pobierz PDF - znakowanie żywności w kontekście GMO

4
ZAŁOŻENIA DO ZMIANY
USTAWY W CELU
UREGULOWANIA
ZNAKOWANIA PRODUKTÓW
„WOLNE OD GMO”
opinia Kancelarii Juris –
sporządziła: st. pr. Agata Paprocka
zatwierdził: adw. Jan A. Stefanowicz
Znakowanie żywności wolnej od GMO
STR.
52
47. Informacje zawarte
w tekście odnoszą się do
stanu prawnego na dzień
5 maja 2014 roku.
OPINIA ZOSTAŁA PRZYGOTOWANA PRZEZ KANCELARIĘ JURIS DLA
FUNDACJI ZIELONY INSTYTUT W RAMACH PROJEKTU FINANSOWANEGO
PRZEZ GRASSROOTS FOUNDATION47
I.
WPROWADZENIE
1. W Polsce na podstawie Rozporządzenia (WE) nr
1829/2003 w sprawie genetycznie zmodyfikowanej
żywności i paszy dopuszczalne jest wprowadzanie
do obrotu żywności genetycznie zmodyfikowanej,
a więc żywności wyprodukowanej z GMO lub zawierającej GMO. Produkty genetycznie zmodyfikowane muszą być odpowiednio oznaczone na
podstawie Rozporządzenia 1830/2003 Parlamentu
Europejskiego i Rady z dnia 22 września 2003 roku.
Nie dotyczy to jednak środków spożywczych zawierających, składających się lub wyprodukowanych
z GMO w części nie większej niż 0,9% składników
żywności, jak również artykułów żywnościowych
z surowca (produktu) pochodzących od zwierząt
karmionych paszami z roślin genetycznie modyfikowanych.
W polskich przepisach zagadnienie tzw. „GMO”
uregulowane jest przede wszystkim w Ustawie
z dnia 22 czerwca 2001 roku o organizmach genetycznie zmodyfikowanych. Na podstawie tej ustawy
organem właściwym do spraw GMO jest Minister
Środowiska. Na podstawie art. 10 pkt 2) ppkt a)
wydaje on zezwolenia na wprowadzanie do obrotu
produktów GMO. Oprócz tego utworzona została
Komisja do spraw GMO, do zadań której należy
m.in. opiniowanie wniosków w sprawach wydania
zezwolenia na wprowadzanie do obrotu produktów
GMO.
Zgodnie z art. 47 ww. ustawy produkty zawierające
GMO, wprowadzane do obrotu, powinny być właściwie oznakowane. Rozdział 7 ww. ustawy reguluje z tego tytułu zasady odpowiedzialności cywilnej
i karnej.
Obecnie Ministerstwo Środowiska przygotowało
nowy projekt ustawy dotyczący GMO: Prawo o organizmach genetycznie zmodyfikowanych. Jednak
ani w obecnie obowiązującej ustawie dotyczącej
GMO, ani w innych przepisach powszechnie obowiązujących, ani w ww. projekcie ustawy nie ma
uregulowań dotyczących oznaczania produktów
„wolne od GMO”, „bez GMO” etc. Pomimo tego
kilku producentów samodzielnie zaczęło już stosować takie oznaczenia. W związku z powyższym
zachodzi potrzeba uregulowania znakowania w ten
sposób produktów żywnościowych. Powodować to
może szereg niekorzystnych zjawisk dla obrotu, konkurencji i zapewnienia praw konsumentów oraz prowadzić do błędów w ocenie i wyborze produktów.
2. Wprowadzenie oznaczeń produktów spożywczych
„wolne od GMO”, „bez GMO” ma na celu przede
wszystkim zapewnienie konsumentom możliwości
świadomego wyboru między żywnością składającą
się z produktów jedynie naturalnego pochodzenia,
niemodyfikowanych lub pochodzącą od zwierząt
karmionych paszą składającą się z naturalnych, niemodyfikowanych składników, a żywnością, która
może składać się lub być wyprodukowana z GMO
w części nie większej niż 0,9% składników żywności
oraz od artykułów żywnościowych pochodzących
od zwierząt karmionych paszami genetycznie modyfikowanymi. Wprowadzane na rynek produkty
powinny być w pełni, jednoznacznie i odpowiednio
ZAŁOŻENIA DO ZMIANY USTAWY
STR.
