Ramowy program terapii logopedycznej.

Publiczna Szkoła Podstawowa nr 9 w Radomiu
RAMOWY PROGRAM TERAPII LOGOPEDYCZNEJ
Opracowanie neurologopeda mgr Justyna Sambor
Ramowy program terapii logopedycznej. Opracowała mgr Justyna Sambor
1
Wstęp
Dyslalia to nazwa formy zaburzenia mowy, charakteryzująca się tylko
jednym objawem - zakłóceniem w sferze dźwięków mowy. Jest to specyficzne
zaburzenie rozwojowe, w którym posługiwanie się przez dziecko dźwiękami
mowy w widoczny sposób odbiega od potocznego języka subkulturowego
środowiska dziecka. Zaliczana jest więc do zaburzeń rozwoju mowy i języka; do
zaburzeń,
charakteryzujących
się
upośledzeniem
normalnych
wzorców
nabywania umiejętności językowych od wczesnych stadiów rozwojowych, które
pociągają za sobą problemy dodatkowe, jak np. trudności w rozumieniu mowy
dziecka przez innych, późniejsze trudności w nauce czytania i pisania,
zaburzenie
związków
interpersonalnych
oraz
zaburzenia
w
rozwoju
emocjonalnym i społecznym. Stopień zaburzenia może być niewielki wtedy
nieprawidłowości mowy nie mają żadnego wpływu na zrozumiałość mowy;
może też być bardzo poważny i wówczas mowa jest zupełnie niezrozumiała dla
otoczenia. Występują wtedy różne formy realizacji dźwięków, co może
pociągać za sobą opóźnienie rozwoju mowy.
Do dyslalii zalicza się następujące wady wymowy:
sygmatyzm, czyli nieprawidłową realizację głosek dentalizowanych;
rotacyzm, czyli nieprawidłową realizację głoski r;
kappacyzm - nieprawidłową realizację głoski k;
gammacyzm - nieprawidłową realizację głoski g;
lambdacyzm - nieprawidłową realizację głoski l;
betacyzm - nieprawidłową realizację głoski b;
mowę bezdźwięczną - wymawianie głosek dźwięcznych jak ich
bezdźwięczne odpowiedniki;
inne odchylenia od normalnej artykulacji.
Ramowy program terapii logopedycznej. Opracowała mgr Justyna Sambor
2
Cele programu:
Cele ogólne:
symulowanie prawidłowego rozwoju mowy dziecka,
kształtowanie umiejętności prawidłowej wymowy,
rozwijanie kultury słowa potocznego i artystycznego
wzmacnianie poczucia własnej wartości dziecka
wyrabianie u dziecka właściwej motywacji do podjęcia prawidłowej
wymowy,
nawiązanie właściwego kontaktu z dzieckiem, opartego na pełnym
zaufaniu oraz ukształtowanie pozytywnego stosunku do zajęć.
Cele szczegółowe:
Kształtowanie świadomej analizy głoskowej i kontroli własnej wymowy
przez dziecko
Kształtowanie prawidłowych nawyków artykulacyjnych.
Wyrabianie prawidłowego toru oddechowego.
Usprawnianie motoryki narządów artykulacyjnych (języka, warg).
Usprawnianie słuchu fonematycznego.
Wywołanie danej głoski.
Poprawna wymowa głosek w izolacji.
Poprawna wymowa głosek w sylabach.
Utrwalenie poprawnej wymowy głosek w sylabach i w wyrazie
-w nagłosie-w śródgłosie-w wygłosie
Utrwalanie poprawnej wymowy głosek w parach wyrazów, w zdaniach,
wierszach, mowie potocznej.
Różnicowanie nieprawidłowo i prawidłowo brzmiących głosek.
Utrwalenie wymowy głosek w opozycji np. syczące - szumiące
Bogacenie słownictwa biernego i czynnego przez opowiadania, rozmowy.
