Dyscyplina szkolna a autorytet nauczyciela

Dyscyplina szkolna a autorytet nauczyciela
Dyscyplina jest bardzo ważnym tematem często poruszanym w rozmowach nauczycieli
i rodziców . Coraz częściej nauczyciel musi uczyd agresywne, nadpobudliwe dzieci i radzid
sobie w sytuacjach, których wcześniej nigdy nie spotkał. Aby podoład tym wyzwaniom
powinien posiąśd potrzebną wiedzę oraz umiejętności w tym zakresie.
Niestety żadna uczelnia pedagogiczna nie uczy postaw i zachowao potrzebnych
nauczycielowi w bezpośredniej konfrontacji z klasą oraz w podejmowaniu ingerencji
w zachowanie. Natomiast problem dyscyplinowania uczniów na lekcji dotyka wszystkich
nauczycieli, a głównie nauczycieli zaczynających swoją pracę.
Wielu nauczycieli, nie umiejących rozwiązywad tego zagadnienia, ponosi często całkowitą
klęskę pedagogiczną i nie uzyskuje zadowalających efektów nauczania.
Badania naukowe, rozmowy z nauczycielami i rozmowy z uczniami pokazują, że z lekcji
na której brakuje dyscypliny niezadowoleni są nie tylko nauczyciele, ale również i uczniowie.
Pracowici i żądni wiedzy uczniowie są rozgoryczeni, gdy nauczycielowi nie udaje się stworzyd
im warunków do pracy. Uczniowie, którzy lubią psocid, oczekują że nauczyciel łagodną presją
przywoła ich do porządku.
Źródła braku dyscypliny
Z badao wynika, że źródła braku dyscypliny można podzielid na kilka grup:
1) te, które nauczyciel może kontrolowad źle zaplanowana lekcja, nudne dwiczenia, zbyt
powolne lub zbyt szybkie tempo pracy na lekcji, brak środków dydaktycznych, osobowośd
nauczyciela (nauczyciel zbyt statyczny, lub tzw. „dobry kumpel”, nauczyciel z autorytetem
lub bez).
Odnosząc się do tej grupy źródeł braku dyscypliny, należy zwrócid uwagę
na to, że dzieci w klasie w zależności od wieku, mogą skupid swoją uwagę na danym
problemie tylko przez krótki czas. I tak przykładowo:
5-7 lat - około 15 minut
7-10 lat - około 20 minut
10-12 lat - około 25 minut
12-16 lat - około 30 minut.
Następnie "skupienie" maleje i występuje brak koncentracji lub jej znaczne obniżenie.
Pojawiają się rozmowy, zabawy dostępnymi przedmiotami, opuszczanie swego miejsca
w ławce itp. I wtedy rolą nauczyciela jest , aby "utrzymad" tę malejącą uwagę ucznia podczas
lekcji, zająd go tak, by nie przeszkadzał innym i sobie.
Nauczyciele z wieloletnią praktyką doskonale wiedzą, że najlepszym sposobem na
"dyscyplinę" jest przemyślana, ciekawa lekcja, w której przez 45 minut każdy uczeo ma
zajęcie. Wykład i tłumaczenie na lekcji nie powinno przekraczad 10-15 minut (dla dzieci
młodszych odpowiednio mniej) a następnie uczniowie powinni przejśd do działania
(indywidualnego, grupowego, całą klasą).
Dobrze jest już na samym początku lekcji ukazad dzieciom cel i strukturę lekcji.
Wykazad, że to czego się dziś nauczą lub dowiedzą, wykorzystają w praktyce. Będzie to
w jakiś sposób przydatne. Uświadomienie celu lekcji wyzwala w uczniach potrzebę uważania
i zainteresowanie. Najważniejsze - jasnośd i precyzja w tłumaczeniu, bo nic tak nie zniechęca
dziecko, jak brak zrozumienia tego, co się dzieje na lekcji.
