UTRACONE / UTRąCONE MIERZENIE

KRZYSZTOF BEDNAREK
CEZARY LEMPA
5HJLRQDOQ\2URGHN'RVNRQDOHQLD1DXF]\FLHOLÄ:20´Z.DWRZLFDFK
875$&21(875&21(MIERZENIE
.LOND PLHVL
F\ WHPX ] ]DFLHNDZLHQLHP SU]HJOGDOLP\ ]DSURSRQRZDQ
SU]H]RUJDQL]DWRUyZSUREOHPDW\N
.RQIHUHQFML1DV]XZDJ
]ZUyFLáo pytanie:
Ä&RXGDáRVL
]\VNDüSU]H]ªPLHU]HQLHMDNRFLSUDF\V]NRá\©´"3RQLHPDOG]LeVL
FLXODWDFK]PDJDQLDVL
]ÄPLHU]HQLHP´X]QDOLP\*HSRUDQDUHIOHNVM
3U]\JRWRZXMF VL
GR QLHM SU]HJOGDOLP\ WDN*H Uy*Q OLWHUDWXU
L FRIQ
OLP\ VL
w tym w baUG]RRGOHJáHF]DV\&]DV\G]LHFLVWZDNWyUHSU]\SRPQLDá\QDPED
wielkiego J.Ch. Andersena. To z Nowych szat cesarzaZ\FLJQ
OLP\NOXF]RZ
reflekVM
NWyU]DPLHU]DP\VNRPHQWRZDü
0LHU]HQLHMDNRFLSUDF\V]NRá\MHVWÄQDJLH´:ND*G\PUD]LHQLHWDNPLaáo
E\üMDNMHVW&RVL
VWDáRSU]H]WHG]LHVL
üODW*HQLHPR*HP\F]XüVL
XVDW\VIDkcjonowani funkcjonowaniem naszego nadzoru pedagogicznego? Jak utraciliP\WR
FR]DF]\QDáRVL
WDNLQWHUHVXMFR"$PR*HNWROXEFRSRPRJáRWRXWUFLü"
8SRU]GNXMP\ MHGQDN QDV] UHIOHNVM
2G NLHG\ QDXF]DQLH L Z\FKRZanie
]RVWDáR]RUJDQL]RZDQHZSHZLHQVSRáHF]Q\Z\VSHFMDOL]RZDQ\V\VWHPSoMDZLáD
VL
SRWU]HEDVSUDZRZDQLD]DUyZQRRSLHNLMDNNRQWUROLG]LDáDOQRFLSHGDJRJLFzQHMV]NyáRUD]LQQ\FKSODFyZHNRZLDWRZ\FKSU]H]XSRZD*QLRQHGRWHJRRUJDQ\
0DP\ ZL
F GR F]\QLHQLD ] RNUHORQ WUDG\FM ÄQDG]RUX SHGDJRJLF]QHJR´ GoVWU]HJDOQZ ]PLHQLDMF\FKVL
SU]HSLVDFKRZLDWRZ\FKIDFKRZHMOLWHUDWXU]HMDN
LQDV]\FKDNWXDOQ\FKRUD]PLQLRQ\FKGRZLDGF]HQLDFK3Dstwowy nadzór nad
RZLDW X VZ\FK SRF]WNyZ Z]RURZDá VL
QD V]NROQLFWZLH ]DNRQQ\P = QLHJR
F]HUSDáD .RPLVMD (Gukacji Narodowej, kiedy to w ;9,,, Z SRZVWDá Z 3ROVFH
pierwszy taki system nadzoru1,VWQLDá\ZWHG\GZLHSRVWDFLHQDG]RUXEH]SRUHdQLHJR DXWRQRPLF]Q\ V]NRá\ Z\*V]ego szczebla nadzorowaá\ V]NRá\ QL*V]HJR
szczebla) i centralny (sprawowany przez wizytatorów z ramienia magistratury
.(1)XQNFMRQRZDáWDN*HQDG]yUSRUHGQL]JRGQLH]Z\PRJDPLNWyUHJRV]No1
MEN o nadzorze pedagogicznym, cz. I, Biblioteczka Reformy nr 28, MEN, Warszawa 2000,
s. 5–6.
198
Krzysztof Bednarek, Cezary Lempa
_______________________________________________________________________________________________________________________________
á\ E\á\ ]RERZL]DQH GR F\NOLF]QHJR VSRU]G]DQLD L SU]HND]\ZDQLD .omisji
V]F]HJyáRZ\FKVSUDZR]GD
:RNUHVLH.VL
VWZD:DUV]DZVNLHJR]QDF]QLHUR]EXGRZDQRLQVW\WXFMHQDd]RUF]HZ]ERJDFDMFW\PVDP\PIRUP\LFKDUDNWHUQDG]RUXSU]H]QLHVSUDZRZanego2ÏZF]HVQHSODFyZNLHGXNDF\MQHPLDá\GRF]\QLHQLD]QDG]RUHPVSRáHFznym i etatowym, fachowym i DPDWRUVNLPWHUHQRZ\PLFHQWUDOQ\PEH]SRUHdQLP L SRUHGQLP 2NUHV ]DERUyZ Z\NV]WDáFLá VSHF\ILF]Q\ W\S QDG]oUX FLOH
]ZL]DQ\]IDNWHP*HQD]QDF]QHMF]
FL]LHPSROVNLFKV]NRá\VáX*\á\Z\QDUDGDwianiu – rusyfikaFML EG( JHUPDQL]DFML 7HQ SDVWZRZ\ QDG]yU E\á QLH]Z\NOH
zbiurokratyzowany i VFHQWUDOL]RZDQ\ : 3ROVFH QLHSRGOHJáHM QDG]yU SHGDJRJLF]Q\ QDG V]NRáDPL SU]HM
áD DGPLQLVWUDFMD SDVWZRZD L XWU]\PDáD GR G]LVLDM
wyáFzQRüZW\P]DNUHVLH3.
