1 Rachunek zwrotu inwestycji w e-learning na

Rachunek zwrotu inwestycji w e-learning na przykładzie studiów
eksternistycznych
doc. dr Zbigniew E. Zieliński
Wyższa Szkoła Handlowa im. Bolesława Markowskiego w Kielcach
[email protected]
Systemy e-learning wspomagające szkolenie na odległość pracowników czy studentów
na uczelni wpływają głęboko na proces tworzenia i dystrybucję wiedzy. Korzyści wynikające z
wdrożenia modułów e-learning są powiązane z tym, kto będzie z nich korzystał. W przeszłości
organizacje postrzegały szkolenia jako koszty, a nie inwestycje. Obecnym rozwiązaniem
zdobywającym popularność wśród firm i organizacji edukacyjnych jest zwiększenie ich
efektywności poprzez implementację szkoleń bazujących na nowoczesnej technologii (elearning). Autor w pracy przedstawia ekonomiczne przesłanki wdrożenia i zwrotu z inwestycji
szkoleń e-learning na przykładzie studiów eksternistycznych.
1. Wstęp
Od 2001 roku w Wyższej Szkole Handlowej w Kielcach uruchomione zostały studia
eksternistyczne.
Studia
niestacjonarne
prowadzone
systemem
eksternistycznym
są
równoważne ze studiami stacjonarnymi (dziennymi) i niestacjonarnymi prowadzonymi
systemem zaocznym. Studia w tej formie organizacyjnej trwają 3 lata i zakończone są obroną
pracy licencjackiej. W roku akademickim 2005/2006 dyplomy licencjata na dwóch
kierunkach: zarządzanie i marketing oraz administracja uzyskało 264 absolwentów. Są wśród
nich osoby z przewagą wieku średniego, pracujący zawodowo na różnych stanowiskach, w
różnych instytucjach, urzędach i firmach. Są także nie pracujący, poszukujący pracy lub już
po jej zakończeniu. Wszyscy oni jednak mieli silną motywację do nauki, samokształcenia. Ich
stopień determinacji był często wiele wyższy niż osób młodych. Studia niestacjonarne
prowadzone systemem eksternistycznym to najtrudniejszy rodzaj studiów. Ilość wiedzy, którą
student powinien opanować jest taka sama jak na studiach dziennych i zaocznych. Kontakty z
uczelnią i kadrą nauczającą są ograniczone do czterech zjazdów w semestrze. Tym samym nie
ma możliwości pełnego uczestnictwa w wykładach, ćwiczeniach audytoryjnych, ćwiczeniach
laboratoryjnych, językowych czy też seminariach choćby w takim zakresie jaki oferują studia
zaoczne. Stąd też nauka w głównej mierze oparta jest na samokształceniu, indywidualnych
konsultacjach z wykładowcami, opracowanych specjalnie materiałach dydaktycznych,
podręcznikach, internecie. Ta sytuacja wymaga od studiujących w tym systemie, znacznego
nakładu pracy własnej, celem opanowania przewidzianego programem materiału.
Dotychczasowa praktyka dowodzi, że znakomita większość studentów umie organizować
1
czas na własne studia. Na zaliczeniach i egzaminach prezentują poziom wiedzy taki jak
studiujący w innych formach.
Skromne czasowo kontakty z kadrą naukową były jednym z głównych czynników
mających wpływ na podjęcie decyzji o wdrożeniu rozwiązań e-learningowych na studiach
eksternistycznych. Za wprowadzeniem takiej formy szkolenia przemawiało również to, że:
•
e-learning oszczędza czas bez naruszenia korzyści płynących z nauki,
•
minimalizuje koszty podróży,
•
minimalizuje czas spędzany poza miejscem nauczania,
•
jest bardziej efektywny kosztowo dla jednostki edukacyjnej,
•
jest odpowiedzią na potrzeby studentów rozproszonych geograficznie,
•
zapewnia spójne przekazywanie wiedzy poprzez e-kurs,
•
oferuje bardziej zindywidualizowany przekaz wiedzy,
•
tą metodą mogą być osiągalne konsekwentnie wyższe rezultaty niż poprzez szkolenia
tradycyjne [THINQ’s Research Department, How E-Learning Can Increase ROI for
Trining, http://www.llmagazine.com/e_learn/resources/pdfs/ROI_training.pdf, 2005,
str. 1].