53
etykietowane. Żywność oznaczana jako „wolna od
GMO” może być postrzegana jako artykuł o korzystniejszych właściwościach odżywczych czy zdrowotnych niż żywność nieposiadająca takich oznaczeń.
Z drugiej strony wprowadzenie możliwości oznaczenia produktów „wolne od GMO” może być dla
producentów skutecznym sposobem na zwiększenie
udziału w rynku, uwzględniając, iż stosowanie pasz
wolnych od GMO jest droższe, a tym samym wpływa również na cenę produktu.
Brak uregulowań
w tym zakresie może
prowadzić, po pierwsze, do naruszania
obowiązku udzielania
konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji o sprzedawanych produktach,
a tym samym wprowadzania konsumentów w błąd, a z drugiej
strony naruszać zasady uczciwej konkurencji. Konsumenci
powinni mieć zapewnioną możliwość uzyskania niezbędnych
informacji umożliwiających porównanie
nabywanego artykułu
rolno-spożywczego
z innymi artykułami
rolno-spożywczymi
tego samego rodzaju.
Niezbędne jest również zapewnienie właściwej jakości handlowej artykułów, które
miałyby być oznakowane jako „wolne od
GMO”.
Obecna praktyka oznaczania niektórych produktów jako „bez GMO” jest niezgodna z art. 46 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 roku o bezpieczeństwie
żywności i żywienia, gdyż może ona sugerować, iż
sprzedawany produkt spożywczy z takim oznaczeniem posiada szczególne właściwości, a w rzeczywistości wszystkie podobne produkty spożywcze mogą
posiadać takie same właściwości.
W związku z powyższym, niezbędne jest wprowadzenie pewnych ograniczeń dotyczących produktów
opatrzonych takimi oznaczeniami. Aby zapewnić, że
zamieszczane oznaczenia są zgodne z prawdą, konieczne jest wprowadzenie mechanizmu kontroli,
który będzie miał na celu sprawdzanie, czy rzeczywiście skład danego produktu nie zawiera „GMO”
ani nie pochodzi od zwierząt karmionych paszą genetycznie zmodyfikowaną.
Znakowanie żywności wolnej od GMO
STR.
54
II.
OBOWIĄZUJĄCE W POLSCE
REGULACJE PRAWNE DOTYCZĄCE
ZNAKOWANIA ARTYKUŁÓW ROLNO-SPOŻYWCZYCH
Należy wskazać, iż wymóg oznakowania artykułów
rolno-spożywczych wprowadzonych do obrotu wynika z art. 6 ust. 1 Ustawy z dnia 21 grudnia 2000 roku
o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych.
Oznakowanie to powinno zwłaszcza zawierać nazwę,
pod którą artykuł rolno-spożywczy jest wprowadzany
do obrotu oraz inne dane umożliwiające identyfikację
artykułu rolno-spożywczego oraz odróżnienie go od
innych produktów rolno-spożywczych. Ww. ustawa
reguluje m.in. oznakowanie produktów rolno-spożywczych znakiem jakości, gdy produkty takie charakteryzują się specyficznymi cechami jakości handlowej
lub wymaganiami jakości handlowej, w szczególności
w zakresie sposobu produkcji, składu lub właściwości
organoleptycznych. Znak jakości przyznaje minister
właściwy do spraw rynków rolnych, w drodze decyzji,
po zasięgnięciu opinii Głównego Inspektora Jakości
Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych.
Szczegółowe kwestie znakowania środków spożywczych zostały uregulowane w Rozporządzeniu
Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 10 lipca
2007 roku w sprawie znakowania środków spożywczych. Rozporządzenie to reguluje szczegółowy zakres informacji podawanych w oznakowaniu
opakowanych środków spożywczych i środków
spożywczych bez opakowań przeznaczonych bezpośrednio dla konsumenta finalnego lub do zakładów
żywienia zbiorowego oraz sposób znakowania tych
środków spożywczych.
