Grupowa terapia jąkania - Poradnia Psychologiczno

Grupowa terapia jąkania - Poradnia Psychologiczno

mgr Małgorzata Kindlik
Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna Nr 2 w Zamościu
Czy moje dziecko się jąka? Z tym pytaniem boryka się wielu rodziców słysząc mowę
swoich pociech. Czy to juŜ jest jąkanie, czy to moŜe tylko „zacinanie”, chwilowa
niepłynność? Czy naleŜy z tym coś robić? Gdzie szukać pomocy?
Terapia jąkania to niezwykle trudna praca osób jąkających się, ich rodzin a takŜe terapeuty.
Efekty terapii nie zawsze są w pełni zadowalające, gdyŜ zaleŜą od wielu czynników, w duŜej
mierze od zaangaŜowania i motywacji osoby poddającej się terapii oraz od podejścia rodziny
do procesu terapeutycznego. Tych czynników jest jeszcze bardzo duŜo. Dlatego stosunkowo
niewiele osób zajmuje się terapią jąkania. Ja spróbowałam…
Grupowa terapia jąkania.
We wrześniu minionego roku po raz drugi rozpoczęłam
w naszej poradni grupową
terapię jąkania. Objęłam nią czworo dzieci uczęszczających do klasy VI i gimnazjum. Terapię
prowadzę w duŜej mierze wg. „Zmodyfikowanego Programu Psychofizjologicznej Terapii
Jąkających się”
dr M. Chęćka. Trwa ona 10 miesięcy. Zajęcia odbywają się raz w tygodniu,
trwają ok. 2 godzin. Podczas zająć dzieci wykonują ćwiczenia oddechowe, emisyjne, dykcyjne,
uczą się technik płynnego mówienia, m.in.: przedłuŜania samogłosek, techniki delikatnego
startu na samogłoskach i spółgłoskach, mówienia z korektorem mowy typu „Echo”, mówienia
z echem zapamiętanym, zwolnienie tempa mowy i inne. Poddają się takŜe relaksacji
i wizualizacji. Niezwykle waŜnym elementem terapii jest desensybilizacja- czyli odczulanie.
Dzieci uczą się pokonywania swoich lęków związanych z mówieniem.
W tym roku do naszych zajęć dołączyła pani psycholog – psychoterapeuta. Podczas cyklicznych
spotkań z grupą prowadzi warsztaty obejmujące problematykę poznania siebie, umiejętności
rozpoznawania swoich emocji i radzenia sobie z nimi. Wprowadza takŜe elementy treningu
asertywności
i inne. Praca z psychologiem jest niezwykle waŜnym i potrzebnym elementem
w terapii osób jąkających.
Po zakończeniu terapii dzieci zobowiązane są do systematycznego powracania do ćwiczeń
w domu. Oferujemy im takŜe cykliczne spotkania terapeutyczne, po zakończeniu terapii, które
odbywają się mniej więcej raz w miesiącu. Mają one na celu motywowanie uczestników
do dalszych ćwiczeń, dają im takŜe poczucie, Ŝe nie są pozostawieni sami sobie. Spotkania
umoŜliwiają równieŜ konsultowanie i analizowanie
róŜnych sytuacji i problemów związanych
z mową,
które dzieci napotykają w codziennym Ŝyciu. MoŜna takŜe stwierdzić, iŜ
spotkania
te mają formę tymczasowej grupy wsparcia.
Co to jest jąkanie?
Aby mówić o
terapii jąkania naleŜy najpierw zdefiniować czym jest jąkanie. Wielu
specjalistów zajmujących się tą zagadkową, niezwykłą przypadłością patrzy na jąkanie przez
pryzmat swojej profesji. I tak definicje lingwistyczne
koncentrują się na opisie objawów
niepłynności mówienia. Fizjologiczne ujęcia skierowane są na przyczyny jąkania. Specjaliści
z dziedziny psychologii twierdzą, Ŝe jąkanie jest zaburzeniem psychosomatycznym, analizują
je pod kątem emocji. Socjologowie zaś analizują
międzyludzkiej.