Podczas lekcji nauczyciel mobilizuje dzieci do uwagi poprzez: własną postawę
( dynamiczne zachowanie, sposób wypowiadania, modulacja głosu, układ ciała, wzrok).
Nie może on siedzied za biurkiem całą lekcję, powinien byd dynamiczny, poruszad się po
klasie, podchodzid do uczniów, udzielad im pomocy i dawad wskazówki. Jego "ruch" po klasie
powoduje, że uczniowie czują kontrolę nauczyciela i po prostu rzetelnie pracują.
Ważne jest szczególnie w klasach młodszych docieranie do uczniów poprzez różne kanały
komunikacyjne: wzrokowy, słuchowy, kinestetyczno-ruchowy, własne działanie.
Niezbędnym warunkiem nauczania i bezpośrednim czynnikiem determinującym osiągnięcia
dziecka w szkole i wpływającym na stosunek do nauki jest jego aktywnośd na zajęciach.
Wobec tego istotne jest poznawanie świata wszystkimi zmysłami, stosowanie na zajęciach
różnorodnych metod i formy aktywności.
2) te, na które nie ma wpływu nauczyciel - m.in. problemy ucznia w domu, niechęd
do przedmiotu, wpływ kolegów (uczenie nie jest modne, nie będę się uczył, bo wszyscy
tak robią, szkoła jest nudna), warunki atmosferyczne, hałas dobiegający
z zewnątrz, liczebnośd klas.
3) brak jasno ustalonych zasad. Uczniowie szkoły podstawowej często łamią zasady szkolne,
ponieważ niezbyt rozumieją obowiązujące w szkole reguły lub nie do kooca pojęli sens ich
przestrzegania. Większośd szkolnych zasad zawiera opis zachowao, które są niedopuszczalne
np. nie biegamy na przerwach, nie obrażamy się na innych, nie rozmawiamy na lekcji. Na ich
podstawie uczniowie doskonale wiedzą jak się nie zachowywad, natomiast nie otrzymują
wskazówek jak powinni postępowad w szkole.
4) problemy w relacjach w grupie lub problemy osobiste, np. gdy w grupie doszło
do konfliktu, który nie został rozwiązany. Uczniowie nie biorą udziału w lekcji, np. nie
zgłaszają się do odpowiedzi lub wręcz jej odmawiają, ponieważ boja się komentarzy
ze strony kolegów bądź szepcą, rozglądają się po klasie czy piszą liściki.
5) potrzeba zaistnienia w klasie - łamanie zasad w celu zdobycia zainteresowania
nauczyciela. Często słabi uczniowie, którzy nie odnoszą sukcesów w szkole, nie potrafią
w pozytywny sposób skupid na sobie uwagi klasy lub nauczyciela, a nauczyciel bardziej
zainteresowany jest uczniami zdolnymi, zadaje im dodatkowe pytania, odpowiada
na ich uwagi. Dlatego korzystają z dostępnego im i dobrze znanego repertuaru zachowao
nieakceptowanych , np.: rozmawiają, zaczepiają kolegów, wstają z miejsca.
6) ADHD – jest przyczyną nieakceptowanego w szkole zachowania – trudności
z wysiedzeniem, silna potrzeba machania rękami, trudności w koncentracji uwagi, łatwe
rozpraszanie, często nieadekwatne reakcje emocjonalne na otaczające zdarzenia, duża
wrażliwośd, płaczliwośd.
7) niedostosowany program nauczania - zadania programowe zbyt łatwe dla uczniów
zdolnych, którzy zaczynają się nudzid. Natomiast słabsi nie wytrzymują napięcia, bowiem
lekcje są zbyt trudne.
Autorytet nauczyciela i jego cechy osobowe
Kreśląc osobowy wzór nauczyciela - wychowawcy, S. Szuman stwierdził, że „(…) prawdziwy
nauczyciel i wychowawca nie jest tylko zwykłym pośrednikiem między wiedzą i uczniem
(…), lecz autonomiczną jednostką, która uczy i wychowuje zawsze swoim stylem i swoja
manierą, swoją osobowością.”
