PROGRAM AUTORSKI GIMNASTYKA KOREKCYJNO

PROGRAM AUTORSKI
GIMNASTYKA KOREKCYJNO –
KOMPENSACYJNA
BOCZNE SKRZYWIENIA KRĘGOSŁUPA
ZAJĘCIA DLA UCZNIÓW KLAS I-III SP
Autor programu: mgr Agata Golasińska
- nauczyciel rehabilitant ruchowy
w Zespole Szkół Integracyjny Nr 1
we Włocławku
Włocławek 2014
I.
KONCEPCJA PROGRAMU
Od dziewięciu lat pracuję w Zespole Szkół Integracyjnych na stanowisku
rehabilitanta. Wcześniej pięć lat pracowałam jako fizjoterapeuta w Szpitalu
Wojewódzkim. Większość pacjentów zgłaszających się na rehabilitację to osoby, które
nigdy nie zwracały uwagi na znaczenie , według nich,
zachowań powodujących
nieodwracalne wady postawy. Na początku jest to nieprawidłowe noszenie tornistra,
później siedzenie w ławce, następnie w pracy, czy nawet zwykłe zachowania ruchowe
podczas wykonywania jakichkolwiek prac i zadań.
Kiedy zatem zaczęłam pracę w
placówce, gdzie uczy się i rehabilituje dzieci i młodzież doszłam do wniosku, że to
właśnie w tym miejscu najlepiej zacząć wdrażać do prawidłowych nawyków. Z tego
powodu zdecydowałam się na napisanie i wdrożenie odpowiedniego programu działań
profilaktycznych i rehabilitacyjnych.
Młodszy wiek szkolny jest okresem zwiększonego zagrożenia występowania
nieprawidłowej postawy, dlatego jednym z podstawowych zadań szkoły jest
eliminowanie zjawisk wiążących się z powstawaniem lub pogłębianiem już istniejących
wad i zaburzeń.
Wszystkie oddziaływania zapobiegawcze, wyrównujące i kompensujące są
integralną częścią programów szkolnych i pozaszkolnych. Do działań w tym zakresie
należy
między
przeciwdziałanie
innymi
gimnastyka
stwierdzonym
korekcyjna,
wadom
której
postawy
i
głównym
wyrównywanie
celem
jest
odchyleń
fizjologicznych.
Aby osiągnąć taki cel należy stosować kilka zadań:
 wyrabianie u dziecka nawyku prawidłowej postawy ciała we wszystkich
sytuacjach i czynnościach dnia codziennego,
 wytwarzanie silnej i wytrzymałej stabilizacji mięśniowo – więzadłowej
kręgosłupa po uprzednim usunięciu dystonii mięśniowej,
 wdrożenie do rekreacji ruchowej uwzględniającej elementy profilaktyki i korekcji
zaburzeń zagrażających lub istniejących u dziecka,
 opanowanie przez dziecko i jego środowisko opiekuńcze wiedzy i umiejętności
dotyczących spraw jego zdrowia związanego z wadą już istniejącą.
2
Jak już wcześniej zaznaczyłam, w znacznym stopniu warunkuje to zdrowie
i powodzenie w całym jego życiu.
Każdego roku w ramach Zespołu Zdrowotno Rozwojowego przeprowadzam
badania pod kątem wad postawy. Najczęściej występującą wadą u dzieci w wieku
szkolnym jest boczne skrzywienie kręgosłupa. Wczesne wykrycie wszelkiego rodzaju
skolioz stwarza możliwość skutecznego zapobiegania powstawaniu dużych deformacji
kręgosłupa, co może uchronić przed usztywniającym zabiegiem operacyjnym.
II.
ORGANIZACJA PRACY
1. Program przeznaczony jest dla uczniów klas I-III Szkoły Podstawowej
2. Liczebność grupy: 8 uczniów
3. Programem objęci będą uczniowie wymagający dodatkowych zajęć korekcyjnych
z odchyleniami w prawidłowej budowie i postawie ciała.
4. Przy badaniu ocenia się:

ogólną symetrię sylwetki,

symetrię klatki piersiowej w pozycji stojącej,

krzywizny fizjologiczne kręgosłupa tj. kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej

symetrię talii przy swobodnie opuszczonych kończynach górnych

symetrię barków przy swobodnie opuszczonych kończynach górnych

długości kończyn dolnych: w pozycji stojącej ocena wysokości kolców
biodrowych przednich górnych oraz ocena wysokości kolców biodrowych
tylnych górnych.