3R,,ZRMQLHZLDWRZHMV]NRá\Z3ROVFHVáX*\üPLDá\LQGRNWU\QDFMLZP\O
ZVND]D PDUNVL]PX-leninizmu. Zarówno podczas zaborów, jak w okresie PRL
QDG]yUE\áZD*Q\PLQVWUXPHQWHPZU
NXPQLHMOXEEDUG]LHMREFHMVSRáHF]HVWZX
SROVNLHPXZáDG]\SROLW\F]QHM7HRURGNLZáDG]\PLDá\SHZQHSODQ\ZREHFeduNDFML L GODWHJR E\áD RQD REM
WD FLVá NRQWURO LQVW\WXFMRQDOQ =DWHP korzenie
SROVNLHJR QDG]RUX SHGDJRJLF]QHJR WNZL Z VLOQHM WUDG\FML SLOQowania. Czy
PR*QDEXGRZDüZáDFLZHUHODFMHPL
G]\OXG]NLH–]ZáDV]F]DZWDNLHMG]LHG]inie
jak edukacja – w oparcLXRSLOQRZDQLH"7DV\WXDFMDQLHMHVWQLF]\MZLQOHF]
dziedzictwem histoU\F]Q\PNWyUHSRZLQQLP\]UR]XPLHüL SU]H]Z\FL
*\ü4. Jak
VL
MHGQDN MX* ]G*\áRRNa]DüQLHVWR]DGDQLDáDWZHLPR*OLZHGRV]\ENLHJR
wykonania.
:LFKUHDOL]DFMLSLHUZV]SUyESU]HáRPXGODQDG]RUXSHGDJRJLF]QHJRPLaá\E\üODWDXELHJáHJRZLHNX'R3ROVNLQDSá\Q
á\ZWHG\QRZHNRQFHSFMH]DU]G]DQLDRZLDWZW\PVSUDZRZDQLDQDG]RUX1DLFKWOHZ\Uy*QLDá\VL
Z\UD(QLH WH SRZL]DQH ] WHRUL MDNRFL D V]F]HJyOQLH 740 2JURPQH ]naczenie dla
upowszechnienia wiedzy o TQM w edukacji5PDQLHZWSOLZLH3URJUDP7(50IAE (finansowany z funduszy europejskich – Phare). Realizowany w latach
1994– PLDá VWZRU]\ü ZDUXQNL SRSUDZ\ MDNRFL QDXF]DQLD L XF]HQLD VL
w SROVNLFKV]NRáDFKSRSU]H]Z]URVWNRPSHWHQFMLRZLDWRZHMNDGU\NLHURZQLF]HM
ZFDá\PV\VWHPLHRZLDW\RUD]UR]ZyMRUJDQL]DF\MQ\V]Nyá6.
1D3URJUDPVNáDGDáRVL
NLONDPRGXáyZSRGVWDZRZ\FKLVSHFMDOLVW\Fznych,
VNLHURZDQ\FKGRF]WHUHFKJUXSJáyZQ\FKRGELRUFyZG\UHNWRUyZV]NyáZL]\Watorów, przedstawicieli placówek doskonalenia nauczycieli oraz pracowników
VDPRU]GRZ\FK ]ZL]DQ\FK ] HGXNDFM 0RGXá ,9 MHGHQ ] SL
FLX SRGVWDZoZ\FK ]DW\WXáRZDQR0LHU]HQLH MDNRFL SUDF\ V]NRá\-DNWZLHUG]LZVSyáDXWRUND
PDWHULDáyZGRWHJRPRGXáX,UHQD']LHU]JRZVND]DJDGQLHQLHWR]RVWDáRQDU]XFo2
3
4
5
6
6PRáDOVNL $ Historyczne podstawy teorii organizacji szkolnictwa w Polsce, t. 2., Impuls,
Kraków 1999, s. 72–74
MEN o nadzorze pedagogicznym, op. cit., s. 6.
6áDZLVNL6Zamiast nadzoruÄ'\UHNWRU6]NRá\´QUV–12.
Bostingl J.J., 6]NRá\MDNRFL:SURZDG]HQLHGR740ZHGukacji, CODN, Warszawa 1995.
Ekiert-Grabowska D., Oldroyd D., Wprowadzenie do Programu TERM-IAE, TERM 1995.
