pasja etosu nauczyciela

1. Autor: Ks. Wojciech Cichosz
2. 7\WXá Pasja etosu nauczyciela
3. 'UyGáR„Universitas Gedanensis”, 2001, nr 2 (24), red. =.URSLGáRZVNLV-57
4. 6áRZDNOXF]RZH
a) rzeczowe:
etos, maieutyka osoby, nauczyciel, osoba, pasja, rodzice, wychowanek, wychowanie,
wychowawca
b) imienne:
-DQ3DZHá,,-DFTXHV0DULWDLQ6WHIDQ.DUG\QDá:\V]\VNL-DQ=DPR\VNL
PASJA ETOSU NAUCZYCIELA
1DXF]\FLHOXGREU\SUDZG
F]\ZPLáRFL
6WHIDQ.DUG\QDá:\V]\VNL
I.
Nauczyciel –SRZRáDQLH–RGSRZLHG]LDOQRü
']L QLNW QLH ZWSL *H QDXF]\FLHOH L Z\FKRZDZF\ WR RVRE\ Z VSRVyE V]F]HJyOQ\
naznaczone przez los1 7R QLH ÄZHUEDOQH R]GREQLNL´ F]\ WH* SXVWH VáRZD JG\* MX* VDPR
SRGM
FLH SRZRáDQLD QDXF]\FLHOD L wychowawcy MHVW VSUDZ QLH]PLHUQLH ZD*Q GHOLNDWQ L
RGSRZLHG]LDOQ .OXF]RZHJR ]QDF]HQLD QDELHUD WX W\WXáRZH VáRZR pasja NWyUH PR*H E\ü
UR]XPLDQH EG( MDNR czynienie daru z siebie EG( MDNR P
ND Poni*V]\ DUW\NXá QLH MHVW
W\SRZ\P G\VNXUVHP PLHV]F]F\P VL
Z UDPDFK NRPSDUDWyVW\F]Q\FK UR]ZD*D
filozoficznych na tematy edukDF\MQH DOH MHJR WUHü L PHWRGD SUH]HQWDFML SRGHMPRZDQ\FK
]DJDGQLH SR]RVWDM Z FLVáHM NRUHODFML ] UHIHUDWHP Z\Jáoszonym przeze mnie podczas
konferencji dla nauczycieli.
%\ü QDXF]\FLHOHP – WR SU]HGH ZV]\VWNLP XZLDGRPLü VRELH ERJDFWZR RJURmnego
daru. Odkr\üJR ZVRELH LRGSRZLHG]LHüQDQLHJR VZRLP*\FLHP– to prawdziwie osobowa
RGSRZLHG]LDOQRü ]D VLHELH L GUXJLHJR F]áRZLHND 1LH]Z\NOH ]QDPLHQQH VáRZD Z NOLPDFLH
HGXNDF\MQ\PZ\SRZLHG]LDá.DUG\QDá6WHIDQ:\V]\VNLNauczyFLHOXGREU\SUDZG
F]\Z
6áRZQLN :VSyáF]HVQHJR M
]\ND polskiego, praca zb. pod kier. Anny Sikorskiej-0LFKDODN L 2OJL :RMQLáNR
Warszawa 2000: „Etos –V\VWHPZDUWRFLPRUDOQ\FKQRUP\Z]RUFHSRVW
SRZDQLDFKDUDNWHU\]XMFHVW\O*\FLDL
charakter danej gruS\VSRáHF]QHMVWDQRZLFHRMHMRGU
EQRFL´
1
2
PLáRFL. OGQRV] VL
RQH SU]HGH ZV]\VWNLP GR W\FK NWyU]\ VZRLP ]DDQJa*RZDQLHP VZRM
SUDF Z\FKRZXM PáRGH SRNROHQLH 'RGDM GXFKD W\P NWyU\FK SoNU]HSLDá -DQ =DPR\VNL Z
1595 roku: 7DNLH5]HF]\SRVSROLWHE
GMDNLHLFKPáRG]LH*\FKRZDQLH0LQ
áRODWZLHOHDZ
Rzecz\SRVSROLWHM QLF VL
QLH ]PLHQLáR -HVW WHQ NWyU\ Z\FKRZXMH L WHQ NWyU\ MHVW
Z\FKRZ\ZDQ\ V UyZQLH* LQVW\WXFMH NWyUH WR Z\FKRZDQLH KDUPRQL]XM *G\ PyZLP\ R
HWRVLHQDXF]\FLHODWRQDGHZV]\VWNRFKFHP\VRELHXZLDGRPLüL*QDXF]\FLHOWRF]áRZLHNZ
moim przekonaniu, naznaczony przez los.
3UDZG MHVW MDN SRZLH QLHMHGHQ VWDU\P SU]HNOHVWZHP 2E\ FXG]H G]LHFL uczyá
Niemniej jednak, FXG]H G]LHFL XF]\ü WR SU]HGH ZV]\VWNLP Z\Uy*QLHQLH L EáRJRVáDZLHstwo,
RJURPQH ]DGDQLH : W\P PLHMVFX FKFLDáRE\ VL
SU]\ZRáDü WULDG
3ODWRQD RGZRáDü VL
GR
RWZDUWRFLF]áRZLHNDQDGREURSUDZG
LSL
NQR21LH]DOH*QLHRGKistorycznego kontekstu i
NXOWXU\QLH]DOH*QLHRGZLDWRSRJOGyZLILOR]RILLND*G\]QDV– wychowawców jest otwarty,
DUDF]HMSRZLQLHQE\üRWZDUW\QDWULDG
GREUDSUDZG\LSL
NQD1DXF]\FLHOXGREU\SUDZG
F]\ZPLáRFL:\SHáQLDMFRERZL]NLQDXF]yciela, niestety, bardzo rzadko czerpiemy z tej
