docUwarunkowania Programu - Program dla Odry – 2006
download 
Reklamacja Transkrypt
Uwarunkowania Programu - Program dla Odry – 2006
4 UWARUNKOWANIA PROGRAMU 4.1 UWARUNKOWANIA POLITYCZNE 4.1.1 Integracja z Unią Europejską 4.1.1.1 Unia Europejska Unia Europejska jest nowym typem związku między państwami. Głównym jej zadaniem jest organizacja współpracy między krajami członkowskimi i między ich mieszkańcami. Do najważniejszych celów Unii należą zapewnienie bezpieczeństwa, postępu gospodarczego i społecznego oraz ochrona wolności praw i interesów obywateli. Formalnym początkiem jej tworzenia można uznać podpisanie w Paryżu w roku 1951 Traktatu o powołaniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, przy czym Traktat o Unii Europejskiej, podpisany w Masstricht w 1992r wszedł w życie w roku 1993. Obecnie tworzy ją 15 państw europejskich. Zgodnie z traktatami założycielskimi, organami Wspólnot Europejskich są: Rada Europejska (wytyczająca strategiczne cele rozwoju Unii), Rada Unii Europejskiej (stanowiąca prawo unijne oraz koordynująca politykę wewnętrzną i zagraniczną ), Komisja Europejska (która posiada kompetencje inicjatywy ustawodawczej, reprezentacji interesów i koordynacji działań Wspólnot, kontroli stosowania prawa wspólnotowego oraz realizacji postanowień zawartych w traktatach i aktach prawnych przyjętych przez Wspólnoty), Parlament Europejski (uczestniczący w procesie decyzyjnym uchwalający budżet, podejmujący decyzje w sprawie przyjmowania nowych członków oraz zatwierdzający układy stowarzyszeniowe, kontrolujący prace Komisji Europejskiej), Trybunał Sprawiedliwości (zapewniający przestrzeganie prawa), Trybunał Obrachunkowy (sprawujący kontrolę nad dochodami i wydatkami), Komitet Ekonomiczno-Społeczny (wypracowujący stanowiska w sprawach gospodarczych i społecznych) oraz Komitet Regionów (który jest organem doradczym, z którym Rada Unii i Komisja Europejska konsultują się w sprawach regionalnych i lokalnych) jak również Komitet Stałych Przedstawicieli (który odpowiada za przygotowanie prac Rady Unii Europejskiej). W 1989 r Polska i Wspólnoty Europejskie podpisały umowę w sprawie handlu i współprac gospodarczej, w 1991 podpisano natomiast umowę o stowarzyszeniu Polski ze Wspólnotami Europejskimi oraz ich państwami członkowskimi (Układ Europejski). 9 maja 1993 r Polska uzyskała status partnera stowarzyszonego. W czerwcu 1993 na posiedzeniu Rady Europejskiej w Kopenhadze określone zostały polityczne i ekonomiczne kryteria przystąpienia krajów Europy Środkowej i Wschodniej do Unii Europejskiej. W kwietniu 1994 r Polska złożyła oficjalny wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej. Tego samego roku w grudniu Rada Europejska przyjęła postanowienia dotyczące strategii przedczłonkowskiej dla krajów stowarzyszonych z Europy Środkowej i Wschodniej. W 1997 Rada Ministrów RP przyjęła i przekazała do Sejmu Narodową Strategię Integracji, w której założono rozpoczęcie negocjacji członkowskich w roku 1998. Tego samego roku Komisja Europejska w Agendzie 2000 ogłosiła pozytywną opinię na temat wniosku Polski o członkostwo w Unii Europejskiej. W marcu 1998 r. rozpoczęły się negocjacje o członkostwo Polski w Unii. Podstawą współpracy pomiędzy Polską a Unią Europejską jest Umowa o stowarzyszeniu Polski ze Wspólnotami Europejskimi oraz ich państwami członkowskimi. Stwierdza się w niej, że końcowym celem jest członkostwo Polski we Wspólnocie. Proces dostosowywania do stawianych wymogów obejmuje wiele dziedzin życia ekonomicznego, takich jak swobodny przepływ osób, usług, towarów i kapitału, polityki ekonomiczne: konkurencji, społeczna, regionalna, ochrony środowiska i rolna, oraz takie zagadnienia jak nauka i technika, edukacja i kształcenie, energetyka, 4.31 transport, łączność, usługi finansowe, turystyka i przedsiębiorstwa. Integracja wiąże się również z przyjmowaniem dorobku prawnego Unii (acquis communautaire). Obecnie realizowany jest kolejny etap negocjacji w sprawie członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Dotyczą one wypracowania wspólnego stanowiska w sprawie dostosowania Polskiego prawa do przepisów unijnych w określonych obszarach. Podstawowymi dokumentami odnoszącymi się do procesu integracji europejskiej są Partnerstwo dla Członkostwa, Narodowy Program Przygotowań do Członkostwa, Wstępny Narodowy Plan Rozwoju oraz stanowiska negocjacyjne. Podstawowym celem jest uzyskanie zmniejszenia dysproporcji społeczno-gospodarczych, zarówno w zakresie poszczególnych dziedzin gospodarki (rolnictwo, obszary wiejskie, rybołówstwo, rynek pracy i edukacja, transport, ochrona środowiska) jak i w układzie regionalnym (polityka regionalna) . Polska dla zmniejszenia dystansu rozwojowego w stosunku do państw Unii Europejskiej musi w perspektywie nadchodzących kilku lat prowadzić zarówno odpowiednią politykę makroekonomiczną, kontynuować unowocześnianie i dostosowywanie dorobku prawnego jak i realizować aktywną politykę inwestycyjną koncentrującą się na najbardziej prorozwojowych dziedzinach gospodarki. W układzie funkcjonalnym główne osie rozwojowe Polski sklasyfikować można w oparciu o zasady przygotowania strategii rozwoju dla regionów objętych celem 1 polityki strukturalnej Unii Europejskiej. Sformułowano sześć zasadniczych osi rozwoju społeczno gospodarczego Polski: 1. poprawa konkurencyjności gospodarki dopasowanie sektora przemysłu i usług poprzez modernizację i strukturalne 2. przekształcenia strukturalne w rolnictwie i rybołówstwie oraz rozwój obszarów wiejskich 3. integracja gospodarki transportowych polskiej poprzez modernizację i rozbudowę sieci 4. tworzenie warunków trwałego, zrównoważonego rozwoju poprzez modernizację i rozwój infrastruktury ochrony środowiska 5. rozwój zasobów ludzkich i zatrudnienia 6. wzmocnienie potencjału rozwojowego regionów i przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów. Główne kierunki inwestycji publicznych, przy zachowaniu zasady zrównoważonego rozwoju, powinny ogniskować się na cele objęte działaniem programów finansowych środków przedakcesyjnych, a w dłuższej perspektywie Funduszy Strukturalnych. 4.1.1.2 Instrumenty polityki strukturalnej Unii Europejskiej Podstawowym instrumentem realizowanej przez Unię Europejską polityki spójności ekonomicznej i społecznej są Fundusze Strukturalne. W wyniku przygotowywania państw Unii do utworzenia jednolitego rynku europejskiego oraz unii monetarnej polityka strukturalna nabrała szczególnego znaczenia. Obecnie w Unii Europejskiej działają następujące Fundusze Strukturalne: 4.32 • ERDF (European Regional Development Fund) powstały w 1975, którego zadaniem jest zmniejszanie dysproporcji w poziomie rozwojów regionów należących do Unii. W szczególności fundusz ten udziela wsparcia instytucjom produkcyjnym, rozwojowi infrastruktury, lokalnym inicjatywom rozwojowym oraz małym i średnim przedsiębiorstwom • ESF (European Social Fund) utworzony na mocy Traktatów Rzymskich w 1958r., którego zadaniem jest finansowanie zwalczania bezrobocia, rozwoju zatrudnienia, szkoleń zawodowych oraz propagowanie zasad równych szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy • EAGGF (European Agriculture Guidance and Guarantee Fund) utworzony na mocy Traktatów Rzymskich w 1958r, którego zadaniem jest transformacja struktury rolnictwa oraz rozwój obszarów wiejskich • FIFG (Financial Instrument for Fisheries Guidance) powstały w 1993r jako fundusz uzupełniający dla potrzeb rybołówstwa. Inny instrument to Fundusz Spójności (Cohesion Fund) utworzony na mocy Traktatu z Maastricht (ratyfikowanego w 1993) dla czterech państw członkowskich, których produkt krajowy brutto na jednego mieszkańca wynosi mniej niż 90% średniego poziomu dla całej Unii (Grecja, Portugalia, Irlandia, Hiszpania). Fundusz ten, mimo, że nie jest zaliczony do Funduszy Strukturalnych, działa na zbliżonych do nich zasadach. Wprowadzając wspólny rynek i unię monetarną kraje członkowskie Unii określiły cele, jakim ma służyć polityka strukturalna i przeznaczone na nią środki finansowe: Cel 1: Promocja rozwoju rozwiniętych i dostosowania strukturalnego regionów słabiej Cel 2: Restrukturyzacja regionów, w których następuje upadek przemysłu Cel 3: Zwalczanie długotrwałego bezrobocia oraz umożliwienie ludziom młodym startu zawodowego Cel 4: Umożliwienie pracownikom adaptacji do zmian w systemach produkcji Cel 5a i b: Dostosowanie struktur rolnych oraz rozwój i zmiany strukturalne obszarów wiejskich Cel 6: Promocja rozwoju w regionach o małej gęstości zaludnienia Cele te obowiązywały do 1999 roku. Postępująca integracja jednolitego rynku wewnętrznego oraz przewidywane poszerzenie Unii o nowe państwa członkowskie spowodowały rozpoczęcie prac nad reformą polityki Unii. Reforma ma zmierzać ku większej koncentracji środków, skierowania ich na mniejszą liczbę priorytetów oraz ograniczenie dostępu. Położono też nacisk na podniesienie efektywności wydatkowania środków oraz usprawnienie procesów ewaluacyjnych i kontrolnych. Elementy wprowadzanej reformy polityki strukturalnej Unii zostały zawarte w dokumencie zatytułowanym "Agenda 2000" przygotowanym przez Komisję Europejską. Na kolejny okres programowania polityki strukturalnej (lata 2000-2006) ograniczono listę celów polityki strukturalnej do trzech. Podstawowym pozostał w dalszym ciągu cel 1, a regiony klasyfikowane jako zacofane w rozwoju społeczno-ekonomicznym (produkt krajowy brutto na jednego mieszkańca wynosi dla regionu mniej niż 75% średniego poziomu dla całej Unii) mają być obszarem koncentracji środków Funduszy Strukturalnych. W ramach tego celu planowane jest również zastosowanie rozwiązań stosowanych dla dawnego celu 6. W latach 2000-2006 prawie 70% środków finansowych Funduszy 4.33 Strukturalnych kierowane będzie na realizację tego celu. Nowy cel 2 w przybliżeniu realizuje dawne cele 2 i 5 i dotyczy zmian w sferze przemysłu, usług, rybołówstwa oraz obszarów wiejskich. Nowy cel 3, który zorientowany jest również horyzontalnie koncentruje się na działaniach dotyczących modernizacji rynków pracy. Na obszarach problemowych tych trzech celów funkcjonować w dalszym ciągu będą wymienione Fundusze Strukturalne, przy czym w odniesieniu do każdego z celów przyjęto zasadę, że dany region będzie miał prawo do realizacji tylko jednego programu. Pomimo założenia tymczasowości funkcjonowania Funduszu Spójności, w dalszym ciągu będzie on funkcjonował, przy czym koncentrować się będzie na działaniach z zakresu rozwoju transeuropejskich sieci transportowych oraz na ochronie środowiska. Agenda 2000 wprowadziła także istotną zmianę w odniesieniu do Inicjatyw Wspólnotowych. Wraz z ograniczeniem liczby z 13 do 4 ograniczono środki przeznaczone na Inicjatywy Wspólnotowe do poziomu 5% budżetu Funduszy Strukturalnych. Działania w tym zakresie dotyczyć mają współpracy transgranicznej w aspekcie przygranicznym i regionalnym (INTERREG), wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich (LEADER), doskonalenia jakości zasobów ludzkich (EQUAL) i gospodarczo-społecznej odnowy miast i podupadłych terenów miejskich (URBAN). W poziomie cen roku 1999 w okresie lat 2000-2006 planowane było wydatkowanie w ramach Funduszy Strukturalnych 183 564 milionów EUR, a w ramach Funduszu Spójności dodatkowo 15 385 milionów EUR Realizacja programów w ramach Funduszy Strukturalnych opiera się na czterech podstawowych zasadach: 1. ZASADA KONCENTRACJI określa, że interwencja Funduszy powinna być skoncentrowana na ograniczonej liczbie precyzyjnie określonych celów polityki strukturalnej Unii Europejskiej 2. ZASADA PROGRAMOWANIA nakazuje podejmować decyzje na podstawie opracowanych wieloletnich programów rozwoju i innych dokumentów planistycznych obejmujących informacje niezbędne dla sprawnego i efektywnego osiągania zamierzonych celów. 3. ZASADA DODATKOWOŚCI informująca, że środki przekazywane przez Komisję Europejską z Funduszy są tylko uzupełnieniem środków zgromadzonych na realizację danego programu lub projektu przez władze krajowe, regionalne czy lokalne lub sektor pozarządowy 4. ZASADA PARTNERSTWA określa ścisłą współpracę pomiędzy Komisją Europejską, a odpowiednimi władzami na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym w każdym państwie członkowskim, od etapu przygotowawczego, aż po etap realizacji działań 5. ZASADA POMOCNICZOŚCI polega na tym, że władze wyższego szczebla nie powinny i nie mogą podejmować działań w żadnych sprawach, w których możliwe jest osiągnięcie celu na niższym szczeblu. Ogranicza ona pole działania Unii tylko do dziedzin, które traktatowo zastrzeżone są do jej wyłącznej kompetencji. Wybór projektów, które mają być finansowane i nadzór nad ich realizacją pozostaje w gestii władz krajowych odpowiedniego szczebla. 4.1.1.3 Pomoc Unii Europejskiej dla państw stowarzyszonych Instrumenty polityki strukturalnej Unii Europejskiej dotyczą jej członków. W tracie spotkania 7 najbogatszych państw świata (szczyt G-7) w 1989 roku podjęto jednak decyzję o udzieleniu pomocy dla reform w krajach Europy Środkowej, a koordynatorem tej pomocy została Komisja Europejska. Program pomocowy o charakterze bezzwrotnej 4.34 pomocy finansowej na mocy decyzji Rady Unii Europejskiej rozpoczął działalność w 1990r. Początkowo program Phare (Poland and Hungary Action for Restructuring of Economies) dotyczył tylko dwóch, później rozszerzono go dla obszaru 11 państw środkowoeuropejskich. Zasadniczym celem programu była pomoc w restrukturyzacji gospodarki i systemu politycznego i był on podstawowym instrumentem pomocy Unii Europejskiej w dążeniu do członkostwa w Unii przez kraje kandydackie. Priorytetowymi dziedzinami były : • reforma instytucji publicznych i administracji • dostosowanie prawodawstwa państw do norm i standardów Unii Europejskiej • restrukturyzacja przedsiębiorstw państwowych i rolnictwa • rozwój sektora prywatnego • restrukturyzacja energetyki, transportu i telekomunikacji • ochrona środowiska i bezpieczeństwo korzystania z energii atomowej Program Phare, jako wydzielona część budżetu Unii Europejskiej jest administrowany przez Komisję Europejską. Część środków na mocy memorandów finansowych jest przekazywana bezpośrednio do krajów- beneficjantów i jest zarządzana przez administracje tych krajów. Pozostała część jest pod bezpośrednim zarządem Komisji Europejskiej w postaci tzw. Phare Multi- country oraz tzw. Programów Horyzontalnych, przeznaczonych dla wszystkich państw uczestniczących w programie. Programy wielonarodowe i horyzontalne ustanawiane były na kilka lat, programy narodowe są określane w ramach jednej linii budżetowej (na dany rok), a ich realizacja trwa 3-4 lat. Pomimo częściowego zdecentralizowania zarządzania programem, większość decyzji wymaga zatwierdzenia przez Komisję Europejską. W działalności funduszu Phare można wydzielić kilka faz. W początkowych trzech latach funkcjonowania była to przede wszystkim pomoc humanitarna. Po przejściu okresu przełomowego pomoc została ukierunkowana na reformę gospodarki, przy czym głównie była to pomoc techniczna (doradcza i szkoleniowa). Eksperci z państw Unii przekazywali niezbędną wiedzę i organizowali szkolenia dla urzędników i przedsiębiorców. Od roku 1994 wielkość pomocy kierowanej w postaci doradztwa i szkoleń została ograniczona, a pomoc zaczęła głównie służyć finansowaniu inwestycji w określonych sektorach gospodarki. Od 1998 r pomoc podporządkowana jest potrzebom przygotowań do integracji europejskiej. Procedura projektowania i akceptacji programu Phare była złożona. Budżet programu, jako część całego budżetu Unii Europejskiej jest ustalany przez Parlament i Radę Unii Europejskiej. Wykonawcą polityki budżetowej jest Komisja Europejska. W porozumieniu z państwami członkowskimi Unii, zebranymi w komitecie sterującym Phare, decydowała ona jaka suma pieniędzy przypadnie na każdy z krajów będących beneficjantem programu. Dopiero wówczas rządy państw – beneficjantów uzgadniały z Komisją cele i dziedziny, w których wykorzystają przyznane środki. Efektem tych działań był Program Indykatywny. Do roku 1995 Programy Indykatywne ustalane były na rok bieżący. Aby skrócić procedury, Rada Europejska na szczycie w Essen (1994) postanowiła wprowadzić Wieloletnie Programy Indykatywne. W tym dokumencie definiowano podstawowe cele związane z realizacją strategii przedakcesyjnej, na które kierowane mogły być środki finansowe. Ponieważ postanowiono, że zasadne będzie skupienie pomocy UE na tych obszarach gospodarki i systemu prawnego, które stanowią przeszkodę do pełnego członkostwa w Unii, program ten stał się jednym z elementów realizacji strategii przedakcesyjnej. Po ustaleniu priorytetów rozdysponowania pomocy, ustalone zostały konkretne propozycje w formie projektów w ramach określonych 4.35 programów. Stanowiły one dopełnienie Wieloletniego Programu Indykatywnego. Wszystkie propozycje rozpatrywał następnie Komitet Sterujący Phare w Brukseli i przedkładał swoją rekomendację Komisji Europejskiej. Etap końcowy programowania stanowiły memoranda finansowe podpisywane pomiędzy Komisją Europejską, a krajami korzystającymi z pomocy. Memorandum finansowe inicjowało proces związany z dystrybucją środków. Po przygotowaniu Programu Prac przez jednostkę (PMU) wyznaczoną do realizacji określonego programu i jego zaakceptowaniu następował wybór jednostek, które zajmowałyby się realizacją konkretnego projektu (kontraktorów). PMU było zobowiązane do wyboru konktraktora w określonym terminie, a w przeciągu krótkiego odstępu czasu upływał termin wydatkowania środków finansowych i rozliczenia się z realizacji programu z Komisją Europejską. Proces dystrybucji środków w ramach Phare był długotrwały i uzależniony od charakteru poszczególnych programów. Po podpisaniu memorandum finansowego możliwe było dopiero przystępowanie do wstępnej realizacji programów i przygotowywanie do realizacji każdego z programów sektorowych. Kolejnym krokiem była organizacja przetargów i innych czynności technicznych związanych z ich obsługą. Procedury te trwały nawet do roku. Dopiero wówczas można było spożytkować fundusze pomocowe. Komisja Europejska zastrzegła sobie prawo do bezpośredniej kontroli zgodności wydatkowania środków finansowych z zapisami memorandum finansowego. Całość działań trwała do 3 lat, a dodatkowo memoranda finansowe podpisywano dopiero pod koniec roku budżetowego, na który było planowane wydatkowanie funduszy w nich przewidzianych. Przeprowadzona w 1997r. kontrola Trybunału Obrachunkowego wykazała, że system ten obarczony jest wadami i jest nieskuteczny. Zarzut popełnienia nadużyć oraz małej skuteczności postawiono zarówno Komisji Europejskiej jak i krajom objętym pomocą. Negatywnie oceniono istnienie dużej liczby małych programów o niewielkiej skali oddziaływania, a dużych kosztach administrowania, praktykę przedłużania czasu realizacji programów, duże opóźnienia realizacyjne wynikające ze stosowanych procedur uruchamiania środków oraz pokrywanie przez Komisję Europejską kosztów operacyjnych poszczególnych programów. W grudniu 1997r. na szczycie w Luksemburgu Unia Europejska podjęła decyzję o zaproszeniu pierwszych sześciu krajów do negocjacji akcesyjnych. Wszystkie kraje członkowskie UE stanęły na stanowisku, że dla przygotowanie do członkostwa wymagać będzie pomocy Wspólnoty. Krytyka dotychczasowych mechanizmów Phare, a także wdrożenie Wzmocnionej Strategii Przedczłonkowskiej wymusiło wprowadzenie zmian i stworzenie Nowej Orientacji Phare. Efektem tych działań było przyjęcie nowych ram współpracy pomiędzy Unią Europejską, a beneficjantami pomocy przedakcesyjnej. Postanowiono wzmocnić od roku 2000 pomoc o dwa nowe programy, z zachowaniem jednak priorytetowej roli Phare. Kierunek pomocy i dziedziny dostosowawcze zostały określone we wspólnym dokumencie „Partnerstwo dla członkostwa”. Aktualne priorytety programu to: • budowa struktur instytucjonalnych i harmonizacja prawa z prawem wspólnotowym • wsparcie inwestycji w zakresie: - rozwoju regionalnego, restrukturyzacji rolnictwa, kapitału ludzkiego - wdrażania prawa unijnego, w szczególności w zakresie ochrony środowiska, rolnictwa, przemysłu, bezpieczeństwa i higieny pracy, transportu i telekomunikacji dużych zadań infrastrukturalnych (np. sieci transeuropejskie) - • wsparcie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw 4.36 • współpraca transgraniczna • stopniowe otwieranie wewnętrznych programów Wspólnoty Podejmowane działania w zakresie rozwoju gospodarczego dotyczą niwelowania różnic