Materiał dźwiękowy - Muzykoteka Szkolna

Materiał dźwiękowy
Scenariusz lekcji dla gimnazjów, odc. 1/7
Materiały:
·
·
·
film z cyklu Muzykoteka szkolna dla uczniów gimnazjum, odcinek 1 pt. Jak usłyszeć dźwięki
prezentacja multimedialna
nagrania następujących utworów:
- J.S. Bach Et in unum deum z Mszy h-moll (lub fragment innego klasycznego dzieła wokalno-instrumentalnego)
- W.A. Mozart Duet Papagena i Papageny z opery Czarodziesjki flet
- S. Prokofiew I Koncert fortepianowy Des-dur, cz. I
- Luciano Berio Sequenza III
- Salvatore Sciarrino L'Orizzonte Luminoso di Aton
- Salvatore Sciarrino Quintettino nr 1
- John Cage Sonata V z cyklu Sonatas and Interludes for Prepared Piano
Przebieg lekcji:
1. Materiał dźwiękowy SLAJD NR 1, 2
·
Zadajemy uczniom szereg pytań dotyczących tworzywa różnego rodzaju dzieł, utworów, przedmiotów:
- Co jest tworzywem literatury (wierszy, powieści itd.)? Odpowiedź: słowa.
- Z czego wykonuje się rzeźby, co jest tworzywem w przypadku dzieł rzeźbiarskich? Odpowiedź: drewno, brąz, mosiądz,
marmur, alabaster, granit, kamień, glina itd.
- Co jest tworzywem dzieł malarskich, obrazów? Odpowiedź: farby (i oczywiście płótno).
- Z czego szyje się ubrania, co jest tworzywem krawiectwa? Odpowiedź: materiał (tkanina, dzianina itd.)
- A co jest tworzywem muzyki? Z czego robi się muzykę? Odpowiedź: z dźwięków. SLAJD NR 3
·
Prosimy uczniów, by przez chwilę zastanowili się nad naturą tych rozmaitych tworzyw – czy mogliby je jakoś
pogrupować, czy dostrzegają jakieś podobieństwa? Wspólnie próbujemy wypracować odpowiedź – podział na dwie
grupy:
- tworzywo ma charakter ciągły, jest jakimś monolitem (kamień, drewno, tkanina), z którego trzeba coś wyciąć, wykroić,
bądź go wymodelować, ulepić (metale, glina)
- tworzywo składa się z dużej liczby elementów (słowa, dźwięki, farby), które trzeba jakoś poukładać, zestawić,
zakomponować. SLAJD NR 4
·
Wyjaśniamy, że gdy mówimy o dźwiękach jako tworzywie muzyki, często posługujemy się określeniem materiał
dźwiękowy, czyli po prostu zbiór dźwięków wykorzystanych w danym utworze SLAJD NR 5. O rozmaitych
sposobach układania dźwięków, zakomponowywania ich, tworzenia z nich struktur – czyli posługiwania się
materiałem dźwiękowym – będziemy mówić niedługo, na razie skupimy się na samych dźwiękach jako tworzywie
muzyki.
o Pytamy uczniów, z jakiego rodzaju dźwięków stworzono tę muzykę – prezentujemy przykład muzyczny
o
o
o
(fragment Mszy h-moll J.S. Bacha). Odpowiedź: z dźwięków wydawanych przez instrumenty (można
spróbować wymienić kilka) i z dźwięków śpiewanych SLAJD NR 6. Pytamy uczniów, czy – ich zdaniem – te
dźwięki były dobrze/prawidłowo zagrane i zaśpiewane. Prawdopodobnie odpowiedzą twierdząco,
zgodzimy się więc z nimi, dodając, że z tego rodzaju dźwięków składa się większość muzyki klasycznej.
Prezentujemy jeszcze dwa przykłady – fragment Czarodziejskiego fletu Mozarta oraz I Koncertu
fortepianowego Prokofiewa.
Pytamy uczniów czy, ich zdaniem, muzykę można tworzyć z dźwięków instrumentalnych lub wokalnych,
które nie są „ładne” – mało dźwięcznych, charczących, zgrzytających, zaszumionych, „źle
zagranych/zaśpiewnych”.Dyskusja. Prezentujemy przykłady muzyczne – fragmenty kompozycji Luciana
Beria, Salvatore Sciarrina i Johna Cage’a (przy okazji ostatniego przykładu wyjaśniamy, że jest to grane na
fortepianie – między jego struny powkładano różne małe przedmioty). Wyjaśniamy, że słuchaliśmy
przykładów utworów z materiałem dźwiękowym uzyskanym za pomocą tzw. rozszerzonych technik
instrumentalnych (lub wokalnych – jak w pierwszym przykładzie), tzn. takich, które wykraczają poza
tradycyjne sposoby grania/śpiewania SLAJD NR 7.
Pytamy następnie uczniów, czy materiałem dźwiękowym przydatnym w komponowaniu muzyki mogą być
dźwięki, które nie mają zupełnie nic wspólnego z jakimikolwiek instrumentami, np. dźwięki otoczenia
(szum wiatru, brzmienie silnika, odkurzacza, plusk wody, odgłos kroków, szczekanie psa itd.). SLAJD NR 8
Dyskusja. Zapowiadamy uczniom, że do tego wątku jeszcze wrócimy.
Pytamy uczniów, czy materiałem dźwiękowym muzyki może być... cisza SLAJD NR 9. Dyskusja.
2. Prezentacja filmu Muzykoteki
3. Dźwięki otoczenia jako materiał dźwiękowy utworu
·
·
Powracamy najpierw do 4’33’’ Cage’a. Pytamy uczniów, co by było, gdyby podczas słuchania tego utworu
faktycznie panowała całkowita cisza (nie docierałyby żadne zewnętrzne odgłosy) – czy bylibyśmy w stanie usłyszeć
ciszę? SLAJD NR 10 Dyskusja. Podsumowanie – człowiek nie może usłyszeć ciszy: nawet gdy odetniemy wszelkie
zewnętrzne źródła dźwięku, będziemy słyszeć „muzykę” własnego ciała – bicie serca, szum lub „dzwonienie” w
uszach.
Proponujemy uczniom powtórzenie zabawy z filmu SLAJD NR 11:
- dajemy im trochę czasu na odnalezienie w klasie ciekawych źródeł dźwięku i poeksperymentowanie z nimi (każdy sam lub
w parach). Jeśli w klasie znajdują się instrumenty muzyczne, pozwalamy ich użyć, ale tylko w sposób niekonwencjonalny;
- prezentacja wynalezionych dźwięków (po kolei);
- pozwalamy uczniom na swobodną improwizację na swych „instrumentach” z zastrzeżeniem, by – tak, jak mówił
kompozytor na filmie – starali się słuchać siebie nawzajem i nie grali wszyscy naraz. Jeśli będzie z tym problem, zaczynamy
„dyrygować, tj. sami wskazujemy, kto ma grać, a kto nie, zachęcamy następnie uczniów, aby któryś z ich przejął tę rolę;
- na koniec pozwalamy zagrać wszystkim naraz (wielkie tutti), ujmując to w prostą formę łukową: zaczynamy bardzo
spokojnie, potem jest coraz głośniej/mocniej i po kulminacji stopniowo całość wyciszamy.
·
Pytamy uczniów: czy to była muzyka? SLAJD NR 12
Anna Pęcherzewska-Hadrych
Załączniki:
1) Prezentacja - do pobrania tutaj