VNDUEQLF\6WDUR*\WQRFL2GGDZQD]QDQHMHVWSRZLHG]HQLH6RNUDWHVDFQRWjestPGURüa
PGURüto wiedza, czyliZLHPSRVW
SXM
]JRGQLH]W\PF]HJRVL
QaXF]\áHP
: W\P PLHMVFX GRFKRG]LP\ GR EDUG]R LVWRWQHM WH]\ -DNR SHGDJRJ VWRM
QD
staQRZLVNX*HKLVWRU\F]QLHLNXOWXURZR]DUyZQRZ3ROVFHMDNLZ(XURSLHSHZLHQDXWorytet
RWU]\P\ZDáR VL
ZUD] ]H VWDQRZLVNLHP =DOH*QLH RG WHJR F]\ Z\SHáQLDáR VL
SoZRáDQLH
QDXF]\FLHOD NVL
G]D F]\ SROLFMDQWD SRVLDGDáR VL
SHZLHQ VWDWXV VSRáHF]Q\ E\áR VL
ÄNLP´
7DNE\áRMHV]F]HZF]RUDMDOHWDNMX*QLHMHVWG]LVLDM2EHFQLHDXWRU\WHWRNUHODQLHKDELW, nie
SUDZR QLH UR]SRU]dzeQLD QLH SUDFD Z WDNLHM F]\ LQQHM LQVW\WXFML DOH F]áRZLHN VDP VRE
3UDZG MHVW *H PDP\ G]LVLDM ZLHOX QDXF]\FLHOL NUHDW\ZQ\FK R V]HURNLFK KRU\]RQWDFK
HORNZHQWQ\FKHUXG\F\MQ\FKZ\NV]WDáFRQ\FKZLHORNLHUXQNRZ\FK6WH*WDF\NWyU]\P
F]
VL
VoE L GUXJLP F]áRZLHNLHP 5yZQLH* -HDQ 3DXO 6DUWUH PLDá Z W\P SU]\SDGNX UDFM
*H
GUXJL WR SLHNáR ']LVLDM MX* QLNW QLH ]DJZDUDQWXMH GUXJLHPX E\FLD GREU\P SHGDJRJLHP L
:HGáXJ SHGDJRJLNL FKU]HFLMDVNLHM Z\FKRZDQLH PD VHQV W\ONR ZyZF]DV JG\ Z\FKRG]L ] SR]\FML
antropoloJLF]QLH X]DVDGQLRQHJR IDNWX RGSRZLHG]LDOQRFL 3RZLQQR RQR SURZDG]Lü GR WHJR DE\ SU]HG
F]áRZLHNLHPRdNU\üPR*OLZRüUHDOL]DFMLVLHELHMDNRRVRE\'URJZLRGFGR takiego modelu wychowania jest
QDMSLHUZRWZDUFLHRVRE\Z\FKRZ\ZDQHMQDSUDZG
GREURLSL
NQRDQDVW
SQLHXWR*VDPLHQLHVL
Z\FKRZDQND]
przyj
W\PL ZDUWRFLDPL L ZLHUQRü LP QD FR G]LH : W\P FHOX WU]HED VWZRU]\ü Z Z\FKRZDQNX SHáQ L
LQWHJUDOQNRnFHSFM
F]áRZLHNDGDOHNRGILOR]RILLUHGXNFMRQLVW\F]Q\FKZHGáXJNWyU\FKRVREDOXG]NDMHVWW\ONR
–X*\ZDMFNDWHJRULL)UHXGRZVNLFK–LVWRWU]XFRQQDSDVWZ
OLF]Q\FKQDPL
WQRFLLGHWHUPLQL]PyZDOERWH*–
jak twierG]Lá . 0DUNV – E\WHP XZLNáDQ\P Z VWRVXQNL VSRáHF]QR-ekonomiczno-gospodarcze. W filozofii
FKU]HFLMDVNLHMFKRG]LSU]HGHZV]\VWNLPRVWZRU]HQLHWDNLHJRREUD]XF]áRZLHNDZNWyU\PE\WOXG]NLWRRVRED
RQWRORJLDE\WXL]WHMZáDQLHUDFMLREGDU]RQ\MHVWRQZROQRFLLJRGQRFL3RQDGWRMHVWLVWRWG\QDPLF]QL
]GROQ QLH W\ONR SU]\Mü DOH L ]DFKRZDü ZDUWRFL 3UREOHPDW\N
Z\FKRZDQLD SRGMáHP QS w: Wychowanie
2
3
QDXF]\FLHOHP 2F]\ZLFLH WU]HED SHUPDQHQWQLH GRVNRQDOLü ZDUV]WDW ZáDVQHM SUDF\ UR]ZLMDü
URGNL G\QDPL]XMFH DNW\ZL]XMFH G\GDNW\F]QH QRZRF]HVQH ]DVWRVRZDQLH Uy*Q\FK PHWRG
NV]WDáFHQLD XF]HQLD L Z\FKRZDQLD -HGQDN*H QLH VDPH WHFKQLNL L URGNL SR]ZDODM RVLJQü
zamierzony cel. 6LOQSR]\FM
ZV]NROHQDXF]\FLHOPXVLZ\SUDFRZDüVRELHVDPWRNLP jest i
MDN VSHáQLD ]DJRVSRGDURZXMH VZRMH E\FLH QDXF]\FLHOHP L Z\FKRZDZF .D*G\ ] QDV
QLHNLHG\VL
JDGRVZoLFKZ]RUFyZRVRERZ\FKV\OZHWHNQDXF]\FLHOLNWyU\FK*\FLHSRVWDZLáR
QDGURG]HQDV]HMRVRELVWHMHGXNDFML1DV]H*\FLRZHVXNFHV\LRVLJQL
FLDQDXNRZHVF]
VWR
wynikiem pracy nauczyciela-SDVMRQDWD NWyU\ E\á NLHG\ QDV]\P QDXF]\FLHOHP L
wychoZDZFZLHWQ\PSHGDJRJLHPNWyU\*\áW\PFRURELá3DWU]FSU]H]SU\]PDWHWRVXL
RJURPQHJR ]DGDQLD RUD] RGSRZLHG]LDOQRFL WHJR QDXF]\FLHOD VWZLHUG]DP\ *H RQ E\á
fantastyczny, SUDZG
F]yQLáZPLáRFL.
II.