linię wyrostków kolczystych kręgów tzw. test zgięciowy tj. wizualną ocenę
symetrii okolic przykręgosłupowych w odcinku piersiowym i lędźwiowym
kręgosłupa podczas skłonu do przodu - w kierunku obecności garbu żebrowego
oraz wału lędźwiowego
5. Struktura godzinowa: jedna jednostka lekcyjna raz w tygodniu
6. Miejsce spotkań : salka rehabilitacji ruchowej
3
III. ZADANIA SZKOŁY
Środowiskiem i drugim domem ucznia jest szkoła. Dzieci spędzają w niej wiele
godzin dziennie. Szkoła więc ma ogromny wpływ na rozwój zdrowia dzieci i młodzieży,
na
przeciwdziałanie
stwierdzonym
wadom
postawy
i
wyrównanie
odchyleń
fizjologicznych.
Zadaniem szkoły musi być też nieustanna współpraca z służbą zdrowia (lekarz,
pielęgniarka szkolna), która obejmuje opiekę nad zdrowiem i prawidłowym rozwojem
fizycznym dzieci i młodzieży.
W szkole integracyjnej
zajęcia wychowania fizycznego w poszczególnych
grupach wiekowych uzupełniane są przez zajęcia rehabilitacji ruchowej. Zajęcia te
prowadzą doskonale do tego przygotowani rehabilitanci. Niektórzy z nich pracują już
kilkanaście lat w zawodzie. Odbywa się to w sali wyposażonej w odpowiedni sprzęt.
Często zajęcia odbywają się w warunkach typowych czyli na schodach czy korytarzach
szkolnych, gdzie dzieci doskonalą się w podstawowych zasadach poruszania po obiekcie.
Wszystkie dzieci podlegające rehabilitacji kierowane są na zajęcia przez lekarzy
specjalistów. Podlegają również na początku i końcu roku szkolnego badaniom typu: test
rozwoju ruchowego dla dzieci z porażeniem mózgowym, test samoobsługi, test
mięśniowy Lovetta oraz test sprawności ogólnej. Cykliczność tych testów ma na celu
ocenę progresji w usprawnianiu indywidualnym dziecka. Placówka , w której pracuję jest
więc szczególnie dobrze przygotowana do usprawniania dzieci mających już problemy
zdrowotne oraz przeciwdziałania różnorodnym wadom powstającym w okresie rozwoju
dziecka.
Ze względu na to zadaniem szkoły jest:
 stała współpraca ze służbą zdrowia – konsultacje z lekarzem, pielęgniarką szkolną,
rehabilitantem,
 ścisła współpraca z
rodzicami, która ma na celu wyeliminowanie wszelkich
czynników, które mogą pogłębić i utrwalić istniejące zaburzenia,
 pedagogizacja rodziców w dziedzinie profilaktyki i częstości występowania wad, ich
rodzajów zagrożeń,
4
 współpraca nauczycieli rehabilitacji ruchowej
z pielęgniarką szkolną w celu
określenia stanu zdrowia i odchyleń w postawie uczniów,
 zapewnienie wykwalifikowanej kadry, odpowiedniej bazy i sprzętu do prowadzenia
zajęć,
 zapewnienie dziecku w czasie nauki w szkole higienicznych warunków, racjonalnego
rozkładu pracy i wypoczynku z uwzględnieniem zabawy i ruchu,
 zapewnienie dziecku bezpieczeństwa w czasie odbywających się zajęć.
IV.
CELE GŁÓWNE PROGRAMU
1. Korekcja istniejących wad.
2. Kształtowanie odruchu prawidłowej postawy ciała.
3. Uświadomienie dziecku i rodzicom istnienia wady i wynikających stąd zagrożeń.
4. Wygaszanie istniejącego nawyku i wytworzenie nawyku prawidłowego.
5. Pozytywne oddziaływanie na własne słabości pod hasłem „ćwiczę, więc wygram”,
„nie
potrafię, ale się nauczę”, „nie znam, ale poznam”.
6. Poprawienie zaburzeń w rozwoju motoryczności, podniesienie ogólnej sprawności
i wydolności organizmu dziecka – poprzez ćwiczenia kształtujące, oddechowe
i wytrzymałościowe, zabawy i gry ruchowe z elementami ćwiczeń korekcyjnych dla
danej wady.
