badania jakościowe

2 NURTY BADAWCZE W NAUKACH SPOŁECZNYCH
ZAGADNIENIA
SCJENTYŚCI, OBIEKTYWIŚCI
HUMANIŚCI, INTERPRETATORZY
SPOSOBY
ZDOBYWANIA
WIEDZY.
PRAWDA.
prawda jest jedna; rzeczywistość jest
poznawalna zmysłowo; widzieć,
doświadczyć = uwierzyć; dobra teoria jest
zwierciadłem natury
poszukiwanie prawdy, ale wątpliwości co do
możliwości odkrycia obiektywnej
rzeczywistości; subiektywizm prawdy – nie da
się oddzielić wiedzy o rzeczywistości od tego
kto tę wiedzę odkrywa; wielość znaczeń i
interpretacji, prawda to nie stan, ciągła walka o
nią, przekonywanie innych.
NATURA
LUDZKA.
WOLNA WOLA.
skłonność do podkreślania wagi
czynników zewnętrznych kształtujących
zachowanie ludzkie; wyjaśnianie
abstrahujące od świadomości, model
Bodziec Reakcja
koncentracja na świadomych wyborach
jednostek, wnikanie w motywy i wartości;
przekonanie o roli wolnej woli jednostki
CEL TEORII I
DZIAŁAŃ
BADAWCZYCH
odkrywanie uniwersalnych praw (nauka
nomotetyczna); uogólnianie;
konstruowanie i testowanie hipotez;
przewidywalność, kontrola, rzetelność
interpretowanie, rozumienie, poszukiwanie
unikatowych aktów interpretacji; idiografia;
śledzenie sieci znaczeń, wykorzystywanie
teorii
GŁÓWNE
TECHNIKI
BADAWCZE
sondaże, eksperymenty, ilościowa analiza
treści
badania terenowe/etnografia, wywiady
jakościowe, analiza dyskursu
KRYTERIA
„DOBROCI”
TEROII
1.
2.
3.
4.
5.
1. Nowe zrozumienie człowieka
2. Ustalenie wartości jakimi kierują się ludzie
3. Powab estetyki, artyzm
4. Zgoda środowiskowa
5. Reformowanie społeczeństwa, emancypacja
Wyjaśnianie rzeczywistości
Prognoza
Prostota, reguła oszczędności
Weryfikacja hipotez
Praktyczna użyteczność teorii
2
BADANIA ILOŚCIOWE I JAKOŚCIOWE
ILOŚCIOWE
JAKOŚCIOWE
PODEJŚCIE I
CEL
Podejście etic – z zewnątrz; pozytywistyczne,
obiektywne, praktyczne, nacisk położony na
wyniki liczbowe, orientacja na wynik.
Cel : wyjaśnianie, odkrywanie prawidłowości i
praw uniwersalnych, przewidywanie,
dowodzenie/falsyfikacja teorii
Podejście emic- subiektywne, od środka
holistyczne, nacisk położony na interpretację
zjawisk, orientacja na proces.