:VSyáF]HVQ\NRQWHNVWSOXUDOLVW\F]Q\
']LVLHMV]DV\WXDFMDUyZQLH*HGXNDF\MQDMHVWQLH]Z\NOHVNRPSOLNRZDQD1DND*G\P
niemal kroku napotykamy na problem postmodernizmu, którego filozofia konsumpcyjna
powoduje wypieranie paradygmatu pracy3. Taka sytuacja jest nieprzyFK\OQD L F]
VWR EDUG]R
destrukcyjna dla obecnego pedagoga. Kiedy patrzymy na naXF]\FLHOLSU]H]SU\]PDWSL
NQ\FK
ZDUWRFL V]ODFKHWQ\FK XQLZHUVDOQ\FK SRQDGF]aVRZ\FK GREUR SUDZGD SL
NQR HWRV
SRZRáDQLH ]DGDQLH RGSRZLHG]LDOQRü – to mo*HP\ E\ü VSRNRMQL R V]NRá
SRF]WNX ,,,
7\VLFOHFLDZ\FKRZDQNyZLZ\FKRZDZFyZ-HGQDN*HG]LVLHMV]\F]DVQLHVWHW\MHVWF]DVHP
niejednoznacznym. Tak jak etos naXF]\FLHOD MHVW F]\P MHGQR]QDF]QLH QDU]XFDMF\P VL
czym RNUHORQ\P WDN G]LVLHjV]\ F]DV U]HF]\ZLVWRü L NXOWXUD V QLHRNUHORQH 7R FR
ZF]RUDME\áRMHGQR]QDF]QHG]LVLDMMHVWZLHOR]QDF]QH
5HODW\ZL]P QLH RPLMD UyZQLH* P\OHQLD HGXNDF\MQHJR 7R FR Z PLQLRQ\FK
programach wychowawczo-G\GDNW\F]Q\FKE\áRF]\PRF]\ZLVW\PF]\P]F]\P]JDG]DOL
VL
URG]LFH QDXF]\FLHOH – V]NRáD PyZLáD MHGQ\P JáRVHP – G]LVLDM Z\ZRáXMH ZLHOH
NRQWURZHUVML = F]HJR WR Z\QLND" 3U]HGH ZV]\VWNLP ]PLHQLá VL
F]áRZLHN L F]DV MHJR *\FLD
.RQWHNVW SURGXNF\MQ\ XVWSLá PLHMVFD ZROQHM NRQVXPSFML +HNVDPHWU áaFLVNL
V]HFLR]JáRVNRZHPyZLHQLHSL
NQLHXF]\Témpora mútantúr et nós mutámur in íllis (czasy
FKU]HFLMDVNLH Zobec postmodernistycznej prowokacji *GDVN 7HPDW\FH Z\FKRZDQLD SRZL
FLáHP
UyZQLH*F\NODXG\FMLZ5DGLR*GDVNZLRVQ2001 roku.
3
7HQ SUREOHP ]QDOD]á VZRMH RG]ZLHUFLHGOHQLH WDN*H Z = %DXPDQ, :ROQRü, Kraków 1995; W. Cichosz,
3RVWPRGHUQLVW\F]Q\ G\VNXUV R ZROQRFL ZH ZVSyáF]HVQHM HGXNDFML, w: Wiara i rozum na progu trzeciego
W\VLFOHFLDUHG:'HSWXáa i W. Dyk, Szczecin 1999, s. 119-143.
4
VL
]PLHQLDMLP\]PLHQLDP\VL
ZQLFK)4&]\PáRG]LH*WHJRVL
G]LVLDMXF]\"1LHXF]\VL
ER F]DV\ VL
]XSHáQLH ]PLHQLá\ :VSyáF]HVQ\ F]áRZLHN FKFH EUDü L NRQVXPRZDü D W\P
VDP\PQLHSRWUDILRGVLHELHZ\PDJDü*G\E\QDZHWSRWUDILáQLHVWDüJRQDWRJG\*MHVW]E\W
VáDE\LSRFKáRQL
W\NRQVXPRZDQLHP
-DND SDQXMH REHFQLH ZUyG PáRG\FK OXG]L ILOR]RILD" 3RJOG\ PáRGHJR F]áRZLeka to
przede wszystkim filozofia dyskusji i debaty5'UyGHáNRQVXPSFMRQL]PXQDOH*\V]XNDüSU]HGH
ZV]\VWNLP Z URG]LQLH :áDQLH WXWDM NV]WDáWXMH VL
ZLDWRSRJOG SRVWaZD *\FLRZD PáRGHJR
F]áRZLHND ']LHFNR QDOH*\ GR URG]LFyZ WR URG]LF MH Z\FKRZXMH D QDXF]\FLHO MHG\QLH
wspomDJDURG]LFD']LHFNRQLJG\QLHE\áRQLHMHVWDQLQLHE
G]LHZáDVQRFLV]NRá\&KRü
V]NRáDQLHPR*H]DVWSLüURG]LFDPR*HLSRZLQQDJRZVSRPyF6]NRáDGRSRPDJDURG]LFRP
V]XNDMF SU]\ W\P Uy*Q\FK UR]ZL]D SRGF]DV JG\ RQL ]DM
FL V SUDF L ]DUDELDQLHP
pLHQL
G]\ D SRWHP NRQVXPSFM L EUDNLHP F]asu. 1DXF]\FLHOX GREU\ F]\ SUDZG
Z
PLáRFL. Kiedy i jak rodzic ma F]\QLüSUDZG
MH*HOLQLHPDF]DVX"1DWRDE\F]\QLüWU]HED
PLHüF]DV
=DVWDQyZP\ VL
MDN WHQ SUREOHP Z\JOGD Z NUDMDFK (XURS\6 =DFKá\VQ
OLP\ VL
G]LVLDMSOXUDOL]PHPGHPRNUDFMZROQRFLDXWRNUDFMSUH]HQWDFMLWROHUDQFMEH]GQD. To
ZVSDQLDáH VáRZD DOH NLHG\ MH ]GHILQLRZDü NLHG\ MH VHPLRW\F]QLH VHPDntycznie i
HW\PRORJLF]QLH Z\MDQLü ]DXZD*DP\ MDN NU]\ZG
F]\QL VL
VáRZRP NWórycK VL
QLH
UR]XPLH L VDPHPX F]áRZLHNRZL GR NWyUHJR VL
MH RGQRVL *G\ ]DFKZ\FaP\ VL
(XURS
]DVWDQyZP\ VL
F]\ WDN QDSUDZG
MHVW VL
F]\P ]DFKZ\FDü 1D SHZQR nie MHVWHP\
kopciuszkami Europy%G(P\GXPQL*HXF]\P\Z3XFNX*G\QL7UbNDFK0Dá\FKDOERQa
à\VHM 3RODQLH 3U]\SDWU]P\ VL
SU]H] FKZLO
SUREOHPRZL ZVSyáSUDF\ URG]LFyZ L V]NRá\ Z
NZHVWLLZ\FKRZDQLD']LVLDMSU]HFL
WQ\1LHPLHFRGGDMFG]LHFNRGRV]NRá\SRZLHIch habe
nichts dafürMDQLHPDPQLFGRWHJR]DQDXF]\FLHOIch habe keine Möglichkeit (ja nie mam
*DGQHM PR*OLZRFL 7DN RWR Z\]ZROHQLH HPDQF\SDFMD ZROQRü EH] JUaQLF ]DM
á\ QDF]HOQH
PLHMVFH 5yZQLH* Z QDV]HM U]HF]\ZLVWRFL QDXF]\FLHO F]
VWR MX* WH PR*OLZRFL WUDFL .LHG\
mówimy o programie dydaktycznym i wychowawczym szkoá\VSRW\NDP\VL
]QHXWUDOQRFL
'OD SU]\NáDGX– ]QDQ\ MHVW QDP UyZQLH* SROVNL KHNVDPHWU $GDPD 0LFNLHZLF]DKonrad Wallenrod, cz. IV:
8F]WD 3RZLHü :DMGHORW\: „6NG /LWZLQL ZUDFDOL" = QRFQHM ZUDFDOL Z\FLHF]NL :LH(OL áXS\ ERJDWH Z
zamkach i cerkwiach zdobyte”.