2. Inwestowanie w e-learning w szkole wyższej
W przypadku funkcjonowania szkoły wyższej, wdrożenie systemu e-learning powoduje
następujące zmiany w organizacji:
•
zmiana podejścia do przekazywania wiedzy, wypracowanych ról i relacji między
wykładowcą a studentem. Nauczyciele muszą zmienić swe podejście z bycia
„mistrzem” w danej dziedzinie na bycie osobą ułatwiającą proces nauki, bądź
„przewodnikiem” współpracującym z uczącym się. W e-learningu ważniejsze są
przykłady, prezentacje, materiały pisemne, multimedialne niż wykłady.
•
zwiększenie poziom nakładów na prowadzącego e-kurs, gdyż szkolenie poprzez
internet jest skoncentrowane na studencie. Studenci częściej kontaktują się z
wykładowcą, wysyłają e-maile z zapytaniami, zadaniami, oczekują odpowiedzi na
liście
dyskusyjnej,
a
sam
kurs
wymaga
monitoringu
mającego
zachęcać
użytkowników do czynnego udziału.
•
użycie nowych technologii i metod szkolenia – dyskusji asynchronicznej między
nauczycielem a studentem. Odbywa się ona poprzez fora i listy dyskusyjne, e-maile, a
także rozmowy online (synchroniczne konsultacje online). Wykładowcy muszą mieć
2
wgląd w takie dyskusje, moderować je, motywować uczących się, podsumowywać,
utrzymywać dyskusję na właściwych torach i nauczać studentów.
•
wprowadzenie innych narzędzi oceny wiedzy uczących się studentów. Mimo, iż wiele
e-kursów posiada standardowe testy, quizy, to nie pokazują one, czy student przyswoił
sobie koncepcję i nabył umiejętności oraz czy jest w stanie stosować nabytą wiedzę w
przyszłości w miejscu pracy [P. Pervenanze, Creating your e-learning strategy,
http://centrumwiedzy.komrel.net/index.php?option=com_content&task=view&id=789
&Itemid=72, 2005, str. 1].
Dodatkowo ważnym czynnikiem określającym inwestycję i etap wdrożenia systemu elearning jest koszt jaki musi ponieść organizacja. Aby rozpatrzyć zagadnienie inwestycji w elearning należy [M. Hyla, Przewodnik po e-learningu, Oficyna Ekonomiczna, 2005, str. 269]:
•
wybrać dostawcę i system e-learning który zostanie wdrożony w uczelni. Istniejących
na rynku gotowych rozwiązań jest wiele – wykonując analizę należy podjąć decyzję
jakie oprogramowanie będzie najlepiej dostosowane do potrzeb organizacji, jaki jest
koszt jego wdrożenia i późniejszego utrzymania, a także poziom skalowalności i
„przenośności” kursów na inne nośniki (cd, dvd) niż internet.
•
zaangażować do oceny oraz realizacji projektu interdyscyplinarny zespół o
kompetencjach pozwalających właściwie przeprowadzić wdrożenie. W przypadku
uczelni będą to pracownicy dydaktyczni, naukowi, administracyjni a także z działu
informatyki.
•
oddziaływać na ludzi – wdrożenie e-learningu trudno zepsuć podejmując niewłaściwe
działania w obrębie technologii, natomiast łatwiej tego dokonać postępując
niewłaściwie z czynnikiem ludzkim, nie rozumiejąc kultury organizacyjnej oraz
otoczenia organizacji edukacyjnej.
•
wiedzieć iż proces wdrożenia i realizacji koncepcji systemu e-learning jest procesem
długofalowym, a także wymagającym ciągłych i nieustających zmian. Potencjał
usprawnienia prowadzenia studiów na uczelni dzięki systemowi e-learning może
stworzyć nowe podejście do prowadzenia zajęć. Studenci mogą traktować e-szkolenia
jako wyróżnienie, możliwość zawarcia nowych znajomości, ale także jako pomoc,
uzupełnienie i utrwalenie zdobytej wiedzy podczas studiów tradycyjnych, odbytych w
siedzibie uczelni.