Bardzo ważnym aspektem w pracy dydaktyczno - wychowawczej nauczyciela jest osobisty
kontakt z uczniami oraz wypracowanie sobie autorytetu. Szkolna dyscyplina mimo wielu
zmian opiera się w dużej części na autorytecie nauczyciela. Zanim jednak udostępnimy
uczniom częśd swego autorytetu wpierw musimy go zbudowad i umocnid.
Zasadnicze znaczenie mają tutaj pierwsze lekcje z klasą. Wiele badao wskazuje na
nieproporcjonalnie wielki wpływ pierwszego wrażenia, jakie ktoś wywarł na nas, na to jak
później będziemy oceniad jego kompetencje (Exline 1985). Jeżeli nauczyciel nie zdominuje
uczniów, łatwo zamienią klasę w cyrk, którym nikt nie rządzi, a on sam po krótkiej chwili
poczuje się wyczerpany i zniechęcony (Hargreaves).
Na autorytet wychowawcy składają się przede wszystkim cechy jego charakteru
i osobowości, jak również talent pedagogiczny, przejawiający się w budzeniu zainteresowao
i zapału do nauki, a także w obcowaniu z dziedmi.
Obraz nauczyciela ma niewątpliwie wpływ na funkcjonowanie dziecka w szkole. Jeśli ten
obraz jest pozytywny, wpływa on na motywację dziecka do aktywnego uczestnictwa
w zajęciach. Brak stresu pozwala dziecku na kreatywne podejście do stawianych mu zadao.
Ma to swoje konsekwencje w radzeniu sobie z wymaganiami edukacyjnymi.
Dziecko rozpoczynające naukę szkolną przychodzi z obrazem nauczyciela. Od nauczyciela
zależy więc jaki obraz dziecko utrwali. Nauczycielom nauczania początkowego przypada
w procesie edukacyjnym doniosła rola inicjatora procesu dopasowania się dziecka – ucznia
do szkoły i odwrotnie. To nauczyciel jest twórcą swego autorytetu, bo autorytetu nie można
otrzymad, nikt nie jest też w stanie wyposażyd kogokolwiek w autorytet.
Według W. Okonia autorytet „ogniskuje w sobie to wszystko, co jest konsekwencją
wykształcenia nauczyciela, jego osobistych walorów oraz jego działalności w szkole
i w środowisku.” W żadnym chyba zawodzie osobista wartośd nie wpływa w tym stopniu na
owoce jego działalności co w zawodzie nauczycielskim. Zgodzid się należy
z powszechnie znanym poglądem, że dzieci w pierwszych latach nauki widzą
w wychowawczyni „Swoją Panią”. Mają do niej zaufanie i odnoszą się do niej życzliwie.
Dla zapewnienia prawidłowych kontaktów nauczyciela z uczniami A. Kania proponuje
stosowanie swoistego dekalogu :
1. Działad na serce przez miłośd, na rozum przez przekonanie, uspokajad swoim spokojem
– byd cierpliwym, rozsądnymi opanowanym, unikad emocji i nieprzemyślanych decyzji.
2. Zachęcad, a nie zniechęcad – pobudzad do działania, aktywności, kreatywnego myślenia,
wiary we własne siły.
3. Sukces ucznia moim sukcesem – cieszyd się z osiągnięd swoich podopiecznych, czerpad
z nich siłę do dalszej pracy.
4. Byd mediatorem – pośredniczyd między szkołą, domem, środowiskiem lokalnym.
5. Dążyd do kompromisu – widzied sprawę oczyma nie tylko nauczyciela, ale także ucznia.
6. Otwierad duszę dziecka na piękno – uczyd wrażliwości, poczucia dobrego smaku, taktu
i właściwej kultury bycia w każdej sytuacji.
7. Aby zło zwyciężad, ze złem walczyd trzeba –dawad dziecku szansę poprawy, ukazywad
drogi dojścia ku dobremu i ku zmianie sposobu zachowania.