5
Na temat konsumpcjonizmu L FHOyZ PáRGHJR SRNROHQLD FLHNDZLHZ\SRZLHG]LDá VL
Z. Bauman w artykule
)\FLHGR QDW\FKPLDVWRZHJRX*\WNXNWyU\XND]DáVL
Z1UÄ*D]HW\:\ERUF]HM´]GQLD-4 listopada
2001 r.
6
3UREOHPDW\N QDXF]DQLD L Z\FKRZDQLD $XWRU PLDá VSRVREQRü ]DMPRZDü VL
SRGF]DV 0L
G]\QDURGRZHM
Konferencji dla pedagogów w Palermo na Sycylii, zorganizowanej w dniach 19-OLVWRSDGDUSU]H]8QL
(XURSHMVNZUDPDFKSURJUDPX$5,21WHPDWNRQIHUHQFMLIntegrazione, istruzione e formazione professionale
(scuole secondarie).
4
5
LEUDNLHP]DDQJD*RZDQLDURG]LFyZZNZHVWLLLFK]DZDUWRFL5RG]LFHZ3ROVFH–PyZLFNie
mamy nic przeciwko temu – PDM MHdQDN ZFL* PR*OLZRü ZSá\ZX – Z (XURSLH MX* MHM QLH
PDM 2E\ QLJG\ URG]LF Z 3RlVFH QLH VWZLHUG]Lá ja nie mam nic do tego, to bowiem
R]QDF]DáRE\ *H RGGDá G]LHFNR GR V]Noá\ L QLHMDNR VL
WHJR G]LHFND – w sensie
wychowawczym – SR]E\á =DFKZ\FaMF VL
=DFKRGHP QLH SRSHáQLMP\ Eá
GX NWyU\ =DFKyG
MX*GDZQRSRSHáQLá1DWR]ZUaFDMXZDJ
SHGDJRG]\(XURS\
-DQ 3DZHá ,, Z\FKRZDZFD L QDMSRZD*QLHMV]\ DXWRU\WHW 0áRG\FK SU]HáRPX ,, L ,,,
7\VLFOHFLD XF]F\ (XURSHMF]\NyZ *H (XURSD WR 2MF]\]QD 2MF]\]Q G]LVLDM XF]\ L QDV
Polska ma bardzo wiele Europie do zaoferowania. 0XVLP\ VRELH MHGQDN XZLaGRPLü *H
]RVWDOLP\ Z\FKRZDQL SU]H] V]NRá
PLQLRQHJR V\VWHPX Z\FKRZDQL GR NV]WDáWRZDQLD
SRZLHG]P\GHOLNDWQLHSRVWDZQLHZáDFLZ\FK1LHPQLHMMHGQDNPLHOiP\RJURPQHV]F]
FLH
FLHV]\üVL
LGRG]LVL
FLHV]\P\QDMOHSV]\PLZ\FKRZDwcami, jakimi byli nasi rodzice, jak
UyZQLH*nauczyciHODPLNWyU]\SRPLPRNRQWHNVWXZMDNLPSUDFRZDOLXF]\OLQDVZáDFLZ\FK
SRVWDZ 3RVWDZ\ SDWULRW\F]QH XQLZHUVDOQH VSUDZLHGOLZRü V]ODFKHWQRü RILDUQRü
wymaganie od siebie i innych, dyscyplina – tego nas uczono –]DZV]HE\á\QLHMDNRZL
WH
III.
Oczekiwania MENiS
=DWU]\PDOLP\VL
MX*QDGNZHVWLHWRVXQDXF]\FLHODLSRFK\OLOLP\QDGSUoblemami
REHFQHJR ZLDWD 7HUD] ]DVWDQyZP\ VL
F]HJR RF]HNXMH RG SHGDJRJyZ 0inisterstwo
(GXNDFML1DURGRZHML6SRUWX:NRQWHNFLHREHFQHMV]NRá\SOXUDOLVW\FzQHMZLHORZWNowej i
UR]P\WHM LVWQLHMH GRZROQRü Z SURJUDPDFK Z\FKRZDZF]\FK G\GDNW\F]Q\FK GRZROQRü
Z\ERUXSRGU
F]QLNyZSURJUDPyZ1LHPDOND*G\PR*HG]LVLDM]DUHMHVWURZDüV]NRá
LQLHPDO
ND*G\PR*HZ\FKRZ\ZDüND*G\PR*HE\üDXWRUHPZáDVQHJRSURJUDPXG\GDNW\F]QHJREG(
wyFKRZDZF]HJRRF]\ZLFLHXSU]HGQLRRFHQLRQHJRL]DDNFHSWRZDQHJRSU]H]0(1L6
0LQLVWHUVWZR (GXNDFML RF]HNXMH RG QDXF]\FLHOL SU]HGH ZV]\VWNLP V]NRá\
moGHUQLVW\F]QHM &R WR R]QDF]D" 6]NRáD PRGHUQLVW\F]QD WR QLF LQQHJR MDN V]NRáD
pozyW\ZL]PX DEHFDGáR PDWHPDW\F]QH =ZUyüP\ XZDJ
*H ND*G MHGQRVWN
F\NOX
edukaF\MQHJR ZLHF]\ HJ]DPLQ (J]DPLQ ]H ZV]HFK PLDU VáXV]Q\ MHGQDN*H Z G]LVLHMV]\P
EXGRZDQLX V\VWHPX HJ]DPLQDF\MQHJR WUDFL VL
L EH]SRUHGQLR QLH ]DXZD*D F]áRZLHND -HVW
test, numer, kod i ... wynik. TaN G]LHMH VL
]DUyZQR Z JLPQD]MXP MDN L OLFHXP &]áRZLHND
FKFHP\]PLHU]\üHJ]\VWXMSU]HGHZV]\VWNLPUR]SRU]G]HQLD]DU]G]enia, obwieszczenia i
6
komunikaty7. Jak w takiej sytuacji, gdy z jednej strony – SL
NQH LGHDá\ ] GUXJLHM – zastana
U]HF]\ZLVWRü] trzeciej –Z\PDJDQLDZáDG]SRZLQLHQ]aFKRZDüVL
QDXF]yciel?
IV.
