zeznania w charakterze świadka. Osoba wykonująca zawód medyczny może być powołana na świadka w sprawie karnej przeciwko pacjentowi a także w sprawie w której pacjent 224 występuje np. jako oskarżyciel posiłkowy lub pokrzywdzony i zostać wezwana do ujawnienia informacji objętych tajemnicą zawodową [11]. Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu mogą, na podstawie art. 180 § 1 k.p.k., odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się obowiązek zachowania tajemnicy. Zgodnie z art. 180 § 1 k.p.k. osoby zobowiązane do zachowania tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu mogą być przesłuchane na okoliczności objęte tajemnicą zawodową wtedy, gdy sąd lub prokurator, w zależności od etapu postępowania, zwolni ich z obowiązku zachowania tajemnicy. Zatem przesłuchanie diagnosty laboratoryjnego na okoliczności objęte tajemnicą zawodową wymaga w postępowaniu przygotowawczym zwolnienia przez prokuratora z obowiązku zachowania tajemnicy. W postępowaniu sądowym diagnostę laboratoryjnego zwalnia sąd. Osoba wykonująca zawód medyczny może być powołana na świadka także w postępowaniu cywilnym. Artykuł 261 § 2 k.p.c. daje osobom zobowiązanym do zachowania tajemnicy zawodowej prawo odmowy odpowiedzi na zadane mu pytanie, „jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej”. Zdaniem M. Safiana fakt zeznawania przed sądem cywilnym nie jest okolicznością usprawiedliwiającą uchylenie tajemnicy zawodowej [12]. Art. 261 § 2 k.p.c. daje osobie zobowiązanej do zachowania tajemnicy zawodowej możliwość jej respektowania przez uchylenie się od odpowiedzi na pytanie sądu pod warunkiem gdy „zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej”. Kodeks postępowania cywilnego nie przesądza ani o treści, ani też o zakresie respektowania obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej [13]. Ocena istotności tajemnicy należy do osób, które są obowiązane do zachowania tajemnicy i nie podlega kontroli sądu. Zatem decyzja w sprawie ujawnienia okoliczności i faktów objętych tajemnicą zawodową, a także zakresu ich ujawnienia, jest pozostawiona osobie powołującej się na tajemnicę zawodową [14]. Odpowiedzialność prawna Diagnosta laboratoryjny w razie naruszenia tajemnicy zawodowej może ponieść odpowiedzialność karną, cywilną a także – odpowiedzialność dyscyplinarną. Odpowiedzialność karna z tytułu naruszenia obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej wynika z art. 266 § 1 k.k. Artykuł ten przewiduje odpowiedzialność za ujawnienie lub wykorzystanie wbrew przepisom ustawy lub przyjętemu na siebie zobowiązaniu, informacji uzyskanych w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową. Czyn ten zagrożony jest karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Naruszenie tajemnicy zawodowej jest przestępstwem umyślnym. Oznacza to, że osoba zobowiązana do zachowania tajemnicy zawodowej musi wiedzieć lub przynajmniej godzić się na to, że do informacji objętej tajemnicą zawodową może mieć dostęp osoba nieupraw- niona. Przestępstwo określone w art. 266 k.k. ścigane jest na wniosek pokrzywdzonego. Na odpowiedzialność karną z tytułu ujawnienia tajemnicy zawodowej nie ma wpływu forma wykonywania działalności (laboratorium w strukturze podmiotu leczniczego czy też samodzielny podmiot leczniczy, wykonywanie zawodu na podstawie umowy o pracę czy też umowy cywilnoprawnej). Poprzez ujawnienie tajemnicy należy rozumieć słowne lub pisemne przekazanie informacji z naruszeniem przepisów o obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej. Informacje z naruszeniem przepisów prawa mogą być ujawnione wobec jednej osoby lub kilku, w środkach