Ramowy program terapii logopedycznej. Opracowała mgr Justyna Sambor
3
Założenia programu
W terapii zaburzeń artykulacji nie ma znaczenia, czy dziecko zamienia,
opuszcza czy deformuje dźwięk, bo w każdym przypadku wywołuje się nową
głoskę. Powodzenie w usuwaniu wady wymowy zależy od wielu czynników,
m.in. od:
stopnia złożoności wady wymowy,
indywidualnych i rozwojowych właściwości dziecka,
od czasu rozpoczęcia postępowania logopedycznego,
regularności zajęć,
doboru metod postępowania,
współpracy rodziców dziecka z logopedą,
współpracy dziecka z terapeutą.
Metody ogólne stosowane w terapii logopedycznej:
Logopedyczne - stosowane tylko w postępowaniu logopedycznym
i dla niego specyficzne (np. metody mechaniczne).
Lingwistyczne – szeroko wykorzystywane w logopedii, powstałe
na
podstawie
wiedzy
zaczerpniętej
z
różnych
działów
językoznawstwa, m. in. fonetyki, morfologii, kultury żywego
słowa (np. metody fonetyczne).
Pedagogiczne – stworzone na gruncie i na użytek terapii
pedagogicznej, zaadoptowane przez logopedię (np. Metoda
dobrego startu, Kinezjologia edukacyjna).
Psychologiczne
uwarunkowania
–
i
mając
skutki
na
uwadze
zaburzeń
psychologiczne
mowy (np.
techniki
relaksacyjne).
Ramowy program terapii logopedycznej. Opracowała mgr Justyna Sambor
4
Medyczne - postępowanie specjalistyczne konieczne zwłaszcza w
przypadkach poważnych zaburzeń mowy (afazja, dysartria) oraz
różnych wad rozwojowych (np. . rozszczepy podniebienia, wady
zgryzu.
Metody prowadzenia terapii zaburzeń artykulacji
Podział metod ze względu na udział pacjenta w postępowaniu logopedycznym:
metody pasywne, których istota polega na stosowaniu narzędzi
logopedycznych, za pomocą których uzyskuje się właściwe ułożenie
narządów mowy;
metody aktywne, polegające na aktywnym uczestnictwie pacjenta
w terapii, jego własnej pracy w tworzeniu dźwięku.
Podział metod ze względu na sposób wywoływania lub korygowania dźwięku:
metody mechaniczne polegające na powstawaniu głoski w wyniku
mechanicznego ułożenia narządów mowy przy pomocy ręki, szpatułki
i innych instrumentów logopedycznych;
metody mechaniczno-fonetyczne polegające na uzyskiwaniu dźwięku
docelowego poprzez przekształcanie dźwięku pomocniczego przy pewnej
ingerencji mechanicznej;
metody czysto fonetyczne polegające jedynie na przekształceniach
fonetycznych;
metody lingwistyczne opierające się na wyszukiwaniu takich słów z
zasobu leksykalnego, w których deformowany dźwięk wymawiany jest
prawidłowo.
Metody
te
uwzględniają
sąsiedztwo
fonetyczne
korygowanych głosek.
Ramowy program terapii logopedycznej. Opracowała mgr Justyna Sambor
5
Metody uzyskiwania prawidłowej wymowy głosek
metoda słuchowa - polega na osłuchiwaniu dziecka z prawidłową
wymową głoski oraz dążeniu do uwrażliwienia słuchu dziecka na różnicę
między wymową poprawną a niepoprawną (można wykorzystać nagrania
magnetofonowe).
metoda wzrokowa - polega na demonstrowaniu przed lustrem układu
języka i warg podczas wymawiania głoski, dziecko obserwując stara się
naśladować ruch artykulatorów.
metoda dotyku i czucia skórnego - polega na przykładaniu ręki dziecka
do miejsc, w których czuje drżenie lub strumień powietrza np.- przy
bezdźwięczności przykładamy rękę dziecka do krtani, przy głoskach
zwartych [p] [b] [t] [d] [k] [g], zwarto-szczelinowych [c] [dz] [cz] [dż] [ć]
[dź] i szczelinowych [f] [v] [s] [z] [sz] [ż] [ś] [ź] [ch] dłoń dziecka
przybliżona do naszych ust pomaga wyczuć różnice w sile wydychanego
powietrza.