Cel: śledzenie znaczeń określających ludzkie
istnienie, opis, wykorzystywanie teorii do
interpretacji rzeczywistości, rozumienie zjawisk
PROBEMY
BADAWCZE
Pytania: ILE, JAK CZĘSTO…
Ilościowe rozmieszczenie interesujących nas
cech; poszukiwanie faktów i przypadków
zjawisk bez zainteresowania subiektywnymi
stanami zachowań jednostek
Pytania DLACZEGO, JAK…
Eksploracja, pogłębiony opis; Zrozumienie
zachowań jednostek zgodnie z ich własnymi
układami odniesienia
Badacz na zewnątrz procesu, ograniczony
kontakt ze źródłem danych; mniejsze
wymagania co do predyspozycji badacza;
większe ryzyko tzw. efektu ankieterskiego;
większe zespoły badawcze (wzrost ryzyka
zniekształceń informacji)
Badacz wewnątrz procesu, bezpośredni
kontakt ze źródłem danych, konieczne
specjalne predyspozycje; mniejsze zespoły
badawcze (mniejsze ryzyko zniekształcenia
informacji)
METODY I
TECHNIKI
BADAWCZE
Sondaże i eksperymenty; kontrolowany i
wystandaryzowany, ustrukturyzowany pomiar,
ograniczone sondowanie, możność
prognozowania i uogólniania wyników, duże
próby, bierna rola badanego, mniej błędów z
próby
Wywiady jakościowe, analiza tekstu i obrazu,
etnografia; naturalny, niewystandaryzowany
pomiar, małe próby, otwarte, dynamiczne,
elastyczne, niemożność prognozowania i
uogólniania wyników, badany bardziej aktywny;
więcej błędów z próby
TYP
TWORZONEJ
WIEDZY
Nomotetyczna, ponadczasowa, niezależna od
kontekstu badań i wartości kulturowych,
wiedza bardziej rzetelna
Idiograficzna, zależna od kontekstu społecznokulturowego i wartości, wiedza bardziej trafna
ROLA
BADACZA
3
PROGRAMY BADAWCZE CHARAKTERYSTCZNE
DLA DWÓCH PODEJŚĆ BADAWCZYCH (L.Denzin)
Programy badawcze dla ujęć
pozytywistycznych:
Programy badawcze chcrakterystczne dla
ujęć interpretacyjnych:
program poznawczy (traktowanie ludzi
jakom racjonalnych jednostek, które na
podstawie przetworzonych informacji
formułują swoje przekonania i postawy
program behawioralny: zachowania ludzi są
determinowane przez otoczenia i
doświadczenia, traktowane jako „nagrody”
lub „kary”
program ekonomiczny: zachowania
konsumenta maja na celu maksymalizacje
użyteczności
program strukturalistyczno-funkcjonalny:
zachowania człowieka są determinowane
przynależnością do grup społecznych i
wpływie czynników społecznych
program fenomenologiczny: rola potocznej
wiedzy, „czysty opis” badanej
rzeczywistości, „wzięcie w nawias”
założeń, analogii i konstruktów II stopnia,
służących zwykle za rodzaj „siatki
pojęciowej” badacza (Schutz, Circourel)
program hermeneutyczny: interpretowanie
działań konsumenta w podobny sposób,
jak interpretuje się tekst pisany (Gadamer,
Ricoeur, Geertz)
program strukturalistyczny: badanie
mitycznych aspektów zachowań (Levy –
Strauss)
program humanistyczny (badanie wyższych
wartości, wewnętrznych przeżyć,
doświadczeń, itp. (E. Hirschmann)
program semiotyczny: symboliczne i
semiotyczne aspekty zachowań
program interakcyjny: interakcje
symboliczne
4
ILOŚĆ I JAKOŚĆ JAKO KATEGORIE
SPOSOBY
ROZUMIENIA
ILOŚĆ
I
Opis jednostkowy,
Opis
formułowany
na
realizacji (wartości) cech
II
Synonim mierzalności
Cecha:
mierzalna,
liczbowa
JAKOŚĆ
Opis grupowy,
poziomie Opis formułowany na poziomie cech
Synonim niemierzalności
wymierna, Atrybut;
cecha:
niewymierna, opisowa
niemierzalna,
III
„Mocna” mierzalność
„Słaba” mierzalność
Cecha, której wartość pochodzi ze Cecha, której wartość pochodzi ze skal
skal mocnych
słabych
IV
Jakie są obiekty?
Ile obiektów?
Cecha, opis, której wartości wyrażają Cecha, opis, której wartości wyrażają
liczebność zbioru obiektów – ile jest naturę obiektów – jaki jest obiekt
obiektów
źródło: Borys T. (2001) Jakość życia jako kategoria badawcza i cel nadrzędny [w: ] Jak żyć?, red. A. Wachowiak, Poznań: Wydawnictwo
Humaniora.