W przypadku studiów eksternistycznych wdrożenie systemu e-learning miało na celu
jedynie uzupełnienie tradycyjnej oferty edukacyjnej i poszerzenie jej o dostęp do wiedzy z
3
wybranych przedmiotów oraz umiejętność rozszerzonego posługiwania się nowymi
technologiami przez studentów. Taką formę kształcenia zwaną blended learning (kształcenie
tradycyjne wsparte platformą e-learningową) zastosowano na studiach eksternistycznych w
Wyższej Szkole Handlowej w Kielcach.
3. Platforma e-learning WSH dla studiów eksternistycznych
W ramach studiów eksternistycznych na kierunku administracja w semestrze letnim roku
akademickiego 2005/2006 uruchomiony został system e-learning – portal nauczania na
odległość WSH Kielce (http://moodle.wsh-kielce.edu.pl). Metoda kształcenia opierała się o
szkolenie mieszane (blended learning). Przyjęto założenie, iż każdemu spotkaniu ze
studentami w siedzibie uczelni odpowiadać będzie jeden moduł e-learning przygotowany z
trzech przedmiotów (podstawy informatyki – I i II semestr, mikroekonomia, statystyka). W
rezultacie na cztery spotkania w semestrze przeprowadzone w siedzibie uczelni przygotowano
cztery moduły elektroniczne rozszerzające przekazywaną wiedzę dla każdego
z
wymienionych przedmiotów. Każdy z modułów e-learningowych był zakończony quizem.
Rysunek 1 – Portal nauczania na odległość Moodle WSH (http://moodle.wsh-kielce.edu.pl).
Źródło: opracowanie własne.
Materiały przygotowane dla przedmiotów studiów eksternistycznych mogą być z
powodzeniem wykorzystywane podczas tradycyjnych zajęć laboratoryjnych (w pracowniach
4
komputerowych) lub jako materiały uzupełniające dla studentów. Wykorzystanie platformy elearningowej jako miejsca udostępniania materiałów i testów dla studentów umożliwia
kontrolę nad dostępem do materiałów oraz korzystanie z wielu narzędzi wspomagających
naukę, komunikację i weryfikację wiedzy.
Rysunek 2 – Materiały dydaktyczne na Portalu Moodle WSH. Układ tygodniowy zajęć.
Źródło: opracowanie własne.
Wykłady oraz ćwiczenia w ramach ww. przedmiotów odbywały się w siedzibie uczelni.
Całość materiałów teoretycznych została przygotowana w formie elektronicznej, różniącej się
zasadniczo od tradycyjnego podręcznika. Materiały te z założenia musiały być
ogólnodostępne na wcześniej przygotowanej platformie e-learning Moodle (Modular ObjectOriented Dynamic Learning Environment – modularne, zorientowane obiektowo dynamiczne
środowisko nauczania). Moodle jest rozwiązaniem przeznaczonym do tworzenia kursów
prowadzonych przez internet. Platforma Moodle została stworzona w systemie Linux, w
oparciu o Apache, PHP i MySQL lub PostgreSQL (a także w systemach operacyjnych
Windows XP, Mac OS X). Moodle jest rozprowadzany za darmo jako oprogramowanie „open
source”, zgodnie z licencją GNU GPL [Wikipedia, http://pl.wikipedia.org/wiki/Moodle, stan
na dzień 03.11.2007]. Studenci mieli dostęp do systemu e-learning po uprzednim
zarejestrowaniu się.
5
4. Rachunek zwrotu inwestycji w e-learning
Jedną z istotnych przewag szkoleń e-learningowych nad szkoleniami tradycyjnymi
(stacjonarnymi) są oszczędności kosztowe dla organizacji. Są one szczególnie widoczne w
przypadku projektów szkoleniowych dla większych grup, kiedy wydatki są generowane już
nie tylko przez ilość uczestników, ale także przez koszty (często bardzo duże) dojazdów, a
także problemy związane z absencją studentów na uczelni.