7. Uaktywnienie układów : narządów ruchu, krążeniowego i oddechowego oraz
zainteresowanie
środowiska
rodzinnego
trójtorowym
działaniem
korekcyjno-
kompensacyjnym w dążeniu do założonego celu.
V.
CELE SZCZEGÓŁOWE
1. Korekcja istniejących zaburzeń statyki ciała i doprowadzenie jej, o ile to
możliwe, do stanu prawidłowego.
5
2. Doprowadzenie sprawności fizycznej dzieci do stanu uznanego za prawidłowy.
3. Wyrobienie u dzieci nawyku prawidłowej postawy ciała we wszystkich
sytuacjach i czynnościach dnia codziennego.
4. Wytworzenie silnej i wytrzymałej stabilizacji mięśniowo – więzadłowej
kręgosłupa.
5. Usunięcie dystonii mięśniowej.
6. Rozciągnięcie mięśni przykurczonych.
7. Wzmacnianie mięśni osłabionych.
8.
Wdrożenie do rekreacji ruchowej uwzględniającej elementy profilaktyki i
korekcji zaburzeń zagrażających lub istniejących u dzieci.
9.
Zwiększenie pojemności życiowej płuc.
10. Utrzymania stałego kontaktu z rodzicami w/w dzieci.
11. Zrozumienie przez ucznia celowości uczenia się i utrwalania zasad i technik
ruchu korekcyjnego, na który składa się pozycja wyjściowa, kierunek ruchu
i pozycja końcowa.
VI.
SPOSOBY OSIĄGNIĘCIA CELÓW
1. Metody i formy nauczania
Wybór metody stosowanej podczas prowadzenia zajęć powinien zależeć od
właściwości organizmu i jego funkcji na określonym etapie rozwoju fizycznego dziecka.
Wiek wczesnoszkolny charakteryzuje się na ogół dużą plastycznością aparatu
ruchowego, ale jeszcze stosunkowo słabą koordynacją ruchów. Dzieci w tym wieku są
zdolne do intensywnego wysiłku, lecz krótkotrwałego ruchu. Uwzględniając ten fakt
należy stosować ćwiczenia intensywne o małej częstotliwości i krótkim czasie trwania.
Oczywiście w miarę upływu czasu dzieci zaczynają się interesować efektami
wykonywanych czynności oraz odczuwają zadowolenie z każdego nowego ćwiczenia. To
właśnie nauczyciel jest zobligowany do doboru odpowiednich metod, aby dzieci
uzyskiwały coraz lepsze wyniki.
6
Metody:
A. ZABAWOWO-NAŚLADOWCZA – oparta na wyobrażeniach zdobytych przez
dzieci w toku bezpośredniej obserwacji lub wywołanych przez nauczyciela takich
treści, które nawiązują do przeżyć dzieci. Ruchy dziecka nie muszą dokładnie i ściśle
odwzorowywać podanych treści. Należy umożliwić dzieciom maksimum swobody w
ruchach pobudzając ich fantazję i inicjatywę:
Przykładowe ćwiczenia:
 stać jak żołnierz na warcie,
 idą karły i olbrzymy,
 wykonać koci grzbiet,
 policjant regulujący ruchem ulicznym,
 leci mały i duży ptaszek,
 chodzimy po (gorących, zimnych, ostrych...) kamieniach.
B. BEZPOŚREDNIEJ CELOWOŚCI RUCHU – stanowi ona formę przejściową od
ruchów naśladowczo – zabawowych do zadań wykonywanych ściśle wg polecenia.
Realizuje się ją często z użyciem różnych przyborów. Polegająca na celowym
zestawieniu odpowiednio dobranej pozycji wyjściowej z przemyślanym i
przewidzianym przebiegiem ruchu.
Przykładowe ćwiczenia:
 ustawcie się w parach, na sygnał wszyscy się rozbiegają, na powtórny
sygnał zbiórka w parach,
 ustawcie się według wzrostu,
 usiądźcie skrzyżnie, podrzućcie piłką w górę, wykonajcie klaśnięcie
7
i złapcie piłkę,
 potoczcie piłkę i idźcie za nią na czworakach.