8WUDFRQHXWUFRQHPLHU]HQLH
199
_______________________________________________________________________________________________________________________________
ne w Programie przez ekspertów zachodnich: 1DZHWPRFQRVL
SU]HGQLPEURQLOiP\SRQLHZD*Z\GDZDáRVL
QDP*HMHVWWR]E\WQRZHQLH]G*\P\QLHPDP\
jakichkolwiek podstaw do tego[…]7. W naV]HMRFHQLHWUXGQRüEUDáDVL
ZáDQLH
z odmiennej tradycji (owego pilnowania), z innego funkcjonowania mechani]PyZ]DU]G]DQLDRZLDW
$OHPLPRW\FKRSRUyZDPR*HZáDQLHG]L
NLQLP"WUHFL]DSUH]HQWRZDQH
w PRGXOH,9]RVWDá\EDUG]RGREU]HSU]\M
WHSU]H]XF]HVWQLNyZV]NRlenia edukatorskiego (lata 1995–DSRWHPW]ZJUXSGRFHORZ\FKZU1LHZWSOiZLHZSá\ZQDWRPLDáRSRND]DQLHPLHU]HQLD]SHUVSHNW\Z\NRQLHF]Q\FK]PLDQ
w polVNLPQDG]RU]HSHGDJRJLF]Q\PNWyUHWR]PLDQ\XF]HVWQLF\V]NROHX]QDOL
za uzasadnione i QLH]E
GQH -X* VDPR ]DSUH]HQWRZDQLH FHOyZ PLHU]HQLD MDNR
GRVWDUF]DQLDV]NROHSHáQHMU]HWHOQHMLQIRUPDFMLRMHMPRFQ\FKLVáDE\FKVWURQDFK
HIHNWDFK G]LDáDOQRFL Z SRUyZQDQLX ] LQQ\PL V]NRáDPL Sodobnego typu,
w SRGREQ\PURGRZLVNXVSRáHF]QR-ekonomicznym, zPR*OLZRFLZ\NRU]\VWaQLDWHMLQIRUPDFMLMDNRSRGVWDZ\SODQRZDQLDUR]ZRMXV]NRá\8 –Z]EXG]DáRSRUuV]HQLH$XWRU]\PRGXáX]DSHZQLali: proponowane przez nas mierzenie nie ma nic
ZVSyOQHJR ] RFHQLDQLHP 0D RQR MHG\QLH GRVWDUF]\ü U]HWHOQHM LQIRUPDFML9. Ten
EUDN FHFK ZVND]XMF\FK QD SLOQRZDQLH EDUG]R VL
SRGREDá 0LHU]HQLH ]RVWDáR
potraktowane jako wprowadzenie TQM do polskiej szkoá\10.
Po tym kluczowym dla mierzenia okresie Programu TERM-,$( QDVWSLá
czas fascynacji (lata 1997–:DUWRWXZVSRPQLHüRSUDNW\F]Q\FKGRZLDdF]HQLDFK]ZL]DQ\FK]Z\NRU]\VWDQLHPWHUPRZVNLHJRGRURENXSU]H]&(2&Hntrum Edukacji Obywatelskiej) w ramach specjalnego programu, którego celem
E\áRLMHVWZVSLHUDQLHWZRU]HQLDORNDOQHMSROLW\NLRZLDWRZHMSURJUDP326711.
1DX*\WHNWHJRSURJUDPXPDWHULDá\WHUPRZVNLHREHMPXMFHSURFHGXU
LQDU]
G]LDPLHU]HQLD]RVWDá\]PRG\ILNRZDQHLZ\NRU]\VWDQHGRGLDJQR]\VWDQXRZLaty w gminie125yZQLH*Z ZLHOXV]NRáDFKLSODFyZNDFKRZLDWRZ\FKV]F]HJylnie tych, których dyrektorzy byli uczestnikami Programu TERM-IAE, dokonywano mierzenia w wybranych obV]DUDFKZ\NRU]\VWXMFLQVSLUDFM
WHUPRZVN13.
:D*QH*HE\áWRF]DVNLHG\SRGM
FLXGHF\]MLRSU]HSURZDG]HQLXWDNLHJRPLHU]eQLD WRZDU]\V]\á\ DXWRQRPLF]QH ZHZQWU]V]NROQH X]DVDGQLHQLD14, które wtedy
7
8
9
10
11
12
13
14
=PLHU]\üMDNRüV]NRá\],UHQ']LHU]JRZVNUR]PDZLD(GZDUG:LHF]RUHNÄ6SRáeF]HVWZR
Otwarte” 1996, nr 6.
']LHU]JRZVND,:OD]áR6MiHU]HQLHMDNRFLSUDF\V]NRá\, TERM 1995, s. B–19.
=PLHU]\üMDNRüV]NRá\, op. cit.
:OD]áR6Dlaczego mierzenie?Ä'\UHNWRU6]NRá\´QUV
Strzemieczny J., 3ROLW\NDRZLDWRZDVDPRU]GXWHU\WRULDOQHJRÄ'\UHNWRU6]NRá\´QU
Bednarek K., 1DG]yU SHGDJRJLF]Q\ D PLHU]HQLH MDNRFL SUDF\ V]NRá\, „Forum Nauczycieli”
2001, nr 1, s.10.
np. Lempa C., 0LHU]HQLHMDNRFLSUDF\V]NRá\Ä1RZHZ6]NROH´ZNáDGNDÄ.LHURZDQLH6]Noá´QUV–5.
Mike M., Jak wspólnie diagnR]RZDüV\WXDFM
V]NRá\", Biblioteczka WDN, CODN, Warszawa
2001, s.14–15.
200
Krzysztof Bednarek, Cezary Lempa
_______________________________________________________________________________________________________________________________
GREU]HNRUHVSRQGRZDá\] Z\SURPRZDQSU]H]LQQ\SURJUDPNRQFHSFMGRVNRQaOHQLDQDXF]\FLHOLQD]\ZDQ:'115.