Powrót do etosu nauczyciela
:UyG SHGDJRJyZ SDQXMH SRZV]HFKQH SU]HNRQDQLH *H SRGVWDZRZ\P PLHjscem
Z\FKRZDQLD SRZLQQD E\ü URG]LQD QDVW
SQLH V]NRáD L ZUHV]FLH VSRáHF]HVWZR =DFKRZDQLH
SRZ\*V]HM KLHUDUFKLL RND]XMH VL
EU]HPLHQQH Z VNXWNDFK JG\* ]JRGQLH ] QL – MDN WR MX*
ZF]HQLHM ]RVWDáR SRZLHG]LDQH – V]NRáD MHVW MHG\QLH D PR*H D* ZVSylQRW ZVSRPDJDMF
URG]LQ
D QLH M ]DVW
SXMF L Z\U
F]DMF 1LH]Z\NOH LVWRWQ\P ZDUXQNLHP Z\SHáQLHQLD
pU]H]V]NRá
VZHMPLVMLMHVWZL
FEOLVNDZVSyáSUDFD]URG]iFDPLLGRFHQLDQLHQLH]DVWSLRQHML
SLHUZV]RSODQRZHMUROLZáDQLHURG]LQ\ZZ\FKRZaniu. Personalistyczne ujmowanie procesu
edukacji wskazuje na przechodzenie od moGHOX V]NRá\-LQVW\WXFML GR V]NRá\-wspólnoty.
=ZUyüP\XZDJ
QDZ\PLDUV]NRá\MDNRZVSyOQRW\Z\FKRZXMFHMDQLHW\ONRNV]WDáFFHMF]\
jako miejsca zdobywania wieG]\ :HGáXJ NRQFHSFML SHUVRQDOLVW\F]QHM V]NRáD ZLQQD E\ü
ZVSyOQRW PLáRFL RVyE XF]QLyZ URG]LFyZ L QDXF]\FLHOL :VSyáF]HVQ\ F]áRZLHN L FDáH
VSRáHF]HVWZD *\MFH Z ZLHFLH GHKXPDQL]DFML NLHG\ QLHMHGQRNURWQLH GRPLQXM ZDUWRFL
PLDáNLH L SR]RUQH JG\ QHJXMH VL
L SRGZD*D PRUDOQRü SU]H*\ZDM NU\]\V Z\FKRZDQLD
']LHMH VL
WDN GODWHJR *H NU\]\V WHQ GRW\ND ZVSRPQLDQHM WULDG\ XF]QLyZ rodziców i
wychowawFyZ 'URJD X]GURZLHQLD Z\FKRZDQLD PXVL ZLHü SRSU]H] XOHF]HQLH UHODFML
PL
G]yRVRERZ\FKZHZQWU]WHM*HWULDG\
-H*HOL ZLHU]\ü ]DVDG]LH *H QDMOHSLHM ]DF]\QDü RG VLHELH WR HWRV QDXF]\FLHOD
SRZLQQLP\ UR]SRF]ü NV]WDáWRZDü RG VDP\FK Z\FKRZawców (siebie samych). Zdajemy
VRELHSU]\W\PVSUDZ
*HV\WXDFMDPDWHULDOQDQDXF]\FLHOLMHVW]DWUZD*DMFDDOHZLHP\WDN*H
*HREHFQ\VWDQHNRQRPLF]Q\NUDMXQLHSU]\QLHVLHZQDMEOL*V]\P czaVLHMHM]QDF]FHMSRSUDZ\
.LHG\ ]ZUDFDP\ VL
GR GREU\FK QDXF]\FLHli, którzy SUDZG
F]\QL Z PLáRFL, musimy
SDPL
WDü *H áF]HQLH SUDF\ SHGDJRJD MHG\QLH ] SáDF E\áoE\ RJURPQ SRUD*N WDN
QDXF]\FLHODMDNLV]NRá\3U]\SRPQLMP\ZW\PPLHMVFXVáoZD2MFDZL
WHJR-DQD3DZáD,,
:L
FHME\üMDNPLHü81DOH*\SDPL
WDü– dot\F]\WR]ZáDV]F]D]ZL]NyZ]DZRGRZ\FK– o
7
Wszelkie informacje w tym zakresie znajdzie Czytelnik na stronie internetowej MENiS:
http://www.men.waw.pl.
8
=GDQLHPSHGDJRJLNLSHUVRQDOLVW\F]QHMXV]DQRZDQLHJRGQRFLRVRE\VSUDZLD*H Z\FKRZDQLHVWDMH VL
VáX*E
GOD UR]ZRMX F]áRZLHND :\FKRZDQLH MHVW FLJá\P wzbudzaniem osoby ']L
NL RSDUFLX Z\FKRZDQLD QD
wartoFLDFK RVRERZ\FK Z\FKRZDQHN Z\FKRZDZFD UyZQLH* XF]\ VL
EDUG]LHMÄE\ü´ QL* ÄPLHü´. Zdobywa
SU]\ W\P VSUDZQRü FQRW
E\ SRMPRZDü VZRMH *ycie nie tylko jako bycie z drugim, ale i dla drugich. W
wychowaQLX SHUVRQDOLVW\F]Q\P PRGHO WDNLHJR Z\FKRZDQLD RGQDMGXMHP\ QD SU]\NáDG QD NDUWDFK %LEOLL Z
7
KLHUDUFKLL ZDUWRFL SHGDJRJ SRZLQLHQ QD SLHUZV]\P PLHMVFX VWDZLDü WDNLH SRGPLRW\ MDN
Z\FKRZDQLH V]NRáD XF]H GRP – co jednak wcale nie oznacza zapominania o sferze
materialnej. 1DXF]\FLHODE\PyJáHIHNW\ZQLHSUDFRZDüPXVLQDMSLHUZJRGQLH*\ü:\GDMH
VL
*H VSRVREHP SU]\QRV]F\P NRU]\FL ]DUyZQR QDXF]\FLHORZL MDN WH* XF]QLRZL L
rodzicowi, jest FLJáH SRGQoszenie kwalifikacji i wzbogacanie warsztatu pracy. Postawa
Z\áF]QLHURV]F]HQLRZD]MHGQHMVWURQ\QLHVLHMHG\QLHQLHSU]\FK\OQRüRSLQLLSXEOLF]QHMD]
GUXJLHMVWURQ\U]XFDFLHQDFDáVSRáHF]QRüZ\FKRZDZFyZ
.WR Z WDNLHM V\WXDFML UREL NDULHU
Z V]NROH" 0R*QD ]DU\]\NRZDü WZLHUG]HQLH *H