C. ZADANIOWA ŚCISŁA – polegająca na ruchu odwzorowanym z pokazu.
Prowadzący ćwiczenia tą metodą powinien wymagać dużej dokładności. Wykonuje
się je jednakowo na komendę w podanym rytmie
Przykładowe ćwiczenia :
 -klęk podparty, uniesienie lewego ramienia w przód i prawej nogi w tył,
 zwis czynny tyłem na drabince,
 stanie w rozkroku, ręce na karku – skłon tułowia w przód.
D. RUCHOWEJ
EKSPRESJI
TWÓRCZEJ
(METODA
IMPROWIZACJI
RUCHOWEJ) – daje prowadzącemu dużą swobodę wyboru zadań. Ćwiczącym
podaje się wyjaśnienia co mają robić, natomiast w jaki sposób, będzie wynikało
z inwencji twórczej dzieci, ich pomysłowości, fantazji i doświadczeń ruchowych.
Opisywane metody ukierunkowane są na nauczaniu ruchu, doskonaleniu jego
jakości
i zwiększaniu powtórzeń. W celu zwiększenia aktywności ruchowej
podczas ćwiczeń stosuje się również metody intensyfikujące w celu lepszego
wykorzystania czasu na ruch.
Metodami tymi i formami są:
1. METODA STACYJNA - Liczba stacji i stopień trudności zależy od liczebności
grupy, sprawności i wieku ćwiczących. Idealnie jest jeżeli stacji jest tyle samo co
ćwiczących. Praca mięśni powinna być naprzemienna na poszczególnych stacjach
następujących po sobie. Powinny być też ćwiczenia które dadzą odprężenie uczniowi
wprowadzając element rozluźnienia. Zadania na każdym stanowisku powinny być
dokładnie omówione i zademonstrowane.
2. TOR PRZESZKÓD (ŚCIEŻKA ZDROWIA) – Przeszkody, których pokonanie
wymaga od dziecka wysiłku w granicach jego możliwości, muszą być mu znane,
a ćwiczenia już wcześniej opanowane. Pokonanie toru powtarzamy kilka razy.
8
Zestawienie atrakcyjnych układów ćwiczeń za pomocą prostych przyborów oraz
wykorzystania terenu z jego naturalnymi przeszkodami daje ćwiczącym wiele
zadowolenia. Rozwija przy tym sprawność motoryczną i takie cechy jak: zwinność,
szybkość i wytrzymałość.
3. ZADANIA DODATKOWE – To ćwiczenia ruchowe, które stosujemy w
przerwach między ćwiczeniami głównymi. To proste, łatwe, nie wymagające wysiłku
ani dużej koncentracji ćwiczenie.
4. WPROWADZENIE WSPÓŁZAWODNICTWA – Z pewnością uaktywnia do
ćwiczeń, potęguje siły do działania, a przy tym podnosi poziom sprawności.
Współzawodnictwo z pewnością podciąga słabszych i budzi w nich ambicję
dorównania rówieśnikom (oczywiście w granicach ich możliwości). Osiągnięty cel
staje się źródłem zdrowego optymizmu i chęci do dalszego działania. Bardzo ważna
jest praca w zespole, która dla dzieci jest interesująca, atrakcyjna, a ponadto zmusza
do działania na rzecz całego zespołu.
5. RYTM I MUZYKA – To muzyka wprowadza do zajęć ruchowych nastrój
pogody, radości, a jednocześnie ład i dyscyplinę. Często jest ona treścią, która
inspiruje ćwiczących do wyrażania ruchem swoich wrażeń, przeżyć i odczuć. Pod
wpływem muzyki często znikają zahamowania, niepewność i nieśmiałość, a
wytwarza się nastrój aktywnego zainteresowania, atmosfera radości i zadowolenia.
VII. TREŚCI NAUCZANIA
1. Nauka przyjmowania pozycji skorygowanej.
2. Utrwalenie nawyku prawidłowej postawy.
3. Odciążenie kręgosłupa od ucisku osiowego.
kręgosłupa /czynne i bierne, w różnych pozycjach niskich i wysokich/.
4. Ćwiczenia dla przeciwdziałania utraty fleksyjności kręgosłupa
/usztywniania się kręgosłupa w części Th7 – Th12/.
5. Wzmocnienia mięśni osłabionych i rozciągniętych:
 mięśni brzucha,
9
 mięśni prostownika grzbietu odcinka piersiowego,
 mięśni pośladkowych,
 mięśni ściągających łopatki,
 mięśni karku,
 mięśni obręczy barkowej.