1LHVWHW\FRUD]F]
FLHM]DSRPLQDQRRRJUDQLF]HQLDFKSURSR]\FML3URJUDPX
TERM-,$(-DNRSRZD*Q\]DU]XWPR*QDSRWUDNWRZDüIDNW*HWHUPRZVNLHPDWeriDá\ SUDNW\F]QLH QLH GRW\NDá\ NZHVWLL SR]LRPX QDXF]DQLD16. Mierzenie nie jest
ZL
F-MDNSLVDá6:OD]áR-MDNNRQNUHWQSURFHGXU] zastosowaniem szczegóáRZ\FKWHFKQLNLQDU]
G]L-HVWSRVWDZSR]QDZF]QLHNLHG\EDGDZF]DOH]Dwsze z holistycznym i huPDQLVW\F]Q\P QDFK\OHQLHP VL
NX NOLHQWRZL HGukacji,
a ]ZáDV]F]DNXXF]QLRZL17. Pomimo takiego prezentowania mierzenia w kategoULDFK740QLHXGDáRVL
XQLNQüFRUD]F]
VWV]HJRZ\NRU]\VW\ZDQLDVFKHPDWyZ
ZSU]HELHJXWHJRSURFHVX1LHZWSOLZLHRSXEOLNRZDQHQDU]
G]LDPLHU]HQLDMDNoFL SUDF\ V]NRá\ RSUDFRZDQH ]JRGQH ] NRQFHSFM 3URJUDPX 7(50-IAE, zbyt
F]
VWR]DF]
á\VL
VWDZDüÄMHG\Q\PVáXVzQ\PZ]RUFHP´0R*QDWDN*HE\áRPLHü
MX*ZW\PF]DVLH]DVWU]H*HQLDFRGRVSRVREyZX*\ZDQLDZLRGFHJRZ3URJUDPLH
QDU]
G]LDPLHU]HQLDMDNLPE\áDLMHVWDQNLeta18.
'DOV]HORV\PLHU]HQLDMDNRFLSUDF\V]NRá\]ZL]DQHV]SU]\JRWRZ\ZDQ
SU]H]HNLS
PLQLVWUD5+DQGNHJRUHIRUPSROVNLHJRV\VWHPXRZLDWRZego. Na
WOHSURSRQRZDQ\FKNOXF]RZ\FK]PLDQG\VNXVMDGRW\F]FDUHIRUP\QDG]Rru peGDJRJLF]QHJR]QDOD]áDVL
JG]LHQDXERF]X,WDNZVLHUSQLXURSXEOLNRZaQRQRZHUR]SRU]G]HQLH19ZNWyU\PPLHU]HQLH]RVWDáRSU]HGVWDZLRQHMDNRpoleJDMFH QD]RUJDQL]RZDQ\PLV\VWHPDW\F]Q\PDQDOL]RZDQLXLRFHQLDQLXVWRSQLD
VSHáQLDQLD SU]H] V]NRá
L SODFyZN
Z\PDJD Z\QLNDMF\FK ] MHM ]DGD
z XZ]JO
GQLHQLHPRSLQLLXF]QLyZURG]LFyZLQDXF]\FLHOL:DUWR]DXZD*\ü*HWR
QLHMHVWMX*ZSHáQLUR]XPLHQLHWHUPRZVNLH3UDZRRZLDWRZHPDVZRMHZ\Pagania niekoniecznie zgodne z zasadami TQM. W nowym pr]HSLVLHX*\ZDQRM
]\NDNWyU\QLHGODZV]\VWNLFKRND]DáVL
Z\VWDUF]DMFRF]\WHOQ\%\OLWDF\NWóU]\ SUyERZDOL ÄRVZRLü´ QRZH VXJHUXMF *H WR W\ONR ]PLDQD Qazewnictwa, ale
SUDNW\NDQDG]RUXQLHPXVLVL
]PLHQLü20,QQLSRV]OLZGUXJVWURQ
XWR*VDPLDMF
VSUDZRZDQLHFDáHJRQDG]RUX]PLHU]eniem21&]
VWRUR]SRU]G]HQLHRQDG]RU]H
pedagogicznym jest nazywane „rozSRU]G]HQLHP R PLHU]HQLX MDNRFL´ 7HQ QD
SR]yU QLHZLQQ\ VNUyW P\ORZ\ LOuVWUXMH QLHEH]SLHF]Q SUDNW\N
>«@ PLHU]HQLH
15
16
17
18
19
20
21
.QDIHO.)áREHFNL(:HZQWU]V]NROQH'RVNRQDOHQLH1DXF]\FLHOL, Program NOWA SZKOà$&2'1:DUV]DZD
=PLHU]\üMDNRüV]NRá\, op. cit.
:OD]áR6RSFLW
Bednarek K., 'LDJQR]D V]NRá\ EH] DQNLHW\", [w:] K. Wenta (red.), Pomiar edukacyjny jako
kompetencje pedagogiczne8QLZHUV\WHW6]F]HFLVNL6]F]HFLQ
5R]SRU]G]HQLH0(1]GQLDVLHUSQLDr.ZVSUDZLHV]F]HJyáRZ\FK]DVDGVSUDZRZDQLD
QDG]RUXSHGDJRJLF]QHJRZ\ND]XVWDQRZLVNZ\PDJDMF\FKNZDOLILNDFMLSHGDJRJLF]Q\FKNZaOLILNDFMLQLH]E
GQ\FKGRVSUDZRZDQLDQDG]RUXSHGDJRJLF]QHJRDWDN*HNZDOLILNDFMLRVyENWóU\PPR*QD]OHFDüSURZDG]HQLHEDGDLRSUDFRZ\ZDQLHHNVSHUW\], Dz.U. Nr 67, poz.759.
6]XEDVNL51DG]yUSHGDJRJLF]Q\VSUDZRZDQ\SU]H]G\UHNWRUDV]NRá\, wyd. II, PWN, Warszawa –àyG(V–16.