w rozwoju poszczególnych regionów jak również dysproporcji dzielących kraje objęte pomocą od państw członkowskich. Od roku 2000 Polska, podobnie jak Czechy, Węgry, Słowacja, Litwa, Łotwa, Estonia, Słowenia, Rumunia i Bułgaria weszła w okres przedakcesyjny i może korzystać z przeznaczonej dla tego okresu pomocy finansowej Unii Europejskiej w postaci programów przedakcesyjnych na lata 2000-2006. Przeznaczeniem tych środków jest pomoc na wsparcie działań przystosowawczych do standardów Unii Europejskiej. Wg szacunkowych danych z 1999r planowane jest przekazanie w przeciągu 7 lat w sumie dla wszystkich krajów uprawnionych 21 mld. EUR. Kwoty te realizowane będą w formie trzech instrumentów: • Phare 2 (50% środków) – programu przeznaczonego na wsparcie tworzenia systemu instytucjonalnego i prawnego dostosowującego kraje kandydackie do przystąpienia do Unii Europejskiej, rozwój regionalny, rozwój obszarów wiejskich, ochrona środowiska, transport, • ISPA (33% środków) – przeznaczony na dostosowanie infrastruktury krajów kandydujących do standardów Unii w dziedzinach ochrony środowiska i transportu • SAPARD (17% środków) - program wspierający działania przedakcesyjne w rolnictwie i rozwoju obszarów wiejskich. Od 2000 roku Polska objęta została pomocą w ramach zreformowanego programu Phare. Wprowadzenie dwóch nowych instrumentów w postaci programów ISPA i SAPARD, spowodowało, że w ramach Phare zostało ograniczone wspieranie działań finansowanych z tych instrumentów do zakresu ściśle określonego w art. 4.2 rozporządzenia dotyczącego koordynacji pomocy w ramach strategii przedakcesyjnych to znaczy do zakresu rozwoju obszarów wiejskich, ochrony środowiska i transportu w ramach programów operacyjnych. Zgodnie z przyjętymi procedurami program Phare powinien być planowany w rocznych okresach. Wspiera on proces akcesyjny w trzech obszarach: rozwój instytucjonalny (około 30 % krajowej alokacji środków), komplementarny dla rozwoju instytucjonalnego program inwestycyjny (około 20 % krajowej alokacji środków), program inwestycyjny realizowany w regionach, służący osiągnięciu spójności gospodarczej i społecznej (około50 % krajowej alokacji środków). Wsparcie regionów skierowane zostanie na pomoc w dywersyfikacji gospodarki regionalnej, rozwoju sektora prywatnego i restrukturyzacji przemysłu, wzmocnienie zasobów ludzkich jak również poprawa infrastruktury w regionach. W początkowym okresie zaplanowano objęciem działaniem programu Phare tylko najsłabszych gospodarczo regionów Polski, w kolejnych latach liczba regionów ma wzrosnąć i objąć cały kraj. Fundusz ISPA skierowany jest na dostosowanie infrastruktury krajów kandydackich do standardów Unii w dziedzinach ochrony środowiska i transportu. Jest to instrument finansowania dużych inwestycji. W zakresie ochrony środowiska przedstawiciele Komisji Europejskiej wskazali za priorytetowe sektor gospodarki ściekowej, wody pitnej, jakości powietrza, gospodarki odpadami, proekologiczne inwestycje w systemach transportowych. Pomoc może obejmować projekty inwestycyjne, technicznie i finansowo niezależne fazy projektów oraz grupy projektów. Dopuszczalne jest finansowanie przedsięwzięć wieloletnich składających się z całych pakietów pojedynczych inwestycji, pod warunkiem, ze będą one technicznie i geograficznie powiązane w spójny program inwestycyjny. Każda inwestycja zgłaszana do dofinansowania z Funduszu ISPA musi 4.37 spełniać wszystkie normy, standardy techniczne i ekologiczne obowiązujące w Unii Europejskiej. W zakresie transportu pomoc ukierunkowano na integrację polskiego systemu transportowego z Transeuropejską Siecią Transportową i udoskonalenie jak również wewnętrznego systemu transportowego. Polityka transportowa w Polsce zakłada w pierwszej kolejności modernizację i rozwój sieci drogowej i kolejowej. Przewiduje się jednak również rozwój śródlądowego transportu wodnego polegający na modernizacji istniejącej infrastruktury i realizacji nowych przedsięwzięć w ramach gospodarki wodnej związanej z ochroną przeciwpowodziową. Postępując z zasadą dodatkowości Komisja Europejska będzie dbać, aby środki ISPA były użytkowane tylko w takim zakresie, w jakim niemożliwe byłoby finansowanie jej z innych źródeł. Fundusz SAPARD ma za zadanie pomoc we wdrożeniu prawa wspólnotowego dotyczącego wspólnej polityki rolnej oraz rozwiązania problemów związanych z trwałą adaptacją sektora rolnego i obszarów wiejskich. Polska jako priorytetowe zaproponowała poprawę marketingu i przetwórstwa produktów rolnych, inwestycje w gospodarstwach rolnych, dywersyfikację działalności gospodarczej na obszarach wiejskich oraz poprawę infrastruktury technicznej. Środki z tego funduszu służyć mogą również na zalesianie obszarów rolniczych oraz leśnictwo Wspólną cechą wszystkich programów jest podobieństwo do zasad wykorzystywania środków Funduszy Strukturalnych. W założeniu programy te, poza podstawowymi celami na które jest ukierunkowane przekazywanie środków finansowych, mają przygotować do korzystania z tych funduszy. Zasadą jest bowiem komplementarność i współfinansowanie (uzupełnienie środków własnych beneficjanta), decentralizacja wdrażania (decyzje o programach podejmowane są na odpowiednim poziomie geograficznym oraz współpraca z władzami na różnych szczeblach) oraz programowanie (środki przyznawane na podstawie programów operacyjnych i wdrażane w oparciu o opracowane projekty). Ustalone zasady i kierunki pozyskiwania środków przez kraje kandydackie ze środków funduszy przedakcesyjnych są elementem wskazującym na najbardziej newralgiczne i niezbędne, a trudne do realizacji kierunki przekształceń w krajach kandydujących do członkostwa, które Unia Europejska wspiera i promuje. 4.1.1.4 Program dla Odry 2006 jako element procesu przygotowań do członkostwa w Unii Europejskiej W 2001 roku w dalszym ciągu kontynuowane są negocjacje Polski o członkostwie w Unii Europejskiej. Równolegle do nich Polska realizuje konkretne działania, zarówno legislacyjne, organizacyjne jak też rzeczowe zmierzające do zmniejszania dysproporcji jakie dzielą ten kraj od państw członkowskich. Nie jest to proces łatwy dla państwa przekształcającego w wolnorynkową, swoją gospodarkę, tworzoną przez prawie pół wieku w systemie nakazowo-rozdzielczym. Efekty tych działań, chociaż być może nie w pełni satysfakcjonujące Wspólnotę Europejską, jednak w pełni są doceniane. Program dla Odry 2006 uwzględnia rozmaite aspekty procesu dochodzenia do członkostwa i wpisuje się w treść dokumentów określających kierunki rozwojowe w celu realizacji procesu integracji Polski z państwami Unii Europejskiej. Należy uznać, że całościowo, jako program kompleksowo zagospodarowanego korytarza rzeki Odry realizuje on Cel 1 polityki strukturalnej Unii Europejskiej. Nadrzędnymi celami programu jest usunięcie szkód powodziowych, budowa biernego i czynnego systemu zabezpieczenia przeciwpowodziowego, ochronę czystości wody i środowiska 4.38 przyrodniczego oraz dostosowanie Odrzańskiej Drogi Wodnej do parametrów III klasy. Do realizacji tych celów służą poszczególne komponenty programu: budowle regulacyjne, budowle przeciwpowodziowe, odbudowa i modernizacja wałów oraz monitoring przeciwpowodziowy, oczyszczalnie ścieków, ochrona przyrody, zagospodarowanie przestrzenne, lasy i hydroenergetyka. W dyskusji o wpływie realizacji programu na proces przedakcesyjny Polski przede wszystkim powinny liczyć się jego efekty i ich zgodność z polityką przygotowań do członkostwa. Obniżenie ładunku zanieczyszczeń z oczyszczalni miejskich i z zakładów przemysłowych spowoduje poprawę jakości wody. W ten sposób wdrażany będzie acquis w dziedzinie ochrony środowiska. Działania programu przygotowują i wzmacniają różnego szczebla administracje do stosowania zasad ekorozwoju, realizacji polityk strukturalnych, wzmacniają również struktury monitoringu i kontroli stanu środowiska. Efekt realizacji programu tworzy warunki trwałego i zrównoważonego rozwoju. Realizacja każdego z komponentów wzmacnia konkurencyjność regionów obszarowo objętych realizacją programu, przeciwdziała ich marginalizacji i sprzyja długofalowemu rozwojowi gospodarczemu kraju, jako spójności społecznej i terytorialnej. W ramach działań ukierunkowanych na ochronę środowiska zaliczyć należy również przedsięwzięcia zmierzające do wykorzystania alternatywnych źródeł energii. Realizacja nowych elektrowni wodnych Odrzańskiego Systemu Wodnego spowoduje efekt zmniejszenia emisji szkodliwych substancji do środowiska. W dziedzinie realizacji działań przedakcesyjnych w obszarze rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich mają znaczenie wszystkie komponenty programu. Program dla Odry 2006 obejmuje swoim zasięgiem terytorialnym przede wszystkim właśnie te tereny i realizuje działania z obszarów odnowy i rozwoju wsi, rozwoju i doskonalenia infrastruktury na obszarach wiejskich, gospodarowania zasobami wodnymi i leśnictwa wraz z zalesianiem obszarów rolniczych. Komponent transportowy realizuje cel integracji gospodarki polskiej poprzez modernizację i rozbudowę sieci transportowej. Rzeka Odra tworzy oś transportową łączący region Śląska z portami morskimi Zespołu Portowego Szczecin-Świnoujście. Usytuowanie w pobliżu i na granicy z Republiką Federalną Niemiec, jej połączenia z innymi systemami dróg wodnych, a także początek jej biegu w republice Czeskiej, czynią z tej rzeki szlak o międzynarodowym znaczeniu. Rozwój na niej żeglugi śródlądowej wymaga jednak przede wszystkim poprawy stanu technicznego drogi wodnej. Dobrze zurbanizowane tereny przez które płynie rzeka, w tym 6 dużych aglomeracji, wygenerują wzrost popytu na transport rzeczny i aktywizację obszarów. Wzrost przewozów transportem żeglugi śródlądowej spowoduje wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw zarówno produkcyjnych jak i transportowych w wyniku obniżania kosztów transportu. . Ze względu na charakter programu nie można pominąć jego transgranicznego znaczenia. Wymienić tu należy rozwój międzynarodowej współpracy regionów i państw, gdyż ujęte są w nim zadania lokalizowane są na terenie Polski, Republiki Czeskiej i Republiki Federalnej Niemiec. Ponadto zamierzony efekt wynikający z realizacji programu dotyczy wszystkich trzech państw. Należy zaznaczyć, że program Odra 2006 spełnia wszystkie pięć zasad regulujących dystrybucję środków z Funduszy Strukturalnych. Koncentruje on środki na priorytetowe kierunki rozwoju w przyjętym układzie przestrzennym (koncentracja). Jest on wieloletnim dokumentem planistycznym obejmującym działania i informacje niezbędne dla sprawnego i efektywnego osiągania zamierzonych celów. Jest podstawą programu rozwoju, który decyzjami podejmowanymi drogą układu partnerskiego, określa wielkość środków niezbędnych na realizację podjętych zamierzeń (programowanie). Planowane do pozyskania na jego realizację środki pomocy Unii są tylko uzupełnieniem 4.39 finansowania programu (dodatkowość). Na razie zasada partnerstwa realizowana jest poprzez ścisłą współpracę na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym. Po przyjęciu programu i decyzji o jego realizacji, będzie możliwe na drodze negocjacji przedłożenie Komisji Europejskiej propozycji współpracy w zakresie finansowania programu, jego etapów lub poszczególnych projektów ze środków przedakcesyjnych, a ewentualnie w przyszłości z instrumentów polityki strukturalnej (partnerstwo). Zasada pomocniczości polegająca na podejmowaniu działań w sprawie realizacji programu na możliwie najniższym szczeblu, z równoczesną jednak koordynacją i nadzorem szczebla krajowego też jest spełniona Opracowano na podstawie: 1. Przewodnik po funduszach zagranicznych. Praca pod red. A. Szklińskiej. Wrocław 1999 i 2000 2. Structural Actions 2000-2006. Commentary and regulations. The Structural Funds. The Cohesion Fund. The Instrument for Structural Policies for Pre-accession. European Commission. European Communities 2000. 3. Accession negotiations. Poland on the road to the European Union. Chancellery of the Prime Minister Republic. Warszawa 2000. 4. Stanowiska Polski w ramach negocjacji o członkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej. Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. Warszawa 2000. 4.1.2 Zgodność z porozumieniami międzynarodowymi Program dla Odry 2006 dobrze harmonizuje z kilkoma porozumieniami międzynarodowymi podpisanymi przez Polskę z krajami ościennymi w dorzeczu rzeki Odry, jak również z krajami bałtyckimi. KONWENCJE I TRAKTATY Z NIEMCAMI I REPUBLIKĄ CZESKĄ Dla przykładu, w podpisanym w październiku 1992r. Układzie między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej i Rządem Czeskiej i Słowackiej Republiki Federacyjnej o dobrym sąsiedztwie, solidarności i przyjaznej współpracy, jak również w Traktacie między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej i Rządem Republiki Federalnej Niemiec z czerwca 1991r. o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy strony zadeklarowały swoją wolę zaangażowania w dobrosąsiedzką współpracę w dziedzinie: i) ochrony środowiska naturalnego, ii) racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych, i iii) tworzenia dobrych warunków do ciągłej poprawy jakości środowiska, w tym w szczególności wód, powietrza, gleb, lasów, zwłaszcza w strefie przygranicznej. W 1991r. Rząd Rzeczypospolitej Polskiej i Rząd Republiki Federalnej Niemiec zawarły umowę o żegludze śródlądowej. Umowa umożliwia obu stronom nieograniczony dostęp statków do wód śródlądowych, normuje zasady przewozu osób i ładunków oraz problematykę żeglugi na wodach granicznych. W swojej preambule umowa powołuje się na zasady leżące u podstaw traktatu: i) potwierdzenie istniejących granic między Rzeczypospolitą Polską i Republiką Federalną Niemiec, ii) dobre sąsiedztwo i przyjazną współpracę, iii) Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Zawiera również życzenie dalszego rozwijania żeglugi na drogach wodnych obu umawiających się stron. Kolejnymi umowami dotyczącymi międzynarodowej współpracy są Umowa między Rzeczypospolitą Polską i Republiką Federalną Niemiec oraz Umowa między 4.40 Rzeczypospolitą Polską i Republiką Czeską o współpracy w dziedzinie gospodarki wodnej na wodach granicznych. W umowie polsko-niemieckiej strony umów w preambule stawiają sobie za cel zagwarantowanie racjonalnego zagospodarowania i ochronę wód granicznych oraz poprawę ich jakości., jak również zapewnienie zachowania ekosystemów, a jeśli jest to niezbędne ich restytuowanie. Umawiające się strony ustaliły, że będą współpracować w dziedzinie gospodarki wodnej na wodach granicznych. Współpraca ta, uwzględniająca zasady ochrony środowiska przyrodniczego, obejmować powinna w szczególności między innymi: prowadzenie badań, obserwacji, pomiarów i oceny wyników oraz wymianę odpowiednich danych, wspólne badania wód granicznych, ochronę wód powierzchniowych i podziemnych przed zanieczyszczeniem i nadmiernym poborem wody, zabudowę wód granicznych i budowę obiektów hydrotechnicznych w celu: • wykorzystywania zasobów wodnych, • regulowania i utrzymywania odcinków granicznych wód żeglownych i nieżeglownych oraz ochronę koryt rzecznych i obszarów zalewowych, • ochrony przed wodami powodziowymi i niżówkowymi, • budowy, utrzymanie i wykorzystania wałów ochronnych, polderów, kanałów ulgi, urządzeń piętrzących i innych obiektów hydrotechnicznych związanych z gospodarką wodną na wodach granicznych, • melioracji wodnej i zaopatrywania rolnictwa w wodę, • wspólnego wykorzystania budowli i urządzeń wodnych oraz utrzymywania ich w należytym stanie technicznym. Współpraca odbywająca się zarówno w Komisji do Spraw Wód Granicznych jak i poprzez bezpośrednią współpracę organów i instytucji realizowana powinna być poprzez: • opracowywanie, uzgadnianie i realizację wspólnych projektów, • opracowywanie, uzgadnianie i stosowanie wspólnych planów alarmowania, akcji oraz powiadamiania o sytuacjach nadzwyczajnych oraz prognozach hydrometeorologicznych • uzgadnianie i stosowanie ogólnych warunków i zasad utrzymania oraz eksploatacji urządzeń gospodarki wodnej. W umowie strony zobowiązały się do redukowania zanieczyszczeń wód granicznych. W tym celu budowa nowych urządzeń służących ochronie środowiska powinna odbywać się z zastosowaniem nowoczesnej techniki, a urządzenia istniejące sukcesywnie powinny być dostosowywane do tych wymagań. Analogiczna umowa jest pomiędzy Polską i Czechami przy czym obowiązuje na zasadach sukcesji umowa między Rządem PRL, a Rządem Republiki Czechosłowackiej z 1958 roku. W 1998r. Rzeczypospolita Polska i Republika Czeska podpisały umowę o współpracy w ochronie środowiska. Zgodnie z jej zapisem została utworzona Komisja Mieszana, przy czym obecnie główne zainteresowanie działań dotyczy wymiany doświadczeń w zakresie przygotowań do integracji z Unią Europejską oraz ocen oddziaływania w środowisku, kontroli zanieczyszczeń oraz ochrony przyrody, głównie w pasie przygranicznym. 4.41 KONWENCJE I TRAKTATY Z KRAJAMI BAŁTYCKIMI W ramach współpracy międzynarodowej w zakresie ochrony środowiska dużym problemem jest oddziaływanie rzeki Odry na stan wody w Bałtyku. • W 1988r. przez Ministrów odpowiedzialnych za ochronę środowiska Danii, Finlandii, NRD, RFN Polski Szwecji oraz Związku Radzieckiego podpisana została deklaracja o ochronie morskiego środowiska obszaru Morza Bałtyckiego, • w 1990r. przez przedstawicieli państw bałtyckich, Czech i Słowacji oraz Komisji Europejskiej podpisana została natomiast Deklaracja Morza Bałtyckiego • w 1992r. sporządzona została Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego. W 1999 r przedłożony został Rządowi Finlandii dokument ratyfikacji przez Rzeczypospolitą Polską tej konwencji. W związku z ratyfikacją weszła ona w życie w styczniu 2000r w stosunku do Danii, Estonii, Federacji Rosyjskiej, Finlandii, Litwy, Łotwy, Polski, Niemiec oraz Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Strony konwencji stwierdzając postępujące zanieczyszczenie obszaru Morza Bałtyckiego zadeklarowały wolę jego ekologicznej odnowy w ramach planu wspólnego działania i ścisłej współpracy. Umawiające się strony powinny podjąć indywidualne i wspólne wszelkie właściwe ustawodawcze, administracyjne i inne odpowiednie środki zapobiegające i eliminujące zanieczyszczenia. W celu zapobiegania i eliminacji zanieczyszczeń powinno być popierane stosowanie Najlepszej Praktyki Ekologicznej i Najlepszej Dostępnej Technologii. Artykuł 6 konwencji określa zasady i zobowiązania dotyczące zanieczyszczeń ze źródeł lądowych, w tym również obejmuje cieki wodne przepływające przez terytoria dwóch lub więcej stron. Poza innymi zasadami ustalonymi w ramach konwencji, wskazane jest, że: • zanieczyszczenia ze źródeł lądowych oznaczają zanieczyszczenie morza przez wszystkie punktowe lub rozproszone źródła lądowe wprowadzone drogą wodną, powietrzną lub bezpośrednio z wybrzeża; • komunalne wody ściekowe powinny być oczyszczone biologicznie lub inną metodą równie skuteczną, przy czym wprowadzić należy znaczną redukcję dla biogenów; • gospodarka wodna w zakładach przemysłowych powinna dążyć do stosowania zamkniętych obiegów wodnych, a ścieki przemysłowe powinny być przed rozcieńczaniem oddzielnie oczyszczone; • wody ściekowe zawierające substancje niebezpieczne nie powinny być oczyszczane z innymi ściekami. Zakłady przemysłowe podłączone do komunalnych oczyszczalni ścieków powinny stosować Najlepszą Dostępną Technologię w celu uniknięcia odprowadzania substancji niebezpiecznych; • należy również eliminować zanieczyszczenia ze źródeł rozproszonych, łącznie z rolnictwem. Program dla Odry 2006 jest w pełni zgodny z deklaracjami zawartymi w umowach międzynarodowych zawartych przez Polskę. Dotyczy to zarówno poprawy jakości wód rzeki, właściwej gospodarki wodnej, wprowadzania zanieczyszczeń do wód Morza Bałtyckiego jak również dostępności komunikacyjnej drogi wodnej oraz ciągłości uprawiania długookresowej żeglugi. 