LITURGIA KOPTYJSKA

LITURGIA KOPTYJSKA
1. Obrzędy wstępne
Po nałożeniu stroju liturgicznego celebrans wychodzi wraz z asystą z zakrystii, niosąc
związane razem naczynia i przybory liturgiczne: kielich przykryty ręczniczkiem
(puryfikaterzem), dużą patenę (dyskos), łyżeczkę do udzielania Komunii św., gwiazdę (asterysk). Udaje się wraz z asystą przed środkowe wejście do sanktuarium (prezbiterium), gdzie
wszyscy czynią głęboki pokłon, dotykając czołem posadzki. Następnie celebrans wchodzi do
prezbiterium i rozpoczyna modlitwy wstępne. Na zakończenie modlitw kapłan czyni pokłon,
składa ręce na piersi i całuje ołtarz.
2. Liturgia ofiarowania
Diakon trzyma kosz z chlebem ofiarnym. W zależności od ilości wiernych obecnych na
liturgii kapłan wybiera kilka placków (chlebów). Jeden z nich przeznaczony jest do konsekracji, a inne jako chleby błogosławione będą rozdawane po Komunii św. uczestnikom liturgii
do spożycia lub zostaną zabrane przez nich do domów. Celebrans oczyszcza chleb przeznaczony do konsekracji, zwany Barankiem, z okruszyn, palec skrapia kilkoma kroplami wina
i czyni na nim znak krzyża. To samo czyni z pozostałymi chlebami. Następnie trzykrotnie
obmywa ręce.
Po obmyciu, wyciera ręce, bierze hostię ofiarną (chleb przeznaczony do konsekracji),
kładzie ją na lewej dłoni i wspomina imiennie tych, którzy prosili go o modlitwę, tych, którzy
przygotowali dary ofiarne, oraz chorych, podróżujących, potrzebujących pomocy i zmarłych.
Po czym następuje procesja z Hostią ofiarną, która obchodzi ołtarz naokoło jeden raz. Na czele tej procesji idą ministranci z płonącymi świecami, za nimi celebrans z Hostią na wysokości
czoła, owiniętą ręczniczkiem i welonem. Za celebransem idzie diakon, który na wysokości
czoła trzyma owinięty ręczniczkiem kielich. W czasie procesji kapłan wymienia intencje,
w jakich będzie sprawowana Eucharystia. Po procesji diakon staje z winem obok kapłana,
który trzyma Hostię (Baranka) i błogosławi trzykrotnie dary ofiarne.
Następnie kapłan przykrywa teraz welonem Hostię, rozkłada ręce i trzymając krzyż
w prawej ręce, odmawia długą modlitwę dziękczynną, której tekst jest identyczny z modlitwą
dziękczynną wieczornej ofiary kadzidła. Po dziękczynieniu następuje modlitwa ofiarowania,
skierowana do Jezusa Chrystusa, która ma charakter epiklezy, czyli wezwania Ducha Świętego.
Celebrans nakrywa teraz jednym welonem dyskos, na którym znajduje się Hostia, i drugim welonem kielich. Następnie wraz z diakonem przykrywa dary ofiarne i cały ołtarz nakryciem, które ma znaczenie symboliczne – przypomina kamień, który zamykał wejście do grobu
Chrystusa. Na tym nakryciu kładzie się jeszcze w trójkąt złożony ręczniczek, który symbolizuje pieczęć na grobie Chrystusa. Potem celebrans całuje ołtarz, czyni pokłon w i dziękuje
Bogu za to, że może sprawować tę służbę. Potem błogosławi diakona, obydwa całują ołtarz
i opuszczają prezbiterium. Kapłan wraz z całą asystą staje przed wejściem do sanktuarium,
wszyscy pochylają się i następuje absolucja.
3. Liturgia słowa
3.1. Uroczyste kadzenie
Liturgię słowa rozpoczyna uroczyste kadzenie. Celebrans wraz z asystą wchodzi do sank-
2
tuarium i wszyscy czynią trzy głębokie pokłony (metanie). Diakon podaje celebransowi kadzielnicę, który okadza ołtarz i wiernych. Jest to tzw. „kadzenie pawłowe”, ponieważ bezpośrednio po nim następuje czytanie listu św. Pawła. Kapłan obchodzi ołtarz naokoło. Towarzyszy mu diakon z krzyżem, który podczas kadzenia staje naprzeciw kapłana. Z kolei, odmawiane są cicho, modlitwy o pokój, za ojców i zgromadzenie. W tym czasie lud śpiewa odpowiednie pieśni.