masowego przekazu, poufnie w rozmowach lub w inny sposób. Nie trzeba także ujawniać wszystkich informacji, wystarczy podać tylko ich część, pozwalającą na zidentyfikowanie osoby. Ujawnienia tajemnicy zawodowej można się dopuścić także przez zaniechanie. Pozostawienie danych o pacjencie w miejscu dostępnym np. dla personelu wykonującego usługowe czynności jest naruszeniem obowiązku zachowania tajemnicy [15]. W razie zawinionego naruszenia praw pacjenta (w tym również w razie zawinionego prawa pacjenta do tajemnicy informacji z nim związanych) sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 k.c. (art. 4 ust. 1 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta). Art. 448 k.c. pozwala dochodzić zadośćuczynienia za naruszenie dobra osobistego. Aby dochodzić zadośćuczynienia na podstawie art. 4 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta pacjent musi doznać krzywdy. Krzywdą (szkodą niemajątkową) są doznane cierpienia fizyczne i psychiczne (moralne) będące wynikiem naruszenia praw pacjenta. Naruszenie praw pacjenta ma być zawinione a nie tylko bezprawne. Pod pojęciem „zawinionego naruszenia praw pacjenta” rozumieć należy każdy stopień zawinienia, nawet winę nieumyślną [16]. Podmiotem odpowiedzialnym z tytułu zawinionego naruszenia praw pacjenta będzie każdy podmiot zobowiązany do przestrzegania praw pacjenta. Dla powstania odpowiedzialności za zawinione naruszenie praw pacjenta wystarczające jest działanie lub zaniechanie, którejkolwiek z osób zatrudnionych w podmiocie udzielającym świadczeń zdrowotnych lub innym obowiązanym do przestrzegania tych praw. Legitymowanym czynnie do dochodzenia zadośćuczynienia jest pacjent, a w przypadku pacjenta-dziecka – jego przedstawiciel ustawowy [17]. Ustalenie odpowiedniości sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia „wymaga rozważenia wszystkich okoliczności sprawy, w szczególności rodzaju naruszonego dobra i rozmiaru doznanej krzywdy, intensywności naruszenia oraz stopnia winy sprawcy, a także sytuacji majątkowej zobowiązanego”- wyrok SN z dnia 16 kwietnia 2002 r., V CKN 1010/00. Sytuacja majątkowa pokrzywdzonego nie ma znaczenia dla określenia wysokości sumy zadośćuczynienia pieniężnego (zob. wyrok SA w Krakowie z dnia 5 listopada 2002 r., I ACa 869/02). Ponadto „przy żądaniu przyznania odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia na rzecz pokrzywdzonego podstawowym kryterium oceny sądu winien być rozmiar ujemnych następstw w sferze psychicznej pokrzywdzonego bowiem celem przyznania ochrony w formie majątkowej jest zrekompensowanie i złagodzenie doznanej krzywdy moralnej. Z tych przyczyn sąd jest zobowiązany ustalić zakres cierpień pokrzywdzonego, a przy ocenie tej przesłanki nie może abstrahować od wszystkich okoliczności towarzyszących powstaniu krzywdy. Znikomość ujemnych następstw może być podstawą oddalenia powództwa o przyznanie zadośćuczynienia na rzecz pokrzywdzonego” – wyrok SA we Wrocławiu z dnia 24 lipca 2008 r., I ACa 1150/06. Kwota zadośćuczynienia powinna odpowiadać doznanej krzywdzie, a jednocześnie nie stanowić dla pacjenta źródła zysku i być odpowiednią karą dla sprawcy naruszenia jego praw [18]. Przepis art. 4 ust. 1 nie zastępuje natomiast, ani też nie eliminuje ogólnie przyjętych w prawie cywilnym instrumentów ochrony dóbr osobistych. Pokrzywdzony (pacjent) może więc, wysuwając z tego tytułu roszczenia odwoływać się do instrumentów kodeksowych - i to zarówno do środków niemajątkowych ochrony dóbr osobistych (art. 23 i 24 k.c.), jak i środków majątkowych (przewidywanych w art. 445 i 448 k.c.)1. Nie zamyka to także drogi do dochodzenia odszkodowania, jeżeli