4.42 Program będzie również łączyć i koordynować działania już rozpoczęte w ramach: udzielonego Polsce kredytu z Banku Światowego na usuwanie skutków powodzi w lipcu 1997, prac Komisji Ochrony Wód Odry przed Zanieczyszczeniem, trójstronnego polskoczesko- niemieckiego programu działania dla prewencyjnej ochrony przed powodziami w dorzeczu Odry oraz bilateralnej współpracy polsko-holenderskiej na temat działań przeciwpowodziowych . MIĘDZYNARODOWA KOMISJA OCHRONY ODRY PRZED ZANIECZYSZCZENIEM Międzynarodowa Komisji Ochrony Wód Odry przed Zanieczyszczeniem utworzona została na mocy umowy pomiędzy Rządem RP, Republiki Czeskiej, Republiki Federalnej Niemiec i Wspólnotą Europejską z 1996r. Umowa określa zasady współpracy w ramach tworzonej komisji w celu: • poprawy stanu ekologicznego Odry i Zalewu Szczecińskiego, włącznie z ich zlewniami; • zapobiegania i trwałego obniżania zanieczyszczania Odry i Bałtyku, • osiągania ekosystemów wodnych i związanych z nimi ekosystemów brzegowych, jak najbardziej zbliżonych do naturalnych, z właściwą im różnorodnością gatunków • umożliwienia wykorzystania Odry, przede wszystkim dla pozyskiwania wody do picia i rolniczego wykorzystania wody i osadów. Komisja w szczególności sporządzać powinna wykazy źródeł zanieczyszczeń, proponować programy pomiarowo-badawcze w celu określania ilości i jakości wód, oceny stanu wodnych i brzegowych ekosystemów, analizować dane i informacje potrzebne do ochrony Odry, w szczególności w sprawach hydrologii i gospodarki wodnej, proponowania programów działań i działań profilaktycznych. Pomimo, że umowa weszła w życie w dopiero w 1999r , współpraca odbywała się już wcześniej w ramach Komisji Tymczasowej. W wyniku powodzi 1997r problem ochrony przeciwpowodziowej znalazł się w priorytetowych zadaniach Komisji. Jej praca w tym zakresie polegała na wypracowaniu wspólnych ponadresortowych i ponadpaństwowych działań i kierunki ich realizacji. Program działań przeciwpowodziowych powinien się skupić na naturalnej retencji na Odrze i w całym dorzeczu, sztucznej retencji na Odrze i dopływach, rozbudowie systemów osłony przeciwpowodziowej i prognozowania powodzi, planistycznych działaniach zapobiegawczych ze strony gospodarki przestrzennej i zarządzanie terenami powodziowymi, zarządzaniu akcjami przeciwpowodziowymi oraz wspieraniu świadomości ryzyka i własnych działań zapobiegawczych zainteresowanych podmiotów. W świetle tego opisu, Program dla Odry 2006 realizuje cele współpracy określone umową poprzez działania z zakresu poprawy czystości wód, ochrony walorów przyrodniczych i krajobrazowych oraz zagospodarowania przestrzennego dorzecza jak również w dziedzinie ochrony przeciwpowodziowej. INNE INICJATYWY MIĘDZYNARODOWE Wśród konwencji, z których większość jest już ratyfikowana przez Polskę w zakresie ochrony środowiska, należy jeszcze wymienić: • Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego (Konwencja Ramsarska) z 2 lutego 1971 roku. 4.43 • Protokół w sprawie długofalowego finansowania wspólnego programu monitoringu i oceny przenoszenia zanieczyszczeń powietrza na dalekie odległości w Europie EMEP ( Genewa 1984 r. ) • Konwencja wiedeńska o ochronie warstwy ozonowej - z 22 marca 1985r. • Protokół montrealski w sprawie substancji zubażających warstwę ozonową – z 16 września 1987 roku. (Dz.. U. z 1992 r. nr 98, poz. 490) • Konwencja o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania odpadów niebezpiecznych (Konwencja Bazylejska) - z 22 marca 1989r. • Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UN FCCC) podpisana w Rio de Janeiro 5 czerwca 1992 roku. • Konwencja o ochronie dzikiej fauny i flory europejskiej oraz ich siedlisk naturalnych (Konwencja Berneńska) z 19.09.1979 r. • Konwencja o różnorodności biologicznej Przyjęta 22 maja 1992 roku, podpisana w Rio de Janeiro 5 czerwca 1992 r. • Protokół w sprawie bezpieczeństwa ekologicznego przyjęty 29 stycznia 2000r. W Montrealu. • Porozumienie o ochronie małych waleni Bałtyku i Morza Północnego z 17.03.1992 r., (Dz. U. nr 96 poz. 1108 z 1999r.) • Konwencja o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym - Konwencja z Espoo z 25 lutego 1991 roku • Konwencja o ochronie i użytkowaniu cieków transgranicznych międzynarodowych - podpisana w Helsinkach 18 marca 1992 roku. • Protokół "Woda i Zdrowie" do Konwencji o Ochronie i Użytkowaniu Cieków Transgranicznych i Jezior Międzynarodowych i jezior PROJEKTY I PROGRAMY Przy omawianiu współpracy międzynarodowej należy wspomnieć również: • Inicjatywę Szczecińską w sprawie prewencyjnej ochrony przed powodziami poprzez planowanie przestrzenne w dorzeczu Odry • Projekt ODERREGIO. • inicjatywa marszałków województw przestrzennego pasma Odry • program polsko-holenderskiej współpracy instytucjonalnej w dorzeczu Odry, • współpracy polsko-niemieckiej w dziedzinie zagospodarowania przestrzennego obszarów przygranicznych • Program Matra nadodrzańskich dot. zagospodarowania W czerwcu 1997 r w wyniku inicjatywy polskich i holenderskich instytucji odpowiedzialnych za gospodarkę wodną uruchomiony został program MATRA. Podstawowym celem dwuletniego programu było wspieranie współpracy regionalnej oraz wymiana doświadczeń między władzami regionalnymi i lokalnymi oraz instytucjami 4.44 odpowiedzialnymi za gospodarkę wodną. Podstawowe grupy tematyczne współpracy to: zintegrowane zarządzanie rzeką, finansowanie i zarządzanie projektami, generowanie przedsięwzięć gospodarczych związanych z rzeką oraz monitoring i przetwarzanie danych. Współpraca polsko-niemiecka w dziedzinie zagospodarowania przestrzennego obszarów przygranicznych w ramach Polsko-Niemieckiej Komisji Gospodarki Przestrzennej zapoczątkowano w 1992 r. W czasie swej działalności już w 1992 r. przyjęto zalecenia dotyczące uzgadniania planów zagospodarowania przestrzennego gmin przygranicznych, uzgadniania regionalnych i ponadregionalnych planów zagospodarowania przestrzennego oraz lokalizacji inwestycji, mogących wywierać wpływ na terytorium sąsiednie. Skutkiem działań komisji było opracowanie „Studium kierunkowego zagospodarowania przestrzennego obszarów przygranicznych Polski i Niemiec (1995) oraz Polsko-Niemiecki leksykon pojęć z dziedziny planowania przestrzennego. W 1999r komisja została przekształcona w Komitet ds. Gospodarki Przestrzennej działający w ramach Komisji Międzyrządowej ds. Współpracy Regionalnej i Przygranicznej. Na zakończenie konferencji na temat prewencyjnej ochrony przed powodziami poprzez planowanie przestrzenne w dorzeczu Odry, która odbyła się w Szczecinie z udziałem Ministra SWiA Polski, Federalnego Ministra Gospodarki Przestrzennej, Budownictwa i Urbanistyki RFN, oraz Wicepremiera i Ministra Ochrony Środowiska Czech podpisana została przez nich deklaracja, w której stwierdzają między innymi, że poza usuwaniem skutków powodzi należy w ramach trójstronnego współdziałania podjąć właściwe kroki w sprawie opracowania długofalowego, kompleksowego programu prewencyjnej ochrony przed powodziami. Stwierdzono również, że skutecznymi będą tylko te przedsięwzięcia, które będą miały charakter transgraniczny, będą koordynowane na poziomie międzynarodowym i które będą zbliżać społeczeństwa, czyniąc program kompleksowego zagospodarowania Odry elementem współpracy społecznej oraz zbliżenia kulturowego. Ministrowie zgodzili się, że konieczne jest wykorzystanie w ramach podjętej inicjatywy środków finansowych i pomocy technicznej Unii Europejskiej z funduszy programów INTERREG i Phare. W ramach międzynarodowych trójstronnych prac w obszarze tematyki rzeki Odry prowadzone były prace nad Projektem ODERREGIO jako Transnarodowej koncepcji w zakresie zapobiegawczej ochrony przeciwpowodziowej w dorzeczu Odry planowanego do wsparcia ze środków inicjatywy INTERREG. Do umów o charakterze międzynarodowym zalicza się jeszcze Układ Europejski ustanawiający stowarzyszenie między Polską, a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi. Możliwości realizacji postanowień tej umowy poprzez wdrażanie do działania programu dla Odry 2006 omówiono w rozdziale 4.1.1. 4.1.3 Kwestie decentralizacji Reforma administracji publicznej stała się jednym z fundamentalnych elementów systemowej transformacji Polski. Jednostki samorządu lokalnego (gminy) funkcjonują już od 1990r. Utworzenie samorządów gminnych po upadku gospodarki socjalistycznej jest pełnym sukcesem. 2 489 samorządów realizuje przypisane im ustawowo zadania, a decentralizacja decyzji pozwoliła na sprawniejsze i bardziej efektywne gospodarowanie środkami publicznymi pozostawionymi w ich dyspozycji. Przygotowane w ciągu niespełna roku podstawy prawne do kolejnych przemian administracji publicznej radykalnie zreformowały w 1999 roku kolejne wewnętrzne struktury organizacyjne państwa coraz bardziej decentralizując zarówno finanse, jak również realizację zadań publicznych. W demokratycznych wyborach wybrane zostały władze kolejnych szczebli samorządowych, to jest powiatów i województw, kończąc w ten sposób rozpoczętą reformę samorządową. W wyniku reform nie tylko zwiększono zakres kompetencji struktur samorządowych poprzez ograniczenie zadań administracji rządowej, ale 4.45 również zdefiniowano nowe wymagania dla nowoczesnego kształtu administracji rządowej, która powinna być przede wszystkim odpowiedzialna za zrównoważony i harmoniczny rozwój całego kraju, politykę zagraniczną i bezpieczeństwo oraz finanse publiczne. Podstawy wprowadzania mechanizmów polityki regionalnej, wraz z utworzeniem 16 regionów oraz pozostałe trzy reformy (opieki zdrowotnej, systemu emerytalnego i edukacji) wynikają z podejmowanych przez Polskę działań zmierzających ku członkostwu z Unią Europejską i przyspieszają rozwój kraju jako stabilnej, efektywnej i dobrze zorganizowanej demokracji. Najwcześniej utworzone zostały samorządy lokalne (gminy). Ustawa z dnia 8 marca 1990r. (DzU nr 13 z 1996r z późniejszymi zmianami) określa, że do działań gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, nie zastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Średnio w Polsce gminy liczą 10-15 tys. mieszkańców, przy czym gminy wiejskie średnio 3 tys. mieszkańców, a największe gminy miejskie kilkaset tysięcy mieszkańców. Zadaniem samorządu gminnego jest zaspakajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. Pośród nich wymienia się też min. sprawy: • ładu przestrzennego, gospodarki terenami • ochrony środowiska • wodociągów i kanalizacji, • usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych • zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz • lokalnego transportu zbiorowego • zieleni gminnej i zadrzewień Utworzone na mocy przepisów wprowadzających reformę administracyjną kraju samorządy powiatowe obejmują całe obszary graniczących ze sobą gmin lub cały obszar miasta na prawach powiatu. 308 utworzonych powiatów (średnio 80-100 tys. mieszkańców) wykonuje określone ustawami zadania o charakterze ponadgminnym w zakresie min. • transportu i dróg publicznych • administracji architektoniczno-budowlanej • gospodarki wodnej • ochrony środowiska i przyrody • rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego • porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli • ochrony przeciwpowodziowej, przeciwpożarowej i zapobiegania nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska • przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy innym Brak jest przy tym zależności pomiędzy kompetencjami powiatów oraz leżących na ich terenie gmin. Każdy z tych podmiotów realizuje swoje zadania niezależnie, w ramach nałożonych przepisami prawnymi obowiązków i kompetencji. Nie oznacza to braku współpracy. Realizowana ona jest jednak na drodze dobrowolności. Władze powiatowe próbują też koordynować realizację zadań własnych gmin w ramach programów 4.46 o charakterze ponadlokalnym. Zgodnie z wdrażanymi zasadami polityki regionalnej, tylko taki charakter zadań ma szansę być wspierany środkami budżetu państwa. Chociaż nie wynika to z obowiązków ustawowych niektóre powiaty tworzą strategie, w których określają priorytety i możliwości rozwojowe. Są one budowane w oparciu o strategie samorządów lokalnych, mogą być punktem wyjściowym dla budowy strategii gmin lub też dokumentem wspólnym gmin wchodzących terytorialnie w skład powiatu. Zależy to od lokalnie ukształtowanych zasad współpracy poszczególnych samorządów i ewentualnych konfliktów. Najważniejszym podmiotem wdrażania polityki regionalnej stały się samorządy wojewódzkie. W wyniku reformy w roku 1999 utworzone zostało 16 dużych województw o liczbie ludności od 1 do 5 milionów (średnio 2,4 mln). Województwo samorządowe, tak jak pozostałe samorządy, posiada niezależne, demokratycznie wybieralne władze, własny budżet i kompetencje umożliwiające realizację zadań powierzonych na mocy ustaw. Funkcje województwa samorządowego koncentrują się na rozwoju regionalnym. Samorząd formułuje i wdraża strategię rozwoju województwa. Strategia ta powinna uwzględnić w szczególności cele (art. 11 ustawy o samorządzie wojewódzkim): • pielęgnowanie polskości oraz kształtowanie i rozwój świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszkańców • pobudzanie aktywności gospodarczej w celu podnoszenia konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa • zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzględnieniu przyszłych pokoleń • kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego Samorząd województwa prowadzi politykę rozwoju województwa, na którą składa się: • tworzenie warunków rozwoju gospodarczego • utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu wojewódzkim • pozyskiwanie i łączenie środków finansowych: publicznych i prywatnych, w celu realizacji zadań z zakresu użyteczności publicznej • wspieranie i prowadzenie działań na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia obywateli • racjonalne korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska naturalnego, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju • wspieranie rozwoju nauki i współpracy między sferą nauki i gospodarki, • wspieranie postępu technologicznego oraz innowacji • wspieranie rozwoju kultury oraz ochrona i racjonalne wykorzystanie dziedzictwa kulturowego • promocja walorów i możliwości rozwojowych województwa Strategia rozwoju województwa jest realizowana poprzez programy wojewódzkie. W związku z realizacją strategii rozwoju samorząd może występować o wsparcie 4.47 ze środków budżetu państwa na realizację zadań zawartych w programie wojewódzkim oraz zawierać kontrakt wojewódzki z Radą Ministrów. Przy formułowaniu strategii rozwoju samorząd wojewódzki ma obowiązek współpracy z jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego z obszaru województwa oraz z samorządem gospodarczym i zawodowym, z administracją rządową, a szczególnie z wojewodą, z innymi województwami, organizacjami pozarządowymi, szkołami wyższymi i jednostkami naukowo-badawczymi. Ustawa określa również, że samorząd wojewódzki wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone ustawami, w tym min. z zakresu: • ochrony dóbr kultury • modernizacji obszarów wiejskich • zagospodarowania przestrzennego • ochrony środowiska • gospodarki wodnej • dróg publicznych i transportu • bezpieczeństwa publicznego • przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy. Do końca 1998r. struktury państwowe nie prowadziły systemowej polityki regionalnej. Poprzednie województwa stanowiły przede wszystkim jednostki podziału administracyjnego kraju, prowadząc rozwój w oparciu o budżet państwa, który przekazywał środki finansowe na poszczególne dziedziny życia. W 1990r utworzenie gmin spowodowało powstanie pierwszych struktur samorządowych, na szczeblu wojewódzkim funkcjonowała jednak już tylko administracja rządowa, a decyzje o dystrybucji środków publicznych odbywała się na poziomie centralnym. Reforma administracyjna kraju w 1999 r utworzyła dwa nowe poziomy samorządów oraz spowodowała konieczność opracowania na poziomie rządowym polityki państwa wobec samorządowych regionów. Stworzono w ten sposób nową jakościowo sytuację, w której uspołeczniono proces programowania strategicznego i rozwoju regionalnego. Koordynacja podejmowana w ramach realizacji Programu dla Odry 2006 ma na celu min: • zintegrowanie działań podejmowanych w dorzeczu Odry, związanych bezpośrednio lub pośrednio z gospodarką wodną, • współpracę z samorządami gmin, powiatów i województw, • eliminowanie potencjalnych konfliktów, • zapewnienie spójności pomiędzy różnymi inicjatywami i przedsięwzięciami w celu uzyskania optymalnego efektu działań, • zapewnienie źródeł finansowania, • promowanie kompromisowych rozwiązań wynikających z zasady zrównoważonego rozwoju. Zakłada również ścisłą współpracę z Republiką Czeską i Republiką Federalną Niemiec. Ponieważ ujęte w realizacji Programu różnorodne działania, należą do kompetencji 4.48 różnych podmiotów, w tym samorządów wszystkich szczebli, efekt w dużej mierze podlegać będzie weryfikacji poprzez poziom zainteresowania poszczególnych podmiotów. Można by przyjąć fałszywą tezę, że decentralizacja władzy i powierzenie realizacji zadań publicznych władzom samorządowym może utrudniać, a wręcz uniemożliwiać realizację Programu planowanego do realizacji na całej długości rzeki Odry, a system nakazowo-rozdzielczy sterowany centralnie byłby bardziej skuteczny. Doświadczenia krajów europejskich wykazują jednak potrzebę podejmowania decyzji na jak najniższych szczeblach decyzyjnych, zgodnie jednak z zasadą partnerstwa i programowania. Umożliwia to bowiem bardziej efektywne wykorzystywanie środków publicznych (zgodnie min. z zasadą dodatkowości) oraz osiągnięcie skutecznej realizacji poszczególnych projektów. Niezbędne jest jedynie to, aby władze samorządowe uznały celowość Programu dla Odry 2006. Coraz bardziej rosnąca świadomość ekologiczna polskiego społeczeństwa, jego elit, a przede wszystkim przebieg i skutki powodzi w lipcu 1997r wykształciły poczucie konieczności podjęcia działań w celu poprawy zarówno ochrony przeciwpowodziowej jak i stanu środowiska oraz zachowania walorów przyrodniczych rzeki Odry. Samorządy, w związku z pogarszającą się sytuacją rynku pracy i rosnącym bezrobociem zainteresowane są również rozwojem gospodarczym i tworzeniem nowych miejsc pracy. Taką historyczną osią rozwojową może być rzeka Odra, zarówno ze względu na walory rekreacyjno-turystyczne, ale przede wszystkim jako śródlądowa droga transportowa. Przekazanie kompetencji oraz narzędzi do realizacji powierzonych ustawowo zadań samorządom pozwala na podejmowanie decyzji na obszarze, których one dotyczą. W takim kontekście, decentralizacja władzy w wyniku reformy administracyjnej kraju i utworzenie struktur samorządowych stwarza podstawy efektywnej i skutecznej realizacji Programu dla Odry 2006. 4.2 UWARUNKOWANIA SPOŁECZNO-EKONOMICZNE 4.2.1 Polityka ogólnokrajowa i plany rozwoju Do „Programu dla Odry 2006” odnieść można min. następujące akty prawne: 1. Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska, z dnia 31 stycznia 1980 (Dz. U. nr 49 z 1994 r z późniejszymi zmianami) 2. Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych, z dnia 3 lutego 1995 (Dz. U. nr 16 z 1995 r z późniejszymi zmianami) 3. Ustawa prawo wodne, z dnia 24 października 1974 (Dz. U. nr 38 z 1974 r z późniejszymi zmianami) 4. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 listopada 1999 r. w sprawie organizacji i zakresu działania regionalnych zarządów gospodarki wodnej (Dz. U. nr 101 z 1999 r z późniejszymi zmianami) 5. Ustawa prawo energetyczne, z dnia 10 kwietnia 1997 r. (Dz.U nr 54 z 1997 r z późniejszymi zmianami) 6. Ustawa o finansach publicznych, z dnia 26 listopada 1998 (Dz. U. nr 155 z 1998 r z późniejszymi zmianami) W preambule ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska stwierdza się, że „Rzeczpospolita Polska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju, oznaczającą dążenie do: 4.49 • zachowania możliwości odtwarzania zasobów naturalnych, • racjonalnego substytutami, • ograniczania uciążliwości dla środowiska i nie przekraczania granic wyznaczonych jego odpornością, • zachowania różnorodności biologicznej, użytkowania zasobów nieodnawialnych i zastępowania ich • tworzenia podmiotom gospodarczym warunków do uczciwej konkurencji w dostępie do ograniczonych zasobów i możliwości odprowadzania zanieczyszczeń Polska zapewnia ochronę i racjonalne kształtowanie środowiska stanowiącego dobro ogólnonarodowe oraz tworzy warunki sprzyjające urzeczywistnianiu prawa obywateli do równoprawnego korzystania z wartości środowiska”. Zgodnie z powyższą zasadą w art. 18 ustawy jest mowa o ochronie wód oraz środowiska morskiego, polegającej na racjonalnym gospodarowaniu zasobami, zapobieganiu lub przeciwdziałaniu naruszania równowagi przyrodniczej i wywoływania w wodach zmian powodujących ich nieprzydatność dla ludzi, świata roślinnego lub zwierzęcego albo dla gospodarki narodowej. Art. 19 zobowiązuje podmiot podejmujący działalność inwestycyjną lub eksploatacyjną na wodach śródlądowych do opracowania programu przedsięwzięć zapewniającego równowagę przyrodniczą. Działalność zmierzająca do nowego ukształtowania środowiska stanowi część składową przedsięwzięcia związanego z korzystaniem z wód. Art. 20 ustawy określa szczegółowe warunki robót związanych z regulacją wód oraz budową wałów przeciwpowodziowych, robót melioracyjnych, odwodnień budowlanych oraz innych robót ziemnych zmieniających stosunki wodne. Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych reguluje zasady ochrony gruntów rolnych i leśnych oraz rekultywacji i poprawiania wartości użytkowej gruntów. Ochrona gruntów rolnych , zgodnie z art. 3 ustawy polega na: • ograniczaniu przeznaczenia ich na cele nierolnicze lub nieleśne, • zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych oraz szkodom w produkcji rolniczej, • rekultywacji i zagospodarowaniu gruntów na cele rolnicze, • zachowaniu torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych. Ochrona gruntów leśnych polega na: • ograniczaniu przeznaczenia ich na cele nieleśne lub nierolnicze, • zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów leśnych oraz szkodom w drzewostanach i produkcji leśnej, powstającym wskutek działalności nieleśnej, • przywracaniu wartości użytkowej gruntom, które utraciły charakter gruntów leśnych wskutek działalności nieleśnej, • poprawianiu ich wartości użytkowej oraz zapobieganiu obniżania ich produkcyjności. Organem właściwym w sprawach ochrony gruntów rolnych jest starosta, a gruntów leśnych – dyrektor regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych (jeżeli przepisy ustawy nie stanowią inaczej). W art. 15 ustawy zobowiązuje się właściciela gruntów stanowiących użytki rolne oraz gruntów zrekultywowanych do przeciwdziałania degradacji gleb, w tym szczególnie erozji. Ustawa prawo wodne stanowi, że wody, o ile ustawa nie stanowi 4.50 inaczej, są własnością Państwa. W art. 4 stwierdza się, że własnością państwa są grunty pokryte państwowymi wodami płynącymi w granicach określonych liniami brzegów. Art. 5 stanowi, że Państwo prowadzi racjonalną gospodarkę zasobami wód powierzchniowych i podziemnych, realizowaną na obszarach zlewni hydrograficznych, zwanych „dorzeczami”. W art. 19a. Zdefiniowano pojęcie zarządzania wodami, które polega na kształtowaniu, ochronie i wykorzystaniu zasobów wód podziemnych i powierzchniowych zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. W szczególności oznacza to: • ochronę zasobów wód powierzchniowych i podziemnych przed zanieczyszczeniem i nadmierną eksploatacją, • ochronę przed powodzią i suszą, • żeglugowe i energetyczne wykorzystanie wód, • zapewnienie ludności i gospodarce wody o odpowiedniej jakości, • zaspokajanie potrzeb ludności w zakresie zdrowia, higieny i wypoczynku. Na mocy rozporządzenia Ministra Środowiska utworzono regionalne zarządy gospodarki wodnej. Realizują one, między innymi, następujące działania z zakresu gospodarki wodnej,: • bilansowanie zasobów wód powierzchniowych i podziemnych, • opracowanie i aktualizacja projektów warunków korzystania z wód dorzecza, • prowadzenie katastru wodnego dorzecza, • bilansowanie potrzeb rzeczowych i finansowych związanych z gospodarką wodną w dorzeczu, • inicjowanie studiów i badań z zakresu zagospodarowania, ochrony i eksploatacji wód powierzchniowych i podziemnych, • opracowywanie programów i planów gospodarowania zasobami wodnymi i ochrony wód w dorzeczu w aspekcie ilości i jakości oraz ochrony przed powodzią i suszą, • opiniowanie rozwiązań projektowych, lokalizacji inwestycji mających istotny wpływ na gospodarkę wodną w dorzeczu oraz opiniowanie wniosków lokalizacyjnych dla obiektów projektowanych w granicach koryta wielkiej wody i w obrębie maksymalnego piętrzenia zbiorników wodnych, • inicjowanie i współdziałanie we wdrażaniu zasad racjonalnej gospodarki wodnej i ochrony środowiska (informowanie o zauważonych zanieczyszczeniach wód powierzchniowych i o innych zagrożeniach naturalnego środowiska wodnego, uzgadnianie wniosków o ustalenie obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi z organami administracji publicznej, informowanie o sposobie eksploatacji i utrzymania koryt rzecznych, stosowanej zabudowy regulacyjnej oraz przeciwerozyjnej, współpraca w dziedzinie programowania i koordynacji przedsięwzięć gospodarki wodnej). W odniesieniu do wód administrowanych: • programują rozwój zabudowy i utrzymania śródlądowych wód powierzchniowych, z uwzględnieniem wymogów środowiska naturalnego o ochrony przed powodzią i suszą; 4.51 • opracowują projekty wieloletnich i rocznych planów inwestycyjnych budżetowych dla potrzeb utrzymania i eksploatacji śródlądowych powierzchniowych; • zapewniają należyty stan techniczny, obsługę i bezpieczeństwo budowli i urządzeń hydrotechnicznych; • zapewniają utrzymanie w należytym stanie technicznym koryt rzek i potoków oraz istniejących budowli regulacyjnych; gospodarują wodą w zbiornikach retencyjnych, zgodnie z pozwoleniem wodno-prawnym; • regulują stan wód i przepływów w rzekach i kanałach w ramach możliwości wynikających z posiadanych urządzeń hydrotechnicznych oraz warunków hydrologicznych; • prowadzą ewidencję budowli wodnych jako części katastru wodnego; • oznakowują szlaki żeglowne i sprawują nadzór w tym zakresie. oraz wód Są zobligowane do udziału w akcji przeciwpowodziowej, w tym • współdziałają z Głównym Komitetem Przeciwpowodziowym i wojewódzkimi komitetami przeciwpowodziowymi oraz innymi jednostkami państwowymi powołanymi do zwalczania sytuacji kryzysowych, • zapewniają swobodny spływ wód powodziowych i lodów, w ramach posiadanych możliwości technicznych, • są zobligowane do sterowania falą wezbrań powodziowych w ramach rezerw przeciwpowodziowych w zbiornikach retencyjnych i na polderach zalewowych własnych, a w ramach zadań koordynacyjnych – także w obiektach innych użytkowników, • prowadzą akcję lodołamania celem uniknięcia zagrożeń zatorami lodowymi i ułatwienia bezkolizyjnego spływu lodu i wód roztopowych, • gromadzą i przekazują informacje ze zbiorników retencyjnych położonych w dorzeczu o odpływach i aktualnych rezerwach przeciwpowodziowych w czasie występowania wezbrań, • współdziałają z przeciwpowodziowej, • sprawują funkcję inwestora w zakresie inwestycji wodnych resortu środowiska oraz funkcję inwestora zastępczego dla obiektów inwestycyjnych gospodarki wodnej i z nią związanych, realizowanych dla potrzeb innych inwestorów,, • nadzorują i koordynują działania w dziedzinie budowy, modernizacji i utrzymania śródlądowych dróg wodnych dla potrzeb żeglugi oraz obsługują te drogi w zakresie przygotowania szlaku żeglownego do bezpiecznego uprawiania żeglugi; współpracują w tym zakresie z inspektoratami żeglugi śródlądowej, • współpracują z podmiotami gospodarczymi, prowadzącymi działalność w zakresie energetyki wodnej i melioracji podstawowych, ze szczególnym uwzględnieniem czynnej i biernej ochrony przeciwpowodziowej, • eksploatują elektrownie wodne, zespolone z obiektami piętrzącymi wodę i będącymi przez nie administrowanymi, ośrodkami koordynacyjno-informacyjnymi 4.52 osłony hydrotechnicznymi • współpracują z innymi jednostkami związanymi z ochroną środowiska w zakresie ochrony wód i ochrony zasobów przed degradacją i nadmierną eksploatacją oraz w zakresie wpływu przedsięwzięć hydrotechnicznych na środowisko przyrodnicze, • współpracują na wodach międzynarodowego, • administrują i utrzymują rzeczne przejścia graniczne oraz współpracują w tym zakresie ze służbami granicznymi i celnymi, • współpracują z regionalnymi dyrekcjami lasów państwowych w zakresie zabudowy źródłowych odcinków rzek i potoków oraz w zakresie wycinki drzew w strefach przybrzeżnych, • współpracują z urzędami morskimi w zakresie spraw związanych z działalnością na wodach śródlądowych, morskich wodach wewnętrznych i w portach, • współpracują z jednostkami i organizacjami zagranicznymi w zakresie gospodarki wodnej i utrzymania dróg wodnych. granicznych, zgodnie z przepisami prawa Ustawa prawo energetyczne określa zasady kształtowania polityki energetycznej państwa, zasady i warunki zaopatrzenia i użytkowania paliw i energii oraz działalności przedsiębiorstw energetycznych. Celem ustawy jest tworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju kraju, zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego, oszczędnego i racjonalnego użytkowania paliw i energii, rozwoju konkurencji, uwzględniania wymogów ochrony środowiska. Ustawa nakłada na Radę Ministrów obowiązek określania założeń polityki energetycznej państwa. 22 lutego 2000 przyjęty został przez rząd dokument „Założenia polityki energetycznej Polski do 2020 roku”. Nakreśla się w nim wariantowe kierunki rozwojowe tego działu gospodarki. Pomimo to, że Polska nie posiada dużego potencjału energii odnawialnej zakłada się wzrost jej wykorzystania. O ile źródła te mają niewielki bezpośredni wpływ na gospodarkę energetyczną w skali państwa, mogą one odgrywać znaczną rolę w lokalnych bilansach paliw pierwotnych. Ocenia się, że dopiero aktywne włączenie się samorządów terytorialnych do procesu kształtowania polityki energetycznej umożliwi zwiększenie udziału energetyki odnawialnej. W dokumencie rządowym stwierdza się osiągnięcie udziału tego rodzaju energii w bilansie krajowego zużycia na poziomie 7% (obecnie ok. 4%). Jeszcze większy wzrost znaczenia energii odnawialnej w bilansie energetycznym kraju zakłada się w dokumencie opracowanym przez Ministerstwo Środowiska pod nazwą „Strategia rozwoju energetyki odnawialnej”. Prognozuje się jej udział na poziomie 7,5% w roku 2010 i 14% w 2020. Działania zmierzające do wzrostu udziału energii odnawialnej wynikają z wymagań, jakie krajom członkowskim stawia Unia Europejska. Ustawa o finansach publicznych określa zasady gospodarowania środkami publicznymi. W Polsce ustawa budżetowa określa poziom dochodów i wydatków budżetu państwa w okresie roku kalendarzowego. Oprócz jednak limitów wydatków na okres roku budżetowego może ona określić limity wydatków na programy wieloletnie, ujmowane w wykazie stanowiącym załącznik do ustawy budżetowej. Programy wieloletnie ustanawiane są przez Radę Ministrów, jeżeli zaś koszt realizacji przekracza kwotę 100 mln. zł,. na mocy ustawy. Przepis ten nie odnosi się do programów wsparcia, o których mowa w ustawie z dnia 12 maja 2000r. o zasadach wspierania rozwoju regionalnego (Dz. U. nr 48 z 2000 r). Program wieloletni może być ustanowiony wyłącznie w celu realizacji zadań określonych w ustawie, w tym w zakresie ochrony środowiska. Realizacja programów wieloletnich może być podzielona na etapy. „Program dla Odry 2006” wpisuje się w schemat programowania rozwoju regionalnego kraju. Rozwój regionalny Polski planowany jest z uwzględnieniem możliwości z jednej strony tkwiących w systemie zarządzania krajem na szczeblu centralnym (ramy prawno- 4.53 finansowe), z drugiej zaś uwzględnia się w nim możliwości uzyskania wsparcia ze strony Wspólnot Europejskich. Zgodnie z tym schematem najpierw budowane są tzw. strategie sektorowe, które stanowią punkt wyjścia do budowania Narodowego Planu Rozwoju, następnie opracowuje się podstawy wsparcia, a potem przekłada się to na konkretne plany operacyjne. Zasadniczy trzon dokumentów programowych rządu Rzeczypospolitej Polskiej tworzą: 1. Polska 2025 – Długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju (przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 26 lipca 2000 r.) 2. Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2001-2006 (przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 28 grudnia 2000 r.) 3. Strategia finansów publicznych i rozwoju gospodarczego, Polska 2000 – 2010 (przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 22 czerwca 1999 r.) 4. Koncepcja średniookresowego rozwoju kraju do 2002 roku (przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 15 czerwca 1999 r.) 5. Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju (przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 5 października 1999 r, przy czym Sejm RP, rezolucją z dnia 21 grudnia 2000 r. zalecił weryfikację listy miast o znaczeniu krajowym oraz o znaczeniu regionalnym oraz wniósł o ponowne rozpatrzenie sytuacji wschodnich obszarów Polski.) Przesłanki makroekonomiczne i wskazania dla rozwoju regionalnego wynikają również z 5-ciu średniookresowych strategii sektorowych, sporządzonych podobnie jak Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego do roku 2006 i innych dokumentów przyjętych przez Radę Ministrów. Są to: 1. Narodowa Strategia Wzrostu Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich (przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 4 stycznia 2000 r.) 2. Spójna polityka strukturalna rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa (przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 13 lipca 1999 r.) 3. Narodowa Strategia Ochrony Środowiska (projekt) 4. Narodowa Strategia Rozwoju Transportu (projekt) 5. Założenia polityki transportowej państwa na lata 2000 - 2015 6. Narodowa Strategia Rybołówstwa (projekt) 7. Średniookresowa strategia rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich (dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 21 kwietnia 1998 r.) 8. Spójna polityka strukturalna rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa (dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 13 lipca 1999 r.) 9. Pakt dla rolnictwa i obszarów wiejskich (dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 22 lipca 1999 r.). W Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2001-2006 określono zasady prowadzenia polityki rozwoju regionalnego państwa, które są zgodne z zasadami europejskiej polityki strukturalnej oraz odpowiadają wymogom określonym w Ustawie o zasadach wspierania rozwoju regionalnego, z dnia 14 czerwca 2000 r. (Dz. U. nr 48 z 2000 r ) Są to zasady: programowania, koncentracji, dodatkowości, subsydiarności i partnerstwa. 4.54 Jednym z priorytetów określonych w Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego 20012006 jest „Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów” W ramach tego priorytetu definiuje się trzy podstawowe komponenty, a wśród nich rozwój infrastruktury o znaczeniu ponadlokalnym. W dążeniu do realizacji tego komponentu udostępnione będą środki na współfinansowanie działań samorządów mających na celu modernizację i rozbudowę infrastruktury technicznej o znaczeniu ponadlokalnym, komplementarnych w stosunku do działań polityki rządu w tej sferze. Interwencja państwa koncentrować się będzie na wspólfinansowaniu infrastruktury transportowej (regionalnej, ponadlokalnej) jako podstawowego elementu budowy potencjału endogenicznego rozwoju i zwiększania mobilności przestrzennej ludności oraz projektów z zakresu ochrony środowiska, które przyczynią się do znaczącej poprawy sytuacji ekologicznej. W zakresie ochrony środowiska działaniami priorytetowymi będą uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej, zwłaszcza: budowa oczyszczalni ścieków, rozbudowa sieci kanalizacyjnych oraz urządzeń i zbiorników minimalizujących zagrożenie powodziowe i zwiększających zasoby dyspozycyjne wody oraz rozwój niekonwencjonalnych źródeł energii, redukcja zanieczyszczeń powietrza i racjonalizacja gospodarki odpadami. Wsparcie udzielane w ramach polityki rozwoju regionalnego państwa na rozwój infrastruktury transportowej o znaczeniu ponadlokalnym musi uwzględniać plany budowy sieci o charakterze krajowym i europejskim. Będzie ono uzupełniało, a nie zastępowało kierowane do regionów środki. Wsparcie państwa skierowane na rozbudowę i modernizację infrastruktury technicznej w ramach realizacji Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego będzie dotyczyć, między innymi, infrastruktury transportowej o znaczeniu wojewódzkim, a tym przede wszystkim drogowej, w uzasadnionych przypadkach wsparcie może dotyczyć innej infrastruktury transportowej o znaczeniu regionalnym: dróg wodnych, lotnisk, miejskiej systemów transportowych, transportu multimodalnego, infrastruktury ochrony środowiska o znaczeniu ponadlokalnym. W „Założeniach polityki transportowej państwa na lata 2000 – 2015” podkreśla się, że rozwój śródlądowego transportu wodnego koncentrować się będzie na modernizacji istniejących urządzeń oraz realizacji nowych przedsięwzięć w ramach programów gospodarki wodnej związanej z ochroną przeciwpowodziową. Przyjęcie takich założeń wynika z faktu, że niezbędne inwestycje dla podniesienia kategorii dróg wodnych są zbyt kosztowne a konkurencja z transportem lądowym (głównie kolejowym, posiadającym rezerwy przepustowości) byłaby szkodliwa dla obu gałęzi. Perspektywy rozwoju transportu wodnego śródlądowego są ściśle uzależnione od popytu i możliwości przejęcia ładunków w znaczącym rozmiarze. Transport ten zamierza się utrzymać na wyspecjalizowanych kierunkach i rejonach w ruchu towarowym i pasażerskim. Przewiduje się szerszą aktywizację turystyki wodnej. Operatorzy transportu wodnego będą działali na zasadach komercyjnych. Kolejnym istotnym priorytetem rozwoju regionalnego kraju, ujętym w Narodowej strategii Rozwoju regionalnego, jest „Rozwój międzynarodowej współpracy regionów”. W ramach tego priorytetu wyróżnia się następujące kierunki działań: • rozwój współpracy przygranicznej • rozwój współpracy transnarodowej oraz współpracy województw z regionami różnych krajów europejskich Stopień realizacji tego priorytetu jest ściśle uwarunkowany przebiegiem procesu integracji Polski ze strukturami Unii Europejskiej. 