Zwrot z inwestycji ROI (return on investment) jest wskaźnikiem finansowym
określającym wpływ inwestycji na wyniki finansowe firmy. Obliczany jest jako stosunek
zysków, będących wynikiem inwestycji do jej kosztów:
ROI =
k
* 100%
n
gdzie
k – korzyści,
n – nakłady
Korzyści rozumiane są jako suma zysków oraz oszczędności pomniejszona o nakłady
inwestycyjne. Problemem w wyliczeniu ROI powodować mogą:
•
trudności z przypisaniem korzyści do inwestycji (wzrost ilości studentów na uczelni
nie musi być efektem zastosowania e-learningu),
•
interwał czasowy między zdarzeniem – wdrożeniem systemu e-learning – a
zaobserwowaniem rezultatów w wymiarze finansowym (wartość pieniądza w czasie,
inflacja, dyskontowanie wartości),
•
mierzenie wielkości ROI jest ważna przed rozpoczęciem inwestycji – wyliczenie go
po zrealizowaniu rzeczywistego projektu pokazuje jego mniejszą przydatność. Warto
korzystać jednak z ROI, by móc zastosować ekonomiczną analizę porównawczą
wdrożenia [M. Hyla, Przewodnik po e-learningu, Oficyna Ekonomiczna, 2005, str.
272].
Próba wyliczenia zwrotu z inwestycji w e-learning na przykładzie studiów
eksternistycznych
Aby wyliczyć przybliżony zwrot z inwestycji w system e-learning na uczelni wyższej
należy podjąć założenia będące podstawą kalkulacji. Oto one:
•
uczelnia przeprowadza nabór na 1 grupę 30 osobową – studia niestacjonarne,
•
zajęcia prowadzone są systemem eksternistycznym – 4 zjazdy w semestrze trwające 3
dni każdy (piątek, sobota, niedziela),
6
•
w semestrze przeprowadzane są zajęcia z następujących przedmiotów: język obcy,
podstawy
informatyki,
makroekonomia,
prawo
historia
gospodarcza,
gospodarcze,
matematyka,
statystyka,
mikroekonomia,
podstawy
rachunkowości,
psychologia społeczna,
•
średni koszt wynagrodzenia nauczyciela akademickiego za przeprowadzenie godziny
zajęć z danego przedmiotu w semestrze wynosi 50 zł (30 godz. x 50 zł = 1500 zł).
Uczelnia podjęła decyzję o realizacji wdrożenia systemu e-learning wspomagającego
proces kształcenia studentów i przeprowadzenia części zajęć trybem online udostępniając
materiały oraz testy w formie elektronicznej.
•
przeprowadzony zostanie czterogodzinny kurs z wszystkich obowiązujących
przedmiotów w semestrze co w rezultacie pozwoli na zrezygnowanie z jednego zjazdu
(30 godz),
•
kurs zostanie dostarczony studentom poprzez platformę e-learning oraz na płycie CD,
•
wyniki testów z przedmiotów zostaną wykonane online i od razu przesłane do
prowadzącego dany przedmiot,
•
koszt zakupu systemu e-learning Moodle – 0 zł (wynika to z licencji na jakiej program
jest rozprowadzany),
•
jednorazowy koszt wdrożenia systemu Moodle – 2000 zł,
•
przeszkolenie 10 nauczycieli akademickich do pracy z systemem Moodle – 10000 zł,
•
przygotowanie przez nauczyciela akademickiego i metodyka 4-godzinego modułu elearning – 2500 zł,
•
koszt zdalnych konsultacji ze studentami w trakcie trwania kursu online – 200 zł.
Tabela 1 – Wyliczenie zwrotu z inwestycji. Źródło: opracowanie własne.
Dotychczasowy koszt
Lp.
studiów prowadzonych
metodą tradycyjną
Całkowity koszt przeprowadzenia zajęć na st.
1.
Koszt studiów w
modelu e-learning
60000 zł
0 zł
1000 zł
1000 zł
Wdrożenie systemu e-learning
0 zł
2000 zł
Przeszkolenie 10 nauczycieli akademickich do
0 zł
10000 zł
eksternistycznych przez prowadzących (120 godz.
x 50 zł x 10 prowadzących)
2.
3.
4.