ISTOTA „SOCJOLOGII JAKOŚCIOWEJ”
Badanie jakościowe to „każde badanie w którym socjolog opiera się na swoich umiejętnościach jako
empatyczny ankieter lub obserwator dla zebrania danych o badanym problemie. (...) Badacz może
mięć listę tematów do omówienia z badanym w nieustrukturyzowany sposób, lub pragnie uchwycić
sposób narracji i doświadczania problemu przez badanego (…) Dane uzyskane dzięki metodom
jakościowym są uznawane za bogatsze i bliższe naturalnemu odbiorowi świata przez badanych, podczas
gdy uważa się, że analiza ilościowa zubaża dane. (...) Do pewnego stopnia wykorzystywane są także w
początkowym etapie badań ściśle ilościowych.” (Collins Dictionary of Sociology)
Denzin: badanie jakościowe jest międzydyscyplinarną dziedziną, przecinającą nauki humanistyczne i
społeczne oraz nauki przyrodnicze. BJ jest tymi wieloma rzeczami naraz. Praktykujący je są
uwrażliwieni na wartość podejścia wielometodycznego. Oddani są perspektywie naturalistycznej oraz
interpretatywnemu rozumieniu ludzkiego doświadczenia. Jednocześnie ich pole działania jest
nieodłącznie upolitycznione i kształtowane przez różnorodne środowiska etyczne i polityczne.”
Badanie jakościowe to podejście, które cechuje wielość wykorzystywanych metod oraz zaangażowanie
interpretacyjne, naturalistyczne traktowanie przedmiotu. Oznacza to, że badacze studiują rzeczy w ich
naturalnym otoczeniu starając się nadać im sens lub zinterpretować zjawisko w kategoriach znaczeń,
jakie nadają im ludzie.
Badanie jakościowe opiera się na przemyślanym wykorzystaniu i zebraniu różnorodnych materiałów
empirycznych (studium przypadku, doświadczenia osobiste, samoobserwacja, biografie, wywiad,
obserwacja, materiały historyczne, interakcyjne i wizualne).
Różnorodność metodologiczna badań jakościowych może być postrzegana jako rodzaj majsterkowania
(bricolage), a sam badacz jako „złota rączka” (bricoleur). Badacz jakościowy jako „złota rączka” w
swoim metodologicznym majsterkowaniu wykorzystuje takie strategie, metody, i materiały empiryczne,
jakie ma pod ręką. Złota rączka jest biegły w podejmowaniu ogromnej liczby różnorodnych zadań, od
wywiadów do obserwacji, interpretacji dokumentów osobistych i historycznych, intensywnej
autorefleksji i introspekcji. Złota rączka dużo czyta i zna wiele paradygmatów interpretacyjnych(..)
może się zdecydować na przemieszanie lub syntezę paradygmatów. Złota rączka rozumie istotę badania
jako proces interaktywny, kształtowany przez jego własne doświadczenia, biografię, płeć, klasę
społeczną, rasę, pochodzenie etniczne oraz przez ludzi pracujących w danym otoczeniu. Wynikiem
pracy majsterkowicza jest bricolage, złożony, spoisty, refleksyjny, o strukturze przypominającej collage,
twór odzwierciedlający wyobrażenia, sposób rozumienia i interpretacji świata lub analizowanych
zjawisk przez badacza.
Badanie jakościowe:
jest całościowe
dotyczy relacji w systemie lub kulturze
odnosi się do relacji face-to-face, osobistych
koncentruje się na zrozumieniu danej sytuacji społecznej
wymaga od badacza obecności przez cały czas badania
wymaga tyle samo czasu na analizę co na zbieranie
wymaga od badacza budowy modelu
wymaga od badacza, aby by narzędziem badawczym
wymaga przedstawienia roli badacza w badaniu i ujawnienia jego ideologicznych preferencji i uprzedzeń
wymaga stałej analizy danych
wymagają wrażliwości etycznej
Badania jakościowe nie mają odrębnego zbioru metod. Badacze jakościowi posługują się analizą
semiotyczną narracją, analizą treści, analizą dyskursu, materiałami archiwalnymi, analizą fonetyczną, a
nawet danymi statystycznymi. Wykorzystują także podejścia, metody i techniki przynależne etnomedologii,
fenomenologii, hermeneutyce, feminizmowi, genealogii, dekonstrukcjonizmowi, etnografii, wywiadowi,
psychoanalityce, studiom kulturowym, badaniom surveyowym, obserwacji uczestniczącej i in.