pacjent doznał szkody majątkowej. Ponadto – gdy działania (lub zaniechania) osób wykonujących zawód medyczny noszą znamiona czynów zabronionych – w określonych przypadkach może również wchodzić w grę odpowiedzialność karna tych osób oraz ich odpowiedzialność zawodowa [19]. Jak mowa wyżej ujawnienie informacji objętych tajemnicą zawodową może stanowić podstawę odpowiedzialności z tytułu naruszenia dóbr osobistych. Art. 23 k.c. wymienia dobra osobiste do których należy w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko i pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska. Dobra te pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Artykuł 23 k.c. nie wylicza wyraźnie tajemnicy zawodowej jako odrębnego dobra osobistego. Niemniej jednak wyszczególnione w tym przepisie dobra nie wyczerpują wszystkich dóbr osobistych człowieka, pozostających pod ochroną prawa cywilnego. Wskazują na to użyte w tym przepisie słowa „jak w szczególności”. W literaturze prezentowa. Pogląd ten M. Safian wyraził na gruncie art. 19a nieobowiązującej już ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. (Dz.U. z 2007 r., Nr 14, poz. 89 z późn. zm.). Art. 4 ust. 1 ustawy jest w istocie powtórzeniem art. 19a ust. 1 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej. W odróżnieniu od art. 19a ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, przepis art. 4 ust. 1 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw pacjenta nie wymienia, które prawa pacjenta są chronione tym szczególnym cywilnoprawnym środkiem ochrony praw pacjenta. Z uwagi na ogólny, podstawowy charakter ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz jej cel, należy uznać przepis art. 4 ust. 1 odnosi się także do praw pacjenta niewymienionych expressis verbis w tej ustawie. 1 225 Tajemnica zawodowa diagnosty laboratoryjnego ny jest pogląd, że sferę prywatności życia należy uznać za chronione dobro osobiste [20]. W istocie bowiem wartości związane z poufnością pewnych relacji, w których pozostaje każda jednostka, a zwłaszcza tych, które niejako z natury swojej opierają się na zaufaniu, lojalności (a do takich z całą pewnością należą relacje personel medyczny a pacjent) – zaliczyć trzeba do obszaru chronionej prywatności [21]. Środki ochrony możliwe do uruchomienia w razie naruszenia dobra osobistego określa art. 24 k.c. i wspomniany wyżej art. 448 k.c. Na podstawie art. 24 k.c. osoba, której dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia można także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności żeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie cywilnym można również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Jeżeli zaś wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych, o których mowa poniżej. Istotne znaczenie praktyczne mogą tu mieć przede wszystkim instrumenty prewencyjne, zmierzające do zapobieżenia naruszaniu dóbr osobistych osób pokrzywdzonych w przyszłości. Może tu m.in. wchodzić w grę nakazanie odpowiedniego zabezpieczenia zgromadzonej o pacjencie dokumentacji medycznej przed dostępem osób niepowołanych, opracowanie procedur gwarantujących należytą ochronę danych dotyczących pacjentów, zobowiązanie do powstrzymania się od udzielania jakichkolwiek informacji objętych tajemnicą innym osobom lub instytucjom [22]. Bezprawne ujawnienie tajemnicy zawodowej może stanowić podstawę odpowiedzialności odszkodowawczej diagnosty laboratoryjnego (gdy osoba ta jest świadczeniodawcą), a także instytucji zatrudniającej taką osobę (np. gdy diagnosta laboratoryjny jest zatrudniony w podmiocie leczniczym). Szkoda związana z naruszeniem obowiązku