3.2. Czytania i Trisagion
Liturgia przewiduje sześć czytań:
(1) z listów św. Pawła;
(2) z listów katolickich;
(3) z Dziejów Apostolskich;
(4) synaksarion dnia;
(5) proklamacja Ewangelii.
W praktyce czyta się tylko jeden fragment z literatury epistolarnej Nowego Testamentu
lub z Dziejów Apostolskich oraz Ewangelię. Lektor czyta z księgi czytań zwanej katameros,
z pulpitu przed ikonostasem, zwrócony twarzą do wiernych. Zwykle czyta się w kilku językach: naprzód w języku koptyjskim, potem arabskim i ewentualnie jeszcze w języku kraju, w
którym sprawowana jest liturgia.
Po czytaniach wszyscy wstają i śpiewa się Trisagion: Święty Boże, święty mocny, święty
nieśmiertelny. Po Trisagionie kapłan błogosławi wiernych: „Pokój wszystkim”.
3.3. Intronizacja i proklamacja Ewangelii i modlitwy wstawiennicze
Punktem kulminacyjnym liturgii słowa jest proklamacja Ewangelii w języku arabskim.
Celebrans odmawia modlitwę przed Ewangelią, a lektor recytuje psalm z Alleluja. Potem kapłan poprzedzany przez ministrantów z zapalonymi świecami udaje się z prezbiterium do pulpitu i błogosławi wiernych księgą Ewangelii. Po proklamacji Ewangelii kapłan błogosławi
wiernych i następują modlitwy wstawiennicze.
4. Liturgia ofiary (liturgia wiernych)
Liturgię ofiary, czyli wiernych, rozpoczynają modlitwy wiernych, po których następuje
recytacja wyznania wiary, akt pojednania, modlitwa eucharystyczna (anafora) i obrzędy Komunii św., a kończy ją krótki obrzęd błogosławieństwa i rozesłania wiernych.
4.1. Modlitwy wiernych
Kapłan kładzie ręce na ołtarzu i w formie dialogu z diakonem i ludem odmawia trzy dłuższe modlitwy: o pokój, za ojców i za zgromadzenie.
4.2. Wyznanie wiary
Wyznanie wiary recytuje lud. W tym czasie, gdy lud recytuje Credo, celebrans przechodzi
na lewą stronę ołtarza i umywa ręce. Po umyciu rąk staje w środkowych drzwiach ikonostasu
i strzepuje przed zgromadzeniem krople wody z rąk. Gest ten symbolizuje ostrzeżenie, że do
Eucharystii można się tylko wówczas zbliżyć, gdy się jest godnym.
4.3. Obrzęd pojednania
Celem tego obrzędu jest pojednanie człowieka z Bogiem i obecnych na zgromadzeniu liturgicznym pomiędzy sobą. Podstawą pojednania jest zbawcza ofiara Jezusa Chrystusa na
krzyżu, Jego osobisty przykład i nauczanie. Kapłan zdejmuje welon z darów ofiarnych, trzyma go wysoko obydwoma rękami i odmawia odpowiednie modlitwy, a wierni przekazują
sobie wzajemnie znak pokoju. W tym czasie śpiewa się pieśń ku czci Bogurodzicy.
3
4.4. Anafora (modlitwa eucharystyczna)
Kościół Koptyjski ma trzy anafory, lecz najczęściej jest używana anafora św. Bazylego
Wielkiego. Tekst koptyjskiej Anafory św. Bazylego zbliżony jest do tekstu greckiego, którym
posługuje się liturgia bizantyjska, lecz jest trochę krótszy i w wielu miejscach rożni się od
tekstu greckiego. Anafora św. Bazylego zawiera następujące elementy: modlitwę dziękczynną
(prefację), modlitwę po prefacji wraz z relacją z Ostatniej Wieczerzy, anamnezę, epiklezę,
modlitwy, wspomnienia świętych i zmarłych, doksologię i błogosławieństwo.