4.55 W okresie przedakcesyjnym, ze względu na ograniczone zarówno środki krajowe, jak i zagraniczne dostępne na realizację polityki rozwoju regionalnego państwa, niezbędne jest ograniczenie zakresu interwencji przestrzennej i przedmiotowej polityki rozwoju regionalnego kraju do projektów najbardziej efektywnych. Podstawową jednostką administracyjną, do której będzie adresowana pomoc, – czyli „obszarem wsparcia”, jest województwo. Wsparcie finansowe będzie udzielane na podstawie oceny wniosków o udzielenie wsparcia i programów wojewódzkich przygotowanych przez samorządy województw. Przyjęto następujące kryteria oceny tych dokumentów: 1) kompleksowe zapewnienie realizacji celów polityki rozwoju regionalnego państwa, 2) zapewnienie celów polityki spójności społeczno-gospodarczej Unii Europejskiej, 3) wpływ na sytuację społeczno-gospodarczą w regionie, 4) stopień akceptacji społecznej dla przedstawionych propozycji, 5) stopień przygotowania proponowanych zadań do wdrożenia, 6) pozytywne doświadczenia we wdrażaniu proponowanych metod i instrumentów realizacji programów rozwoju regionalnego, 7) pozytywna ocena zasobów kadrowych i instytucjonalnych niezbędnych do ich stosowania tak w regionie, jak i na poziomie centralnym, 8) realnego zapewnienia przez beneficjanta możliwości współfinasowania w horyzoncie realizacyjnym programu, 9) zgodności proponowanych działań z zasadami konkurencji i przepisów o pomocy publicznej w Unii Europejskiej i prawie polskim. Dodatkowe kryteria będą mogły być też ustalane dla programów współpracy przygranicznej, programów pilotażowych oraz innych programów rozwoju regionalnego współfinansowanych ze źródeł funduszy zagranicznych. Bezwzględnym warunkiem uzyskania dofinansowania na realizację programu jest zapewnienie kompleksowości realizacji celów i priorytetów zawartych w Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego oraz innych dokumentach rządowych odnoszących się do realizacji polityki rozwoju regionalnego. „Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju” opracowana przez Rządowe Centrum Studiów Strategicznych jest podstawowym dokumentem określającym zasady polityki państwa w dziedzinie przestrzennego zagospodarowania Polski w perspektywie najbliższych kilkunastu lat. W dokumencie tym oraz w załączniku do niego określone zostały główne kierunki polityki przestrzennego zagospodarowania kraju i strategiczne cele rozwoju kraju. Określony został zakres, w jakim „Koncepcja....” stanowi podstawę do sporządzania programów zadań rządowych, służących realizacji celów publicznych wpływających na przestrzenne zagospodarowanie kraju W obszarze żeglugi śródlądowej stwierdzono, że w rozwoju polskiej żeglugi śródlądowej większe znaczenie ma właściwie tylko droga wodna Odry, która jest żeglowna w dolnym biegu i na kilku odcinkach górnego biegu. Zarówno potrzeby transportowe, jak i realizacja Dyrektywy UE nr 1692/96/WE z dnia 23 lipca 1996 r. w sprawie rozwoju europejskiej sieci transportowej, wskazują na konieczność kontynuowania zabudowy hydrotechnicznej rzek, w celu wprowadzenia w Polsce dróg wodnych klasy europejskiej. Prognozy przewozów polskiej żeglugi śródlądowej w krajowym i europejskim systemie transportu przewidują wzrost wielkości ładunków przewożonych żeglugą śródlądową o 60 – 100%. Wiąże się z tym zamiar modernizacji 4.56 urządzeń drogi wodnej Odry i powiązania jej z siecią wodną Niemiec oraz pozostałą siecią wodną Polski (Warta – Noteć – Wisła), jak też połączenia Odry i Łaby z Dunajem. Przewiduje się kontynuację modernizacji Odry skanalizowanej na odcinku Koźle-Brzeg Dolny. Utrzymanie warunków dla żeglugi długotrasowej na Odrze, wymaga pilnego zakończenia budowy stopnia wodnego Malczyce. W zakresie gospodarki wodnej podkreślono, że cele strategiczne i plany przestrzennego zagospodarowania dorzeczy, oprócz problemów zasobów wodnych, powinny uwzględniać także problematykę długofalowej prewencji przeciwpowodziowej, zarówno w wymiarze regionalnym, jak i ponadregionalnym. Dla realizacji celów strategicznych gospodarki wodnej szczególne znaczenie mieć będą zintegrowane działania o charakterze ponadregionalnym, regionalnym i lokalnym, w tym min: • ochrona wód Wisły i Odry przed zasoleniem, • modernizacja drogi wodnej Odry i przystosowanie jej do europejskiego systemu dróg wodnych, • rozbudowa retencji przez budowę wielozadaniowych zbiorników retencyjnych, odbudowa i rozwój małej retencji w połączeniu z prawidłową melioracją użytków zielonych, • wdrażanie zintegrowanych programów i zagospodarowania szlaków śródlądowych, • kontynuowanie i zakończenie do 2010r. budowy większości z realizowanych obecnie wielozadaniowych zbiorników wodnych, • dla powiększenia zasobów dyspozycyjnych wód powierzchniowych realizacja kolejnych wielofunkcyjnych zbiorników retencyjnych (min. Racibórz Dolny i Kamieniec Ząbkowicki) • rozwój małej retencji oraz rozwój małej energetyki wodnej ochrony przeciwpowodziowej W zakresie rolnictwo i leśnictwo zakłada się min. zmniejszenie powierzchni rolniczej, przy czym wynikać ono będzie z zalesienia, rozwoju aglomeracji miejskiej i budowy dróg. Gospodarka leśna stanie się współzależnym z rolnictwem ogniwem rozwoju wielofunkcyjnego obszarów wiejskich. Udział lasów w strukturze użytkowania gruntów powinien wzrosnąć do 33% powierzchni kraju (w 1996r 28%). Istotne znaczenie w rozwoju obszarów wiejskich będzie miała gospodarka turystyczna. Rekonstrukcja zagospodarowania turystycznego korelowana z ochroną cennych walorów środowiska przyrodniczego stanowić powinna wiodącą zasadę kształtowania przestrzeni. We wszystkich regionach kraju wymagają rozwiązania problemy gospodarki wodnościekowej, gospodarki odpadami i stanu infrastruktury techniczno-sanitarnej. W „Pakcie dla rolnictwa i obszarów wiejskich” oraz w dokumencie „Spójna polityka strukturalna rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa” stwierdza się, że działania na rzecz unowocześnienia infrastruktury wiejskiej są nierozerwalnie związane z poprawą stanu środowiska. Obejmują one cały wachlarz działań dotyczących unowocześniania systemów zasilania w energię, retencję wód, budowę oczyszczalni ścieków, wysypisk odpadów, ochrony powierzchniowej przed zanieczyszczeniami. Działania te są realizowane przez system instytucji finansowych związanych z ochroną środowiska, takimi, jak: gminne, powiatowe, wojewódzkie i centralne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, Ekofundusz, Bank Ochrony Środowiska i inne. Są to działania ujęte w „Inicjatywach II filaru – Rozwój przedsiębiorczości i tworzenie pozarolniczych miejsc pracy” – w grupie projektów infrastrukturalnych. 4.57 W „Inicjatywach II filaru – Kompleksowa polityka społeczna wobec wsi i rolnictwa i rozwój cywilizacyjny obszarów wiejskich” „Paktu...”, w grupie zadań związanych z ochroną walorów przyrodniczych obszarów wiejskich, realizowany będzie Krajowy Program Zwiększania Lesistości, który ma na celu poprawę stanu środowiska oraz zagospodarowanie leśne gruntów nieprzydatnych dla produkcji rolniczej. Zalesianie gruntów państwowych prowadzone jest przez Lasy Państwowe. W zakresie ochrony środowiska przyrodniczego wskazuje się na konieczność wzmożenia skuteczności ochrony obszarów szczególnie cennych pod względem przyrodniczym oraz wkomponowanie ich w szerszy przestrzennie i funkcjonalnie spójny system osłony ekologicznej. System ten obejmie 30% powierzchni kraju, a istotą jego zagospodarowania powinno być dostosowanie struktury oraz intensywności gospodarowania do kryteriów wynikających z walorów przyrodniczych, w powiązaniu z systemem ochrony środowiska przyjętym w Unii Europejskiej. Kierunki ochrony środowiska w Polsce wyznacza przyjęta w 1991 r. polityka ekologiczna państwa. Wskazuje ona główne priorytety ochrony oraz obszary, w których dla zachowania zasobów naturalnych konieczna jest interwencja państwa. Obecnie opracowywana jest nowa polityka ekologiczna państwa. Zakłada się, że dokument ten będzie oparty na zasadach zrównoważonego rozwoju i będzie w pełni zgodny z polityką UE w tej dziedzinie. W zakresie gospodarki wodno-ściekowej zakłada się osiągnięcie następujących celów: wdrażanie programów mających na celu obniżenie zużycia wody, zarówno w celach przemysłowych, jak i komunalnych, poprawa jakości wód powierzchniowych, modernizacja, rozbudowa i budowa systemów kanalizacji i oczyszczalni ścieków w aglomeracjach o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 2000, ochrona zasobów wód podziemnych, rekonstrukcja systemów małej retencji i budowa nowych zbiorników retencyjnych, zmniejszenie zrzutu zasolonych wód z kopalń węgla kamiennego do wód powierzchniowych. W zakresie sportu, turystyki i rekreacji spośród pięciu głównych zadań rządowych wpływających na przestrzenne zagospodarowanie kraju wymienić należy co najmniej trzy: • rozwój turystyki na obszarach chronionych i innych cennych przyrodniczo i krajobrazowo, na których istnieją rygory ochronne i ograniczenia funkcji gospodarczych, dla których turystyka jest szansą rozwoju ekonomicznego społeczności lokalnych, • turystyka stanowi jeden z ważniejszych czynników restrukturyzacji polskiej wsi i rolnictwa, umożliwiających wielofunkcyjny i zrównoważony rozwój terenów wiejskich, przy zachowaniu walorów środowiska naturalnego i społecznego, • przemiany w europejskiej gospodarce wodnej wskazują na wzrost znaczenia turystyki w utrzymaniu i rozwijaniu wodnych dróg śródlądowych. Do zadań ponadlokalnych należy przede wszystkim zagospodarowanie turystyczne polskich odcinków europejskich szlaków wodnych w kooperacji międzynarodowej, zagospodarowanie turystyczne wielofunkcyjnych zbiorników retencyjnych oraz wspieranie zrównoważonego rozwoju turystyki i jej infrastruktury w dolinach wielkich rzek i regionach pojezierzy. Przekształcenia i przemiany zachodzące w systemie polityczno-gospodarczym Polski spowodowały konieczność wypracowania nowych narzędzi planistycznych ukierunkowujących rozwój. W ostatnim okresie powstają rządowe dokumenty, w których określane są podstawowe kierunki i priorytety rozwoju Polski. Transformacja gospodarki i działania w kierunku osiągnięcia warunków umożliwiających uzyskania statusu kraju członkowskiego Unii Europejskiej postawiły trudne do realizacji wyzwania, które możliwe są do realizacji w oparciu o przyjęte programy horyzontalne. „Program dla 4.58 Odry 2006” zarówno posiada oparcie w Polskim prawodawstwie i stawianych w nim do realizacji zadaniach, jak też i w różnych dokumentach planistycznych. Zarówno poprawa jakości wód rzeki, ochrona środowiska przyrodniczego, ochrona przeciwpowodziowa i stworzenie warunków dla prawidłowej gospodarki wodnej, rozwój i modernizacja śródlądowej odrzańskiej drogi wodnej, jak też rozbudowa energetyki wodnej i poprawa warunków oraz rozwój gospodarki leśnej znajdują odzwierciedlenie w formułowanych przez Rząd różnych dokumentach planistycznych. Pomimo, że są to na ogół, ze względu na charakter dokumentów, bardzo ogólne sformułowania, to przytoczony powyżej bardzo skrócony przegląd, wskazuje na pełne i kompleksowe realizowanie przez „Program dla Odry 2006” celi i kierunków rozwojowych zawartych w poszczególnych dokumentach planistycznych. 4.2.2 Polityka samorządowa i plany rozwoju Wprowadzona z dniem 1 stycznia 1999r reforma administracyjna kraju wprowadziła szerokie możliwości realizacji polityki regionalnej. Samorząd stał się odpowiedzialny zarówno za programowanie rozwoju regionu, jak i za realizowanie polityki rozwoju. Na mocy ustawy o samorządzie wojewódzkim, władze regionalne otrzymały dwa podstawowe narzędzia służące budowaniu programu rozwoju województwa. Strategię rozwoju z programami wojewódzkimi oraz wojewódzki plan zagospodarowania przestrzennego, który jest praktycznym narzędziem realizacji strategicznych celów rozwoju rozpisanych w programach wojewódzkich na konkretne zadania. Budowa nowych struktur samorządowych i tworzenie oraz wdrażanie nowych rozwiązań formalno-prawnych wymaga czasu i nabywania nowych doświadczeń. Tempo zachodzących przemian i transformacji polityczno-gospodarczej wymaga jednak szybkich działań. Ustawa o zasadach wspierania rozwoju regionalnego nałożyła bariery czasowe dla samorządów wojewódzkich do opracowania i uchwalenia programowych dokumentów określających wizje rozwojowe poszczególnych województw. Bez posiadania strategii oraz programu wojewódzkiego będzie niemożliwe negocjowanie z rządem o możliwościach wspierania środkami budżetu państwa rozwoju regionu. Województwa, terytorialnie objęte oddziaływaniem „Programu dla Odry 2006”, w swoich strategiach rozwoju różnie opisały tę tematykę. Przedstawiona analiza porównawcza opiera się na sformułowaniach użytych przez autorów poszczególnych dokumentów w dziedzinach dotyczących realizacji Programu. Wykorzystano zarówno część opisową diagnozy stanu istniejącego, analizę SWOT, czy formułowane priorytety rozwojowe. Ze względu na brak przepisów prawnych określających zarówno formę jak i treść strategii województw ich forma i kształt, jak również wielkość jest bardzo zróżnicowana. Różne były też metody jej tworzenia, jak również sposób konsultacji społecznych. Zauważyć można jednak, że wszystkie regiony, przez które przepływa rzeka Odra widzą jej kluczową rolę i wpływ na rozwój regionu. Jej znaczenie uświadamiają również skutki powodzi roku 1997 oraz coraz większa świadomość konieczności zrównoważonego rozwoju. Problematykę tę można również znaleźć w dokumentach strategii województw, przez które rzeka Odra bezpośrednio nie przepływa, ale które leżą w jej dorzeczu. 4.2.2.1 Strategia województwa zachodniopomorskiego W województwie zachodniopomorskim na powierzchni 22 tys. km2 zamieszkuje 1,7 mln osób. Województwo leży na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych rangi międzynarodowej. Pozwoliło to na wykształcenie się systemu transportowego, obejmującego wszystkie komponenty: lądowy (drogi, koleje), morski, rzeczny i powietrzny. Dostępność regionu podnoszą liczne przejścia graniczne 8 morskich, 4.59 9 drogowych, 3 rzeczne jedno kolejowe i jedno lotnicze. Województwo jest obszarem szczególnej jak na warunki Polski, koncentracji przewozów transportem wodnym śródlądowym. Szacuje się, że krajowa żegluga przewozi tu ponad 6 mln ton, w tym większość w relacjach zagranicznych. Pomimo jednak redukcji posiadanego taboru, poziom jego wykorzystania jest niski ze względu na skutek jednokierunkowych potoków ładunków. Na tle innych województw kraju, województwo pozytywnie wyróżnia się pod względem udziału ścieków oczyszczonych biologicznie i chemicznie. Priorytetowe znaczenie przyznane w ostatnich latach gospodarce ściekowej przez fundusze krajowe i zagraniczne, przyniosło widoczne efekty. W latach 1995-98 liczba oczyszczalni w województwie wzrosła o 100, nowopowstające obiekty to głównie oczyszczalnie komunalne. Zauważalna poprawa nastąpiła w Odrze powyżej Szczecina. Największym jednak źródłem ścieków komunalnych jest Szczecin, z którego odprowadza się kanalizacją miejską ok. 100 tys. m3 ścieków na dobę, nieoczyszczonych lub tylko oczyszczonych mechanicznie. Skutkiem tego przekraczane są normy zanieczyszczeń w ujściu Odry, na Zalewie Szczecińskim i w Zatoce Pomorskiej. Już w diagnozie stwierdza się, że należy likwidować źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych w drodze sukcesywnej rozbudowy oczyszczalni ścieków, rozpoczynając od źródeł największych i najbardziej uciążliwych dla środowiska. Niedoskonałość systemu ochrony przeciwpowodziowej, zarówno gdy idzie o stan urządzeń ochronnych, jak i organizację działań w sytuacji kryzysowej, wykazała powódź z lipca 1997. Przestarzałe budowle ochronne i postępująca urbanizacja terenów przeznaczonych pod ewentualne zalanie, unaoczniły konieczność rewizji polityki przeciwpowodziowej w skali kraju i regionu. Stan zabezpieczenia przeciwpowodziowego jest niedostateczny, modernizacji i przebudowy wymaga większość obwałowań. W dziedzinie turystyki znaczenie ma nie tylko wybrzeże, ale również dolina Odry z szerokimi rozlewiskami, stanowiącymi cenne ekologicznie i krajobrazowo obszary. W przestrzennych uwarunkowaniach rozwojowych regionu w dziedzinie ochrony i kształtowania środowiska naturalnego zwraca się uwagę na zakończone i kontynuowane działania zmierzające do ustanowienia transgranicznych przyrodniczych obszarów chronionych. Przykładem może być utworzenie Międzynarodowego Parku Doliny Dolnej Odry. Polscy i niemieccy przyrodnicy postulują utworzenie rezerwatu biosfery obejmującego blisko połowę byłego województwa szczecińskiego, propozycję oprotestowały jednak po polskiej stronie wszystkie zainteresowane gminy i szereg instytucji. Podobnie rzecz ma się z programem Zielona Wstęga Odra-Nysa, eliminującym aspekty transportowe zagospodarowania rzeki. Ze względu na ograniczenia rozwojowe, zasadność tego typu projektów powinna być skrupulatnie analizowana. Za właściwy przykład rozwiązywania tego typu problemów stawia się obejmowanie poszczególnych obszarów tzw. planami zintegrowanego zarządzania. Bardzo ważna dla części województwa jest także realizacja środowiskowo-wodnej i przeciwpowodziowej warstwy Programu dla Odry 2006. Uwarunkowaniem rozwojowym regionu jest również transport. W transporcie rzecznym kwestią podstawową jest realizacja rządowego Programu dla Odry 2006, szczególnie w części dotyczącej regulacji koryta rzeki i przystosowaniu jej do potrzeb transportowych. Pozwoli to polskim przewoźnikom na głębszą penetrację systemu dróg wodnych w Niemczech, a za ich pośrednictwem również w innych krajach Unii Europejskiej wpiętych we wspólny system wodny, nie tylko z północy (kanał Haweli), ale również z południa (kanał Odra-Szprewa-Bóbr). Generalnie, podstawowym zintegrowanym celem strategicznym jest utworzenie Paneuropejskiego Korytarza Transportowego Doliny Odry 4.60 wiążącego wszystkie media transportowe międzyregionalny, jak i międzynarodowy. i obsługujące zarówno układ W analizie SWOT do mocnych stron regionu zalicza się min. położenie na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych. Jako szansę zewnętrzną wymieniono min ustanowienie paneuropejskiego korytarza transportowego w dolinie Odry, a z szans wewnętrznych wymienić można: możliwość stworzenia kompleksowego zintegrowanego systemu transportu (drogowego, wodnego, kolejowego i lotniczego wraz z centrami logistycznymi) owocującego poprawą środowiska naturalnego, rozwój różnorodnych form turystyki w oparciu o czyste i różnorodne środowisko przyrodnicze i kulturowe oraz wzrost świadomości ekologicznej i rozwój postaw proekologicznych. Z zagrożeń zewnętrznych wymienia się min. brak decyzji o realizacji inwestycji transportowych decydujących o dostępności województwa (autostrada A-3, droga krajowa nr 6, Program dla Odry 2006). Jednym z rozdziałów strategii jest “Wizja województwa zachodniopomorskiego w 2015r”. W roku tym województwo jest obszarem o dobrej dostępności komunikacyjnej. Dzięki integracji systemu transportowego województwa z systemem transportowym krajów Unii Europejskiej oraz basenu Morza Bałtyckiego rozwija się dynamicznie zespół portowy Szczecin-Świnoujście. Dzięki dobrej dostępności i atrakcyjnym krajobrazom województwo stanowi zaplecze weekendowe dla Berlina i regionów sąsiednich. Nastąpiła znaczna poprawa stanu środowiska. W oparciu o analizę stanu istniejącego sformułowana została misja województwa jako stwarzanie warunków do osiągnięcia zrównoważonego i trwałego rozwoju zgodnego ze standardami Unii Europejskiej poprzez optymalne wykorzystanie wszystkich dostępnych walorów województwa oraz wynegocjowanych przez Polskę warunków akcesji. Rozumie się przez to min. aktywizację gospodarczą województwa z zachowaniem zasad zrównoważonego wzrostu ekonomicznego, z uwzględnieniem czynników ekologicznych i gospodarczych funkcji województwa (gospodarka, turystyka, transport, przemysł, rolnictwo), stanowiących podstawy przewagi regionu, poprawę dostępności ekonomicznej i komunikacyjnej regionu i rozbudowę jego infrastruktury technicznej i ekonomicznej, rozwój współpracy międzyregionalnej, międzynarodowej i transgranicznej. Strategiczny cel wytyczony przez samorząd województwa zachodniopomorskiego: powszechna dostępność dóbr, usług i informacji realizowany powinien być przez takie cele pośrednie jak stworzenie zrównoważonego, dostępnego i zintegrowanego systemu transportowego oraz rozbudowę i modernizację infrastruktury technicznej. Strategiczny cel: poprawa konkurencyjności województwa osiągnięty natomiast może być poprzez min. stworzenie sprzyjających warunków do zrównoważonego rozwoju gospodarki morskiej (zintegrowanie żeglugi morskiej z transportem lądowym w ramach intermodalnych łańcuchów transportowych) rozwój funkcji turystyczno-uzdrowiskowej (rozwój turystyki w ścisłej korelacji z ochroną środowiska naturalnego). Podniesienie jakości życia w regionie realizowane powinno być poprzez zachowanie, ochronę i odtwarzanie walorów środowiska naturalnego (ochrona zasobów wód powierzchniowych oraz poprawa ich jakości, zwiększenie rozmiarów naturalnej i zbudowanej retencji, zachowanie i skuteczna ochrona bioróżnorodności regionu oraz stworzenie kompleksowych systemów ochrony przyrody, utworzenie skutecznego systemu nadzoru i kontroli stanu środowiska. Poszczególne strategie wymienione i opisane powyżej zostały włączone do Programu dla Odry 2006 tak aby spełniał on swoją zasadniczą funkcję jaką jest zarządzanie i koordynacja rozwoju regionalnego. Powinno to zapewnić poprawę systemów zabezpieczeń przeciwpowodziowych jak i ochronę środowiska przyrodniczego. Znaczenie dla regionu ma też rozwój odrzańskiej drogi wodnej. Ze względu na Zespół Portów Szczecin-Świnoujście władze regionu zainteresowane są zwiększeniem ich dostępności poprzez rozwój systemu transportowego, łączącego porty zarówno z innymi regionami kraju jak i ze szlakami europejskimi. Źródło: Strategia rozwoju województwa zachodniopomorskiego. 