zachowania tajemnicy może polegać zarówno na zniesławieniu (np. przekazanie informacji, że jego pacjent jest dotknięty chorobą weneryczną, czego nie potwierdziły późniejsze wyniki badań), jak też powodować inne skutki w postaci np. trudności ze zdobyciem pracy w związku z ujawnieniem przez diagnostę laboratoryjnego nosicielstwa wirusa HIV przez osobę starającą się o zatrudnienie. Obok szkody, przesłanką odpowiedzialności jest również wina i związek przyczynowy między faktem naruszenia tajemnicy a odniesionym przez poszkodowanego uszczerbkiem majątkowym. Wydaje się, że najpoważniejsze trudności w związku z dochodzeniem roszczeń z tego tytułu będą się właśnie wiązać z dowodem co do istnienia związku przyczynowego. Będzie tu chodzić o ocenę zdarzeń ze sfery psychologicznej oraz ich wpływu na decyzje i zachowania następujące w bardzo różnorodnych sytuacjach [23]. Za naruszenie przepisów dotyczących tajemnicy zawodowej 226 diagnosta laboratoryjny może ponieść również odpowiedzialność dyscyplinarną. Albowiem diagności laboratoryjni podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej „za czyny sprzeczne z zasadami etyki zawodowej lub przepisami dotyczącymi wykonywania czynności diagnostyki laboratoryjnej”. Wnioski de lege ferenda Jedną z podstaw należytych relacji między pacjentem a personelem medycznym jest wzajemne zaufanie. Pacjent decydując się na korzystanie ze świadczeń zdrowotnych musi mieć pewność, że jego tajemnice są należycie chronione a w razie bezprawnego ich ujawnienia będzie mógł skorzystać z ochrony prawnej. Tak aby m.in. zapobiec ponownemu ujawnieniu informacji objętych tajemnicą zawodową. Gwarancją należytych relacji pacjent - personel medyczny są odpowiednio skonstruowane przepisy prawne. W omawianej tematyce postulować należy następujące brzmienie art. 29 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej: 1.„Art. 29.1. Diagnosta laboratoryjny ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem a uzyskanych w związku z wykonywaniem zabiegów i czynności diagnostyki laboratoryjnej. 2.Od zachowania tajemnicy zawodowej diagnosta laboratoryjny jest zwolniony: 1) w stosunku do osoby, pod której opieką medyczną znajduje się pacjent; 2) gdy pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyrażą zgodę na ujawnienie tajemnicy; 3) gdy zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla zycia lub zdrowia pacjenta lub innych osób; 4) gdy badanie diagnostyczne zostało przeprowadzone na żądanie uprawnionych na podstawie odrębnych ustaw organów lub instytucji; wówczas diagnosta laboratoryjny jest obowiązany poinformować o wynikach badań wyłącznie te organy lub instytucje; 5) gdy jest to niezbędne do praktycznej nauki zawodów medycznych; 6) gdy jest to niezbędne dla celów naukowych; 7) gdy tak stanowią ustawy. 3.Ujawnienie tajemnicy poza przypadkami, których mowa w ust. 2 pkt 1 i 2, może nastąpić wyłącznie w niezbędnym zakresie.”. Piśmiennictwo 1. Augustynowicz A. (w:) Anna Augustynowicz, Alina Budziszewska-Makulska, Radosław Tymiński, Michał Waszkiewicz, Ustawa o diagnostyce laboratoryjnej. Komentarz. CeDeWu, Warszawa 2010; 29-30. 2. Zoll A. Tajemnica zawodowa lekarza (w:) Tajemnica lekarska: materiały z posiedzenia Komisji Etyki Lekarskiej w dniu 15 listopada 1993 r., Posiedzenie Komisji Etyki Medycznej PAU, Kraków 1994 r., s. 6-7. Zob. też M. Sośniak, Cywilna odpowiedzialność lekarza, Warszawa 1989 r., s. 163, A. Augustynowicz, A. Budziszewska – Makulska, Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz, CeDeWu, Warszawa 2010, s. 82-84, M. Śliwka (w:) Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz pod red. M. Nesterowicza, Warszawa 2009; 112-113. 