W
moim
przekonaniu,
dla
celów
jąkanie jako zaburzenie komunikacji
terapeutycznych,
najbardziej
trafne
i prawdziwe są jednak definicje, które łączą w sobie wszystkie dyscypliny zajmujące się
jąkaniem. I takie, szerokie pojęcie jąkania, przydatne w praktyce logopedycznej proponuje
T. Woźniak (1993). Według niego „Jąkanie to zaburzenie mowy, na które składa się zespół
zjawisk związanych z zaburzeniami ciągu fonicznego, problemami emocjonalnymi i specyficzny
mi reakcjami fizjologicznymi.”
Zatem jąkanie
to nie tylko niepłynność mowy. „Objawy zewnętrzne jąkania, a więc
obserwowana niepłynność i blokady, specyficzny oddech, grymasy twarzy, współruchy i inne,
(…) są określane jako wierzchołek góry lodowej. Natomiast właściwe jąkanie, a więc lęk przed
mówieniem (logofobia), zamykanie się w sobie, co więcej szukanie azylu w tym jąkaniu, brak
motywacji w kierunku uzyskania płynnego mówienia i wiele, wiele innych, to tajemnicza,
dotychczas nieodgadniona, wielka bryła góry lodowej, znajdującej się pod powierzchnią oceanu
psychiki jąkającego się.” (B. Adamczyk, 1998)
Świadomość zaburzenia – jąkania się- powoduje lęk przed mówieniem. Jego następstwem jest
unikanie trudnych do wypowiedzenia słów oraz określonych osób i sytuacji. Jąkanie ogranicza
więc spontaniczność mówienia.
Logofobia rozwija się w wieku szkolnym i często utrwala się
w wieku dorosłym. ZaleŜy to w duŜym stopniu od cech osobowości, odporności psychicznej
osoby
jąkającej
się
oraz
od
umiejętności
radzenia
sobie
w
trudnych
sytuacjach
komunikacyjnych. Najczęstszą przyczyną utrwalania się logofobii jest nieprawidłowa reakcja
środowiska rodzinnego, szkolnego czy zawodowego.
Tak więc jąkanie młodzieŜy i osób dorosłych
to
nie tylko zaburzenie
płynności mówienia.
Wraz z pojawieniem się świadomości zaburzenia powstają problemy emocjonalne. Osobom
jąkającym się często towarzyszy zakłopotanie, wstyd, poczucie winy i mniejszej wartości. KaŜda
osoba jest pod tym względem indywidualnością i reaguje inaczej. Dlatego objawy jąkania
podzielić moŜna na: jawne, czyli te, które są widzialne i słyszalne w czasie mówienia
oraz ukryte – czyli wewnętrzne trudności, które nie zawsze są widoczne. Mogą być one
uświadomione przez mówiącego lub nie.
Zanim podejmiesz decyzję o terapii…
Aby podjąć terapię konieczna jest diagnoza. JuŜ sam fakt poddania się diagnozie jest
niezwykle waŜny w
procesie terapeutycznym, gdyŜ
jest
to moment, w
którym
sam
zainteresowany nazywa swój problem. Mówi co mu sprawia trudność. Czasami to bagatelizuje,
niekiedy wyolbrzymia, lecz z jakiegoś powodu znalazł się w gabinecie logopedycznym.
Kolejnym waŜnym elementem procesu terapeutycznego jest poznanie ludzi o podobnym
problemie. Nie wiem czy między nimi powstają głębsze więzi, czy zawiązują się przyjaźnie.
Ale wiem na pewno, Ŝe dla wielu osób jest to pierwsze spotkanie z osobami, które mają taki
sam problemem. To oznacza, Ŝe NIE JESTEM SAM. A to juŜ bardzo duŜo. Wiele osób jąkających
się
ma świadomość, Ŝe inni teŜ mają takie problemy,
ale dotychczas ich nie spotkali.
A wiedzieć, to co innego niŜ poznać, zobaczyć, przekonać się na własne oczy i uszy. JuŜ samo
przebywanie osób jąkających się ze sobą ma pozytywne znaczenie. Łagodzi stres, dodaje
pewności siebie.
