Dyscyplina a kierowanie tokiem lekcji

Autor: Bogdan Jankowski
KIEROWANIE TOKIEM LEKCJI
Właściwe utrzymanie toku lekcji redukuje niewłaściwe zachowania uczniów bardziej niż
jakakolwiek reakcja na nie. Polega to na utrzymaniu tempa zajęć i gładkim/płynnym
przechodzeniu od jednej czynności do drugiej, na przykład od słuchania wypowiedzi
nauczyciela do pisania w zeszycie albo przeprowadzenia scenki.
Na właściwe kierowanie tokiem lekcji składają się następujące umiejętności nauczyciela:



Odpowiedniego zainicjowania pracy
Prowadzenia uczniów we właściwym kierunku
Utrzymywania ich uwagi i kończenia pracy.
Tempo
Dynamika zainteresowania uczniów lekcją spada, gdy pojawiają się spowalniacze. Takie jak:
Naddawanie czyli przeznaczanie nieproporcjonalnie długiego czasu na coś dobrze znanego lub
niepowiązanego z tematem.
Rozdrabnianie, tzn. przeznaczanie zbyt dużo czasu na mało istotne aspekty tematu, zwłaszcza
gdy większość uczniów pojęła daną kwestię, albo poświęcanie uwagi sprawom nudnym i nie
mającym związku z tematem. Rozdrabnianie pojawia się też, kiedy zajmujemy się zbyt długo
pojedynczym uczniem, szczególnie, czyli kiedy pracując z całą klasą wdajemy się w zbyt długą
rozmowę z uczniem, której inni nie słyszą.
Innym czynnikiem spowalniającym dynamikę uczestnictwa jest nadmierne czepianie się ucznia
o charakterze dyscyplinującym i ciągle jego karcenie w czasie lekcji.
Należy nie dopuścić do sytuacji, kiedy to wskutek zbyt szybkiego tempa lekcji część uczniów
nie nadążała za tokiem wydarzeń. Uczniowie nie nadążający za nauczycielem i kolegami tracą
zainteresowanie tym, co się dzieje w klasie, wyłączają się albo podejmują działania oderwane
od przebiegu zajęć, co utrudnia utrzymanie dyscypliny.
Zbyt wolne tempo doprowadza do znudzenia, dekoncentracji uwagi i w rezultacie do zakłóceń
przebiegu lekcji.
Badania wykazały, że lepsze wyniki w nauce uzyskiwali nauczyciele, którzy byli w klasie przed
uczniami i witali ich miłymi słowami.
Obojętność okazywana nauczycielowi po lekcji, „rozpadająca się” klasa, może świadczyć o
niewłaściwie kierowanej pracy podczas lekcji.
Należy też unikać rozliczania w trakcie lekcji spóźnionych uczniów – to powoduje zamieszanie
i rozpraszanie toku zajęć; w ten sposób można rozproszyć uwagę uczniów. Rozmowa na ten
temat powinna odbyć się zaraz po lekcji, a pierwsza reakcja nauczyciela jest jej zapowiedzenie.
Należy też stworzyć klimat dobrej organizacji i sensu prowadzonej lekcji; warto ją zacząć w
pewnym pośpiechu, co pozwali zmobilizować uczniów
Płynność
Jest to przejście od jednej czynności metodycznej do drugiej. Powinno ono być gładkie,
uzasadnione logiką zajmowania się tematem bądź rozbudzania zainteresowania ucznia. Ważna
jest też harmonia i proporcja pomiędzy formami podającymi do formami aktywności własnej
ucznia.
Płynność lekcji zapewnia zaplanowanie jej przejrzystej struktury, a wyodrębnione fazy należy
konsekwentne realizować.
Na płynność lekcji wpływa też właściwe i sprawne oprzyrządowanie lekcji tak, by potem nie
trzeba usuwać przeszkód, albo uczyć się obsługi wybranego urządzenia, co niecierpliwi
uczniów.
Innym czynnikiem zrywającym płynność jest tzw. Huśtawka polegają na tym, że
rozpoczynamy jakąś czynność, porzucamy ją, zaczynamy inną, albo zajmujemy się tym, co
nam aktualnie wpadło do głowy.
Płynność zapewnia także podanie instrukcji przed przemieszczeniem się uczniów do
wyznaczonych zespołów lub do ćwiczeń.
Nacisk interpersonalny
W klasie, jak w każdej grupie społecznej istnieją uczniowie jak i nauczyciele, którzy dążą do
zapanowania nad otoczeniem, narzucenia własnego porządku. Odbywa się wtedy swoista
negocjacja, w której istotne znaczenie odgrywa nacisk interpersonalny wywierany przez
nauczyciela na uczniów. Nacisk taki jest twórczy, gdy wywierany jest po to, by osiągnąć
wspólne cele pedagogiczne i społeczne, a nie by zdominować klasę.
Możliwości wywierania nacisku interpersonalnego przez nauczyciela wynika z faktu, że ma
on:

możliwość udzielania i odbierania nagród, przywilejów,

posiada autorytet wynikający z instytucjonalnie określonej pozycji społecznej,

posiada szczególne kwalifikacje (wiedzę i umiejętności),

atrakcyjną osobowość (posiada charyzmę, przynależy do ważnej grupy
odniesienia).
Nacisk interpersonalny na pewno staje się bardzo przydatny w trakcie wprowadzanie
w klasie procedur i reguł, których konsekwentne przestrzeganie harmonizuje funkcjonowanie
ładu w klasie.
Dyscyplina w klasie – pojęcia, poglądy
Dyscyplina – to podporządkowanie się normom, przepisom, okazywana karność,
przestrzeganie ustalonego porządku.
W klasie: oznacza stopień, w jakim uczniowie zachowują się właściwie, są zaangażowani w
wykonywanie zadań i nie powodują zakłóceń w pracy.
Dyscyplina - jest miarą zgodności obserwowanych zachowań uczniów z obowiązującymi w
klasie w danym momencie standardami.
Dyscyplina - czasem traktowana jest jako cel sam w sobie. Nauczyciele za swój naczelny cel
uznają najczęściej utrzymanie dyscypliny klasie , za wtórny – nauczanie. Dyscyplina
traktowana w szkole dla samej dyscypliny prowokuje uczniów do nieakceptowanych zachowań
- biernego lub czynnego sprzeciwu lub nawet buntu.
Obserwowana w klasie cisza wcale nie jest dowodem autentycznej pracy uczniów.
Dyscyplina traktowana jako cel może wyrażać samowolę nauczyciela; tak też jest postrzegana
przez uczniów. Nauczyciel staje się dla uczniów nieprzewidywalny. Zostaje zablokowana
relacja, pojawia się pole do konfrontacji.
Dyscyplina – może być środkiem wiodący do jakiegoś celu. Dyscyplina ma coś uzasadniać,
sankcjonować. Dyscyplina jako środek, zostaje uzależniona od zadań dydaktycznych, jest im
podporządkowana, jest nimi uzasadniona. Jest elementem pewnego przyjętego przez
nauczyciela uporządkowania pracy na lekcji i realizacji celu dydaktycznego. Gdy pozwala
osiągać sukces, staje się dla ucznia mniej uciążliwa i do zaakceptowania.
Dyscyplinę traktowaną jako środek nauczyciel rozciąga także na siebie.
Utrzymywanie dyscypliny – to czuwanie nad klasą, nad tym, co robią uczniowie, to
obserwowanie ich zachowania, reagowanie i wpływanie na nie tak, by nie zakłócały przebiegu
lekcji. Obowiązuje zasada – tyle dyscypliny na lekcji, ile konieczne.
Zależności między typem władzy a postawą ucznia do uczenia się w szkole
Różnym formom władzy nauczyciela odpowiadają różne postawy wyrażające stosunek ucznia
do niej, w formie swojego zachowania na lekcji. Sposobem kierowania klasą nauczyciel
modeluje postawę ucznia.
TYP WŁADZY
POSTAWA UCZNIA W UCZENIU SIĘ
Władza oparta na zagrożeniach
Postawa alienacji, wyobcowania
Posługiwanie się groźbą, sankcjami,
Uczniowie nie uznają wyników pracy
ograniczeniami
za swoje; uważają że należą do
nauczyciela niż jako swoje zadanie.
Uczenie się jest podyktowane dążeniem
do uniknięcia kar, zaspokojeniem żądań
nauczyciela niż własnym rozwojem
i brania za niego odpowiedzialności.
Władza oparta na rozdzielaniu
Postawa wyrachowania, kalkulacji
nagród
Posługiwanie się rozdzielaniem nagród,
Koncentracja na rozpoznaniu reguł gry
pochwał i przywilejów tylko z wiadomych
postrzeganie nauczyciela jako
przez nauczyciela powodów i na mu
niesprawiedliwy, faworyzujący
wiadomych zasadach.
niektórych uczniów.
Brak wewnętrznej motywacji do
uczenia się
Władza oparta na wzorcach i normach
Postawa respektowania zasad
moralnych
Posługiwanie się zasadami moralnymi,
norm,
Przyjęcie realizowanych zasad i
jasnymi dla wszystkich normami i wzorcami.
grupy.
akceptacja reguł funkcjonowania
Identyfikowanie się z grupą
i nauczycielem.
STYLE NAUCZANIA
Styl nauczania – to:



charakterystyczne społeczne zachowania nauczyciela w trakcie lekcji, takie jak sposób
kierowania klasą, organizowanie jej pracy, zakres kontroli, sposoby motywowania,
podejmowane decyzje odnośnie treści kształcenia i oceniania wyników pracy,
planowanie realizacji przyjętego materiału.
N.S. Bennett
Styl nauczania – to społeczno-emocjonalne relacje zachodzące między nauczycielem a
uczniem w trakcie uczenia się.
Wyróżniamy:
styl dyrektywny: nauczyciel prowadząc lekcje stara się bezpośrednio, samodzielnie kształtować
jej przebieg, wykazać uczniom, że to on rozstrzyga o kolejnych zdarzeniach w klasie;
nauczyciel bardziej ukierunkowany jest na treść lekcji niż społeczno-emocjonalne warunki
uczenia się.
styl reaktywny: nauczyciel prowadząc lekcje mocno uwzględnia relacje zachodzące między
nim a uczniem, reaguje i uwzględnia inicjatywę, propozycje i tempo pracy ucznia, dba
o sprzyjającą atmosferę, która ma stwarzać uczniowi warunki do realizowania się.
N.A Flanders
Dany styl najlepiej charakteryzują dominujące wypowiedzi nauczyciela.
W wypowiedziach stylu dyrektywnego pobrzmiewa chęć wpływania na tok wydarzeń podczas
lekcji, opisywanie zachowania uczniów, o jakie nauczycielowi chodzi. Wypowiedzi mają
charakter informowania i poleceń. W trakcie przekazywania wiedzy nauczyciel wymaga od
uczniów ciszy i pełnej koncentracji. Wypowiedzi dążą do kształtowania toku wydarzeń w
klasie. Przykłady:
Otwórzcie zeszyty i zapiszcie temat lekcji.
Przestańcie już bawić i zabierzcie się za pisanie.
Starajcie się pisać wyraźnie.
Nie rozmawiajcie. Słuchajcie uważnie, co wam teraz powiem.
Wypowiedzi w stylu reaktywnym dążą do oddania uczniom inicjatywy, ośmielenia ich, do
przejęcia w jakimś zakresie odpowiedzialności za jej przebieg. Nauczyciel wyraża swoje
zaangażowanie poprzez akceptowanie emocji i postaw uczniów, zachęcanie do swobodnego
wyrażania siebie. Przykłady:
Podoba mi się to, jak rozumiesz to zagadnienie. To ciekawe ujęcie.
Zgadzam się z tym, co powiedziałeś.
No, spróbuj coś jeszcze wymyślić. Wierzę, że ci to uda.
Czy masz na to jakiś pomysł?
Słuchajcie. Wasz kolega zaprezentował nam pewien sposób postępowania. To ciekawa
i oryginalna propozycja. Potraktujmy to jako punkt wyjścia do dalszych poszukiwań…
W różnych ,momentach lekcji, zależnie od potrzeb, można stosować różne style nauczania.
Warto więc analizować swój styl nauczania, jego zmienność i adekwatność do danego
fragmentu lekcji, danej sytuacji edukacyjnej.