WDNLPL OXG(PL V ]DSDOHF\ ]DSDOHF\-wychowawcy, którzy zostali prze] QDWXU
REGDU]HQL
GDUHP XPLHM
WQRFL Z\FKRZ\ZDQLD L SURZDG]HQLD QRZHJR SRNROHQLD9 : M
]\NX JUHFNLP
istnieje termin: maieutyka –VWDZDüVL
RVREZ]EXG]DüRVRE
&Kodzi tutaj o to, by ucznia
WUDNWRZDü RVRERZR QLH Z UHODFMDFK SDUWQHUVNLFK NXPSHO DOH Srzynajmniej uczciwych
ÄSU]\MDFLHOVNLFK´ *UHFNLH VáRZR παιδαγογος, tzn. prowaG]F\ FKáRSFD RNUHOD NLP MHVW
Z\FKRZDZFDSHGDJRJ-HVWQLPWHQNWyU\SURZDG]LLZVND]XMHGURJ
$E\PyFSURZDG]Lü
QDMSLHUZ WU]HED W
GURJ
]QDü D SR ZWyUH Z]EuG]Lü ]DXIDQLH RVRE\ NWyU ZLHG]LHP\ GR
RNUHORQHJRFHOX10-H*HOLWHJR]DXIDQLDQaXF]\FLHO QLHZ]EXG]DVWDMHVL
RQW\UDQHPDQLH
Z\FKRZDZF 8F]H WH* MHVW RVRE L Z SHáQL ]DVáXJXMH QD WUDNWRZDQLH RVRERZH11. A to
Starym Testamencie –%yJZ\FKRZDZFDE\á]HVZRLPOXGHPLGODVZHJROXGXDOHMHGQRF]HQLHV]DQRZDáMego
ZROQRü1DMHV]F]HZ\*V]\SR]LRPZ\FKRZDQLHNXZROQRFL]RVWDáRSRGQLHVLRQHZ1RZ\P7HVWDPHQFLHSU]H]
RVRE
-H]XVD &KU\VWXVD NWyU\ ZáDVQ\P SU]\NáDGHP XND]DáV]NRá
wychowania w duchu proegzystencji, czyli
bycia dla drugich (czynienie daru z siebie). 3RGVWDZRZ ]DVDG WDNLHJR Z\FKRZDQLD Z\FKRZDQLD Z GXFKX
proegzystencjiMHVW]DVDGDPLáRFL&]áRZLHNMDNRRVREDMHVWSRZRáDQ\]PLáRFLGRPLáRFLVDPJRG]LHQMHVW
PLáRFL L PR*H W PLáRFL VL
G]LHOLü :\FKRZDQLH MHVW – X*\ZDMF VáyZ - %DJURZLF]D – ÄDNWHP PLáRFL
XG]LHODMFHMVL
QDZ]yUWHMPLáRFLMDN]RVWDáXPLáRZDQ\SU]H]%RJDND*G\F]áRZLHN´-%DJURZLF]*RGQRü
osoby fundamentem wychowania, w: :\FKRZDQLHQDUR]GUR*X3HUVRQDOLVW\F]QDILOR]RILDZ\FKRZDQLD, red. F.
Adamski, Kraków 1999, s. 112).
9
=REWDN*HNV:'\N,-D]XNLHZLF]Nauczyciel wychowawca –RVRERZRüNRPSHWHQFMH, w: Wychowanie w
szkole katolickiejUHG$6RZLVNLLNV$'\PHUÄ6]NRáD.DWROLFND´6]F]HFLQV-87.
10
Wychowawca zdobywa autorytHWQLHVLáLSR]\FMVSRáHF]QDOHÄE\FLHP´SRSU]H]DXWHQW\F]QRüQLHPDWX
PRZ\RPDVFHLJUDQLXUROLLV]F]HURüVáRZDLLFKRG]ZLHUFLHGOHQLHZ*\FLX:WDNLHMSHUVSHNW\ZLHUHODFMD
mistrz-XF]H SURZDG]L GR Z\FKRZDQLD NX ZROQRFL a nie wychowania oG ZROQRFL Wychowawca i
wychowaQHN V ZROQL Z VZ\FK G]LDáDQLDFK L DNW\ZQL Z SURFHVLH ]GRE\ZDQLD ZDUWRFL RG PDWHULDOQ\FK
poprzez duchoZHNXZLHF]Q\P5RG]VL
WXVLOQHZL
]\NWyU\FKQLHMHVWZVWDQLH]QLV]F]\ü]PLDQDF]\EUDN
Z\FKRZDZF\6WGWH*WDNLHG]LDáDQLDRNUHODP\PLDQHPWZyUF]\FKL*\Z\FKVNXWHF]Q\FKLG\QDPLF]Q\FK
11
W procesie wychowania – zdaniem pedagogów personalistycznych – QDOH*\ SU]HGH ZV]\VWNLP SU]\ZUyFLü
QDOH*QHPLHMVFHSUDZG]LH– summum bonum –DSUDZGD]NROHLPR*H]DLVWQLHü– jak powie R. Ingarden – tylko
Z DWPRVIHU]H XF]FLZRFL :\FKRZDQLH NWyUH VSUDZLD *H F]áRZLHN Z SHáQL VWDMH VL
F]áRZLHNLHP PR*QD
rozpaWU\ZDüZRSW\FHIXQNFMRQDULXV]DEG(WH*ZRSW\FH*\FLDRVRERZHJR:HGáXJWHMSLHUZV]HMZ\FKRZDQLH
stwarza specyficzny obUD] NLHG\ WR Z\FKRZDZFD VWDMH VL
QDMHPQLNLHP XU]
GQLNLHP L IXQNFMRQDULXV]HP D
SURFHV Z\FKRZDZF]\ SU]\ELHUD WX SU]HGPLRWRZ\ VSRVyE WUDNWRZDQLD XF]QLD 3U]\NáDGHP WDNLHJR ZáDQLH
SRGHMFLDMHVWQDVWDZLHQLHXF]QLDLZ\FKRZDZF\QDUHDOL]DFM
SURJUDPXQDWeoretyczne poznanie i opanowanie
PDWHULDáX0\OSHUVRQDOLVW\F]QDZVND]XMH*H WDNLPRGHO]DJXELáZROQRüSRM
WÄod – do´JG\*PLHUQLNLHP
jest tu praZR V\VWHP VSRáHF]Q\ LGHRORJLD NRQWUROD SU]HSLV F]\ ]DU]G]HQLH %DUG]R QHJDW\ZQ\ – o czym
mówi personalizm – MHVW SU]\M
W\ PRGHO DXWRU\WHWX DXWRU\WHWX ZáDG]\ L VLá\ 7R VSUDZLD*H UROD L ZDUWRü