metoda wyjaśniania położenia narządów mowy - polega na objaśnianiu
jak ułożyć artykulatory aby uzyskać prawidłowe brzmienie głoski np.
w przypadku głoski [sz] należy unieść język do góry, wysunąć
zaokrąglone wargi do przodu i wypuścić powietrze przez zbliżone zęby.
metoda mechaniczna - polega na używaniu urządzeń wspomagających
dla uzyskania czysto brzmiących głosek np. szpatułek, sond, smoczków
ortodontycznych, korektora do rotacyzmu itp.
metoda przekształceń artykulacyjnych - polega na wymawianiu
prawidłowej głoski, równocześnie wykonując z góry ustalone ruchy
narządów artykulacyjnych, prowadzi to do uzyskania nowej, wcześniej
źle realizowanej głoski np. A -> M zwierając wargi podczas artykulacji A
otrzymujemy M
Ramowy program terapii logopedycznej. Opracowała mgr Justyna Sambor
6
Zasady terapii logopedycznej:
Zasadami terapii logopedycznej określa się najogólniejsze reguły, którymi
logopeda powinien kierować się i których powinien przestrzegać przy
planowaniu oraz prowadzeniu terapii logopedycznej. Wywodzą się one
z metodyki terapii pedagogicznej i psychologicznej. Należą do nich:
Zasada wczesnego rozpoczynania terapii zakłada, że wczesna
interwencja skraca czas terapii i zwiększa efektywność.
Zasada indywidualizacji zakłada indywidualne podejście do każdego
dziecka. Można ją rozpatrywać w aspektach:
program terapii powinien być opracowany do konkretnego dziecka i pod
kątem jego osobistego problemu oraz rodzaju zaburzenia,
środki, metody i pomoce powinny być dostosowane do możliwości
psychofizycznych dziecka,
ćwiczenia należy prowadzić indywidualnie, chociaż czasami wskazane
jest prowadzenie terapii grupowej (np. zajęcia relaksacyjne, logorytmika,
ćwiczenia oddechowe, słuchowe, itp.).
Zasada wykorzystania w procesie terapii wszelkich możliwości
dziecka zakłada, że
należy angażować
maksymalną
liczbę zmysłów
i wykorzystywać posiadane przez dziecko umiejętności.
Zasada kompleksowego oddziaływania zakłada, że istnieje potrzeba
prowadzenia równolegle do terapii logopedycznej również terapii zaburzeń
emocjonalnych
i
zachowania
oraz
terapii
pedagogicznej,
ponieważ
z zaburzeniami mowy często współwystępują inne zaburzenia (emocjonalne,
zachowania, rozwoju umysłowego, funkcji percepcyjno – motorycznych).
Ramowy program terapii logopedycznej. Opracowała mgr Justyna Sambor
7
Zasada aktywnego i świadomego udziału zakłada, że dziecko musi czuć
potrzebę ćwiczeń i rozumieć konieczność udziału w zajęciach. Wskazane jest
zatem pobudzanie jego zainteresowania terapią, podnoszenie poziomu
motywacji, stosowanie jak najczęściej wzmocnień pozytywnych (pochwały).
Zasada współpracy z najbliższym otoczeniem zakłada, że dziecko i
jego najbliższe otoczenie mają prawo do rzetelnej informacji na temat rodzaju,
stopnia i przyczyn zdiagnozowanych zaburzeń oraz omówienia programu
i sposobu terapii, czasu jej trwania, przewidywanych efektów.
Zasada systematyczności zakłada rytmiczność i systematyczność
ćwiczeń według z góry określonych schematów, zgodnych z metodyką pracy
logopedycznej. Zawierają one pewne następujące po sobie etapy, których
kolejność należy bezwzględnie przestrzegać. Przejście do kolejnego etapu
uwarunkowane jest utrwaleniem poprzedniego.
