Kaszel – klasyfikacja i leczenie - Farmaceutyczny Przegląd Naukowy

Kaszel – klasyfikacja i leczenie
KWAS FOLIOWY – SK£ADNIK AKTYWNY KOSMETYKÓW
Nr 9/2007
Dr n. med. A. Gryglewski
Redaktorzy medyczni: Dennis Lee, MD i William C. Shiel Jr., MD, FACP, FACR
Zapalenia górnych dróg oddechowych są jednym
z najczęstszych powodów wizyt pacjentów w aptece.
Skłaniają do zastanowienia się, czy polecić odpowiedni preparat czy też zalecić poradę u lekarza? Jak uniknąć, groźnych dla życie i zdrowia pacjenta, powikłań?
Którzy pacjenci wymagają pilnej konsultacji specjalistycznej? Czy za często spotykanymi objawami nie kryje
się „poważna choroba”? Na odpowiedź farmaceuta ma
zaledwie kilka minut.
Zapalenia górnych dróg oddechowych są klasyfikowane w oparciu o anatomiczną lokalizację dominujących objawów:
– zapalenie nosogardła (rhinopharyngitis),
– zapalenie zatok przynosowych (sinusitis),
– zapalenie migadałków podniebiennych (tonsillitis),
– zapalenie gardła (pharyngitis),
– zapalenie ucha środkowego (otitis media).
Człowiek wdycha (i wydycha) dziennie w zależności od aktywności fizycznej i warunków zewnętrznych
15 do 20 tysięcy litrów powietrza. Zadaniem górnych
dróg oddechowych jest dostarczenie do płuc powietrza odpowiednio oczyszczonego (przefiltrowanego)
z cząsteczek stałych, nawilżone i ogrzane.
Dodatkowym mechanizmem oczyszczania dróg
oddechowych jest k aszel
aszel. Jest to swoisty odruch wyzwalany głównie przez pobudzenie tzw. punktów
kaszlowych, znajdujących się w oskrzelach, tchawicy,
krtani i nosogardzieli. Odruch kaszlowy może być
również wzbudzony przez impulsy płynące z samej
tkanki płucnej (obrzęk płuc, zastój w płucach), opłucnej (zapalenie opłucnej, złamanie żebra), przepony,
przewodu słuchowego zewnętrznego lub jamy brzusznej. Prawie wszystkie choroby płuc (astma, zapalenie
oskrzeli, zapalenie płuc, nowotwory płuc, ciała obce
w oskrzelach) wywołują kaszel. Impulsy tych receptorów przenoszone są do ośrodka kaszlu i tam, po
przekroczeniu określonego progu pobudliwości, wyzwalają odruch kaszlu.
Odruch kaszlowy rozpoczyna się głębokim wdechem, po którym następuje zamknięcie głośni. Drugim etapem jest sprężenie powietrza w płucach i drogach oddechowych (do około 100 mg Hg). Przy stale
zamkniętej głośni następuje skurcz mięśni oddecho-
$
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
Rys. Fazy odruchu kaszlowego
wych. W pewnym momencie gwałtownie otwiera się
głośnia i powietrze z dużą prędkością wyrzucane jest
z płuc i oskrzeli do nosogardzieli, skąd następnie przez
otwarte usta na zewnątrz.
Jak już wspomniano, kaszel jest odruchem obronnym występującym w wielu różnych chorobach, głównie układu oddechowego. Ogólnie odróżniamy dwa
typy kaszlu:
1. Kaszel produktywny (wytwórczy, mokry, wilgotny) – z wykrztuszaniem.
2. Kaszel nieproduktywny (suchy) – bez wykrztuszania.
Kaszel produktywny jest korzystny, a nawet niezbędny – umożliwia bowiem usunięcie zanieczyszczonej, nagromadzonej wydzieliny oskrzelowej. Nie usunięcie tej wydzieliny może prowadzić do różnego rodzaju powikłań z zapaleniem płuc na czele. Bywa jednak, że skuteczność kaszlu jest niedostateczna – śluzu jest zbyt mało lub jest zbyt gęsty i lepki, więc nawet wielokrotne powtarzalne odruchy kaszlowe nie
mogą usunąć wydzieliny. Należy wówczas podawać
leki wykrztuśne – zwiększające wydzielanie śluzu
i zmniejszające jego gęstość (lepkość).
Kaszel nieproduktywny, nie dość, że bywa niekorzystny, to jeszcze może być niebezpieczny (np. po
złamaniu żebra lub operacjach brzusznych). Może
również powodować pękanie naczyń krwionośnych
w zmienionej śluzówce dróg oddechowych (haemoptysis), wlewy krwawe w spojówkach lub omdlenia. Jest
to sygnał ostrzegawczy skłaniający do poszukiwań
diagnostycznych. Kaszel suchy (nieproduktywny)
powinien być tłumiony (leczony) odpowiednimi lekami przeciwkaszlowymi.