Kolejną ustawą regulującą wymagania i procedury
niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa żywności i żywienia jest Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006
roku o bezpieczeństwie żywności i żywienia. Dział
II ww. ustawy reguluje wymagania zdrowotne oraz
znakowanie żywności. Zgodnie z art. 46 ww. ustawy
oznakowanie środka spożywczego nie może wprowadzać konsumenta w błąd, w szczególności co do
charakterystyki środka spożywczego, w tym jego nazwy, rodzaju, właściwości, składu, ilości, trwałości,
źródła lub miejsca pochodzenia, metod wytwarzania
lub produkcji, przez przypisywanie środkowi spożywczemu działania lub właściwości, których nie
posiada, przez sugerowanie, że środek spożywczy
posiada szczególne właściwości, jeżeli wszystkie podobne środki spożywcze posiadają takie właściwości.
Organami urzędowej kontroli żywności są organy
Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz w przypadku produktów zwierzęcego pochodzenia organy
Inspekcji Weterynaryjnej.
III.
UREGULOWANIA ZNAKOWANIA
PRODUKTÓW „BEZ GMO” W INNYCH
PAŃSTWACH
W regulacjach unijnych nie ma obecnie ujednoliconych przepisów, które dotyczyłyby znakowania żywności jako produktów „wolne od GMO”. W związku
z tym powstaje coraz więcej prywatnych i krajowych
systemów znakowania, różniących się od siebie.
Przykładowo w Austrii i w Niemczech opracowano
logotypy dla produktów wolnych od GMO, natomiast we Francji i Holandii na opakowaniach wskazuje się opisowo, iż produkt jest wyprodukowany
bez GMO. We Włoszech i Słowenii prywatne organizacje opracowały własne kryteria i logotypy dla
produktów wolnych od GMO. Natomiast w Belgii
i Szwecji przepisy zabraniają znakowania produktów
jako „wolne od GMO”. Prywatne systemy kontroli
ZAŁOŻENIA DO ZMIANY USTAWY
STR.
55
produktów i znakowania wprowadziły także sieci
handlowe, np. Carrefour, Auchan, Lidl lub producenci, np. Zott w Niemczech i w Polsce.
Większość modeli znakowania produktów określa wymagania co do produkcji, a monitoringiem i kontrolą
objęte są surowce, a nie produkt gotowy. Natomiast
we Francji bada się gotowe produkty żywnościowe.
W Austrii wymagana jest certyfikacja producenta,
który musi prowadzić system własnej kontroli i podlega obowiązkowemu monitoringowi. W Niemczech
producent musi przedstawić wyniki własnej kontroli
i dokumentację do sprawdzenia przez inspekcję federalną. We Francji producenci kontrolowani są przez
niezależne jednostki i sprawdzani przez urzędy krajowe. W Holandii urzędy krajowe kontrolują producentów na podstawie analizy ryzyka.
Poniżej przedstawiamy skrócony opis wybranych
regulacji zagranicznych.
AUSTRIA
Producent może oznaczać produkt jako wolny od
GMO, jeżeli składniki takiego produktu nie zostały
wytworzone przy użyciu GMO, a w przypadku produktów zwierzęcego pochodzenia, również nie może
być stosowana pasza GMO. Przy produkcji produktów oznaczonych jako „wolne od GMO” nie można
stosować dodatków ani substancji wspomagających,
środków ochrony roślin, nawozów, środków poprawiających właściwość gleby, wegetatywnych materiałów
rozmnożeniowych i mikroorganizmów. Całe gospodarstwo musi być prowadzone zgodnie z zasadami
produkcji wolnej od GMO. Jako wyjątek i przedmiot
akceptacji traktuje się dodatki do żywności, substancje
wspomagające, aromaty i enzymy, jak również aminokwasy i inne mikroskładniki, które mogą być używane,
jeśli można udowodnić, że nie są one dostępne stale
w jakości wolnej od GMO, a ich zastosowanie jest
konieczne i zostało to sprawdzone przez ekspertów.
W przypadku paszy pewne substancje mogą być użyte,
pod warunkiem, że nie są dostępne w jakości wolnej
od GMO i ich zastosowanie jest konieczne z uwagi na
dobrostan zwierząt, wymogi prawne.
NIEMCY
Uregulowane jest oznaczanie produktów znakiem
„ohne Gentechnik” – bez inżynierii genetycznej.