4.61 4.2.2.2 Strategia województwa lubuskiego W województwie lubuskim na powierzchni 14 tys. km2 zamieszkuje 1 mln osób. Pod względem globalnej wielkości potencjału gospodarczego i społecznego województwo lubuskie znajduje się w grupie słabszych regionów, z punktu widzenia statystycznych wielkości wskaźnikowych per capita plasuje się na poziomie średniej krajowej. Region cechuje silne powiązanie z zagranicą (zachodnia granica województwa – rzeki Nysa Łużycka i Odra - jest granicą państwową), stosunkowo małe zanieczyszczenie środowiska i bardzo korzystne położenie geograficzne. W dużej mierze rozwój regionu postrzegany jest poprzez rozwój kontaktów międzynarodowych, w tym świetle rzeka graniczna stanowi naturalną przeszkodę, przez którą należy utworzyć więcej połączeń międzynarodowych. Strategia województwa lubuskiego budowana jest dla horyzontu czasowego lat 2000-2010, przy czym dla programów operacyjnych wyznacza się za datę końcową rok 2006 ze względu na spójność z instrumentami wsparcia Unii Europejskiej, jak również z Narodową Strategią Rozwoju Regionalnego. Wizja województwa lubuskiego jest syntetycznym katalogiem oczekiwanych i możliwych dokonań w okresie realizowanej strategii. Jako osie rozwojowe województwa samorząd widzi drogowe i kolejowe połączenia północ-południe oraz wschód-zachód. Wg dokumentu: inne szlaki transportowe mają dla rozwoju województwa relatywnie mniejsze znaczenie, chociaż w powiązaniu z rzekami Odrą, Wartą i Notecią oraz portem lotniczym w Babimoście mogą stanowić harmonijne połączenie tych trzech rodzajów transportu np. za pomocą terminali. W analizie SWOT wykazano mocne i słabe strony regionu: Mocne strony: • realizację budowy i modernizacji elektrowni wodnych, • poprawa jakości wód powierzchniowych • atrakcyjne zasoby przyrodnicze • rozwiązaną gospodarkę ściekową w większości miast • liczne inwestycje z zakresu ochrony środowiska • możliwość wykorzystywania zasobów przez turystykę polsko-niemiecką Słabe strony: • słabe wyposażenie wsi w infrastrukturę techniczną • zły stan urządzeń melioracyjnych, • wzrost zanieczyszczeń spalinami • natężenie hałasu w związku z nasileniem ruchu tranzytowego i wzmożoną motoryzacją • brak kompleksowego rozwiązania gospodarki ściekami na terenach wiejskich • słabe zintegrowanie gospodarczą. • zbyt słabe zagospodarowanie jezior i rzek dla potrzeb turystyki. przedsięwzięć na 4.62 rzecz środowiska z działalnością Jako jedno z 4 wyzwań rozwojowych sformułowano efektywne wykorzystanie zasobów środowiska naturalnego i kulturowego, w którym min. zakłada się ochronę przed zanieczyszczeniem wód powierzchniowych i podziemnych, zwiększoną skuteczność ochrony przeciwpowodziowej, ochronę przyrody i poszerzanie obszarów o wysokich walorach przyrodniczych oraz racjonalne wykorzystanie zasobów leśnych, a także wdrożenie europejskich norm ochrony środowiska. W strategii opisano wizję województwa w roku 2010. Oto cytat: "Województwo lubuskie dobrze wykorzystało walory środowiska i położenia w zjednoczonej Europie. Szybko rozwija się gospodarka, poprawia się infrastruktura techniczna... Środowisko naturalne regionu uległo istotnej poprawie dzięki budowie kolejnych oczyszczalni ścieków i rozbudowie sieci kanalizacyjnych.... Regulacja rzek i unowocześnienie systemu infrastruktury technicznej z tym związane, zdecydowanie poprawiły warunki ochrony przeciwpowodziowej..." W kartach działań strategicznych opisane zostały różne priorytety. Realizację strategicznego celu: przestrzenna, gospodarcza i społeczna spójność regionu określono min poprzez zapewnienie sprawnego systemu komunikacyjnego i działań na rzecz szerszego wykorzystania kolei i dróg wodnych w transporcie pasażerskim i towarowym. Umożliwi to, w połączeniu z innymi przedsięwzięciami, stworzenie w województwie pełnego i sprawnego systemu komunikacyjnego, zapewniającego w perspektywie dobre i bezpieczne połączenie regionu z krajem i zagranicą, zdolnego do obsługi ruchu transgranicznego, regionalnego oraz transportu zbiorowego. Dla tego samego celu głównego w celu operacyjnym: udoskonalenie i rozbudowa infrastruktury technicznej, komunalnej i społecznej definiuje się jako niezbędne przedsięwzięcia z zakresu budowę i modernizację ujęć wody, wodociągów, kanalizacji, oczyszczalni ścieków, optymalizację rozwoju infrastruktury energetycznej, w tym budowę źródeł korzystających z energii odnawialnej. Dla celu operacyjnego: wszechstronna współpraca transgraniczna i międzynarodowa wpisano min. wspólne z sąsiednimi województwami realizacje programów i projektów o charakterze ponadregionalnym oraz transgraniczną współpracę z Brandenburgią na wypadek katastrof i klęsk żywiołowych. Aneksem do strategii województwa jest diagnoza opisuje się w niej aktualną sytuację regionu. Pod względem hydrograficznym oceniono położenie województwa jako korzystne. Główną oś hydrograficzną województwa stanowi Odra (210 km). Na całej swej długości zasilana jest licznymi dopływami. (min. Bóbr, Nysa Łużycka, Warta, Obrzyca). Niestety największe rzeki prowadzą na całej swej długości na obszarze województwa wody nie odpowiadające normom jakościowym. Od kilkunastu lat realizowany jest jednak program porządkowania gospodarki ściekowej. Większość miast posiada mechanicznobiologiczne oczyszczalnie ścieków, które na ogół spełniają najwyższe standardy techniczne i technologiczne zapewniając oczyszczenie ścieków do parametrów zgodnych z przepisami Unii Europejskiej. Budowane są kolejne oczyszczalnie, przy czym brak jest kompleksowego rozwiązania gospodarki ściekowej na terenach wiejskich. W rozdziale dotyczącym dróg wodnych stwierdza się, że województwo ma korzystnie wykształconą sieć żeglownych dróg rzecznych. Szlak Odry łączy Śląsk z zespołem portowym Szczecin-Świnoujście, a szlak Warty i Noteci łączy północną część województwa z Bydgoszczą i Gdańskiem. Na trasie tych szlaków znajduje się 6 portów rzecznych, przy czym dwa z nich przygotowane są do załadunku i rozładunku wszelkiego rodzaju towarów i dysponują własną bocznicą kolejową. Wszystkie porty mają natomiast połączenie z siecią dróg. Ze względu na lokalizację na styku szlaków żeglownych wschód-zachód i północ-południe port w Kostrzynie, pod warunkiem rozwoju żeglugi śródlądowej, ma szansę stać się znaczącym zapleczem dla portów 4.63 morskich w Szczecinie i Świnoujściu. Podobną rolę może spełnić port w Gorzowie Wlkp. W połączeniu z zaplanowaną budową zaplecza przy nadbrzeżu pasażerskim w Kostrzynie (port żeglugi rzecznej obsługujący trasę Berlin-Kostrzyń-Gorzów). Porty w większości wymagają modernizacji. Na Odrze znajdują się dwa przejścia graniczne rzeczne: w Słubicach (nieczynne) i w Miłowie, gdzie odprawiane są głównie barki z materiałami budowlanymi i produktami rolnymi płynące w kierunku Berlina kanałami rzecznymi. Tematy i zadania Programu dla Odry 2006 są zgodne ze sformułowaną przez samorząd województwa lubuskiego strategią. Dokument ten przede wszystkim formułuje zakres zadań do potencjalnych możliwości władz samorządowych. Posiadany potencjał przyrodniczy i ograniczone zanieczyszczenie środowiska, bliskość dużych aglomeracji, w tym Berlina, istniejąca infrastruktura turystyczna jest szansą rozwojową. Wymaga to jednak dalszej poprawy stanu środowiska i poszerzanie obszarów o wysokich walorach przyrodniczych. Dla bezpieczeństwa mieszkańców województwa ważne jest zwiększenie skuteczności ochrony przeciwpowodziowej. 80% przewozów towarowych stanowi tranzyt. Alternatywa rozwoju dróg wodnych i transportu rzecznego jest szansą ograniczenia rosnącego zanieczyszczenia środowiska w wyniku transportu drogowego oraz zmniejszenia obciążenia sieci dróg. Potwierdzeniem zainteresowania władz samorządowych osiągnięciem celów Programu jest przytoczony wcześniej cytat z wizji województwa lubuskiego za 10 lat. Źródło: Strategia rozwoju województwa lubuskiego. marzec 2000 4.2.2.3 Strategia województwa dolnośląskiego W województwie dolnośląskim na powierzchni ponad 19,9 tys. km2 zamieszkuje 3 mln ludzi. Sieć osiedleńcza i transportowa regionu jest wyjątkowo dobrze rozwinięta, chociaż poważnie zaniedbana. Gospodarczo region jest jednym z dynamiczniej rozwijających się, chociaż dużym problemem jest restrukturyzacja monokultur przemysłowych. Przyjęta pod koniec roku 2000 przez samorząd województwa dolnośląskiego strategia ma dosyć nietypową formę, odbiegającą od standardowych rozwiązań redakcyjnych tego typu dokumentów, zawiera jednak bardzo kluczowe dla rozwoju regionu treści. Bardzo zróżnicowany zarówno geograficznie, jak i rozwojowo obszar województwa podzielony został na osie rozwojowe. W definicji Osi Odry stwierdza się, że: Rzeka, będąca niegdyś ważnym elementem europejskiego systemu transportu wodnego, jest od ponad pół wieku zaniedbywana. Stanowi ponadto poważną przeszkodę w komunikacji na kierunku północ-południe, szczególnie odczuwalną w okolicach Wrocławia. Wymaga pilnej modernizacji systemu zabezpieczeń przeciwpowodziowych, zdecydowanej rewaloryzacji ekologicznej oraz inwestycji umożliwiających wykorzystanie gospodarcze i rekreacyjne. Konieczna jest też budowa nowych przepraw mostowych. Program dla Odry 2006 stwarza wyjątkowe szanse na przywrócenie rzece jej regionotwórczej roli. W elementach analizy SWOT strategii jako mocne strony regionu wymieniono: • ekspozycję na Europę - sąsiedztwo Czech i Niemiec, • położenie na trasie paneuropejskiego korytarza transportowego, • rozwijającą się współpracę trangraniczną, • rozbudowane sieci infrastruktury technicznej i transportowej. W słabych stronach • poważną dekapitalizację. 4.64 Jako szanse samorząd postrzega min. realizację Programu dla Odry 2006 oraz silne trendy pozytywne w dziedzinie ochrony środowiska, jako zagrożenia niewystarczający system ochrony przeciwpowodziowej w dorzeczu Odry, opóźnienia w rozbudowie i modernizacji systemu transportowego oraz nieuporządkowanie problemów ekologicznych. Analizę tą podsumowuje optymistyczna konkluzja, że walory położenia, bogactwa naturalne, doświadczenia historii i postawy mieszkańców pozwalają z optymizmem patrzyć w przyszłość Dolnego Śląska. W matrycy, w której rozpisane zostały wyzwania stojące przed Dolnym Śląskiem w dziale akcesja do UE wymienia się jako wniosek pilną modernizację szlaków komunikacyjnych i transportowych. W dziale naruszenia równowagi w przyrodzie formułuje się w aspekcie zwiększonej częstotliwości katastrof naturalnych konieczność budowy sprawnego systemu retencji, sterowania przepływami oraz ostrzegania i ratowania życia i dobytku. W celu strategicznym “otwarcie na świat” stwierdza się, że Dolny Śląsk ma ważnych sąsiadów w granicach Polski. Naturalnymi partnerami w ponadregionalnych projektach infrastrukturalnych (Program dla Odry 2006, A-3, A-4) są województwo opolskie i lubuskie. Zadania służące realizacji celów opisano w 13 domenach działań. W domenie infrastruktury spełnienie misji regionu warunkuje się rozwojem infrastruktury. Dla podniesienia konkurencyjności regionu za niezbędne uznano modernizację i rozbudowę infrastruktury transportowej i komunikacji wodnej. W domenie środowiska bogate i różnorodne zasoby środowiska regionu uznaje się za jeden z jego głównych atutów. Szczególną uwagę należy zwrócić na harmonijne łączenie wymogów ochrony przyrodniczej z możliwościami ich udostępnienia oraz gospodarczego wykorzystania zasobów naturalnych. Pięć podstawowych celów strategicznych skonfrontowano z 13 wyróżnionymi domenami, tworząc w ten sposób matrycę działań strategicznych, ucieleśniającą koncepcję zrównoważonego rozwoju. Znajdują się w niej takie działania jak : INFRASTRUKTURA • modernizacja i uzupełnianie systemu zaopatrzenia w wodę i oczyszczania ścieków w skali regionów (por. program Odra 2006) - cel : renesans cywilizacyjny, domena: infrastruktura • koncentracja robót publicznych na ważnych przedsięwzięciach infrastrukturalnych (np. Odra 2006); budowa multimodalnych centrów logistycznych - cel : innowacyjna gospodarka, domena: infrastruktura • włączenie Odry do kontynentalnego systemu dróg wodnych świat, domena: infrastruktura • przywrócenie rekreacji i turystyce dolin Odry i innych rzek regionu - cel : renesans cywilizacyjny, domena: turystyka i rekreacja cel : otwarcie na TURYSTYKA I REKREACJA • otwarcie Odry dla międzynarodowej turystyki wodnej - cel : otwarcie na świat, domena: turystyka i rekreacja OCHRONA ŚRODOWISKA • przywrócenie Odrze roli osi regionotwórczej – cel integracja dolnośląska, domena : środowisko 4.65 • całościowe oczyszczanie zlewni rzek, odbudowa i rozwój systemu retencji wodnej, renaturyzacja cennych ekosystemów, w tym zalesienia – cel: renesans cywilizacyjny, domena: środowisko • konsekwentne stosowanie zasady zrównoważonego rozwoju, stymulowanie i wspieranie lokalnych inicjatyw na rzecz poprawy ładu przestrzennego – cel: społeczeństwo obywatelskie, domena: środowisko • wsparcie dla inicjatyw wykorzystania odnawialnych źródeł energii, wykorzystanie opłat środowiskowych jako instrumentu regionalnej polityki ekologicznej – cel: innowacyjna gospodarka, domena: środowisko • europejskie standardy czystości i ładu przestrzennego, współpraca międzynarodowa w zakresie monitoringu i ochrony atmosfery, wód i biosfery - cel : otwarcie na świat, domena: środowisko TERENY ZURBANIZOWANE • systemowe uzupełnianie i modernizacja infrastruktury komunalnej – cel: renesans cywilizacyjny, domena obszary zurbanizowane TERENY WIEJSKIE • wspieranie budowy i modernizacji wiejskiej infrastruktury, modernizacja i budowa systemów wodnomelioracyjnych, w tym przeciwpowodziowych i retencyjnych – cel: renesans cywilizacyjny, domena: tereny wiejskie ZDROWIE • eliminowanie szkodliwych zanieczyszczeń - cel: renesans cywilizacyjny, domena: zdrowie BEZPIECZEŃSTWO • zabezpieczenie przeciwpowodziowe zlewni rzek - cel: integracja dolnośląska, domena: bezpieczeństwo • działania na rzecz ustanowienia międzynarodowego systemu monitorowania stanu wód i ostrzegania powodziowego – cel: otwarcie na świat, domena: bezpieczeństwo W zakresie priorytetowych przedsięwzięć infrastrukturalnych wymienia się w strategii min. fakt fundamentalnego dla Dolnego Śląska pakietu przedsięwzięć infrastrukturalnych, wiążących się z kompleksowym uregulowaniem stosunków wodnych w dorzeczu rzeki Odry. Niedawne powodzie uprzytomniły pilną potrzebę systemu zabezpieczeń przeciwko przyborom wód o nieznanej wcześniej skali i dynamice. Trudno mówić o renesansie cywilizacyjnym regionu bez kompleksowego oczyszczenia ścieków w skali dorzecza. Niezbędne jest wypracowanie i realizacja rozwiązań harmonizujących głęboką sanację ekologiczną z działaniami na rzecz gospodarczego ożywienia i usunięcia przeszkód komunikacyjnych. Odra musi stać się rzeką bezpieczną, czystą, atrakcyjną turystycznie i wydolną transportowo. Program dla Odry 2006 jest dobrą platformą startu dla tych przedsięwzięć. Sprawna realizacja Programu spowoduje, że rzeka stanie się ważnym czynnikiem regionotwórczym. Jako załącznik do strategii opracowana została lista zadań przyczyniających się realizacji strategii rozwoju regionu. Jako pkt 12 wymienia się rozwój systemów ochrony wód rzek (w tym przede wszystkim realizacja zadań związanych z ochroną wód 4.66 zawartych w Programie dla Odry 2006) oraz jako 13 pkt: rozbudowa systemu retencji i regulacji rzek (w tym przede wszystkim realizacja zadań związanych z ochroną przeciwpowodziową zawartych w Programie dla Odry 2006) Ujęcie jako osi rozwojowej rzeki Odry wykazuje świadomość o roli tej rzeki jako czynnika rozwojowego województwa. Aby jednak rozwój był realny samorząd widzi pilną konieczność realizacji Programu dla Odry 2006. Źródło: Strategia rozwoju województwa dolnośląskiego. Wrocław 2000 4.2.2.4 Strategia województwa opolskiego W województwie opolskim na powierzchni ponad 9,4 tys. km2 zamieszkuje 1,1 mln ludzi, co stanowi 2,8% ludności kraju. Wiodące funkcje w gospodarce województwa pełnią przemysł, wysokowydajne rolnictwo oraz transport kolejowy, drogowy i wodny. Za istotny atut regionu samorząd wojewódzki uznaje położenie na trasie ważnych, o międzynarodowym znaczeniu linii komunikacyjnych: drogowych, kolejowych, a także odrzańskiej drogi wodnej. W opisie stanu diagnozy aktualnego stanu województwa zły stan czystości wód powierzchniowych, jednak dzięki działaniom inwestycyjnych zauważalna jest postępująca poprawa jakości. Generalnie jednak rzeka Odra nie mieści się w żadnej klasie czystości, podobnie to stwierdzenie dotyczy niektórych odcinków jej dopływów. Wysokie nakłady na ochronę środowiska oraz postawa samorządów wobec tych problemów zaliczone zostały do mocnych stron regionu, problemem jest natomiast zróżnicowanie w rozwoju infrastruktury komunalnej (kanalizacja, oczyszczalnie ścieków) pomiędzy poszczególnymi obszarami województwa. Problem ten dotyczy głównie wsi. W dokumencie stwierdza się, że w przyszłości dużych nakładów wymagać będą wody podziemne, jeziora i rzeki, a przede wszystkim Odra. Konieczne będzie także inwestowanie w opolskie zasoby i walory naturalne - zarówno te, które już znajdują się pod ochroną prawną, jak i w tereny zieleni miejskiej. Ogólna długość dróg wodnych w województwie wynosi 131,2 km, a główne porty znajdują się w Opolu i Koźlu. Ponadto istnieją 3 przeładownie zakładowe. Łączna zdolność przeładunkowa szacowana jest na ok. 1 mln ton ładunków rocznie. W oparciu o analizę stanu istniejącego, zgodnie z metodologią budowania strategii regionalnych, zamieszczona jest w dokumencie analiza SWOT. Silne strony: • węzłowe, tranzytowe położenie w układzie przestrzeni europejskiej i krajowej • istnienie korytarza paneuropejskiego biegnącego przez województwo, Słabe strony • utrzymujący się zbyt wysoki poziom zanieczyszczeń wód i powietrza, • niedostateczne zabezpieczenie przeciwpowodziowe, w tym brak decyzji o budowie zbiornika Racibórz, • nieodpowiednią ilość i jakość zbiorników małej retencji, • obszary bez kanalizacji i oczyszczalni ścieków, • brak infrastruktury technicznej dla rozwoju transportu wodnego na rzece Odrze. 4.67 Jako szansę rozwoju regionu samorząd widzi min. pełną realizację "Programu dla Odry 2006" oraz utworzenie w układzie międzynarodowym spójnego systemu ochrony przeciwpowodziowej. Jako zagrożenie rozwojowe wymienia się natomiast brak realizacji "Programu dla Odry 2006", marginalizację transportu wodnego jak również kolejną wielką powódź. W rozdziale dotyczącym głównych kierunków rozwoju województwa opolskiego zaprezentowana jest wizja władz samorządowych rozwoju regionu. W obszarze "region dobrego sąsiedztwa" wprowadzono zapis, że uwzględniając pasmowy układ województw południowej Polski, trzeba, aby problemy związane z: budową autostrady A-4, realizacją programu dla Odry 2006" czy wspólnym zagospodarowaniem pasma górskiego Sudetów, miały odzwierciedlenie w zapisach strategii wszystkich zainteresowanych województw. Wymaga to współpracy i budowy wspólnych programów. W obszarze działań: "Region zrównoważonego rozwoju" widzi się konieczność ochrony przyrody i poprawę środowiska przyrodniczego. Prowadzenie rozwoju regionu wymaga podnoszenia świadomości społecznej w tym zakresie, a zwłaszcza wskazywania na współzależność pomiędzy zrównoważonym rozwojem, a interesem ekonomicznym i gospodarczym. Celem jest poprawa czystości wód powierzchniowych, ochrona terenów wodonośnych, poprawa jakości powietrza, stworzenie systemu racjonalnej gospodarki odpadami, a także zachowanie bioróżnorodności. Tworzenie warunków trwałego zrównoważonego rozwoju poprzez rewitalizację i ochronę środowiska uczyni z regionu opolskiego województwo czyste ekologicznie i rozwijające się harmonijnie. Spośród 6 celi strategicznych opisanych w dokumencie, aż w 3 wpisane są elementy Programu dla Odry 2006. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury technicznej oraz istniejącego potencjału gospodarczego powinna być min. realizowana przez cele operacyjne sformułowane następująco: wysoki standard infrastruktury komunikacyjnej, systematyczna poprawa stanu środowiska przyrodniczego oraz zabezpieczenie przeciwpowodziowe Odry i jej dorzecza. Systematyczna poprawa stanu środowiska przyrodniczego jest jednym z ważniejszych zadań na drodze rozwojowej regionu. W pierwszej kolejności trzeba zmierzać do poprawy czystości wód powierzchniowych. Budowa oczyszczalni ścieków oraz kanalizacji ma służyć poprawie jakości wód, a także świadczyć o poziomie cywilizacyjnym województwa. O dużym zainteresowaniu władz samorządowych realizacją Programu dla Odry 2006 świadczyć może tu zapis: Możliwość występowania na terenie województwa opolskiego powodzi spowodowanych wylewaniem rzeki Odry, powoduje, że zabezpieczenie przeciwpowodziowe dorzecza Odry wzrasta do rangi ważnego celu. Aby unikać strat powodowanych powodziami konieczna jest pełna realizacja Programu dla Odry 2006", który winien zagwarantować bezpieczeństwo Opola, Nysy, Kędzierzyna-Koźla oraz pozostałych terenów leżących w jej dorzeczu. Działania wspierające budowę zbiornika Racibórz będą integralną częścią tego programu. Konieczna jest również budowa zbiorników małej retencji. Cel strategiczny nazwany: "Aktywizacja gospodarcza regionu z wykorzystaniem europejskiego korytarza transportowego przebiegającego przez województwo opolskie" zawiera jako jeden z trzech cel operacyjny: Rzeka Odra międzynarodową drogą wodną. W strategii województwa opolskiego stwierdza się: Realizacja "Programu dla Odry 2006" przewiduje między innymi przywrócenie rzece funkcji transportowych, W ramach działań strategicznych będą wspierane wszystkie działania zmierzające w tym kierunku. Odbudowa i uaktywnienie istniejących portów rzecznych oraz działania na rzecz organizacji portu rzecznego kontenerowego mogą stworzyć korzystne warunki dla rozwoju tego systemu transportowego. Istnieje także możliwość wykorzystywania Odry dla transportu towarów z Czech. Szansę taką otworzy połączenie drogowe północnych Czech z autostradą A-4 i możliwość korzystania z portu w Kędzierzynie-Koźlu. 