Ficner Cz., 1LHWUDILRQH PLHU]HQLH MDNRFL SUDF\ V]NRá\, [w:] B. Niemierko (red.), TUDIQRü
pomiaru jako podstawa obiektywizacji egzaminów szkolnych:6+(àyG(V
8WUDFRQHXWUFRQHPLHU]HQLH
201
_______________________________________________________________________________________________________________________________
MDNRFLVWDáRVL
F]
VWRFHOHPVDP\PZVRELHDQLHMHGQ] IRUPSHáQLHQLDQDG]oru22.
3RSLHUZV]\PURNXZGUD*DQLDUHIRUP\RZLDW\,QVW\WXW6SUDZ3XEOLF]Q\FK
SU]HSURZDG]LáEDGDQLD]NWyU\FKZ\QLNDáR*HQDG]yUSHGDJRJLF]Q\QDGV]NRáaPL]RVWDáRGELXURNUDW\]RZDQ\L]EOL*RQ\GRGRUDG]WZD […]. Na razie jednak braNXMHGREU\FKZ]RUFyZEDGDQLDMDNRFLV]NRá\DZL]\WDWRUyZRSDQRZDáDDQNLetomania23. Ankietomania, która w kolejnych latach (2000–2004) zdoPLQRZDáD
PLHU]HQLH]GDMHVL
E\ü]JRGQD]RJyOQ\PWDN*HSR]DHGXNDFMRF]HNLZDQLHP
na „liczby”. Tzw. kult faktów24SUHIHUXMFEDGDQLDLORFLRZHZLHU]\ZRPQLSoWHQFM
SR]QDZF] QS SURFHGXU DQNLHWRZ\FK25 $ SU]HFLH* PLHU]HQLH PLDáR GoSXV]F]DüDXWRQRPLF]QHVSRVRE\JURPDG]HQLDLQIRUPDFMLWDN*HMDNRFLRZHWDN*H
specyficzne dla TQM, tak*H]V]HURNRSRM
WHMGLDJQRVW\NLHGXNDF\MQHM$XWRU]\
RPDZLDQHJRSU]HSLVXWZLHUG]LOL*HGX*\VWRSLHRJyOQRFLSU]\M
W\FKZUR]SoU]G]HQLXXUHJXORZDSUDZQ\FKMHVWZLDGHFWZHPSU]\]QDQLDRUJDQRPVSUDZuMF\PQDG]yUSHGDJRJLF]Q\GX*HMDXWRQRPLLNWyUQDOH*\WUDNWRZDüMDNRDXWoQRPL
]RERZL]XMF GR ]ZL
NV]RQHM RGSRZLHG]LDlQRFL ]D UH]XOWDW\ SUDF\26.
3RPLPR WHM DXWRQRPLL NWyUD PLDáD E\ü ZLadectwem nowego, niewielu z niej
VNRU]\VWDáR3R]RVWDOLQLHFKFLHOL"1LHXPLHOL"1LHUozumieli?
W efekcie tak realizowanegoQDG]RUXSRMDZLDáRVL
FRUD]ZL
FHMZWSOLZoFLLQDU]HNDFRGRVHQVRZQRFLPLHU]HQLD6]F]HJyOQLHSR]PLDQDFKZ\QLNDMcych z Z\ERUyZSDUODPHQWDUQ\FKUQDVLOLá\VL
JáRV\RNRQLHF]QRFL]PLDQ
w QDG]RU]H 1LHVWHW\ E\á\ WR JáRV\ NWyUH V]F]HJyOQ\ QDFLVN NáDGá\ QD DVSHNW
kontroOQ\ VSUDZRZDQLD QDG]RUX 7ZLHUG]RQR *H GRW\FKF]DVRZ\ W]Z ÄPL
NNL
nadzór peGDJRJLF]Q\´ QLH SU]\QLyVá SR*GDQ\FK HIHNWyZ27. W opinii minister
K. à\EDFNLHMRND]DáVL
RQPDáRVNXWHF]Q\ZSRGQRV]HQLXMDNRFLV]Nyá=V\JQaáyZGRFLHUDMF\FKGRPLQLVWHUVWZDZ\QLND*HWHQPRGHONLHURZaQLDRZLDWQLH
XVXZDSRMDZLDMF\FKVL
SRWNQL
üV]Nyá28. Dlatego latem 2003 r. przygotowano
QRZZHUVM
UR]SRU]G]HQLDNWyUHSRZLHORPLHVL
F]Q\FKGHEDWDFK]RVWDáRSRGSisane w NZLHWQLXQDVW
SQHJRURNX29.
:GRNXPHQFLHW\PSRMDZLáRVL
ZLHOHQRZ\FKHOHPHQWyZNWyUH– w naszej
ocenie –]PLHQLDMFKDUDNWHUQDG]RUX5R]SRU]G]HQLD– to z 1999 r. oraz aktualQLHRERZL]XMFH–F]HUSL]WHRULLMDNRFLDOHQDZL]XMGRUy*Q\FKUR]ZL]D
22
23
24
25
26
27
28
29
.
GUDFND-Feldman E., :WURVFHRMDNRüV]NRá\, WSiP, Warszawa 2004, s. 20.
Konarzewski K., 3RGJyUN
GRQRZHMV]NRá\, „Gazeta Wyborcza” z 19 listopada 2001 r., s. 20.
Juszczyk S., 0HWRGRORJLDEDGDHPSLU\F]Q\FKZQDXNDFKVSRáHF]Q\FK, t. 1., Katowice 2001, s.