Zasada stopniowania trudności zakłada, że terapię zawsze należy
rozpoczynać od ćwiczeń najłatwiejszych dla danego pacjenta przechodząc
kolejno do coraz trudniejszych, mniej znanych i nowych.
Przewidywane osiągnięcia ucznia
Uczeń:
wzmocni poczucia własnej wartości
opanuje prawidłowy tor oddechowy;
będzie sprawnie wykonywał ćwiczenia narządu artykulacji (języka, warg,
podniebienia miękkiego).
opanuje sztukę poprawnej wymowy głoski w izolacji, sylabach, wyrazach
(w nagłosie, w śródgłosie, w wygłosie), zdaniach, opowiadaniu, w mowie
spontanicznej:
zauważy różnicę między artykulacją prawidłową, a nieprawidłową.
utrwali wymowę głosek w opozycji np. syczące - szumiące
poszerzy zakres słownictwa biernego i czynnego.
Ramowy program terapii logopedycznej. Opracowała mgr Justyna Sambor
8
Logopeda:
ukształtuje umiejętność prawidłowej wymowy dziecka,
rozwinie u dzieci kulturę słowa potocznego i artystycznego;
wzmocni poczucia własnej wartości dziecka;
wyrobi u dziecka właściwą motywację do podjęcia prawidłowej wymowy
nawiąże właściwy kontakt z dzieckiem, oparty na pełnym zaufaniu;
nawiąże współpracę z rodzicami, wychowawcą, nauczycielami;
ukształtuje pozytywny stosunek do zajęć.
Procedury osiągania celów.
diagnoza logopedyczna;
usprawnianie narządów artykulacyjnych;
kształtowanie słuchu fonemowego i uwagi słuchowej;
artykułowanie głosek w izolacji (wywołanie/korygowanie);
artykułowanie głoski w połączeniu z zapisem literowym;
automatyzowanie artykulemu;
wymowę głoski w sylabie (otwartej);
wymowę głoski w wyrazach;
wymowę głoski w wyrażeniach i krótkich wypowiedziach;
poprawną wymowę głoski w mowie spontanicznej;
Treści programu:
Schemat typowej budowy zajęć logopedycznych:
Część wstępna
Swobodna rozmowa.
Ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mowy.
Utrwalenie prezentowanego materiału.
Ramowy program terapii logopedycznej. Opracowała mgr Justyna Sambor
9
Część właściwa
Podanie nowego materiału lub ćwiczenie starego wymagającego
utrwalenia.
Wywołanie
głoski i utrwalenie poprawnej jej wymowy w
sylabie,
wyrazie, zdaniu lub wierszu.
Część końcowa
Podsumowanie ćwiczeń – krótkie powtórzenie, wskazówki.
Praca cicha, indywidualna. Utrwalenie obrazu graficznego danej głoski
w piśmie.
Zadania domowe celem systematycznego stosowania ćwiczeń w domu
Pomoce dydaktyczne:
lustro logopedyczne:
pomoce do ćwiczeń oddechowych:
książki, karty pracy:
gry, układanki, puzzle, zabawki;
komputer;
programy komputerowe;
magnetofon, dyktafon, odtwarzacz CD, płyty, kasety
Uwagi o realizacji programu:
Etap diagnozowania obejmuje wstępną obserwację osoby z zaburzeniami
mowy w kategoriach zachowań słownych i pozasłownych, anamnezę (wywiad)
w toku rozmowy z matką, ojcem lub opiekunami. Uzyskuje się w ten sposób
informacje dotyczące przebiegu ciąży, porodu, chorób przebytych przez
dziecko, odżywiania, snu, rozwoju motorycznego, psychicznego, mowy (okresu
pojawienia się jej zaburzeń), warunków środowiskowych (atmosfery rodzinnej,
sytuacji bytowej, zainteresowań, kontaktów z rówieśnikami, stanu zdrowia
Ramowy program terapii logopedycznej. Opracowała mgr Justyna Sambor 10
psychofizycznego rodziców, rodzeństwa i najbliższej rodziny ze strony matki
i ojca), W miarę potrzeby wykonywane są badania dodatkowe: psychologiczne,
neurologiczne,
audiologiczne,
otolaryngologiczne,
laryngologiczne,
foniatryczne, ortodontyczne.