4.68 W celu strategicznym "Restrukturyzacja rolnictwa i rozbudowa sektora przetwórstwa rolno-spożywczego oraz wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich i małych miast" wpisuje się konieczność opracowania programu gruntów na cele rolnicze oraz gruntów pod zalesianie. Poprawę warunków rozwojowych terenów wiejskich widzi się także poprzez nowe inwestycje w zakresie dróg, uzbrojenia terenu, zapewnienia czystego środowiska i sprawnej łączności. Podsumowując ten przegląd dokumentu stwierdzić należy, że samorząd województwa opolskiego uznaje realizację Programu dla Odry 2006 za kluczowe zadanie sprzyjające rozwojowi regionu i się z tym programem utożsamia. Takie sformułowanie można przyjąć, gdyż kilkukrotnie program ten został wymieniony i ujęty zarówno w aspekcie ochrony przeciwpowodziowej, transportowym, jak również spójne są z nim zapisy dotyczące działań w obszarze ochrony przyrody. Źródło: Strategia rozwoju województwa opolskiego. Opole 2000. 4.2.2.5 Strategia województwa śląskiego W województwie śląskim na powierzchni ponad 12 tys. km2 zamieszkuje 4,9 mln ludzi, co stanowi 12,6% ludności kraju, przy czym tylko 334 tys. osób zamieszkuje obszary wiejskie. Potencjał gospodarczy plasuje to województwo na drugim miejscu w kraju. 49,4% powierzchni województwa znajduje się w dorzeczu Odry, pozostała w dorzeczu Wisły. W opisie sytuacji społeczno-gospodarczej województwa strategii, region postrzegany jest przez jego samorząd wojewódzki jako strategicznie najważniejszy w kraju, a jednocześnie największy obszar restrukturyzacji Polski. Pomimo dużej gęstości sieci drogowej występują duże problemy transportowe i komunikacyjne. Chociaż podejmowane są działania na rzecz poprawy środowiska, województwo znajduje się na pierwszym miejscu w kraju pod względem zanieczyszczenia powietrza. Zła jest również jakość wód. Z uwagi na marginalną rolę realizowanych przewozów w strategii województwa stwierdza się, że transport wodny śródlądowy posiada w województwie niewielkie znaczenie Wskazuje się jednak potrzebę włączenia Odry do systemu śródlądowych dróg wodnych Europy, gdyż w województwie rozpoczyna się droga wodna Kanału Gliwickiego i Odry. Samorząd zdaje sobie jednak sprawę, że wymaga to olbrzymich nakładów finansowych niezbędnych do budowy retencji zapewniającej odpowiednią ilość wody dla prowadzenia żeglugi przez większą część roku, a także na remonty i modernizację infrastruktury hydrotechnicznej. O ile w 1998 r jakość wód Wisły uległa poprawie, to jakość wód rzeki Odry od dłuższego czasu pozostaje bez zmian i jest zła. Jest ona wynikiem nieuporządkowania gospodarki ściekowej na terenach wiejskich i w niektórych miastach w postaci braku kanalizacji i oczyszczalni ścieków, niskiej efektywność niektórych funkcjonujących oczyszczalni, niekontrolowanych zrzutów nieoczyszczonych ścieków oraz funkcjonowaniem nieszczelnych szamb i zniszczonej sieci kanalizacyjnej. Dla wydzielonego tzw. obszaru zachodniego w strategii definiuje się min. jako problemy wymagające wsparcia władz regionalnych: • ograniczenia w zagospodarowaniu przestrzennym doliny Odry wynikające z zagrożenia powodziowego • niewystarczająca infrastruktura przeciwpowodziowa dla Raciborza i okolic. Jako potencjał endogenicznego rozwoju podkreśla się natomiast min. atrakcyjność rekreacyjną doliny Odry. 4.69 W sporządzonej diagnozie jako szansę dla województwa określa się: współpracę międzyregionalną w dziedzinie transportu, gospodarki wodnej turystyki w pasie Polski południowej, zapowiadaną zmianę polityki ekologicznej państwa uwzględniającą regionalne różnice stanów zagrożeń ekologicznych, włączenie regionu w budowane transeuropejskie i globalne systemy transportowe, jako zagrożenia opóźnienia w realizacji tych systemów, jak również niekorzystny wizerunek województwa zarówno w kraju, jak i za granicą, jako obszaru zagrożenia ekologicznego jak również transgraniczny charakter zanieczyszczeń wód i powietrza pochodzących z obszaru Czech. Jako słabości regionu określa się natomiast min. braki w infrastrukturze ochrony środowiska, w tym nieuporządkowana gospodarka wodno-ściekowa, niski stopień wiedzy o zasobach przyrodniczych i turystycznych regionu oraz braki w infrastrukturze turystyczno-rekreacyjnej. W celu aktywizacji żeglugi śródlądowej sygnalizowana jest potrzeba włączenia drogi wodnej Odry do systemu sieci dróg Europy również poprzez kanał Odra-Dunaj. Region posiada dogodne połączenie komunikacyjne oraz możliwości kształtowania w pełni zintegrowanych systemów transportowych: drogowego, kolejowego, wodnego i lotniczego. Wykorzystanie tego atutu może się stać jednym z najważniejszych czynników generujących rozwój województwa. Częściowe przekazanie kompetencji z zakresu gospodarki zasobami wodnymi, ochrony wód i ochrony przeciwpowodziowej samorządowi wojewódzkiemu widziane jest jako możliwość bardziej efektywnej zarówno ochrony środowiska, jak i ochrony przed skutkami powodzi. Zarząd województwa w dokumencie z czerwca 2000r. proponuje 6 pól strategicznych rozwoju województwa śląskiego. W obszarze: “Transport, telekomunikacja i informacja” stwierdza się, że ulepszenie sieci i systemów transportowych prowadzone powinno być w celu obniżenia kosztów transportu, zmniejszenia zagęszczenia i skrócenia czasu podróży jak również poprawy jakości i bezpieczeństwa. Propozycje pilnych zmian dotyczą jednak sieci drogowej. W obszarze “Infrastruktura ochrony środowiska” zakłada się budowę i unowocześnienie infrastruktury ochrony środowiska. W zakresie gospodarki wodnej powinna ona zapewniać dostawę odpowiedniej ilości wody pitnej oraz zbieranie, oczyszczanie i zrzut ścieków. Działania podejmowane w tej dziedzinie muszą być zgodne z ramowymi dyrektywami Unii Europejskiej. Szczególną uwagę należy zwrócić na zintegrowane projekty wodne, które powinny brać pod uwagę zarówno jakość, jak i ilość wody w dorzeczach. Budowa infrastruktury środowiskowej powinna łączyć w miarę możliwości retencję wód oraz gospodarcze i rekreacyjne jej wykorzystanie. Dla poprawy warunków wodnych oraz zmniejszenia zagrożenia przeciwpowodziowego istotna jest rozbudowa obiektów infrastruktury hydrotechnicznej. Na obszarze województwa śląskiego istnieją tereny o szczególnym zagrożeniu powodziowym,. Są to okolice Raciborza i Żywca. Konieczna jest rozbudowa systemu ochrony przeciwpowodziowej w postaci planowanej budowy zbiornika Racibórz III oraz rozbudowy i modernizacji obwałowań rzeki Odry i jej dopływów. W obszarze działań infrastruktury ochrony środowiska wpisana jest również budowa obiektów małej retencji wodnej. Jako strategicznie pożądaną cechę regionu wymienia się w strategii min. aspirację do miana regionu realizującego podstawowe zasady zrównoważonego rozwoju, czystego we wszystkich wymiarach środowiska naturalnego i kompletnej infrastrukturze ochrony środowiska, radzącego sobie z problemami zanieczyszczenia środowiska pochodzącego z różnych źródeł oraz odtwarzającym wartości środowiska naturalnego i powiększającym bioróżnorodność obszarów. Utrzymana zostanie wzrastająca świadomość ekologiczna mieszkańców i inwestorów, która doprowadzi do wzrostu 4.70 nakładów inwestycyjnych na poprawę ochrony powietrza, ochronę wód powierzchniowych poprzez inwestycje komunalne w gospodarce wodno-ściekowej, organizację i wspieranie ruchów na rzecz ochrony krajobrazu oraz rekultywację terenów przemysłowych. O przyszłości województwa i osiągnięciu wysokiej pozycji zarówno w Polsce, jak i w Europie zadecydują w podstawowym zakresie tendencje rozwojowe w infrastrukturze ochrony środowiska, zasobach ludzkich, edukacji i mobilności, transporcie telekomunikacji i informacji oraz we współpracy międzynarodowej i międzyregionalnej. W infrastrukturze ochrony środowiska będzie to w głównej mierze • zalesianie gruntów o niskiej przydatności rolniczej oraz terenów skażonych • uporządkowanie i rewitalizacja przestrzeni • przebudowa systemu retencji wód powierzchniowych oraz ochrona terenów występowania zbiorników wód głębinowych • budowa systemu oczyszczania ścieków dopasowanych do przestrzennej struktury zabudowy Przytoczone powyżej cytaty z projektu dokumentu programowego opracowywanego dla województwa śląskiego wykazują, że pomimo nie powoływania się imiennie na Program dla Odry 2006, jego działania znajdują się w zainteresowaniu samorządu wojewódzkiego. Najważniejszym problemem województwa jest restrukturyzacja gospodarki, aby stać się nowoczesnym i silnym regionem niezbędne zarówno są działania w obszarze ochrony środowiska, jak również gospodarki wodnej oraz budowy systemu komunikacji zarówno wewnętrznej, jak ponadregionalnej i międzynarodowej. Wymienia się również jako niezbędną budowę zbiornika w Raciborzu. Działania „Programu dla Odry 2006”zarówno lokalizowane na terenie województwa śląskiego, jak i poza nim są widzianą przez samorząd wojewódzki szansą rozwojową regionu. Źródło: Wersje robocze: I. Strategia rozwoju województwa śląskiego. Sytuacja społeczno-gospodarcza województwa. Katowice, kwiecień 2000. II. Strategia rozwoju województwa śląskiego. Diagnoza strategiczna województwa. Katowice, kwiecień 2000. III. Strategia rozwoju województwa śląskiego. Pola strategiczne i wizja rozwoju województwa. Katowice, kwiecień 2000. 4.2.2.6 Strategia województwa wielkopolskiego. W analizie sytuacji województwa wielkopolskiego zawartej w jego strategii rozwoju do słabych stron regionu zaliczono w zakresie środowiska przyrodniczego: niekorzystny bilans wodny, niski stopień lesistości, niską jakość wód płynących oraz niski stopień oczyszczania ścieków natomiast w zakresie wyposażenia technicznego niewykorzystanie w pełni alternatywnych form transportu (wodnego, lotniczego i kolejowego) oraz niewystarczający stan infrastruktury ochrony środowiska. W charakterystyce przestrzeni województwa wyróżniono też obszary zagrożone powodzią (tereny wzdłuż Warty, Noteci, Prosny, Lutyni, Kanału Obry i Baryczy). Strategia, której misją jest tworzenie możliwości optymalnego rozwoju dla ogółu struktur wewnętrznych województwa, a także tworzenie impulsów rozwojowych dla otoczenia formułuje wiele celów rozwojowych, a w priorytetach ujmuje min. rozbudowę i modernizację infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionu, w tym sieci transportowo-logistycznych, informatycznych i infrastruktury ochrony środowiska czy też racjonalną gospodarkę zasobami środowiska. Realizację celu minimalizacji wpływu na środowisko oraz eliminacji ryzyka dla zdrowia ludzi w miejscach największego 4.71 oddziaływania na środowisko w skali województwa określono jako tzw. "gorące punkty" (HOT SPOTS) min. składowisko fosfogipsów w Luboniu umiejscowione w dolinie Warty, zagrażające ujęciu wody dla Poznania czy też oczyszczalnie ścieków: Poznań, Kalisz, Ostrów, Leszno, stanowiące miejsce zrzutu największej ilości zanieczyszczeń do wód. Na przyszłe lata pozostaje włączenie ścieków odbieranych przez Lewobrzeżną Oczyszczalnię Ścieków do wysokosprawnego systemu oczyszczania ścieków z aglomeracji Poznania oraz realizacja drugiego etapu budowy oczyszczalni w Kaliszu. Jako cel strategia formułuje również zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód, racjonalizację jej zużycia, zwiększenie zasobów wody w zlewniach oraz ochronę przed powodzią. Cel ten powinien być osiągnięty poprzez realizację programów porządkowania gospodarki ściekowej w miastach, budowę oczyszczalni o wielkości powyżej 2000 równoważnej liczby mieszkańców oraz systemów kanalizacji, modernizację układów melioracji i ich eksploatację eliminującą jednostronne odwodnienia, rozwój małej retencji, z uwzględnieniem biotopów wilgotnych i podmokłych. W zakresie przedsięwzięć przeciwpowodziowych niezbędne są działania prewencyjne obejmujące zwiększenie pojemności retencyjnej zlewni oraz opóźnienie odpływu. Samorząd województwa wielkopolskiego uznaje również, że wśród przedsięwzięć zapobiegawczych najistotniejsze powinno być wyznaczenie terenów dolinnych, przeznaczanych do zalania w sytuacji zagrożenia skupisk ludzkich oraz budowa zbiornika retencyjnego dla ochrony Kalisza. Cel zatytułowany: zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem georóżnorodności i bioróżnorodności oraz rozwoju zasobów leśnych realizowany powinien być realizowany m.in. poprzez prawne formy ochrony. Osiągnięcie i utrzymanie właściwej struktury przestrzennej regionu wiąże się z realizacją przedsięwzięć z zakresu transportu, infrastruktury i ochrony środowiska. Za negatywną cechę systemu transportowego województwa uznano min. zły stan sieci dróg wodnych. Aby osiągnąć zrównoważony regionalny system infrastruktury i obsługi transportowej służący integracji wewnętrznej obszaru Wielkopolski oraz jej funkcjonalnemu powiązaniu z otoczeniem wskazuje się w celach sektorowych utrzymanie istniejącego systemu żeglugi śródlądowej jak również budowę racjonalnego systemu logistycznego w województwie, a w konkretnych już działaniach powstrzymanie dekapitalizacji infrastruktury żeglugi (szlaków żeglugowych, budowli i urządzeń hydrotechnicznych oraz portów i przeładowni), odbudowanie dróg wodnych uznanych za priorytetowe w europejskim systemie dróg wodnych oraz przystosowanie dróg wodnych żeglownych do celów turystycznych. Realizacja poszczególnych celów strategii rozpisana została na poszczególne programy strategiczne. W Programie INFRASTRUKTURA w zakresie żeglugi śródlądowej za najważniejsze uznano utrzymanie połączeń dróg wodnych z europejskimi drogami wodnymi oraz stworzenie powiązania żeglugi śródlądowej z pozostałymi gałęziami transportu. W wykazie zadań wymienia się regulację dróg wodnych i pogłębienie 22 śluz. W programie OCHRONA ŚRODOWISKA wymienia się uporządkowanie gospodarki ściekowej (min. rozbudowa sieci kanalizacyjnych, drugi etap budowy oczyszczalni ścieków dla Kalisza i Poznania, wyznaczenie terenów zalewowych, budowa zbiornika retencyjnego na Prośnie), ochronę wód (min. modernizację systemów melioracji i rozwój małej retencji), ochronę gruntów (min zalesienia gruntów marginalnych). 4.2.2.7 Strategia województwa łódzkiego. Strategia rozwoju województwa łódzkiego nie posiada tak szczegółowo sformułowanych celów i sposobów ich realizacji. Misję, którą określono jako podniesienie atrakcyjności województwa łódzkiego w strukturze regionalnej Polski i Europy jako obszaru 4.72 sprzyjającego zamieszkaniu ludzi i gospodarce oraz dążenie do budowy wewnętrznej spójności regionu przy zachowaniu różnorodności jego miejsc, zaplanowano do realizacji w trzech strategicznych dla województwach sferach. Dla każdej ze sfer wymieniono priorytetowe kierunki działań, cele, główne zadania oraz spodziewane efekty. W sferze wzrostu ogólnego poziomu cywilizacyjnego województwa dla kierunku działań: podniesienie jakości życia i stanu zdrowotności mieszkańców jako główne zadanie wymieniono min. opracowanie programu polityki ekologicznej województwa, zgodnego z polityką ekologiczną państwa. W sferze poprawy pozycji konkurencyjnej gospodarki województwa wymienia się działania w kierunku modernizacji podstawowej infrastruktury technicznej zwiększającej dostępność województwa dla inwestorów oraz polepszającej warunki gospodarowania. W zakresie stymulowania wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich jako spodziewany efekt realizowanych działań wskazuje się natomiast na konieczność poprawy wyposażenia tych obszarów w infrastrukturę techniczną. 4.2.2.8 Strategia województwa kujawsko- pomorskiego. Bardziej szczegółowe założenia rozwoju województwa zawiera strategia rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego. Pomimo tego, że w obrębie głównego zainteresowania samorządu wymieniona jest rzeka Wisła, to ze względu na Kanał Bydgoski i rzekę Noteć w strategii wojewódzkiej doszukać się można jednak tematycznego powiązania z Programem dla Odry 2006. Jako założenie strategii przyjęto zachowanie zasady zrównoważonego rozwoju oznaczające dla województwa konieczność ochrony poszczególnych elementów środowiska przyrodniczego oraz ukształtowanie wielkoprzestrzennego systemu ochrony przyrody i krajobrazu. W gospodarce wodnej samorząd zamierza uzyskać poprawę jakości wód płynących i jezior oraz ograniczenie powierzchni terenów podtapianych i zalewanych w wyniku powodzi. W obszarze efektów w zakresie infrastruktury technicznej w temacie drogi wodne w strategii województwa kujawsko-pomorskiego przewiduje się modernizację drogi wodnej Wisła-Odra, przystosowując tę trasę do przewozu statkami o większej ładowności. W temacie gospodarka wodno-ściekowa zakłada się, że do 2010 roku zostanie uporządkowana gospodarka wodno-ściekowa na obszarze województwa poprzez budowę wodociągów, systemów kanalizacji, wysokoefektywnych oczyszczalni ścieków w większych miastach oraz podjęcie działań na rzecz pełnego wykorzystania istniejących oczyszczalni. W zakresie kształtowania i ochrony środowiska przyrodniczego zakłada się również tworzenie trwałych pasów roślinności ochronnej wokół jezior i wzdłuż cieków jak również odbudowę, budowę i rozbudowę obiektów małej retencji oraz zakaz realizowania melioracji jednokierunkowej (odwadniającej) 4.2.2.9 Podsumowanie Z przeprowadzonej analizy strategii województw przez które przepływa rzeka Odra wynika, że władze samorządowe popierają realizację Programu dla Odry 2006. W trzech dokumentach wymieniono z nazwy ten program i wskazano na konieczność jego realizacji, a jako zagrożenie dla rozwoju wymieniono w analizie SWOT brak jego wdrażania. W pozostałych dwóch województwach cele planowanej przez samorząd do realizacji polityki rozwoju pokrywają się z efektami Programu dla Odry 2006. Najbardziej spójną we wszystkich strategiach jest konieczność ochrony jakości wód powierzchniowych. Ze względu na zły stan urządzeń, wskazuje się również na niezbędną poprawę systemu ochrony przeciwpowodziowej. W pełni doceniane są walory przyrodnicze doliny Odry. Odra widziana jest również jako element rozwoju gospodarczego regionu. We wszystkich strategiach podkreślana jest rola systemów transportowych, zarówno wewnątrzregionalnych, krajowych jak i w połączeniu z systemami europejskimi. Rozwój żeglugi śródlądowej pozwoli na tworzenie zintegrowanych, intermodalnych systemów transportu i zmniejszenie obciążenia 4.73 przewozami towarowymi systemu dróg. W niektórych dokumentach brak jest odniesienia do problematyki hydroenergetyki, ale wynika to z krótkiego obowiązywania ustawy Prawo energetyczne, w tym zmian wprowadzonych w 1999, dającej kompetencje samorządom w tym zakresie. Pomimo różnej grubości analizowanych dokumentów, interesującym jest to, że zawartość dotycząca tematyki związanej z wdrażaniem Programu dla Odry 2006 jest porównywalna i prawie jednakowa. Potrzebę realizacji zadań odnaleźć można również strategiach województw leżących w dorzeczu Warty i Noteci. Dla niższych szczebli samorządów nie jest wymagane posiadanie wieloletnich strategii rozwojowych. Samorządy te są jednak zainteresowane posiadaniem tego typu dokumentu. Pomimo równoległego w czasie ze strategiami wojewódzkimi tworzenia tych strategii, również w nich, w gminach obszarowo zainteresowanych problematyką odrzańską znaleźć można zapisy dotyczące akceptacji realizacji Programu dla Odry 2006. Najważniejsze jest jednak odnalezienie tych zapisów w strategiach wojewódzkich, gdyż gminy, czy powiaty powinny być zainteresowane zachowaniem spójności swoich działań ze strategią wojewódzką. Mechanizmy wspierania projektów ze środków budżetu państwa przeznaczonych na wspieranie polityki regionalnej wymagają bowiem ich zgodności z priorytetami rozwojowymi ustalonymi przez samorząd wojewódzki. Trudno byłoby jednak te priorytety realizować bez zaangażowania w nie pozostałych samorządów. O wspólnym poparciu samorządów wojewódzkich dla realizacji Programu dla Odry 2006 świadczy podpisane porozumienie w sprawie podjęcia wspólnych prac nad Studium Zagospodarowania Przestrzennego pasma Odry. Pięć województw oraz Urząd Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast postanowiło podjąć się opracowania tego studium o charakterze studium obszaru funkcjonalnego związanego tematycznie pośrednio i bezpośrednio z Programem dla Odry 2006. Celem opracowania ma być przyczynienie się do zapewnienia optymalnego i zrównoważonego rozwoju. W umowie stwierdza się, że należy wypracować wspólne kierunki polityki przestrzennej dla pasma Odry w oparciu o Program dla Odry 2006 zapewniające bezpieczeństwo powodziowe, ochronę przyrodniczych i kulturowych wartości obszaru oraz wykorzystanie ich do rozwoju turystyki i rekreacji, rozwój gospodarczy z wykorzystaniem walorów środowiska, utrzymanie funkcji transportowej rzeki Odry oraz rozwój energetyki wodnej jako taniego źródła energii. 