Z\FKRZDZF\ WUZDM WDN GáXJR MDN ÄGáXJR WUZD SRU]GHN NWyUHJR VWU]H*H OXE RVRED NWyU UHSUH]HQWXMH´
8
RF]\ZLFLH Z\PDJD RGSRZLHGQLHJR SU]\JRWRZDQLD 3HGDJRJ SRZLQLHQ ]QDü ZDUXQNL Z
MDNLFK *\MH L UR]ZLMD VL
PáRGH SRNROHQLH D SU]\ W\P Z\FKRZ\ZDü G]LHFNR Z GXFKX
RNUHORQ\P SU]H] URG]LFyZ ] ]DFKRZDQLHP NRQWHNVWX NOLPDWX V]NRá\ L ]DGD VWDWXWRZ\FK
V]NRá\12. Aby taka sytuDFMD]DLVWQLDáDQDOH*\SU]HGHZV]\VWNLPZáF]\üURG]LFyZGRSURFHVX
SRZVWDQLD L UHDOL]DFML V]NROQHJR SURJUDPX Z\FKRZDZF]HJR -HVW WR QLHZWSOLZLH MHGQR ]
QDMWUXGQLHMV]\FK ]DGD NWyUH F]HND SHGDJRJyZ 5RG]LFH – F]\ WR ]H Z]JO
GX QD
]DSUDFRZDQLHF]\SU]HP
F]HQLH –F]
VWRQLHZLG] OXEQLH FKFGRVWU]HJDüZáDVQHMUROLZ
MHJR UHDOL]DFML 2F]\ZLFLH V V\WuDFMH Z NWyU\FK URG]LF PXVL E\ü SU]H] Z\FKRZDZF
QLHMDNR ]DVWSLRQ\ 0D WR PLHMVFH V]F]HJyOQLH Z URG]LQDFK SDWRORJLF]Q\FK Z NWyU\FK
G]LHFNRQLH]QDMGXMHGODVLHELHRSDUFLD-H*HOLWHJRRSDUFLDQLH]QDMG]LHWDN*HZV]NROHPáRG\
F]áRZLHN E
G]LH RJURPQLH ]DJUR*RQ\ 6]NRáD PXVL FLJOH ZVSLHUDü URG]LFD 1LH PR*H PLHü
SU]\ W\P PLHMVFD V\WXDFMD Z NWyUHM UROD URG]LFyZ VSURZDG]DáDE\ VL
MHG\QLH GR
kontrolowania nauczyciela, gdy – jak wiemy –WHQRERZL]HNQDOH*\GRNRPSHWHQFMLQDG]RUX
pedaJRJLF]QHJRLRUJDQXSURZDG]FHJRV]NRá
: NRQWHNFLH ZV]HFKRJDUQLDMFHM REHFQLH ILOR]RILL NRQVXPSF\MQHM L ZLHOoznacznej
QDXF]\FLHO VDP PXVL ]EXGRZDü VZyM DXWRU\WHW VDP\P VRE -HVW QLH]PLHUQLH ZD*QH DE\
nauczyciel SODQXMF ZáDVQ\ UR]ZyM ]DZRGRZ\ NRQVWUXXMF VZyM SURJUDP F]\ WR JRG]LQ
Z\FKRZDZF]\FK F]\ SURJUDP SU]HGPLRWX SDPL
WDá R ]DUH]HUZRZDQLX F]DVX QD SRGM
FLH
SUREOHPDW\NLZ\FKRZDZF]HM1LHPR*HERZLHPPLHüPLHMVFDV\Wuacja, w której dziecko nie
znajdzie odpowiHG]L QD QXUWXMFH MH S\WDQLD 1LH PR*H GRFKRG]Lü GR W]Z SRWRF]QHM
spychotechnikiV\WXDFMLJG\XF]HXVá\V]\WRE
G]LHSy(QLHMWRPDPDFLSRZLHQLHWRSDQL
w szkole : WDNLP Z\SDGNX XF]H WDN QaSUDZG
SR]RVWDMH ]H VZRLP SUREOHPHP VDP FR
PR*H SURZDG]Lü GR V\WXDFML ]DJUD*aMF\FK ZáDFLZHPX SU]HELHJRZL SURFHVX Z\FKRZDQLD
1LHSUDZG MHVW WZLHUG]HQLH *H V]NRáD G]LVLDM QLH Z\FKRZXMH 7UDZHVWXMF VáRZD SLRVHQNL
wykonywanej przez JerzeJR 6WXKUD PR*HP\ FR SUDZGD SRZLHG]LHü Z\FKRZ\ZDü ND*G\
PR*H MHGHQ OHSiej a drugi gorzej DOH PLPR ZV]\VWNR V]NRáD Z\FKRZXMH %\ZD *H MHGQD
lepiej, inna goU]HM &]\*E\ WR PLDáR E\ü JRU]NLP XVSUDZLHGOLZLHQLHP VáyZ -DQD -DNXED
:\FKRZDQLHWDNLHFKRFLD*SU]\QRVLV]\ENLHRZRFHMHGQDNPDáRDQJD*XMHSHGDJRJDLMHVWQLHWUZDáH:UD]]H
]PLDQ Z\FKRZDwcy-VWUy*D URG]L VL
]PLDQD SRVWDZ\ XF]QLD L W\P VDP\P EXG]L QLHRNLHá]QDQH SUDJQLHQLH
odwetu za „czas ucisku” czy zniewolenia.
12
: SURJUDPLH Z\FKRZDQLD FKU]HFLMDVNLHJR– MDN ]DXZD*D - 7DUQowski – LVWQLHMH ZLHONL SRWHQFMDá ÄLVWRWD
F]áRZLHND PR*H Z\GRE\ü VL
] SRGZLDGRPRFL L VWDü VL
ZLDGRPLH NLHUXMF SRUXV]HQLDPL ©MDª
psychicznego”. Wychowanek – MDN ND*GD RVRED – SRWU]HEXMH PLáRFL L ]UR]XPLHQLD E\ WHQ SRW
*Q\ SRWHQFMDá
PyJá XU]eF]\ZLVWQLü D GR WHJR SRWU]HEXMH ZVSyOQRW\ ZáDQLH ZVSyOQRW\ Z\FKRZXMFHM : RSW\FH RVRERZHM
Z\FKRZDQLH MHVW ]DZV]H VSRWNDQLHP RVyE'RNRQXMH VL
WR QD SRWUyMQHM SáDV]F]\(QLH D ]DDQJD*RZDQHVWU]\
podmioty: XF]HURG]ice, wychowawca.
9
Rousseau: :V]\VWNR MHVW GREUH JG\ Z\FKRG]L ] UN 6WZyUF\ D SDF]\ VL
Z U
NDFK
F]áRZLHND13?