6. Ćwiczenia dla pokonania przykurczów:
 redresja abduktorów biodra,
 redresja mięśnia prostego uda i wszystkich zginaczy biodra,
 redresja tkanek po stronie wklęsłej skoliozy lędźwiowej i piersiowej.
7. Nauka zabaw i gier z elementami ćwiczeń korekcyjnych
8. Ćwiczenia oddechowe.
9. Zwiększenie aktywności ruchowej.
VIII. CHARAKTERYSTYKA
BOCZNEGO
SKRZYWIENIA
KRĘGOSŁUPA
Skolioza, zwana bocznym skrzywieniem kręgosłupa, jest wadą polegającą na
wielopłaszczyznowym odchyleniu kręgosłupa od stanu prawidłowego. Odchylenie to
może występować w trzech płaszczyznach :
 czołowej – kręgosłup wygina się w bok: w lewo lub w prawo
 strzałkowej – pogłębia się wygięcie lordotyczne lub kifotyczne
 poprzecznej – następuje rotacja, czyli obrót kręgów i to prowadzi do
powstania garbu
Skolioza powoduje zmiany w układzie ruchu, krążenia, oddechowym. Obniża
sprawność fizyczną i wydolność organizmu, może powodować tez zmiany w niektórych
narządach wewnętrznych, np. serce, płuca.
W zależności od stopnia zaawansowania zmian ortopedzi wyróżniają cztery stadia
skoliozy.
Na zajęciach z gimnastyki korekcyjnej pracuję z dziećmi mającymi postawę
skoliotyczną lub skoliozę .
10
 Postawa skoliotyczna - to wstępne stadium wady, w którym występuje
asymetria barków, łopatek, trójkątów talii- nie dochodzi jeszcze do
skrzywienia bocznego kręgosłupa lub jest ono bardzo małe- jeszcze.
 Skolioza I stopnia - to skrzywienie , którego kąt dochodzi do 30 stopni,
zmiany dotyczą tylko układu mięśniowo- wiązadłowego, nie doszło jeszcze
do zniekształceń kostnych.
Bardziej zaawansowane zmiany skoliotyczne wymagają indywidualnej pracy z
rehabilitantem lub leczenia operacyjnego.
W postępowaniu korekcyjnym należy koniecznie:
 uświadomić dziecku i rodzicom istnienie wady i związanych z nią zagrożeń,
 zwrócić uwagę na warunki środowiska, w którym przebywa dziecko.
 działania korekcyjne moje i rodziców (w domu) muszą dotyczyć likwidacji
przykurczów mięśniowych.
W bocznych skrzywieniach kręgosłupa dochodzi do asymetrii napięć mięśni
przykręgosłupowych, mm jednej strony ulęgają osłabieniu i pozwalają kręgosłupowi na
skrzywienie, a mm strony przeciwnej- przykurczają się i powodują utrwalenie
skrzywienia.
 uczyć dziecko przyjmowania postawy skorygowanej,
 wzmacniać mm posturalne
 kształtować nawyk postawy skorygowanej.
Przyczyny bocznego skrzywienia kręgosłupa:
 asymetria długości kończyn,
 jednostronne płaskostopie,
 jednostronne zwichnięcie biodra,
 niedostosowanie ławki szkolnej do wzrostu dziecka,
 siedzenie na podkurczonej nodze,
 stałe obciążanie jednej ręki,
 nawykowe stanie na jednej nodze,
 spanie na tym samym boku,
 noszenie tornistra na plecach z nie wyregulowanymi paskami,
 obronna pozycja przed bólem,
 jednostronne osłabienie wzroku lub słuchu,
 noszenie młodszego rodzeństwa na jednym ręku,
11
 osłabienie mięśni tułowia.
Skutki:
 zaburzenie symetrii budowy ciała,
 zniekształcenie kręgosłupa i żeber,
 zmniejszenie pojemności życiowej płuc,
 przedwczesne zmiany przeciążeniowe, zwyrodnienia,
 zaburzenia czynności narządów wewnętrznych,
Zalecenia:
 wpajanie dziecku nawyku do pracy nad własnym ciałem (autokorekcja przed
lustrem),
 - przez cały dzień razem z dzieckiem poprawiać postawę,
 - należy zwrócić uwagę, by dziecko jak najczęściej przebywało w postawie
odciążającej kręgosłup od ucisku osiowego (mało stać, dużo leżeć, klęczeć w
podporze, zwisać na rękach i na podudziach.),
 - zwrócenie uwagi na pozycję dziecka podczas wykonywania codziennych
czynności (np. odrabianie lekcji, czytanie, oglądanie telewizji.),
 - łóżko o twardym, nie uginającym się materacu,
 - płaska poduszka,
 - plecak z symetrycznie rozstawionymi paskami,
 - właściwy rozmiar ławki i krzesła.