153.
Radziewicz-Winnicki A., Modernizacja niedostrzeganych obszarów rodzimej edukacji, Impuls,
Kraków 1999, s. 9.
MEN o nadzorze pedagogicznym, op. cit.
:OD]áR6-DNVWRVRZDü]PRG\ILNRZDQ\QDG]yUSHGDJRJLF]Q\0DU0DU:URFáDZV
6WUX*\QD.3RSLHUZV]HZVSyáSUDFDÄ*áRV1DXF]\FLHOVNL´QUV
5R]SRU]G]HQLH0(1L6]GQLDNZLHWQLD r. ZVSUDZLHV]F]HJyáRZ\FK]DVDG sprawowania
QDG]RUXSHGDJRJLF]QHJRZ\ND]XVWDQRZLVNZ\PDJDMF\FKNZDOLILNDFMLSHGDJRJLF]Q\FKNZDOLILNaFMLQLH]E
GQ\FKGRVSUDZRZDQLDQDG]RUXSHGDJRJLF]QHJRD WDN*HNZDOLILNDFMLRVyENWyU\PPR*QD
zleFDüSURZDG]HQLHEDGDL opracowywanie ekspertyz, Dz. U. Nr 89, poz. 845.
202
Krzysztof Bednarek, Cezary Lempa
_______________________________________________________________________________________________________________________________
systePRZ\FK 3RUyZQXMc30 cechy charakterystyczne systemu ISO i systemu
740 D QD WOH WHJR SRUyZQDQLD ]HVWDZLDMF RED UR]SRU]G]HQLD XZa*DP\ *H
pierwsze jest inspirowane TQM, a drugie – ISO. System ISO kojarzony jest
przede wszystkim z G*QRFL GR ]DSHZQLHQLD MDNRFL ]D V\VWHP 740 XF]\QLá
swoim naczelnym haVáHP]DVDG
QLHXVWDQQHJRGRVNRQDOHQLDMDNRFL31. Widzimy
WRWDN*HZNROHMQHMRIiFMDOQHMLQWHUSUHWDFMLSRM
FLDPLHU]HQLDMDNRFLSUDF\V]NRá\
Z § SNW5R]SRU]G]HQLDZ Z\QLND*HSU]H]PLHU]HQLHQDOH*\SU]H]WRUR]uPLHü]HVSyá]Rrganizowanych i V\VWHPDW\F]Q\FKG]LDáDRUJDQyZVSUDZXMF\FK
QDG]yUSHGDJRJLF]Q\VáX*F\FKRFHQLHVWDQXZDUXQNyZL efektów pracy dydaktycznej, wychowawczej i RSLHNXF]HM RUD] LQQHM G]LDáDOQoFL VWDWXWRZHM V]Nyá
i placówek, a WDN*HRFHQLHSRVW
SXZ tym zakresie. :D*QHX]XSHáQLHQLHWDNUR]uPLDQHJRPLHU]HQLDVWDQRZL]DáF]QLNGRUR]SRU]G]HQLD]DZLHUDMF\RJyOQRSRlVNLH VWDQGDUG\ RFHQ\ MDNRFL SUaF\ V]Nyá L placówek. Pomimo krótkiego czasu
RERZL]\ZDQLDQRZHJRSU]HSLVXSRMDZiáRVL
ZLHOHNU\W\F]Q\FKJáRVyZQDMHJR
WHPDW6]F]HJyOQLHF]
VWRRGQRV]VL
RQHGRVIRUPXáRZD]DZDUW\FKZ]DáFzQLNXREHMPXMF\PVWDQGDUGyZRUD]ZVND(QLNyZ=DF\WXMP\NLONDWakich
JáRVyZ
6WDQGDUG\WHU\VXMEDUG]R]XQLILNRZDQ\LV]W\ZQ\REUD]V]NRá\LGHDOQHM
weGáXJXU]
GQLF]\FKZ\REUD*H3UDNW\F]QLHWH*SU]HNUHODMWDNZD*QZSUDF\
]OXG(PLMHMDXWRQRPL
LDXWRQRPL
QDXF]\FLHOD32.
6WDQGDUG\PXVLP\SU]\MüFKFHP\F]\QLH%UDNWDNLHMDNFHSWDFML]DRZRFuMH QHJDW\ZQ RFHQ V]NRá\ L QHJDW\ZQ RFHQ SUDF\ MHM G\rektora. Na merytoU\F]Q G\VNXVM
QDG VWDQGDUGDPL QLH PD PLHMVFD 7R Z\JRGQH GOD ZáDG]\ DOH
QLHáDGQLHSDFKQLHDXWRU\WDUQ\PLLGHRORJLDPLSHGDJRJLF]Q\PL33.
= RJURPQD QDG]LHM F]HNDá\P\ QD QDURGRZH VWDQGDUG\ LP ZL
NV]D E\áD
QDV]DQDG]LHMDW\PZL
NV]HRND]DáRVL
Sy(QLHMQDV]HUR]F]DURZDQLHW\PGRNuPHQWHPNWyU\MHVW]E\WV]F]HJyáRZ\UR]VWU]\JDVSUDZ\NWyUHQDOH*GRGHF\]ML
V]NRá\WZRU]\QRZHZ\PDJDQLDSUDZQHZREHFV]NyáXF]QLDRSLVXMHSU]HGPLoWRZRSRGPLRWRZRWUDNWXMFGRNXPHQW\]DZLHUDEá
G\IRUPDlne i merytoryczne.