V.
3RZ\*HM
GRNRQDOLP\
Kodeks moralny nauczyciela
DQDOL]\
SURFHVX
Z\FKRZDQLD
ZH
ZVSyáF]HVQ\FK
uwarunNRZDQLDFK VSRáHF]Q\FK SU]H] SU\]PDW XF]QLD URG]LFD QDXF]\FLHOD L LQVW\WXFML WR
wyFKRZDQLH QDG]RUXMF\FK : V]NROH LVWQLHM ]DWHP WU]\ SRGPLRW\ Z\FKRZXMFH L
wychowywane: po pierwsze –XF]HERJG\E\QLHE\áRXF]QLDQLHE\áRE\V]NRá\SRGUXJLH
– URG]LF L GRSLHUR QD WU]HFLP PLHMVFX ]QDMGXMH VL
QDXF]\FLHO ]D SR QLP LQVWytucje
]DU]G]DMFH V]NRá UDGD SHGDJRJLF]QD G\UHNWRU SURILO WHU\WRULDOQ\ NXUDWorium,
ministerstwo. Rola pedagoga w szkole, pomimo dopiero trzeciego miejsca w hierarchii
ZD*QRFLMHVWMHGQDNQLH]PLHUQLHZD*QDERWRZáDQLHMHPXSRZLHU]DVL
JáyZQ\SRGPLRWprzedmiot procesu wychowywania: ucznia.
1LHZWSOLZLH Z\QLNL G\GDNW\F]QH VWDQRZL R MDNRFL SUDF\ SHGDJRJyZ DOH
QDMSUDZGRSRGREQLHM QDMZL
FHM VDW\VIDNFML SU]\QRVL G]LDáDQLH Z niemodernistycznej,
QLHPLHU]DOQHMQLHZ\UD*DOQHMVIHU]HZ\FKRZDZF]HM6\WXDFMDJG\XF]HVSUDZLDMF\NáRSRW\
natury wychowawczej, o byle jakiej, nijakiej postawie, ktyU\ Z\GDZDá VL
MX* ÄVWUDFRQ\´
RGQDMGXMH ZáDFLZ GURJ
ZáDQLH G]L
NL V]NROH GRVWDUF]D QDXF]\FLHORZL QDMZL
FHM
VDW\VIDNFMLLSRF]XFLDVSHáQLHQLDMHJRPLVML-HVWWRVXNFHVQLHPLHU]DOQ\NWóry rzadko znajduje
odzwierciedlenie czy to w postaci materialnejF]\SRSU]H]Z\VRNSR]\FM
ZUDQNLQJXV]Nyá
F]\WH*SRFKZDOQ\DUW\NXáZSUDVLH14%\MHGQDNRVLJQüFHOSUDF\SHGDJRJDQDOH*\RSUyF]
ZVSDQLDá\FK PLHU]DOQ\FK Z\QLNyZ G*\ü GR RVLJQL
FLD FHOyZ Z\FKRZDZF]\FK
SU]\áR*RQ\FK GR WU]HFK SRGPLRWyZ G]LHFND URG]LFD L V]NRá\ , MHOL QDZHW WD SUDFD nie
J. J. Rousseau, Emil, czyli o wychowaniu Ä:V]\VWNR MHVW GREUH Z\FKRG]F ] UN 7ZyUF\ U]HF]\
ZV]\VWNR Z\UDG]D VL
Z U
NDFK OXG]NLFK´ Z 6 .RW, Historia wychowania, t. 2, Warszawa 1995, s. 13. Inne
WáXPDF]HQLH]QDMGXjemy u Sergiusza Hessena, Podstawy pedagogiki,WáXP$=LHOHF]\N, Warszawa 1931, s. 29:
Ä:V]\VWNRMHVWGREUHFRZ\FKRG]L]UN6WZyUF\ZV]\VWNRVL
SVXMHZU
NDFKF]áRZLHND´%RJGDQ1DZURF]\VNL
we WspóáF]HVQ\FK SUGDFK pedagogicznych :DUV]DZD U SRGDMH L* RU\JLQDá URV\MVNL Podstaw
pedagogikiXND]DáVL
Z%HUOinieZUSRGW\WXáHPHkgh\u\hkiblZgby.
14
-0DULWDLQ7HQ*HPour une philosophie de l’éducation, Paris 1959, s. 28) stZLHUG]DPL
G]\LQQ\PLMHVWHP\
RVREDPL DOH VWDMHP\ VL
OXG(PL %\ PyZLü R Z\FKRZDQLX L R F]áRZLHNX Z RJyOH WU]HED QDMSLHUZ SR]QDü
odSRZLHG(QDS\WDQLHNLPVL
MHVW"–DE\ZLHG]LHüFRWU]HEDF]\QLü:XM
FLXSHUVRQDOL]PXFKU]HFLMDskiego
Z\FKRZDQLH QLH XMDZQLD UHODFML F]áRZLHND GR GyEU PDWHULDOQ\FK JG\* ZLDW SU]HGPLRWyZ MHVW WX SRVWU]HJDQ\
MDNR EH]RVRERZ\ DOH GRW\F]\ EH]SRUHGQLR UHODFML LQWHUSHUVRQDOQ\FK :\FKRZDQLX WRZDU]\V]\ QDVW
SXMFD
KLHUDUFKLDZDUWRFLRGPDWHULDOQ\FKSRSU]H]GXFKRZHNXDEVROXWQ\P:DUWRFLDEVROXWQQLHMHVWWXZROQRü
EH] JUDQLF LQG\ZLGXDOL]P HJRL]P UHODW\ZL]P :DUWRFL W QLH MHVW UyZQLH* LQWHOHNW L UR]XP ]GRE\ZDQLH
W\ONR ZLHG]\ RZLHFLH L F]áRZLHNX QLH V WDN*H WHFKQLNL Z\FKRZDZF]H DOH ]GRE\ZDQLH ZROQRFL GXFKRZHM
ZHZQ
WU]QHM SU]H] SR]QDQLH PGURü L PLáRü RUD] VL
JDQLH GR V]F]\WyZ ZROQRFL ]HZQ
WU]QHM SU]H]
podpoU]GNRZDQLHVL
ZDUWRFLRP]DSHZQLDMF\PUR]ZyMRVRE\
13
10
]RVWDQLH G]L GRFeQLRQD SDPL
WDMP\ *H GOD GREUHJR SHGDJRJD UDGRFL MHVW WR *H takie
5]HF]\SRVSROLWH E
G MDNLH LFK PáRG]LH*\ FKRZDQLH. 1DXF]\FLHOX GREU\ F]\ SUDZG
Z
PLáRFL