Oznaczenia tego nie można używać, gdy przy produkcji użyto składników lub paszy, które, gdyby były
wprowadzane do obrotu, musiałyby być znakowane
zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1829/2003 lub
nr 1830/2003. Wyjątki są możliwe dla dodatków do
żywności i pasz, substancji wspomagających, aromatów, wody, soli, preparatów mikroorganizmów
i enzymów, witamin i aminokwasów, jeśli muszą
one byś zastosowane i jeśli są niedostępne na rynku w postaci innej niż wyprodukowane z GMO.
Odpowiedzialność za kontrolę żywności i znakowania żywności mają odpowiednie urzędy krajów
federalnych. Poza tym producenci muszą wykazać
się świadectwami z badań w celu sprawdzenia warunków znakowania. System niemiecki wprowadza
również sankcje m.in. za nieprawidłowe znakowanie
i za nieprawidłowe wprowadzanie do obrotu produktów żywnościowych (na podstawie §3a – §7
Ustawy wprowadzającej przepisy Unii Europejskiej:
EGV 1946/2003 (CELEX Nr: 32003R1946),
EGV 178/2002 (CELEX Nr: 32002R0178), EGV
1829/2003 (CELEX Nr: 32003R1829).
FRANCJA
Uregulowane jest oznaczanie produktów „wolne od
GMO” („sans OGM”). Żywność może być zakwalifikowana jako wolna od GMO, gdy jej składniki
nie były modyfikowane genetycznie lub pochodzą
z surowców zawierających poniżej 0,1% GMO, przy
założeniu, że jest to obecność przypadkowa lub technicznie nieunikniona. Dopuszczalne jest stosowanie
substancji wspomagających przetwarzanie, dodatków do żywności lub nośników aromatów: jeśli nie
są dostępne substancje inne niż wyprodukowane
z lub za pomocą GMO. Nie jest dopuszczone znakowanie jako „wolne od GMO” w przypadku, gdy
składniki pochodzą z roślin, których odmiany GMO
nie są w obrocie – na podstawie dekretu Ministra
Gospodarki, Finansów i Przemysłu (2012-128).
Znakowanie żywności wolnej od GMO
STR.
56
IV.
ZAŁOŻENIA
Wprowadzenie Rozdziału 6a do Działu II Ustawy
z dnia 25 sierpnia 2006 roku o bezpieczeństwie żywności i żywienia dotyczącego znakowania produktów
znakiem „wolne od GMO”.
Założenie 1: Normatywne uregulowanie przesłanek niezbędnych do spełnienia w celu umieszczania na produktach żywnościowych oznakowania
„wolne od GMO”.
Uregulowanie przepisu, w hipotezie którego określone będzie kto, kiedy i po spełnieniu jakich warunków
będzie mógł ubiegać się o oznaczenie danego produktu jako „wolne od GMO”.
Założenie to powinno być realizowane przez ścisłe
określenie w ustawie zakresu podmiotowego i przedmiotowego oraz przesłanek, które musi spełnić producent lub wprowadzający produkt do obrotu, aby
mógł umieszczać na produktach oznakowanie „wolne od GMO”. Przesłankami tymi mogą być m.in.:
r status producenta rolno-spożywczego,
r produkcja artykułów żywnościowych na określonych obszarach i warunkach,
r brak stosowania w produkcji żywności składników GMO,
r w przypadku produktów roślinnych brak stosowania przy ich produkcji środków ochrony
roślin, nawozów, środków poprawiających właściwości gleby, wegetatywnego materiału rozmnożeniowego oraz mikroorganizmów,
r w przypadku produktów żywnościowych w całości lub wyprodukowanych ze składników pochodzenia zwierzęcego niedopuszczalność karmienia tychże zwierząt paszami GMO,
r brak stosowania w produkcji substancji dodatkowych i wspomagających przetwarzanie, antybiotyków.
Możliwe jest również w części odesłanie do
Rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 Parlamentu
Europejskiego i Rady z dnia 22 września 2003 roku
w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności
i paszy oraz Rozporządzenia (WE) nr 1830/2003
Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 września
2003 roku dotyczące możliwości śledzenia i etykietowania organizmów zmodyfikowanych genetycznie oraz możliwości śledzenia żywności i produktów paszowych wyprodukowanych z organizmów
zmodyfikowanych genetycznie, przez wskazanie,
iż produkty mogą być oznaczane jako „wolne od
GMO”, jeżeli nie muszą być oznaczane zgodnie
z ww. Rozporządzeniami.