àDWZRZWDNLHMV\WXDFMLSU]HZLG]LHüHIHNW\– bardzo potrzebna edukacji ewaluacja
MDZLVL
MDNREDUG]RWUXGQHLQLH]UR]XPLDáHG]LDáDQLHZ\PDJaMFHNROHMQ\FKWRQ
papierów34.
Do opinii o tym –MDNZLGDüFK\EDQLH]E\WXGDQ\P–]DáF]QLNXGRrzucamy
LQQNWyUDGRELWQLHNRPHQWXMH]DJUR*HQLDSá\QFH]QRZHJRUR]SRU]G]HQLDGOD
SLHUZRWQHJRUR]XPLHQLDPLHU]HQLDMDNRFLSUDF\V]NRá\
30
31
32
33
34
Koszmider M., 2 MDNRFL Z ]DU]G]DQLX SUDF V]NRá\ $11$à àyG( V .
GUDFNDFeldman E., -DNRü Z HGXNDFML – teoria i praktyka 3URJUDP Ä1RZD 6]NRáD =DZRGRZD´
KO:(=:DUV]DZD3RSLHFK-TQM a ISO 9000?Ä3U]HJOG7echniczny” 1999, nr 45.
Koszmider M., op. cit., s. 7.
Zielicz W., .ODV\F]Q\XU]
GQLF]\VWDQGDUG, „Gazeta Szkolna” 2004, nr 51, s. 4.
Ficner Cz., =PLHU]\üZ\FKRZDQLH, [w:] B. Niemierko, H. Szaleniec (red.), 6WDQGDUG\Z\PDJD
i normy testowe w diagQRVW\FHHGXNDF\MQHM0DWHULDá\;.RQIHUHQFML]F\NOX'LDJQRVW\NDHGukacyjna, PTDE, Kraków 2004, s. 434.
Jadczak-Nowacka M., Koper A., 6WDQGDUG\ NWyUH QLH VáX* MDNRFL, „Gazeta Szkolna” 2005,
nr 73, s. VII.
8WUDFRQHXWUFRQHPLHU]HQLH
203
_______________________________________________________________________________________________________________________________
2PLHU]HQLXZQRZHMZHUVMLWUXGQRMHVWSRP\OHüMDNRRVWUDWHJLL]DFK
FDM
FHMGRNUHDW\ZQRFL-HJRQRZHHOHPHQW\WDNLHMDNNRQWURODF]\WH*V\VWHP]aSHZQLDQLDMDNRFLDWDN*HQRZHRERZL]NLG\UHNWRUyZV]NyáZ]DNUHVLHVSRU]
G]DQLDV]F]HJyáRZ\FKSODQyZLFRURF]Q\FKUDSRUWyZVNáDQLDMUDF]HMGRUHIOHkVML *H W\P UD]HP SRáR*RQR QDFLVN QD SRU]GHN SURFHGXU\ L IXQNFMonowanie
VNRPSOLNRZDQHMVWUXNWXU\FLJáHJRQDG]RUX:WHMV\WXDFMLZLHOHV]NyáPR*HVL
ZNUyWFHSU]HNRQDüQDZáDVQHMVNyU]H*HQDMJRUV]\PZURJLHP*\FLDNUeDW\ZQRFL
L ZROQRFL MHVW QLH W\ONR NRPSOHWQD DQDUFKLD DOH UyZQLH* LGHDOQD G\VF\SOLQD
i organizacja35.
-DNWRVL
VWDáR*HP\OFRW\PDE\E\áROHSLHMZQDG]RU]HVWZRU]RQRFR
JRUV]HJR"3U]HSLV]DPLDVW]EOL*\üVL
GRV]NRá\MHMUHDOLyZ–FRE\áRLGHWHrmowskiego mierzenia –SU]HPLHFLáVL
ZZ\NUHRZDQSU]H]DXWRUyZU]HF]\ZiVWRüRSiVDQV]WXF]Q\PM
]\NLHP&]\PR*QDWRMDNRZ\WáXPDF]\ü"
Psychologia zna od 1935 r. efekt Stroopa36. W swoim eksperymencie J. RiGOH\6WURRSSURVLáXF]HVWQLNyZRSU]HF]\WDQLHQD]ZEDUZ]DSLVDQ\FKWDNLPZáaQLHNRORUHP1LHSRSHáQLDOLEá
GyZ3RWHPF]\WDOLQD]Z\EDUZ zapisane innymi
kolorami. Zadanie to uczestnicy eksperymentu wykonywali zdecydowanie wolQLHM L F]
VWR VL
P\OLOL 6WURRS VIRUPXáRZDá ZQLRVHN *H Z REOLF]X ERG(FyZ
sprzecznych weZQ
WU]QLHSRJDUV]DVL
IXQNFMRQRZDQLHRVRE\3RP\ODáRW\P
F]\G]L
NLüZLF]HQLRPQLHPR*QDE\VNRPSHQVRZDüWHJRHIHNWX,U]eF]\ZLFLH
po kilku dniach treningu z feralnymi zadaniami uczestnicy eksperymentu zdecydowanie poprawili swoMH Z\QLNL ,FK G]LDáDQLH XOHJáR ERZLHP VZHJR URG]DMX
DXWRPDW\]DFML3U]\]Z\F]DLOLVL
GRLJQRURZDnia pewnej warstwy doFLHUDMFHJR
GRQLFK]áR*RQHJRNRPXQLNDWX
&]\WDNZáDQLHQLHMHVW*HPLPRL*ZLHP\RW\PMDNQDV]QDG]yUSHGDJoJLF]Q\QLHMHVWGRVNRQDá\WNZLP\ZQLPERUy*QLFDSRPL
G]\W\PMDNSRZLQQR
E\üDW\PMDNMHVW]RVWDáDG]L
NLÄüZLFzeniom” (GáXJLHMLVLOQHMWUDG\FMLSLOQowania) wspaniale skompensowana?