3. Kunicka-Michalska B. Ochrona tajemnicy zawodowej w polskim prawie karnym, Warszawa 1972, s. 5. 4. Nasterowicz M. Prawo medyczne, Toruń 2001; 151. 5. Augustynowicz A. (w:) Anna Augustynowicz, Alina Budziszewska-Makulska, Radosław Tymiński, Michał Waszkiewicz, Ustawa o diagnostyce laboratoryjnej. Komentarz. CeDeWu, Warszawa 2010; 138-139. 6. Zielińska E, Barcikowska-Szydło E, Kapko M i wsp. Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Komentarz, ABC, 2008 r. 7. Wyrok S.A. w Poznaniu z 9 maja 2002 r., ACa 221/02 z glosą M. Nesterowicza, Prawo i Medycyna, Nr 14/2004. 8. Filar M. Lekarskie prawo karne, Zakamycze 2000;. 366. 9. Safjan M. Prawo i medycyna. Ochrona praw jednostki a dylematy współczesnej medycyny, Warszawa 1998, s. 156 10. Safjan M. Prawo i medycyna. Ochrona praw jednostki a dylematy współczesnej medycyny, Warszawa 1998, s. 157. 11. Filar M. Lekarskie prawo karne, Zakamycze 2000, s. 363. 12. Safjan M. Problemy prawne tajemnicy lekarskiej, Kwartalnik Prawa Karnego 1995, R. IV, nr. 1, s. 44. 13. Safjan M. Problemy prawne tajemnicy lekarskiej, Kwartalnik Prawa Karnego 1995, R. IV, nr. 1, s. 42. 14. Nesterowicz M. Prawo medyczne, Toruń 2000, s. 152. 15. Augustynowicz A. (w:) Anna Augustynowicz, Alina Budziszewska-Makulska, Radosław Tymiński, Michał Waszkiewicz, Ustawa o diagnostyce laboratoryjnej. Komentarz. CeDeWu, Warszawa 2010; 146. 16. Safjan M. Kilka refleksji wokół problematyki zadośćuczynienia pieniężnego z tytułu szkody wyrządzonej pacjentom, Prawo i Medycyna 2005; 18: 13. 17. Jończyk J. Naprawienie szkody (krzywdy) pacjenta w związku z ubezpieczeniem zdrowotnym, Przegląd Sądowy 2003, nr 9, teza 6, s. 32, przytaczam za M Dercz, T. Rek, Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej. Komentarz, ABC Wolters Kluwer Polska 2007; 149. 18. Safjan M. Kilka refleksji wokół problematyki zadośćuczynienia pieniężnego z tytułu szkody wyrządzonej pacjentom, Prawo i Medycyna 2005; 18: 5. 19. Safjan M. Kilka refleksji wokół problematyki zadośćuczynienia pieniężnego z tytułu szkody wyrządzonej pacjentom, Prawo i Medycyna 2005; 18: 5-6. 20. Kunicka-Michalska B. Ochrona tajemnicy zawodowej w polskim prawie karnym, Warszawa 1972 r., s. 39, Zob. też A. Szpunar, Zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową, Bydgoszcz 1999 oraz C. Przymusiński, Odpowiedzialność cywilna za treść sprawozdania sądowego. Prawo i prasa, cz. 2 – Sprawozdawczość sądowa, Kraków 1968., A. Kędzierska-Cieślakowa, Glosa do wyroku SN z 12 lipca 1968 r. I CR 252/68, OSNCP 1970, nr 1, poz. 18. 21. A. Kopff, Koncepcja praw do intymności i prywatności życia osobistego (zagadnienia konstrukcyjne), Studia Cywilistyczne 1972, t. 20, s. 4 i nast.; K. Kubiński, Ochrona życia prywatnego człowieka, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Społeczny 1993, nr 1; M. Safjan, Prawo i medycyna. Ochrona praw jednostki a dylematy współczesnej medycyny, Warszawa 1998, s. 114, J. Kański, Prawo do prywatności, nienaruszalności mieszkania i tajemnicy korespondencji (w:) Prawa człowieka. Model prawny, Wrocław – Warszawa – Kraków 1991; 325–326. 22. Augustynowicz A. (w:) Anna Augustynowicz, Alina Budziszewska-Makulska, Radosław Tymiński, Michał Waszkiewicz, Ustawa o diagnostyce laboratoryjnej. Komentarz. CeDeWu, Warszawa 2010; 147-148. 23. Safjan M. Prawo i medycyna. Ochrona praw jednostki a dylematy współczesnej medycyny, Warszawa 1998; 162-163. Zaakceptowano do publikacji: 07.05.2012 Adres do korespondencji: Dr Anna Augustynowicz Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego 01-813 Warszawa, ul. Marymoncka 99/103 e-mail: [email protected] 227