Zasada trangulacji naczelną zasadą badań jakościowych. Triangulacja (w geodezji: użycie 3 punktów w
przestrzeni do określenia swojej pozycji):
t. danych- wykorzystanie różnych źródeł danych
t. badaczy- wykorzystanie wielu różnych badaczy
t. teoretyczna- wykorzystanie wielu perspektyw
t. metodologiczna-wykorzystanie wielu metod
t. interdyscyplinarna – wykorzystanie różnych dyscyplin
(psychologia, socjologia, antropologia, sztuka itp.)
Etapy analizy jakościowej (za A. Sagan):
tworzenie pisemnego zapisu: nagranie, stenografowanie, przepisanie. Uwaga: zapis całości a nie
ciekawszych próbek.
identyfikacja znaczeń pojęć kluczowych i związków semantycznych: dokładne przeczytanie
tekstu i uzyskanie pewności , że wszystkie wyrażenia , pojęcia i terminy stosowane przez badanych
są właściwie odczytane; określenie wzajemnych powiązań między partiami wypowiedzi i między
wypowiedziami poszczególnych uczestników; określenie wiarygodności danych: wskaźniki braku
szczerości (wewnętrzne sprzeczności w wypowiedziach, odpowiedzi „społecznie akceptowane”,
proste odpowiedzi („tak, nie, zgadzam się” itp), sądy i opinie wypowiadane z lękiem, wielokrotne
powtórzenia tych samych argumentów).
klasyfikacja materiału: uczynienie materiału bardziej czytelnym i znaczącym, co pozwala na
ujawnienie ukrytych znaczeń, np. kolejność podnoszonych kwestii, regularność pojawiających się
sadów, związki przyczynowe, czas trwania dyskusji nad każdą kwestią, intensywność reakcji na
bodziec, przyczyny siły i kierunku ujawnianych reakcji emocjonalnych; ważne: starać się zachować
oryginalne określenia badanych, nie tworzyć zbyt wcześnie kategoryzacji II stopnia
przykład: badania J.O’Schaughnessy’ego i M. Holbrooka , 24 wywiady swobodne przed, po i w
trakcie picia coca-coli, celem poznanie doświadczeń i przeżyć związanych z piciem c-c do
wykorzystania w reklamie
interpretacja danych: po klasyfikacji i skategoryzowaniu danych można przejść do dalszej i głębszej
interpretacji, np. znajdowanie ukrytych lub jawnych reguł rządzących działaniami społecznymi, np.
identyfikacja kluczowych pojęć używanych przez badanego za którymi kryją się podstawowe motywy
zakupu czy wyboru produktu, dalej dotarcie do odpowiednich reguł wyjaśniających jego
postępowanie, zgodnie z zasadą koła hermeneutycznego odnieść te reguły jeszcze raz do całości
tekstu aby sprawdzić spójność wyjaśniania i rozumienia zasad postępowania badanego konsumenta.
Przy b. długich wywiadach możliwa czasami ilościowa metoda redukcji danych (kodowanie danych) ,
a następnie grupowanie podobnych sądów, wykorzystanie metod taksonomicznych właściwych dla
skal nominalnych i mapy percepcji oparte na skalowaniu wielowymiarowym
tworzenie sprawozdania z badań: o wiele częściej niż w badaniach ilościowych cytaty wypowiedzi
badanych
FAZY ROZWOJU BADAŃ JAKOŚCIOWYCH (Denzin)
1900-39: klasyczna etnografia i szkoła chicagowska
(opowiadane biografie, wycinki życia), mit Samotnego
Etnografa, Malinowski, Radcliffe-Brown, M.Mead, Bateson,
Modernizm/złoty okres: H.S. Becker, Glaser, i in. próby analiz
quasi- ilościowych: quasi-ustrukturyzowane wywiady +
obserwacja uczestnicząca
Faza rozmytych kategorii: Geertz, rozmywanie granic między
naukami społecznymi a humanistycznymi
Kryzys reprezentacji: Clifford, Marcus itd., epistemologia
feministyczna i rasowa, krytyka etnografii, przekonanie, że
badacz wytwarza doświadczenie w samym tekście
Podwójny kryzys: kryzys reprezentacji (j.w.) + kryzys
legitymizacji (nowa koncepcja trafności, rzetelności i
pewności)
Obecna sytuacja: lokalne teorie o małym zasięgu, obraz
badacza aktywnego zamiast powściągliwego