Nr 9/2007
Kaszel – klasyfikacja i leczenie
Leki przeciwkaszlowe – czyli leki tłumiące (hamujące) odruch kaszlowy i dzielimy je na:
– leki przeciwkaszlowe działające ośrodkowo,
– leki przeciwkaszlowe działające obwodowo.
przeciwkaszlowej ośrodka oddechowego i nie wywołują zaparcia. Nie upośledzają również czynności nabłonka migawkowego. Dekstrometrofan w dawce 40
mg działa nawet silniej niż kodeina w dawce 30 mg.
owo działające leki przeciwk
Ośrodk
Ośrodkowo
przeciwkaszlowe
aszlowe są
to leki hamujące ośrodek kaszlu. Wyróżnia się wśród
nich leki opioidowe (kodeina, dihydrokodeina, hydrokoden, normetadon, lewopropoksyfen, naskapina, dekstrometorfan i inne) i nieopioidowe (okseladyna, pentoksyweryna, pipazetat, eprazinon, butamirad).
Opioidowe leki przeciwkaszlowe działają silnie
i skutecznie przerywając odruch kaszlowy. Mają jednak podstawowe wady – mogą prowadzić do lekozależności i nadużywania (ze względu na działanie analgetyczne oraz euforyzujące), działają również hamująco na ośrodek oddechowy (mogą prowadzić do hipowentylacji i hipoksji). Niektóre z nich, na przykład,
kodeina działają zapierająco.
Ważne, korzystne własności przeciwkaszlowe posiadają dekstrometorfan oraz noskapina. Leki te nie
powodują na ogół uzależnienia, nie hamują w dawce
Wyk.1. Porównanie przeciwkaszlowych w³aœciwoœci
kodeiny i dekstrometorfanu w kaszlu prowokowanym.
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
%
Kaszel – klasyfikacja i leczenie
Nr 9/2007
Wyk.2. Wp³yw kodeiny i dekstrometorfanu na czêstoœæ
kaszlu u pacjentów z przewlek³ym kaszlem – próba
podwójnie œlepa, krzy¿owa
Nieopioidowe leki przeciwkaszlowe są lekami bezpiecznymi, lecz działającymi znacznie słabiej i nie zawsze są wstanie zahamować kaszel.
Lek
ami wykrztuśnymi nazywamy leki ułatwiająLekami
ce usunięcie wydzieliny zapalnej z dróg oddechowych.
Dzielimy je na:
– leki wykrztuśne działające na ośrodkowopobudzająco na ośrodek kaszlu (kofeina, doksopram,
lobelina); na ogół stosuje się je rzadko, najczęściej w słabych odruchach kaszlowych, głównie jako wspomagający lek z innymi lekami
działającymi obwodowo;
– leki wykrztuśne działające na obwodowozwiększające ilość wydzielanego śluzu i zwiększając
jego lepkość; umownie dzieli się je na:
– leki sekretoliczne – wydzielają płynny śluz
w oskrzelach, który łatwiej jest odkrztuszany w czasie kaszlu, wśród tych leków wyróżniamy (jodek potasowy, wodolowęglan sodowy, chlorek amonowy, gwajakol, gwajfezyna, olejki eteryczne, emetyna, saponiny, kwas
benzoesowy);
– leki mukolityczne – upłynniają wydzielinę
oskrzelową i zmniejszają lepkość śluzu rozrywając mostki siarczkowe łączące łańcuchy
Wyk.3. Szybkoœæ dzia³ania trzech doustnych preparatów
przeciwkaszlowych (p<0,001)
&
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
Wyk.4. Wp³yw gwajafenezyny na oczyszczanie wydzieliny oskrzelo-tchawicznej po inhalacji radioaerozolu
przez pacjentów z zapaleniem oskrzeli
cząstki śluzu oraz obniżając napięcie powierzchniowe (mesyna, acetylosysteina, tyloksapol).
Inną alternatywą leczenia kaszlu są leki pocho
pocho-dzenia roślinnego podawane w przypadku wielu chorób o łagodnym przebiegu. Leki te najczęściej w swoim składzie zawierają sprawdzone substancje leczniL ancetan
cze, np. wyciąg z babki lancetowatej (L
ancetan) lub
Noverban
wyciąg z dziewanny (Noverban
Noverban).Ich działanie wykrztuśne uzupełnione jest również o działanie przeciwzapalne i osłaniające.
Leki roślinne stanowią cenne uzupełnienie klasycznej terapii chorób układu oddechowego. Ze względu
na nawracający ich charakter, leki te, oferujące szeroki
wachlarz preparatów, zajmują w pulmonologii praktycznej należne im miejsce. Dodatkowym argumentem za ich stosowaniem przemawia fakt dobrej tolerancji i znikomych objawów ubocznych. Warto więc
sięgać do tych sprawdzonych preparatów.
PIŒMIENNICTWO U AUTORA