Koszt administracyjny organizacji zajęć dla jednej
grupy studentów
pracy z systemem Moodle
7
Przygotowania przez nauczyciela 4 godzinnego
5.
0 zł
25000 zł
0 zł
90 zl
0 zł
2000 zł
61000 zł
40090 zł
modułu e-learning (2500 zł za moduł x 10
przedmiotów)
6.
Koszt przygotowania płyty z kursami (3 zł x 30
studentów)
Koszt 4godz. zdalnych konsultacji ze studentami
7.
w trakcie trwania kursu online (10 nauczycieli x
200 zł)
8.
Razem
Zwrot z inwestycji z powyższego przypadku wyliczymy odejmując koszty studiów
prowadzonych metodą tradycyjną od kosztów modelu e-learning (61000 zł – 40090 zł),
dzieląc otrzymany wynik przez 40090 oraz mnożąc przez 100 %. Zwrot przy przyjętych
założeniach wyniesie około 52 %.
((61000 – 40090)/40090)*100%=0,521576
Podany przykład nie wyczerpuje w pełni wszelkich kosztów i wydatków jakie musi
ponieść uczelnia na uruchomienie z jednej strony kierunku studiów funkcjonujących w formie
tradycyjnej jak i prowadzonych metodą e-learning. Powyższe obliczenia są wyliczeniami
hipotetycznymi, pokazującymi jedynie skalę problemu, a także wskazujące aspekty trudne do
policzenia (np. wynagrodzenia dla nauczycieli za mentoring podczas trwania kursu online,
zarządzanie samym systemem e-learning, koszty administratora). Powyższa analiza bazuje na
wdrożeniu systemu e-learning funkcjonującego w oparciu o licencję open source, co też nie
generuje kosztów początkowych zakupu oprogramowania (w przeciwieństwie do licencji
komercyjnych). Jednakże należy pamiętać o braku „wsparcia” technicznego tego rozwiązania,
co w przypadku rozwiązań komercyjnych jest regulowane umową oraz opłatą za same
oprogramowanie. Innym ważnym czynnikiem jest koszt przygotowania jednego modułu elearning, który może kształtować się od 1000 zł do 50000 zł w zależności od tematyki,
stopnia „multimedialności” przekazu jak i form sprawdzenia wiedzy (quiz, test). Należy także
zwrócić uwagę na to, że powyższe wyliczenia mogą być inne dla różnych uczelni,
organizacji, przedsiębiorstw i dlatego w przykładzie głównie chodziło o zaprezentowanie
metody.
8
5. Zakończenie
Idea e-learningu odnosi się do znaczącego zmniejszenia kosztów w stosunku do szkoleń
tradycyjnych. Dobrze skonstruowane szkolenie e-learning jest szybsze, efektywniejsze i mniej
kosztowne od szkoleń tradycyjnych. Wykonując analizę kosztową należy brać pod uwagę nie
tylko koszt samego systemu e-learning, wdrożenia modułów online, zarządzania systemem i
prowadzenia zajęć (mentoringu) ale także liczbę osób szkolących się metodą e-learning
(wzrost opłacalności następuje wraz z większą ilością szkolących się). Liczne badania
dowiodły, iż podczas szkoleń multimedialnych ludzie uczą się szybciej, przypominają sobie
dokładniej to, czego nauczyli się w ciągu dłuższego okresu czasu. Jednakże trzeba pamiętać,
że studia online wymagają odpowiedzialności i samodyscypliny ale także ograniczają i
zmieniają kontakty międzyludzkie (student – wykładowca), co w przypadku szkolnictwa
wyższego jest niezwykle ważnym czynnikiem w procesie nauczania.
Literatura:
1. THINQ’s Research Department, How E-Learning Can Increase ROI for Trining,
http://www.llmagazine.com/e_learn/resources/pdfs/ROI_training.pdf, 2005
2. P.
Pervenanze,
Creating
your
e-learning
strategy,
http://centrumwiedzy.komrel.net/index.php?option=com_content&task=view&id=789
&Itemid=72, 2005
3. M. Hyla, Przewodnik po e-learningu, Oficyna Ekonomiczna, 2005
4. Wikipedia, http://pl.wikipedia.org/wiki/Moodle
9