=DSHZQH WDN G]LHMH VL
WH* ZH ZVSRPLQDQHM QD ZVW
SLH EDQL $QGHUVHQD
&HVDU]LMHJRRWRF]HQLHPLPRHZLGHQWQHMVSU]HF]QRFLSRPL
G]\W\PFRZLG]
a tym, jak to jest komentowane, jakR]W\PIXQNFMRQXM$NFHSWXMW
V\WXDFM
i *\OLE\WDNGáXJRJG\E\QLHG]LHFNRNWyUHQLHGRZLDGF]\áRMHV]F]HPHFKDQizmu kompensacji.
5R]ZD*P\]DWHPPR*OLZRüEXGRZDQLDQRUPDOQRFLF]\OLV\WXDFMLZNWóUHMQDG]yUSHGDJRJLF]Q\DZQLPWDN*HPLHU]HQie, zarówno w przepisach, jak i w
prakW\FHE\áE\WDNLVDPZW\PVDP\PNRORU]H6\WXDFMLZNWyUHMSR]áR*HQLX
tych elementów otrzymamy przejrzysty, czytelny obraz, maksymalnie satysfakFMRQXMF\ ZV]\VWNLH VWURQ\ ]DLQWHUHVRZDQH GREU V]NRá 3LHUZV]D SUyED takiej
]PLDQ\]ODWE\áD– w naszej ocenie –QLH]E\WXGDQD=E\WVLOQHRND]Dá\VL
WUDG\F\MQHPHFKDQL]P\]DU]G]DQLDRZLDW=DEUDNáRWH*QLH]E
GQHMFLHUSOLZoFLL F]DVXNWyU\FKZ\PDJDáDWDPWDUHIRUPDFKRüDSHORZDQRZWHG\Nie zbiuro35
36
Gracki A., Kontrolo, czego ty ode mnie chcesz?, „Magazyn Szkolny” 2004, nr 2, s. 24.
Matuszewski T., .LHG\]LHORQHMHVWF]HUZRQHDNLHG\*yáWH, „Charaktery” 2005, nr 7, s. 48.
204
Krzysztof Bednarek, Cezary Lempa
_______________________________________________________________________________________________________________________________
kratyzujmy tHMUHIRUP\7RQLHQDW\PPDSROHJDü'DMFLHF]DVV]NRáRPQLFK]D
V]\ENR QLH SRZVWDQ – F]
VWR ILNF\MQH – programy, statuty i inne dokumenty37.
Mimo licznych – F]
VWR IDVDGRZ\FK – zmian w zakresie formy nadzoru, jego
WUHüQLHXOHJáDJUXQWRZQHMSU]HPLDQLH:FL*MHVWWRZLHONLREV]DUGRUHIRUPoZDQLD&]\PR*QD]WHJR]UH]\JQRZDü"
-HOLFKFHP\S\WDQLHF]\ZV]\VF\"XWU]\PDüVL
QDV]ODNXZLRGF\PGR
FRUD]SHáQLHMV]HMGHPRNUDFMLZ*\FLXSDVWZDLVSRáHF]HVWZDWRQLHZROQRQDP
VL
Z\FRIDü 1LH Z\P\ORQR OHSV]HJR URGND QD ZDG\ GHPRNUDFML QL* MHV]F]H
ZL
FHM GHPRNUDFML – twierdzi prof. J. Kurczewski38 3DUDIUD]XMF MHJR GDOV]H
wnioski chcieOLE\P\]DSURSRQRZDü
• po pierwsze –QDOH*\VWDOH]ZL
NV]Dü]DNUHVVSUDZRNWyU\FKV]NRáDPRJáaby decyGRZDüVDPD.RQLHczne jest zatrzymanie procesu teraz widocznego –
odwrotu od autonomii w kierunku centralizacji39;
• po drugie – SU]HVWU]HJDü Z ND*GHM V\WXDFML ]DVDG\ MDZQRFL V]F]HJyOQLH
wa*nej dla tych, których dotyczy wynik nadzoru;
• po trzecie –ZVSLHUDüV]NRá
ZMHMRUJDQL]RZDQLXVL
ZWDNLVSRVyEMDNLMHM
najbardziej odpowiada;
• po czwarte –XFKZDODMFSUDZRUHJXOXMFHQDG]yUSDPL
WDüRZSURZDG]HQLX
PHFKDQL]PyZGRNRQ\ZDQLDHZDOXDFMLWHJRF]\WRSUDZRPDVHQVZG]LDáaQLXLMDNVL
VSUDZG]D
• SRSLWH–RND]\ZDüZL
FHMQLHXIQRFLZVWRVXQNXGRSROLW\NyZLIXQNFMRQaULXV]\SXEOLF]Q\FK]ZL]DQ\FK]RZLDWDZL
FHM]DXIDQLDGRV]Noá\
37
MEN o nadzorze pedagogicznym, op. cit. , s. 99.
Kurczewski J., Wiek miniony, „Wprost” 2001, nr 2.
39
Starczewska K., -DNDMHVWSU]\V]áRüZHGXNDFML"Ä'\UHNWRU6]NRá\´QUV
15.
38