Świat chemii

Dr Anna Kolasa
Zakład Chemii Organicznej
Wydział Chemii UJ
Recenzja podręcznika pod redakcją Anny Warchoł (autorzy: Anna Warchoł, Dorota
Lewandowska, Andrzej Danel, Marcin Karelus) pt. Świat chemii, część 3. Podręcznik dla
uczniów gimnazjum, wydawnictwo ZamKor, Kraków 2011. Numer dopuszczenia: 94/3/2011.
Omawiany podręcznik stanowi część trzecią serii książek, poświęconą chemii
organicznej. Dodać należy, że w skład pełnego zestawu wchodzą jeszcze zeszyt
przedmiotowo-ćwiczeniowy dla uczniów gimnazjum oraz poradnik dla nauczycieli chemii
w gimnazjum wzbogacony płytą DVD, które jednak nie są przedmiotem niniejszej recenzji.
Sam podręcznik, zawierający treści zgodne z nową podstawą programową, składa się z trzech
rozdziałów, poświęconych kolejno: węglowodorom, pochodnym węglowodorów oraz
zagadnieniom między chemią a biologią. Rozdziały są bardzo przejrzyście zredagowane,
zawierają powtarzające się elementy, doskonale zaznaczone w tekście graficznie, czyli:
wprowadzenie sygnalizujące omawianą problematykę, treści główne wzbogacone licznymi
doświadczeniami, wykonywanymi bądź przez nauczyciela, bądź przez samych uczniów,
następnie tak zwane domowe laboratorium, czyli opis doświadczeń, które uczniowie mogą
wykonać sami w warunkach domowych, a także ciekawe wiadomości opatrzone tytułem
„Czy wiesz, że” i dane dotyczące wkładu Polaków w rozwój nauki. Każdy rozdział kończy
repetytorium, zestaw testów do samodzielnego sprawdzania zdobytej wiedzy i wprawki
egzaminacyjne obejmujące zadania sprawdzające wiadomości i umiejętności ucznia
w szerszym zakresie niż omawiane w danym rozdziale. Dodać należy, że wszystkie te
elementy rozdziałów zostały objaśnione we wstępie do podręcznika, a dodatkowo uczniowie
mogą korzystać z materiałów, np. filmów pokazujących wykonanie doświadczeń, na portalu
wydawnictwa: chemia.zamkor.pl.
Podręcznik posiada wiele zalet. Jest dosyć obszerny, ale jest to zrozumiałe, gdy
weźmie się pod uwagę, że stosuje celowo częste powtórzenia, zwłaszcza w postaci
repetytoriów, co niewątpliwie sprzyja przyswajaniu wiadomości przez uczniów. Bardzo
bogata i oryginalna szata graficzna skonstruowana w oparciu o liczne i bardzo ciekawe
zdjęcia, a także interesujące diagramy, np. obrazujące zależności między strukturą
a właściwościami fizycznymi związków organicznych (na str. 70 dla węglowodorów
i na str. 87 dla alkoholi) wyraźnie podnosi atrakcyjność podręcznika. Chemia jest nauką
eksperymentalną, szczególnie więc należy podkreślić umiejętny dobór ciekawych
doświadczeń, doskonale ilustrowanych odpowiednimi rysunkami i zdjęciami, a także filmami
w serwisie internetowym. Szczególnie interesujące są zwłaszcza doświadczenia proponowane
uczniom do samodzielnego wykonania, np. usuwanie ropy naftowej z wody przy pomocy
trocin na str. 35. Podkreślić też trzeba, że Autorzy zwracają baczną uwagę na sprawy
bezpieczeństwa, wielokrotnie zamieszczając w tekście ostrzeżenia nie tylko dotyczące
wykonywanych doświadczeń, lecz także zagrożeń w otaczającym nas świecie, np.
związanych z ulatniającym się gazem na str. 30. Wprowadzają też zgodne z najnowszymi
zaleceniami piktogramy określające różnorodne chemiczne zagrożenia, np. na stronach 79,
91, 142–143 i 222. Autorzy wyraźnie dbają o zainteresowanie ucznia przedstawianymi
zagadnieniami. Wielokrotnie podkreślają związki chemii z biologią i geografią. Oferują liczne
przykłady naturalnych związków organicznych należących do omawianych klas, np. amin na
str. 100–101, kwasów na str. 106–107 czy wyższych kwasów tłuszczowych na str. 121–122.
Inspirują też uczniów do samodzielnych poszukiwań, proponując ambitne zadania z cyklu
„Dowiedz się więcej”. Podręcznik jest nie tylko ciekawy, lecz także nowoczesny, czego
dowodem jest np. konsekwentne wprowadzanie elektronowych wzorów Lewisa i częste
posługiwanie się modelami czaszowymi. Bardzo umiejętnie wprowadzają też Autorzy
niełatwą nomenklaturę związków organicznych.
W zakończeniu podręcznika zamieszczono repetytorium końcowe obejmujące
wiadomości z tej i poprzednich części podręcznika – od rodzajów materii poprzez budowę
atomu, wiązania chemiczne, związki chemiczne i metody ich otrzymywania aż po reakcje
i obliczenia chemiczne. Podsumowanie dotyczy też gazów, wody, litosfery i biosfery,
umiejętnie zacierając granice między chemią nieorganiczną i organiczną. Widać to także
w teście końcowym. Uzupełnienie zakończenia stanowią jeszcze spis dwudziestu dwóch
sfilmowanych
doświadczeń
ilustrowany
zdjęciami,
obszerny
słowniczek
terminów
chemicznych z angielskim ich tłumaczeniem, indeks rzeczowy, spis literatury i układ
okresowy pierwiastków w podwójnym wydaniu. Druga wersja stanowi unikalną serię zdjęć
pierwiastków lub portretów uczonych, od których pochodzą nazwy pierwiastków.
Podręcznik napisany jest bardzo poprawnym językiem i prawie wolny od błędów (...) [które]
nie umniejszają świetnego wrażenia, jakie wywiera. Wnioskuję o jego wyróżnienie.