Podjęcie decyzji o terapii jąkania jest niezwykle odpowiedzialnym krokiem. Przyszli uczestnicy
terapii oraz ich rodziny juŜ na samym początku dowiadują się, Ŝe lekko nie będzie. Terapia
to cięŜka praca, wymagająca wielu wyrzeczeń, systematyczności i konsekwencji. Niezwykle
waŜna jest współpraca i zaangaŜowanie rodziny. Samo przywoŜenie dziecka na zajęcia niczego
nie zmieni. Nie rozwiąŜe problemu. Rodzic musi bardzo aktywnie uczestniczyć w terapii. Musi
znać metody i techniki, aby móc pracować z dzieckiem w domu. Musi codziennie znaleźć czas
na prowadzenie dialogów terapeutycznych.
Powinien wspierać swoje dziecko w momentach
kryzysów, które nie ma się co oszukiwać, są nieuniknione.
Decyzja o podjęciu terapii musi być zatem świadoma. I musi to być decyzja całej rodziny.
Nie naleŜy rozpoczynać terapii, jeśli rodzic czuje, Ŝe nie podoła, nie znajdzie tyle czasu,
motywacji i chęci, aby uczestniczyć w terapii. Ta świadoma i wspólna decyzja o podjęciu terapii
jest niezwykle waŜna, gdyŜ warunkuje WSPÓLNY SUKCES lub WSPÓLNĄ PORAśKĘ.
Wspólny sukces będzie efektem wspólnej cięŜkiej, systematycznej pracy i wysiłku. Wspólna
poraŜka - dla rodziców moŜe być wyrzutem sumienia. Dla dziecka jest informacją – zawsze
będę się jąkać, nie dam rady tego pokonać. Kiedy kolejny raz, po latach pomyśli o terapii –
będzie pamiętać – juŜ raz się nie udało. Dlaczego teraz ma się udać?
NaleŜy więc z pełną świadomością moŜliwych konsekwencji podejmować decyzję u podjęciu
terapii. A potem niestrudzenie dąŜyć do wyznaczonego celu.
Dlaczego terapia grupowa?
W grupie jest weselej, w grupie jest raźniej. W grupie ćwiczymy mowę spontaniczną,
czego duŜo trudniej dokonać przebywając na terapii
tylko z rodzicem
i terapeutą. Zajęcia
są zdecydowanie bardziej róŜnorodne, moŜna odgrywać scenki, rozmawiać z większą liczbą
osób. Wykonując telefony terapeutyczne nie trzeba dzwonić tylko do terapeuty, lecz jest
moŜliwość terapeutycznych rozmów ze znajomymi z grupy.
W grupie zawsze występuje element rywalizacji.
Jeśli nie będę ćwiczył w domu muszę się
do tego „ na grupie” przyznać. Widać to będzie po tym, jak wykonywać będę dane ćwiczenia.
Inni to zauwaŜą. Dlatego uczestnicy terapii - zabierając się kolejny raz w domu do ćwiczeń –
myślą o tym jak „wypadną” na terapii. To ich motywuje do pracy. Nie chcą pokazać innym
uczestnikom grupy, Ŝe nie potrafią.
W grupie łatwiej szukać motywacji do podejmowania
ćwiczeń.
Podczas terapii grupowej osoby jąkające się pracują nad zmniejszeniem lęku przed
mówieniem. JuŜ samo uczestnictwo w grupie osób z takim samym problemem – a tym samym
nazwanie problemu jaki mam, jest pierwszym krokiem, aby go pokonać. Uczestnicy stopniowo
i systemowo uczą się radzić sobie z logofobią. Oprócz nauki technik upłynniających mowę,
ćwiczą
radzenie sobie w sytuacjach trudnych
komunikacyjnie. Najpierw w grupie, niekiedy
w obecności kamery. Z czasem wychodząc na ulicę, do urzędu, sklepu itp., rozmawiając
z przechodniami na ulicy. Płynna mowa oraz zaplanowane działania związane z komunikacją
z ludźmi powoli obniŜają poziom lęku przed mówieniem. Dają poczucie kontroli nad mową,
a tym samym sprawiają, Ŝe osoby z problemem niepłynności nie uciekają przed kontaktami
z innymi ludźmi. Zaczynają wierzyć, Ŝe moŜliwy jest „normalny” (czytaj: płynny i pozbawiony
lęku) kontakt z ludźmi.