Podczas modlitwy po prefacji kapłan wskazuje dary ofiarne, odkłada welon, który trzymał, bierze kadzielnicę, okadza swoje ręce, następnie bierze Hostię i wino. Potem zdejmuje
welon z dyskosu, bierze chleb (Hostię) w swoje ręce, całuje go i kładzie na ołtarzu. W tym
czasie ministranci ustawiają na ołtarzu zapalone świece. Następnie kapłan kładzie chleb na
lewą rękę i przykrywa go prawą, wznosi oczy ku niebu, ostrożnie przełamuje Hostię na trzy
części, ale ich nie odłącza od całości.
Po anamnezie następuje epikleza, podczas której kapłan wraz z asystą klęka i z rozłożonym rękami odmawia modlitwę epiklezy. Po modlitwie celebrans klęcząc błogosławi trzykrotnie Chleb na dyskosie.
Po epiklezie odmawia się modlitwy: o pokój, za miejsce sprawowania liturgii i jego okolice, o napełnienie rzek wodami, za zasiewy i wzrost roślinności, za dobre plony i za tych,
którzy przynieśli dary. Oryginalna jest tylko pierwsza modlitwa o pokój. Modlitwy za miejsce
sprawowania liturgii i jego okolice, o napełnienie rzek wodami, za zasiewy i wzrost roślinności, za dobre plony są powtórzeniem modlitw z obrzędów wieczornej ofiary kadzidła, a modlitwa za tych, którzy ofiarowali swoje dary – powtórzeniem modlitwy z obrzędów porannej
ofiary kadzidła.
Anafora kończy się doksologią i błogosławieństwem celebransa. Kapłan lewą ręką wskazuje święte Dary, w prawej trzyma welon dyskosu i krzyż, zwraca się do wiernych i błogosławi ich, po czym odkłada welon i krzyż. Po czym całuje welon dyskosu, następnie trzymając w rękach obydwa welony, odmawia modlitwę za żywych i zmarłych o pokój i osiągnięcie
nieba. Następnie odkłada welony i krzyżuje obie ręce na piersi.
4.5. Obrzędy Komunii św.
Obrzędy Komunii św. składają się z wielu elementów, jak: modlitwa dziękczynna za
ucztę eucharystyczną i prośba o godne przyjęcie Komunii św., przełamanie Hostii, Ojcze
nasz, dwie modlitwy – pokłonu i odpuszczenia grzechów, podniesienie, zmieszanie świętych
Postaci i wyznanie wiary, modlitwy przed Komunią św., Komunia św. celebransa i wiernych
oraz dziękczynienie po Komunii św.
Po przełamaniu Chleba wierni odmawiają modlitwę Ojcze nasz, a kapłan cicho modlitwę,
która jest parafrazą i rozwinięciem modlitwy Pańskiej. Na podniesienie kapłan zdejmuje welon z kielicha, prawą rękę bierze Hostię, trzyma ją nad kielichem, pochyla głowę i mówi:
„Święte dla świętych” (podobnie jak w liturgii bizantyjskiej). Wierni pochylają się, a kapłan
Hostią czyni znak krzyża nad kielichem, dotyka nią Przenajświętszej Krwi i czyni Hostią
znak krzyża nad Chlebem na dyskosie.
Po podniesieniu następuje zmieszanie Świętych Postaci. Kapłan wpuszcza cząstkę Hostii
do kielicha, a wierni głęboko się pochylają. W tym czasie diakon trzyma w prawej ręce krzyż,
w lewej zapaloną świecę i jednocześnie obydwoma rękami na wysokości twarzy zwinięty
welon. Welon symbolizuje Cherubinów i Serafinów, którzy zakrywają swoje oczy przed obliczem Boga i Jego chwałą. Kapłan po zmieszaniu Świętych Postaci bierze dyskos i podnosi go
na wysokość piersi.
Po Komunii św. celebrans puryfikuje naczynia liturgiczne: patenę (dyskos), kielich,
gwiazdę i łyżeczkę, następnie odmawia modlitwę dziękczynną po Komunii św.
4
4.6. Błogosławieństwo i rozesłanie wiernych
Kapłan staje z krzyżem w środkowych drzwiach ikonostasu i z rozłożonymi rękami odmawia modlitwę błogosławieństwa Boże, zbaw lud Twój i błogosław dziedzictwo Twoje.
Wierni wznoszą ręce i odmawiają Ojcze nasz. Po czym kapłan błogosławi i rozsyła zgromadzenie liturgiczne.