Założenie 2: Wprowadzenie wyjątków, w przypadku których zastosowanie nieznacznej ilości
(śladowych) składników GMO przy produkcji
nie wyklucza oznaczania produktu finalnego znakiem „wolne od GMO”.
Założenie to powinno być realizowane przez uregulowanie przepisu określającego możliwe przypadki,
w których przy produkcji użyto składników genetycznie modyfikowanych, a pomimo tego produkt
finalny będzie mógł być oznaczony jako „wolny od
GMO”. Przykładowo mogą to być:
r produkty medycyny weterynaryjnej,
r dodatki do żywności i substancje wspomagające,
jeśli można udowodnić, że nie są one dostępne
stale w jakości wolnej od GMO oraz ich zastosowanie jest konieczne,
r produkty, których składniki pochodzą z surowców zawierających poniżej 0,1% GMO, przy
założeniu, że jest to obecność przypadkowa lub
technicznie nieunikniona.
Założenie 3: Uregulowanie statusu i postaci znaku „wolne od GMO”.
Produkty, które będą spełniały przesłanki określone w założeniu nr 1, będą mogły być oznaczone na opakowaniach znakiem „wolne od GMO”.
Założenie to powinno być realizowane dzięki
wprowadzeniu przepisu upoważniającego Ministra
Środowiska lub Ministra Rolnictwa w porozumie-
ZAŁOŻENIA DO ZMIANY USTAWY
STR.
57
niu z Ministrem Zdrowia do wydania rozporządzenia, w którym zostanie określony wzór znaku
„wolne od GMO”.
Założenie 4: Wprowadzenie systemu certyfikacji
i kontroli producentów.
Niezbędne jest określenie sposobów certyfikacji,
kontroli i monitoringu, bądź podmiotowo producentów lub także produktów u źródła, w toku produkcji,
u producenta i wprowadzającego do obrotu.
Założenie to będzie zrealizowane dzięki:
1. uregulowaniu przedmiotu kontroli – bądź kontrola spełniania warunków oznaczania „wolne
od GMO” podczas procesu produkcji, a więc
monitoring i kontrola surowców i składników,
bądź kontrola produktów już gotowych lub
wprowadzonych do obrotu,
2. określeniu podmiotów uprawnionych do kontroli:
– zgodnie z ustawą o bezpieczeństwie żywności i żywienia takimi organami są organy
Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz organy Inspekcji Weterynaryjnej w przypadku produktów zwierzęcego pochodzenia;
w przypadku uznania, iż również te organy
są uprawnione do kontrolowania produkcji
produktów wolnych od GMO, wystarczającym, dla realizacji niniejszego założenia,
będzie odpowiednie odesłanie do przepisów
Działu V ustawy o bezpieczeństwie żywności
i żywienia,
– możliwym (oraz rekomendowanym ze
względu na niezbędność stałej kontroli produkcji produktów wolnych od GMO) jest
ustanowienie akredytowanych jednostek
certyfikujących bądź innych organów, które
taką kontrolą będą się zajmowały.
Założenie 5: Wprowadzenie sankcji za znakowanie produktów jako „wolne od GMO” bez spełnienia przesłanek.
Aby zapewnić skuteczność wprowadzanego rozwiązania, a więc umieszczania przez producentów
uprawnionych lub wprowadzających do obrotu na
opakowaniach lub w ofertach produktów rolno-spożywczych oznakowania „wolne od GMO”, konieczne
jest określenie sankcji za używanie bezprawnie takiego oznakowania wobec niespełnienia podmiotowo
lub przedmiotowo wymogów. Założenie to powinno
być realizowane przez dodanie do Działu VIII ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia odpowiednich przepisów karnych, ze zróżnicowaniem
w hipotezach stanów umyślności przy działaniu
w ogóle bez certyfikacji i stanów braku staranności
wobec naruszenia przesłanek stwierdzonych przez
kontrolera.
V.
PRZEWIDYWANE SKUTKI
Proponowany projekt zmian
nie spowoduje żadnych
dodatkowych obciążeń dla
finansów publicznych, natomiast może wpłynąć na
konkurencyjność gospodarki i rozwój przedsiębiorczości. Poza tym wywoła on
pozytywne skutki społeczne w postaci zwiększenia
świadomości społeczeństwa
w zakresie zdrowych nawyków żywieniowych.