Podczas terapii uczestnicy uczą się radzenia sobie z reakcjami innych ludzi na ich zająknięcie
się. Ćwiczą sytuacje, w których starają się radzić sobie z tymi trudnościami, np. podpowiadając
rozmówcy, jak ma się zachować, jak pomóc. Uczestnicy terapii uświadamiają sobie, Ŝe tak
naprawdę, to nie jest ich problem. To, Ŝe ludzie nie potrafią się odpowiednio zachować,
są niegrzeczni, wyraŜają krytyczne uwagi na temat osoby jąkającej się, nie jest jej problemem.
Reasumując:
Terapia jąkania znacznie obniŜa niepłynność mówienia. Uczestnik terapii musi przejść
kolejne etapy terapii, opanować wszystkie techniki płynnego mówienia, a potem usłyszeć
i uwierzyć, Ŝe potrafi mówić płynnie. A czy będzie stosował płynną mowę w Ŝyciu codziennym?
To juŜ jego suwerenna decyzja. MoŜe płynnie będzie mówił w szkole, w sklepie, wtedy kiedy
będzie tego potrzebował? A moŜe całkowicie zmieni swoją mowę na płynną? WaŜne
jest,
aby potrafił mówić płynnie.
Jednak najwaŜniejsza w terapii jest zmiana podejścia do problemu jąkania. Nie jest istotne
to jak mówię, czy się czasami zająknę. Istotne jest to, co to dla mnie znaczy? Czy czuję się
gorszy przez to, Ŝe nie zawsze jestem płynny? Czy uciekam od ludzi? Czy jestem w stanie pójść
do urzędu? Czy zakupy robię tylko w marketach, aby nie mieć kontaktu z ekspedientką?
Trudna, wymagająca pracy i systematyczności terapia ma zmienić sposób myślenia osób
jąkających się. Ma sprawić, aby zechcieli oni Ŝyć pełnią Ŝycia. Aby nigdy nie rozbudzili
i nie pielęgnowali w sobie myślenia, (tak niestety często obserwowanego u dorosłych juŜ osób
jąkających się), Ŝe ciekawe Ŝycie nie jest dla nich – im dalej od ludzi, od świata, tym lepiej.
WaŜnym efektem przebytej terapii ma być nabranie apetytu na Ŝycie! A jeŜeli się czasem
zająknę? No to co? Jedną wadę moŜna mieć! NajwaŜniejszym zadaniem terapii jest topienie
góry lodowej. Wszystkie ćwiczenia mają na celu sprawić, aby problemy z mówieniem
nie oddzielały nas od świata. Jest tyle ciekawych rzeczy, miejsc,
ludzi które trzeba poznać,
zobaczyć. NIE MOśNA Z NICH REZYGNOWAĆ BEZ WALKI! NIE MOśNA PRZEZ CAŁE śYCIE
UCIEKAĆ PRZED śYCIEM!
BIBLIOGRAFIA:
Adamczyk B. Jąkanie jako góra lodowa, w: Logopedia Nr 25, Lublin 1998.
Chęciek M. Jąkanie. Diagnoza- Terapia – Program, Kraków 2007.
Gładosz Z. Jąkanie – wstyd czy fascynacja, w: Biuletyn logopedyczny Nr 2/2002.
Kostecka W. Zintegrowany program terapii osób jąkających się, Lublin 2004.
Węsierska K., Kasprzyk B. Jąkać się czy nie jąkać – oto jest pytanie …, w: Biuletyn
Logopedyczny 3/2003.
Tarkowski Z. Psychosomatyka jąkania, Lublin 2007.
Woźniak T. Pojęcie jąkania a metodyka postępowania logopedycznego. w: Opuscula Logopedica,
Lublin 1993.