Zebrane informacje służą postawieniu diagnozy logopedycznej, czyli
specjalistycznemu rozpoznaniu aktualnego stanu i ewentualnych zaburzeń
czynności mowy.
Po rozpoznaniu dyslalii przystępuje się do opracowania indywidualnego
programu terapii logopedycznej, ustala się ogólne zasady postępowania
terapeutycznego Planuje się kolejność opracowania głosek, dobiera metody
i środki dydaktyczne.
Logopeda powinien być twórczy i elastyczny w działaniach, co oznacza,
że w wielu przypadkach musi modyfikować znane metody lub wręcz na bieżąco
opracowywać nowe sposoby pracy w zależności od konkretnych potrzeb.
Postępowanie logopedyczne w przypadku dyslalii ma określony przebieg,
zgodnie z którym krok po kroku niweluje się wadliwe artykulacje na rzecz
poprawnej wymowy.
W przypadku dyslalii prostej postępowanie logopedyczne trwa zwykle od
1 do 3 miesięcy, a złożonej od 3 do 12 miesięcy (niekiedy dłużej). Ponadto,
w przypadku dzieci przedszkolnych wadliwą wymowę koryguje się znacznie
łatwiej i szybciej aniżeli u dzieci w wieku szkolnym. Wszystkie rodzaje dyslalii
prognozują pozytywne wyniki terapii logopedycznej.
Bardzo przydatna może okazać się również współpraca z nauczycielem
uczącym dziecko, zwłaszcza jeśli jest to dziecko o niskim poczuciu własnej
wartości. Włączanie dziecka do zabaw z rówieśnikami, przydzielanie zadań,
realizacja których wymaga kontaktu z kolegami mogą pomóc w odzyskaniu
przez niego pewności siebie oraz przyczynią się do integracji się z grupą.
Ramowy program terapii logopedycznej. Opracowała mgr Justyna Sambor 11
Ewaluacja programu
Ewaluacja programu będzie prowadzona na bieżąco i pod koniec roku
szkolnego. Uzyskane wyniki ewaluacji będą analizowane i wykorzystane
do wprowadzenia zmian w programie.
Ewaluacji będzie podlegała atrakcyjność programu dla uczniów,
stosowane metody pracy oraz skuteczność programu.
Narzędzia służące ewaluacji to :
rozmowy z uczniami i rodzicami,
karty pracy,
obserwacja.
Bibliografia:
1. A. Balejko: Pomagam dziecku w mówieniu, czytaniu i pisaniu. Białystok.
1996
2. A. Balejko: Uczymy się ojczystej mowy. Białystok. 1995
3. G.
Demel:
Minimum
logopedyczne
nauczyciela
przedszkola.
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Warszawa. 1996
4. J.
Góral –
Półkola,
S.
Zakrzewska: Chcę
mówić
poprawnie.
Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP spółka z o. o Kielce 1995
5. A. Maurer: Dźwięki mowy. Program kształtowania świadomości
fonologicznej
dla
dzieci
przedszkolnych
i
szkolnych.
Oficyna
Wydawnicza „Impuls” Kraków. 2003
6. E. M. Skorek: Z logopedią na ty. Podręczny słownik logopedyczny.
Oficyna Wydawnicza „Impuls”. Kraków. 2000
7. E. M. Skorek: Oblicza wad wymowy: Wydawnictwo Akademickie „Żak”
Warszawa. 2001
8. E. Spałek, C. Piechowicz-Kułakowska: Jak pomóc dziecku z wadą
wymowy. Oficyna Wydawnicza „Impuls”. Kraków 1996
9. I. Styczek: Logopedia. PWN. Warszawa. 1983
Ramowy program terapii logopedycznej. Opracowała mgr Justyna Sambor 12