8. Nadzieja
jest
matką
mądrych,
którzy
umieją
daleko
patrzed
–
uczyd
perspektywistycznego spojrzenia w przyszłośd, mądrego i odpowiedzialnego planowania
dalszego życia.
9. Najlepszym przykładem : przykład własnego życia – staram się byd
pogodnym, uśmiechniętym człowiekiem, uczciwie i mądrze kierowad własnym życiem.
10. Pamiętad, że bilansem każdego dnia jest zaakceptowanie jego rezultatu wraz
z rozczarowaniem i trudem. 1
Osobowośd nauczyciela
Mówid o osobowości nauczyciela znaczy wskazywad na wzór człowieka, który organizuje
pracę i kieruje postępowaniem tego, którego kształcąc równocześnie przysposabia się
do życia. To taki człowiek, który odznacza się umiejętnością bezpośredniego z nim współżycia
i jest bliski temu wszystkiemu, z kim i z czym współżyje jego uczeo, a więc z jego
rodzicami, jego otoczeniem, jego wzlotami i upadkami, swoistego współżycia
ze społeczeostwem, które go darzy zaufaniem i zadaniami w jego powołaniu. Celem dla
nauczyciela zawsze pozostanie dziecko i jego przyszłośd.
Osoba i osobowośd nauczyciela, jego światopogląd, etyka zawodowa, akceptowany system
wartości, przygotowanie i umiejętności zawodowe, a w konsekwencji –
jego autorytet, odgrywają decydującą rolę w procesie kształcenia i wychowania.
Pozytywny nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej to serdeczny, kompetentny opiekun dzieci.
W jego sylwetce, będącej złożonym zespołem cech osobowościowych, na pierwszy plan
należy wysunąd cechę kontaktowości, która przejawia się z jednej strony w pogodzie ducha
i optymizmie pedagogicznym, a z drugiej, w przyjaznym zainteresowaniu każdym uczniem
i jego problemami. Obustronna akceptacja nauczyciela przez uczniów i uczniów przez
nauczyciela jest jednym ze szczególnie ważnych czynników motywujących dzieci
do efektywnej nauki szkolnej w klasach początkowych.
Tylko tacy nauczyciele mogą cieszyd się autentycznym autorytetem u swoich uczniów
i stanowid dla nich wzór do naśladowania i identyfikacji.
Po wielokrod należy podkreślad, że nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej powinien mied
charakter dynamiczny, cechy, które posiada powinny się rozwijad, doskonalid, ponieważ
nauczyciel jest dobry i można go uważad za wzór jedynie wtedy, kiedy kształtuje szkołę
przyszłości.
Jacy więc są dzisiejsi nauczyciele i wychowane przez nich młode pokolenie, takim będzie
jutrzejsze społeczeostwo. Jakie cele przyświecają nauczycielowi, takimi pokieruje
się ukształtowany przez niego człowiek przyszłości.
BIBLIGRAFIA
1. John Robertson ,,Jak zapewnid dyscyplinę, ład i uwagę w klasie” Warszawa 1998
2. Aniela Popielarska „Dlaczego nasze dzieci sprawiają trudności wychowawcze"
Warszawa 1978
3. Beata Krzywosz Rynkiewicz, Dyscyplina w szkole" Warszawa 1996Sharon R. Berry
„100 wypróbowanych sposobów - dyscyplina w klasie"
4. H. P. Nolting „Jak zachowad porządek w klasie” Gdaosk 2004.
5. Z. Kosyrz „ Osobowośd wychowawcy” Warszawa 1999
Pozostałe informacje zaczerpnięto z zasobów Internetu oraz doświadczeo innych
nauczycieli.
Opracowanie:
Ewa Ejtel nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej Szkoły Podstawowej w Bochotnicy
Jolanta Murat doradca metodyczny PCDZN w Puławach,
nauczyciel Szkoły Podstawowej w Skowieszynie