Roku Powstania Styczniowego

ROK 2013 ROKIEM POWSTANIA STYCZNIOWEGO
Powstanie styczniowe w literaturze i malarstwie polskim
W sierpniu 2012 r. Senat ustanowił rok 2013 Rokiem Powstania
Styczniowego. Honorując patriotyczne oddanie i szlachetne poświęcenie powstańców styczniowych, spłacamy dług wobec wielu pokoleń
Polaków, którzy nie wahali się stanąć do walki w obronie wolności głosi
uchwała.
Przypomniano
w
niej,
że
powstanie
styczniowe
skierowane było przeciwko zaborcy rosyjskiemu, a jego celem była
restytucja Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Powstanie styczniowe wybuchło 22
stycznia 1864 r. i trwało do połowy 1864
r. Swoim zasięgiem objęło Królestwo
Polskie, Litwę i Białoruś, w mniejszym
stopniu także Ukrainę.
Bezpośrednim powodem wybuchu
powstania styczniowego był przymusowy pobór do carskiego wojska, tzw.
branka. Powołany do życia Tymczasowy
Rząd
N a r o do wy
manifest,
22
stycznia
wydał
w którym wzywał do walki
z caratem. Symbolem powstańców były
godła Orła, Pogoni i Archanioła – herby
Polski, Litwy i Ukrainy.
[…] Do broni więc, Narodzie Polski, Litwy i Rusi,
do broni!, bo godzina wspólnego wyzwolenia już
wybiła,
stary
miecz
nasz
wydobyty,
święty
sztandar Orła, Pogoni i Archanioła rozwinięty.
Manifest Tymczasowego Rządu Narodowego wzywający naród polski do powstania.
22 stycznia 1863 r.”, [w:] „Polska w latach 1795-1864. Wybór tekstów źródłowych
do nauczania historii”, oprac. I. Rusinowa, Warszawa 1986, s. 248-249.
Początek powstania styczniowego był sukcesem Polaków, którzy
zaskoczyli Rosjan. Duże sukcesy odnosił na ziemi kieleckiej Marian
Langiewicz. Niestety, ze względu na nierówne siły, wojna miała
charakter partyzancki, walki prowadzone były w sposób podjazdowy.
Pomimo dużego wkładu powstańców w walce z zaborcą powstanie
zostało stłumione, a Rosjanie rozpoczęli represje. Zniesiono autonomię
Królestwa, a Polacy masowo wysyłani byli na Syberię. Przybrał na sile
również
proces
rusyfikacji.
Pomimo,
że
powstanie
styczniowe
zakończyło się klęską, zaborcom nie udało się złamać w narodzie
ducha oporu, co zaowocowało odzyskaniem niepodległości po I wojnie
światowej.
Powstanie styczniowe odbiło się szerokim echem w literaturze
i malarstwie polskim i europejskim. Na płótnie zostały odzwierciedlone
obrazy zwycięskich bitew powstańców, ale i też pełne niepokoju
i trwogi walki powstańcze, na kartach ksiąg zapisane dzieje, o których
historia przypomina nam do dzisiaj. Francuski poeta August Barbiel
napisał wiersz Atak pod Węgrowem, kiedy wieść o zwycięstwie
Polaków w bitwie pod Węgrowem obiegła Europę. Atak polskich
kosynierów na rosyjskie armaty porównał do heroicznych walk
starożytnych Spartan, bitwę tę nazwał Polskimi Termopilami. Podobnie
Cyprian
Kamil
Norwid
upatrywał
podobieństwo
nierównej
walki
kosynierów do bitwy pod Termopilami.
Grek ma więcej świetnych w dziejach kart
Niż łez... w mogile U Polaka tyle Węgrów wart,
Tyle!... co Termopile...
Cyprian Kamil Norwid: Vanitas
Maria Konopnicka bitwę pod Węgrowem opisała w wierszu zatytułowanym Bój pod Węgrowem.
Na Podlasiu pod Węgrowem
Wody Liwca płyną,
Tam się bije dzielny "Sokół"
Ze swoją drużyną.
I jak burza tak wpadają
N a a r m a t y wr o ga ,
Poszły w popłoch kanoniery,
Krzyczą "Radi Boga!"
Tam się bije dzielny "Sokół"
Lecz go Moskwa dusi,
Jeśli partię ma ocalić,
To uchodzić musi.
Myśli Moskwa, że to "Sokół"
Wziął ich w te obroty,
Już się walą czarną rzeką
Te piechotne roty.
Musi z jawnej wywieść zguby
I broń i żołnierzy"
Lecz kto odwrót ten zakryje,
Gdy Moskwa uderzy?
Stoją mężnie młode zuchy,
Bój się wszczął zajadły.
Do jednego bohatery
W owej walce padły.
Dwustu zuchów się zebrało
Z partii na ochotę,
Idźcie bracia. Już my Moskwie
damy tu robotę!
Do jednego padły w walce
Męczeńską drużyną,
Ale "Sokół" uszedł z swymi,
Tak tu u nas giną.
Obcy piewca cześć oddając
Takiej męstwa sile,
Nazwał bitwę pod Węgrowem
Polskie Termopile.
Bitwa pod Węgrowem, 3 lutego 1863 – Polskie Termopile
Obrazy z powstania styczniowego pojawiają się w literaturze
Elizy Orzeszkowej – Nad Niemnem, Marii Dąbrowskiej – Noce i Dnie,
Stefana Żeromskiego – Wierna rzeka, Rozdziobią nas kruki, wrony...,
a także w literaturze Władysława Reymonta – Chłopi i Bolesława Prusa
- Lalka i Omyłka.
Dziedzictwo powstania styczniowego zapisało się w sztuce –
architekturze, rzeźbie i malarstwie. Dzieje powstańcze - bitwy,
potyczki, sceny obozowe , sceny męczeństwa i mordy oglądamy na
o br a z a c h
Juliusza
Kossaka
–
Bitwa
po d
Ignacewem,
Tadeusza
Ajdukiewicza – Scena z powstania styczniowego i Obóz powstańców
w lesie, Jana Rosena – Powstańcy z roku 1863, Michała Elwiro Andriolli
– Walka powstańcza, wreszcie Aleksandra Gierymskiego, który sam
brał udział w powstaniu i namalował obraz – Patrol powstańczy –pikiet a.
Jan Matejko: Polonia – 1863 r.
Mistrz Jan Matejko upamiętnił powstanie styczniowe w Polonii 1863 r. (Zakuwana Polska). Obraz powstał pod wpływem przeżyć
i wspomnień artysty w 1864 r. Polska to zakuwana w kajdany młoda
kobieta ubrana w czarną suknię, za nią w jaśniejszej tonacji stoi także
zakuwana
w
kajdany
Litwa.
W
głębi
widzimy
Manifest
Rządu
Narodowego – 1863.
Artur Grottger poświęcił powstaniu styczniowemu szczególną
uwagę. Cykl grafik zatytułowanych Polonia i Lithuania nawiązuje do
działań partyzanckich w okresie powstania. Oba cykle kończą grafiki
zatytułowane Wojna, w których malarz wystawia powstaniu etyczną
ocenę. Cykle Grottgerowskie świadczą o zniszczeniu jakie niesie
wojna. Na uwagę u Grottgera zasługuje również obraz Pożegnanie
powstańca, który niesie nadzieję i druga jego część - Powitanie
powstańca – niosąca rozczarowanie.
Artur Grottger: Powitanie powstańca
Źródła: historia.org.pl
pl.wikipedia.org
zdjęcia – Wikimedia Commons
pl.wikipedia.org
Dorota Pająk