Sporty wskazane:
 jazda na rowerze,
 pływanie stylem grzbietowym, kraulem, delfinem, (szczególnie na plecach),
 nurkowanie,
 jazda na nartach.
Przeciwwskazania:
 noszenie torby po stronie obniżonego barku,
 skoki,
 przewroty,
 rzuty jedną ręką,
 mostki.
 intensywne i długotrwałe biegi szczególnie po twardym podłożu,
 długotrwałe marsze,
 kołyska na brzuchu.
12
IX. ZAŁOŻENIA OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW PO
ZREALIZOWANIU PROGRAMU
UCZEŃ BIORACY UDZIAŁ W PROGRAMIE:
 Jest świadomy i posiada podstawową wiedzę o przyczynach i powstaniu swojej
wady,
 Zna sens, cel i zasady stosowane podczas ćwiczeń i zabaw korekcyjnych,
 Potrafi określić jak wygląda prawidłowa i nieprawidłowa postawa ciała.
 Ma świadomość potrzeby i sensu swoich działań na rzecz poprawy swojej wady
postawy,
 Umie kontrolować swoją postawę w ciągu całego dnia i w różnych sytuacjach,
respektując zalecenia lekarza i nauczyciela,
 Stosuje podstawowe zasady higieny,
 Potrafi stosować ćwiczenia oddechowe i zna ich cel,
 Wyraża gotowość przeciwdziałania złym nawykom ruchowym (sposób siedzenia,
odrabiania lekcji, oglądania TV itp.),
 Uczestniczy w różnego rodzaju formach aktywności ruchowej, pamiętając i
kontrolując swoją postawę,
 Wyraża gotowość do pokonania własnych słabości i zmęczenia przez
systematyczne uczestnictwo w zajęciach,
 Potrafi respektować i dostosować się do zasad i ustaleń obowiązujących w
zabawach i grach,
13
X.
EWALUACJA PROGRAMU
Z uwagi na specyfikę zajęć trudno jest nauczycielowi prowadzącemu ćwiczenia z
gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej dokonać pomiaru osiągnięć ucznia i zmierzyć
efekty jego pracy. Jedynie częściowo możliwe jest sprawdzenie osiągniętych celów
poprzez:
 okresowe wyniki badań u lekarza ortopedy
 umiejętność podejmowania działań na rzecz własnej korektywy
 systematyczny oraz chętny udział samych dzieci
 wywiady i rozmowy z rodzicami, wsparcie rodziców w podejmowaniu działań
przez uczniów
 podniesienie poziomu wiedzy ucznia
 identyfikacji słabych i mocnych stron
 umiejętność animowania zdrowego stylu życia
14
BIBLIOGRAFIA
1. Kasperczyk T.: Wady postawy ciała, diagnostyka i leczenie. Kraków 1998.
2. Kołodziej J., Kołodziej K., Momola J.: Gimnastyka korekcyjno- kompensacyjna
w szkole. Fosze Rzeszów 1994.
3. Kutzner – Kozińska M., Wlaźnik K.: Gimnastyka korekcyjna dla dzieci 6-10 –
letnich. WSiP Warszawa 1995
4. Malina H.: Wady kończyn dolnych. Postępowanie korekcyjne. Kacper s.c.
Kraków 1996.
5. Owczarek S., Bondarowicz M.: Zabawy i gry ruchowe w gimnastyce korekcyjnej.
WSiP Warszawa 1998.
6. Romanowska A.: Gimnastyka korekcyjno – kompensacyjna. Wyd. Korepetytor
Płock 2000.
7. Sawczyn S., Karniewicz J., Kochanowicz K., Drabik A., Szewc W.: Gimnastyka
korekcyjna w szkole cz. I i II. Wyd. „Sport” Bydgoszcz 1998
8. Zeyland- Malawka E.: Ćwiczenia korekcyjne. AWF Gdańsk 1992.
15