4.2.3 Ochrona ludzi i mienia Powodzie w Polsce występowały od niepamiętnych czasów. Miały różny charakter, zasięg terytorialny i czasowy. Informacje o powodziach znajdujemy w kronikach, opracowaniach naukowych, notatkach prasowych. Pierwszy zbiór informacji o powodziach, sięgający początków państwa, opracowany został przez kronikarza Jana Długosza w słynnym dziele „Roczniki, czyli Kroniki Sławnego Królestwa Polskiego”. Wynika z niego, że do połowy XV wieku wystąpiło w kraju ponad 15 dużych powodzi (lata: 998, 1057, 1118, 1221, 1235, 1255, 1299, 1310, 1342, 1347, 1368, 1404, 1414, 1438). Z dużo dokładniejszych danych dowiadujemy się, że od połowy XV wieku do końca XVIII wieku nawiedziło kraj ponad 20 dużych powodzi (1451, 1456, 1459, 1468, 1475, 1403, 1500, 1501, 1515, 1564, 1570, 1593, 1598, 1605, 1605, 1635, 1719, 1724, 1736, 1774). Było to wynikiem zachodzących zmian klimatycznych, ale również wynikiem wzrostu gospodarczego ziem polskich. Nastąpiło duże zapotrzebowanie na ziemię i drewno - zmianie uległa gospodarka leśna i gruntowa. Procesy te szczególnie widoczne są na Śląsku. 4.74 Śląsk pod koniec XV wieku wszedł w fazę szybkiego rozwoju gospodarczego. Wzmożony rozwój osadnictwa powodował istotne zmiany w zasięgu i strukturze szaty roślinnej. Szczególnie odnosiło się to do lasów, które zmniejszały swą powierzchnię i zmieniały swoją strukturę. Lasy górskie i podgórskie traciły dotychczasowy wysoki stopień retencyjności. Rezultatem tychże procesów była zwiększająca się od połowy XVI wieku na Śląsku liczba powodzi. Dane szczegółowe dotyczące terminów i rozmiarów powodzi na terenie Polski znane są dopiero od XIX wieku, kiedy rozpoczęto systematyczne notowania stanów wody na większych rzekach. XIX wiek obfitował w wielkie powodzie. Największa ze znanych powodzi, nie tylko w kraju, ale i w Europie Środkowej wystąpiła w sierpniu 1813 roku. Objęła swym zasięgiem całą dolinę Wisły oraz górną (Czechy i Morawy) i środkową Odrę. Druga o nieco mniejszych rozmiarach była powódź wiosenna w 1888 roku, obejmująca całą nizinną część Polski. Dokładnie opisana została powódź z 1903 roku, która wystąpiła w górnych biegach Odry i Wisły. Oszacowano ją jako największą powódź w XX wieku, aż do wystąpienia katastrofalnej powodzi w lipcu 1997 r. W okresie między dwoma największymi powodziami XX wieku odnotowano kilkanaście mniejszych (1924, 1934, 1940, 1947, 1960, 1965, 1970, 1972, 1977, 1979, 1980, 1981, 1985, 1991, 1994, 1996), z których powódź lipcowa z 1934 roku ze względu na duże rozmiary nazwano „Rokiem Noego”. Duży zasięg terytorialny miały powodzie roztopowe w 1940 i 1947 oraz 1979 r. Dalsze pozycje zajmują letnie wezbrania opadowe w 1958 i 1960 r. W ostatnim dziesięcioleciu odnotowano powodzie w 1991 r. w górnym dorzeczu Wisły i Odry, w 1994 r. powodzie roztopowe w nizinnych dorzeczach Odry i Wisły oraz we wrześniu 1996 r. na górnej Wiśle i Sole. Na rzece Odrze do XIX w notowano powodzie przeciętnie co 11 lat, natomiast w latach 1901 - 1939 co 3,2 lat (12 dużych powodzi), a latach 1940 - 1970 co 5 lat. Powódź, która w lipcu 1997 roku dotknęła południowo - zachodnią Polskę, jeszcze gdy trwała, nazwana została powodzią tysiąclecia. Wezbranie w dorzeczu Odry było kataklizmem, który pochłonął 54 śmiertelnych ofiar i spowodował olbrzymie straty gospodarcze, społeczne i moralne. Żadna ze znanych powodzi na tym terenie nie pociągnęła za sobą tak przerażających skutków. Pod wodą znalazły się obszary 24 spośród istniejących wtedy 49 województw, 680 tys. mieszkań zostało dotkniętych powodzią z czego 50 tys. znajdowało się całkowicie pod wodą. Zalanych zostało 9 tys. podmiotów zatrudniających powyżej 5 pracowników, aż 143 tys. małych przedsiębiorstw i 4000 instytucji nauki, kultury i ochrony zdrowia. Na podstawie badania skutków powodzi przeprowadzonego przez GUS w styczniu 1998 r. oraz wcześniej sporządzonych szacunków strat w rolnictwie i leśnictwie, ocenia się, że łączne straty poniesione przez osoby prawne, jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, jednostki finansowane z budżetu państwa i budżetów gmin, zakłady budżetowe (państwowe i gminne) oraz gospodarstwa domowe wyniosły ogółem ok. 12-12,2 mld PLN, licząc z uwzględnieniem wartości odtworzeniowej środków trwałych i inwestycji rozpoczętych. Jeśli do tego doliczy się koszty prowadzonej czynnej akcji powodziowej wartość strat rośnie do 14,0 mld PLN. W samym tylko Wrocławiu, który nie należy do miast ubogich, straty przekroczyły 620 mln PLN osiągając poziom 100% budżetu miasta w 1997 r. Znaczna część kwoty strat przypada na straty powstałe w wyniku uszkodzenia i zniszczenia urządzeń oraz obiektów hydrotechnicznych i sieci umocnień przeciwpowodziowych, oceniane na około 2,5 mld PLN. Zestawienie strat powodziowych w minionych dziesięciu latach zawiera poniższa tabela. 4.75 Rok Ogółem Gospodarka uspołeczniona Indywidualne gospodarstwa rolne 1989 2.873 1.012 399 613 1990 403 200 145 55 1991 31.148 5.349 2.609 2.740 1992 8.283 2.287 733 1993 6.080 1.154 1994 28.471 1995 721 Pozostałe Straty ogółem Ministerstwo Transportu W tym: Ministerstwo Środowiska Ministerstwo Rolnictwa Ministerstwo Spraw Wewn. Administracji Tabela 4.1 Zestawienie strat powodziowych w Polsce w latach 1989-1998 według Głównego Urzędu Statystycznego, z wyłączeniem strat w gospodarstwach domowych [tys. PLN] 414 481 245 32 164 7 9.163 12.285 3.520 831 1.554 1.275 89 2.097 2.535 893 261 221 1.182 2.402 1.121 14.967 9.959 5.008 9.594 694 2.095 1.121 145.448 111.279 9.416 101.863 1.841 2.389 12.025 17.914 1996 421.918 220.011 89.390 130.621 91.177 16.038 58.384 36.308 1997 7.697.590 2.633.455 1.289.656 1.343.797 1.048.709 1.050.461 700.799 2.264.166 1998 594.754 278.807 147.395 131.412 76.713 57.512 136.284 45.438 Po powodzi 1997r. społeczeństwo oczekiwało dwóch rzeczy: szybkiego usunięcia skutków powodzi, oraz budowy systemu prewencyjnej ochrony przed powodziami. Usuwanie skutków powodzi finansowane jest z wielu źródeł, wśród których wymienić należy przede wszystkim: • budżet państwa - • fundusz UE „Phare” - • pożyczki zagraniczne zaciągnięte w Banku Światowym, Europejskim Banku Inwestycyjnym i Funduszu Rozwoju Społecznego Rady Europy, fundusze pomocowe (NFOŚiGW, KFM, FP) budżety lokalne - środki organizacji pozarządowych, w tym szczególnie prowadzących działalność o charakterze humanitarnym i charytatywnym (Caritas, PCK i innych). W 1998 roku uruchomiono środki kredytowe na realizację konkretnych zadań w latach 1998-2001: • z Europejskiego Banku Inwestycyjnego w wysokości 225 mln EURO z przeznaczeniem na realizację w latach 1998-2001 zadań w resortach: transportu i gospodarki morskiej (94 mln EURO), rolnictwa i gospodarki żywnościowej (72 mln EURO), ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa (59 mln EURO). Środki te skierowane zostały na finansowanie projektów w dziedzinie remontów i odbudowy: 4.76 • • - dróg publicznych i mostów, - linii kolejowych i mostów, - zbiorników wodnych w Stroniu Śląskim na rzece Morawie, Mirsku na Długim Potoku, Czańcu i Treśnie na rzece Sole, obiektów ochrony przeciwpowodziowej w Kędzierzynie-Koźlu na rzece Odrze oraz usunięcie skutków powodzi i dokończenie budowy na polderze Buków, - infrastruktury komunalnej (wodociągi, kanalizacja i inne urządzenia techniczne); z Banku Światowego w wysokości 200 mln USD na : - odbudowę podstawowej infrastruktury miejskiej i wiejskiej, pomoc w odbudowie infrastruktury technicznej ( wodociągi, kanalizacja, oczyszczalnie ścieków, drogi i mosty, obiekty użyteczności publicznej i placówki oświatowo-kulturalne (120 mln USD), - budowę osłony przeciwpowodziowej, pomoc techniczną w celu modernizacji systemów osłony przeciwpowodziowej, infrastruktury hydrotechnicznej, systemów prognozowania, monitorowania i ostrzegania (80 mln zł); z Banku Światowego – na dofinansowanie kredytów w ramach pomocy dla małych i średnich przedsiębiorstw dotkniętych skutkami powodzi (16 mln USD – stanowiące niewykorzystaną część zaciągniętego wcześniej tzw. kredytu hipotecznego). W 1999 r. uruchomione zostały środki kredytowe z Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju (Funduszu Rozwoju Społecznego Rady Europy) w wysokości 100 mln USD na realizację zadań w latach 1999 – 2001 w resortach rolnictwa i gospodarki żywnościowej (198 mln PLN), ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa (166,5 mln PLN), zdrowia i opieki społecznej (52,3 mln PLN) z przeznaczeniem na: • naprawę, odbudowę i modernizację urządzeń melioracji wodnych oraz urządzeń przeciwpowodziowych w zagrożonych powodziami regionach (15 województw) tj. naprawdę wałów przeciwpowodziowych, regulację rzek i kanałów, modernizację stacji przepompowych, śluz, jazów i innych urządzeń, • dokończenie budowy dwóch zbiorników wodnych „Topola” i „Kozielno” na rzece Nysa Kłodzka – budowa rozpoczęta w 1986 r. – (zapory ziemne, urządzenia spustowe, zbiorniki retencyjne, dwie małe elektrownie wodne i inne) oraz wybudowanie kanału „ulgi” dla miasta Opola w celu ochrony przeciwpowodziowej miasta, • naprawę, modernizację i odbudowę budynków oraz na odtworzenie zniszczonego wyposażenia w sektorze służby zdrowia w tym: 6 szpitali w województwach opolskim i dolnośląskim oraz 3 uzdrowiska w województwie dolnośląskim. W rezultacie podjętych zabiegów i wysiłków negocjacyjnych na realizację Programu Odbudowy i Modernizacji pozyskano kwotę 64,6 mln EURO z funduszu PHARE. Kwota ta, przeznaczona na odbudowę infrastruktury w 227 gminach, pochodzi z wynegocjowanej realokacji środków z wcześniej podjętych programów pomocowych Unii Europejskiej. Istotnym źródłem środków na usuwanie skutków powodzi w szeroko rozumianej infrastrukturze ochrony środowiska jest Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. W ramach pomocy finansowej dla gmin w odbudowie infrastruktury komunalnej uruchomione zostały ze środków tego Funduszu bezzwrotne dotacje i kredyty preferencyjne oraz specjalne linie kredytowe. Na cele te przeznaczono do chwili 4.77 obecnej 152 mln PLN. 15 mln PLN skierowały na cele odbudowy popowodziowej Fundusze Wojewódzkie. W 1998 r. udzielono ponad 14.000 preferencyjnych pożyczek i kredytów ze środków Krajowego Funduszu Mieszkaniowego. Łączna suma pomocy kredytowej z tego Funduszu osiągnęła kwotę ok. 400 mln PLN. Poważne środki kredytowe na cele usuwania skutków powodzi uruchomiły banki komercyjne w ramach realizacji rządowych programów: • pomocy dla małych i średnich przedsiębiorstw (do 30.06.1999 r. ok. 122 mln PLN), • pomocy dla rolników w formie tzw. „kredytów klęskowych” (91 mln PLN w 1997 r., ponad 180 mln PLN w 1998 r.), • wznowionych w październiku 1998 r. preferencyjnych kredytów na remonty mieszkań i budynków mieszkalnych (ok. 20 mln PLN w 1998 r.). Ważnym elementem ofensywnej polityki generowania środków jest przestrzeganie przy dofinansowaniu projektów inwestycyjnych gmin zasady obligatoryjnego angażowania środków własnych w wysokości od 20 do 30% wartości zadania. Kwota środków przekazanych do chwili obecnej gminom w ramach dotacji z budżetu państwa na realizację zadań w dziedzinie usuwania skutków powodzi osiągnęła wartość 2 miliardów PLN. Łącznie na realizację zadań w dziedzinie usuwania skutków powodzi i budowania systemu zabezpieczeń uruchomiono ponad 6 mld. PLN. Wielkość środków finansowych przeznaczonych na usuwanie skutków powodzi w dziedzinie szeroko pojętej gospodarki wodnej przedstawia załączona tabela. Tabela 4.2 Środki: Banku Światowego, EBI, Funduszu RSRE, budżetowe w tys. zł Lp. Rodzaj zadania 1. Odbudowa obiektów gospodarki wodnej, urządzeń przeciwpowodziowych 2. Budowa „Osłony przeciwpowodziowej i ograniczenie zagrożenia” 3. 1998 r. 1999 r. 2000 r. 2001 r. Razem 203.291 314.386 235.969 124.211 877.857 - 106.565 131.328 156.633 394.526 Odbudowa wałów przeciwpowodziowych 282.471 342.393 255.862. - 880.726 Razem 485.762 763.344 623.159 280.844 4.78 2.153.109 tys.ha 502,7 600 352,7 400 250 156 200 0 1934r 1960r 1970r 1997r Rysunek 4.1 Szkody powodziowe w Polsce –obszary zalewów tys.szt. 70,5 80 60 27 22 40 23 20 0 1934r 1960r 1970r 1997r Rysunek 4.2 Szkody powodziowe w Polsce – budynki szt. 3879 4000 3000 102 1000 0 1400 1207 2000 1934r 1960r 1970r Rysunek 4.3 Szkody powodziowe w Polsce – mosty 4.79 1997r km 14371 15000 10000 5000 0 100 1934r 596 1960r 751 1970r 1997r Rysunek 4.4 Szkody powodziowe w Polsce - drogi km 675 700 600 500 330 400 300 200 100 0 100 1934r 1960r 1970r 1997r Rysunek 4.5 Szkody powodziowe w Polsce - obwałowania 4.2.4 Decentralizacja i prywatyzacja Polska do tej pory w niewielkim stopniu wykorzystywała prywatne źródła finansowania inwestycji w infrastrukturze publicznej. W socjalistycznej gospodarce państwa brak było warunków dla funkcjonowania kapitału z sektora prywatnego, co skutkowało zarówno brakiem doświadczeń w korzystaniu, jak i tworzeniu mechanizmów dystrybucji tego typu kapitału. Przemiany w sferze gospodarczej i społecznej zapoczątkowane w 1989 r. otwierają coraz to większe możliwości uczestnictwa sektora prywatnego w realizacji inwestycji w zakresie infrastruktury publicznej. Udzielanie np. koncesji firmom prywatnym na budowę i eksploatację gminnej infrastruktury należy jednak wciąż do wyjątków i jest obecnie procesem skomplikowanym z prawnego punktu widzenia. Należy zwrócić uwagę, że trwają prace legislacyjne porządkujące zasady realizacji zadań samorządów przez prywatne podmioty w zakresie zaopatrzenia w wodę i usuwania ścieków. 4.80 Działania w ramach procesu dostosowawczego Polski do członkostwa w Unii Europejskiej i pełne zbilansowanie acquis communautaire wymagać będzie w najbliższym czasie zwiększenia roli sektora prywatnego w tej sferze. Wprowadzona reforma administracyjnej państwa nasiliła konkurencję różnych potrzeb z obszaru życia publicznego (kultura, opieka społeczna, edukacja, ochrona zdrowia, infrastruktura techniczna, infrastruktura społeczna...) w dostępie do publicznych funduszy. Wobec ograniczonych środków pomocy budżetu państwa i funduszy celowych, w wyniku wyczerpywania się zdolności władz samorządowych do zaspokojenia rosnących potrzeb, kapitał prywatny powinien być istotnym element w zakresie finansowania infrastruktury gminnej. W ramach narodowych planów rozwoju przewiduje się przyznanie priorytetów dla inwestycji współfinansowanych przez sektor prywatny i zgodnych z wymogami Unii Europejskiej co do wolnej konkurencji Obecnie obserwowany jest wzrost zainteresowania finansowaniem infrastruktury samorządowej przez banki komercyjne i kapitał prywatny. Inwestycje tego typu dają, co prawda, niskie finansowe stopy zwrotu i długi okres zwrotu, ale charakteryzują się stosunkowo niskim ryzykiem. Ryzyko to może być jeszcze bardziej ograniczane racjonalną i konsekwentną postawą władz samorządowych oraz wprowadzanymi nowymi rozwiązaniami prawnymi. Samorządy finansują realizację inwestycji infrastrukturalnych poprzez emisję obligacji. Większość obligacji nabywają banki, co potwierdza skłonność banków komercyjnych do finansowania długu komunalnego. Wskazuje to jednak również na wciąż niską atrakcyjność tego typu rozwiązań dla inwestorów instytucjonalnych i indywidualnych. Zmieniająca się rzeczywistość gospodarcza oraz skala potrzeb inwestowania w infrastrukturę stwarza w Polsce coraz większe możliwości realizacji inwestycji na zasadach partnerstwa publiczno-prywatnego typu BOT. Ta alternatywa tradycyjnych metod finansowania przedsięwzięć infrastrukturalnych, czerpiąca środki finansowe z sektora prywatnego i pozwalająca na przyśpieszenie rozwoju najbardziej kluczowych zadań nie jest jednak zbyt popularna w Polsce ze względu na brak stosownych uregulowań prawnych oraz w wyniku niskich wskaźników ekonomicznych przedsięwzięć infrastrukturalnych. Stopa zwrotu tego typu przedsięwzięć finansowych, która musi być wystarczająca do spłaty kredytów, wynagrodzenia inwestorów za zaangażowanie własnego kapitału i wiedzy oraz za podjęcie ryzyka związanego z tego typu przedsięwzięciami, ogranicza możliwości zastosowania tego mechanizmu finansowania w przedsięwzięciach infrastrukturalnych. Celem Programu dla Odry 2006 jest zbudowanie zintegrowanego systemu gospodarki wodnej dorzecza Odry, w tym zabezpieczenia przeciwpowodziowego, ochrony czystości wód, środowiska przyrodniczego i kulturowego, umożliwienie gospodarczego i transportowego i wykorzystania rzeki, jak również stworzenie podstaw zrównoważonego rozwoju obszaru Nadodrza i właściwego planowania przestrzeni tego obszaru. Konkretne zadania w tej dziedzinie to: zwiększenie retencji wód , modernizacja i rozbudowa systemu ochrony przeciwpowodziowej, ochrona czystości wody , utrzymanie i stopniowy rozwój żeglugi śródlądowej, produkcja odnawialnej energii, zachowanie i renaturyzowanie ekosystemów rzek i ich dolin, działania z zakresu leśnictwa, rozwoju turystyki i ochrony dziedzictwa kulturowego. Strategia realizacji programu zakłada ścisłą współpracę gmin, powiatów i województw samorządowych zarówno w kształtowaniu programu, jak i jego bezpośredniej realizacji. Program będzie podstawą przygotowania materiałów wyjściowych dla samorządów wojewódzkich oraz gminnych, umożliwiających prowadzenie przez nie właściwej polityki zagospodarowania przestrzeni wzdłuż całej doliny Odry. Zagadnienia zawarte w Programie zostały opracownie z uwzględnieniem prewencyjnej ochrony przeciwpowodziowej, ciągłości korytarzy ekologicznych, uporządkowaniem 4.81 obszarów nadbrzeży i istniejących wartości dziedzictwa kulturowego. Ochrona jakości wody realizowana będzie również przez samorządy gminne. W komponencie dotyczącym gospodarki leśnej zakłada się, poza udziałem regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych w odtworzeniu ochronnych i fizjograficznych funkcji lasów, zwiększenie lesistości dorzecza Odry. Poza wykorzystaniem w tym celu własnych gruntów, zakłada się również realizację zalesień na ziemiach nie będącej własnością Skarbu Państwa, gdzie opłacalność produkcji rolnej, zagrożenia okresowym zalewaniem lub inne okoliczności racjonalnego użytkowania ziemi przemawiają za ich zalesieniem. W takim przypadku możliwy jest udział prywatnego sektora rolnictwa. Bardzo istotnym komponentem przy omawianiu udziału prywatnego kapitału w realizacji programu jest energetyczne wykorzystanie Odry i jej dopływów. Zgodnie z Polskim prawem planowanie i organizacja zaopatrzenia w energię jest zadaniem własnym gmin. Sektor ten jednak w większości opiera się na niezależnym ekonomicznie funkcjonowaniu przedsiębiorstw energetycznych, a rola samorządów sprowadza się do działań planistycznych i koordynacyjnych. Obecnie, wobec urynkowiania cen energii i dzięki polityce popierającej odnawialne źródła energii, powstają dogodne warunki do rozwoju małej energetyki wodnej. Rozwinął się sektor prywatnych wytwórców energii. Powstała w wyniku restrukturyzacji państwowego sektora energetycznego spółka akcyjna Elektrownie Szczytowo-Pompowe S.A. (ESP S.A.) odtworzyła i uruchomiła w dorzeczu Odry kilka elektrowni wodnych, wybudowała nową elektrownię Kliczków na Kwisie. Zakłady Energetyczne działające jako Spółki Skarbu Państwa eksploatują 28 elektrowni wodnych. Istniejące obiekty nie wyczerpują możliwości energetycznych Odrzańskiego Systemu Wodnego. Przeprowadzane analizy wykazują możliwość budowy elektrowni przy 13 stopniach wodnych na samej Odrze i uzyskanie ok. 43 MW mocy. Wszystkie nowe, planowane do budowy w ramach Programu dla Odry 2006 spiętrzenia mogą być wykorzystane energetycznie. Spółka ESP S.A. poważnie zaangażowała się w budowę elektrowni Malczyce, przygotowując dokumentację projektową i formalno-prawną. Dla elektrowni Racibórz i Lubiąż nie ma przygotowanej dokumentacji. Na rzece Bóbr istnieje możliwość wybudowania kilkunastu elektrowni o małej mocy i uzyskania w ten sposób ok. 12 MW mocy. Na rzece Kwisie możliwe jest pozyskanie ok. 0,6 MW mocy, na Nysie Kłodzkiej 16MW, Małej Panwi 1,5 MW. Program dla Odry 2006 zakłada dla tego komponentu udział finansowy inwestorów energetycznych, jak również ich partycypację w kosztach budowy stopnia wodnego lub zbiornika, co jednak będzie ustalane indywidualnie dla poszczególnych inwestycji. Należy również dodać, że efekty realizacji Programu dla Odry 2006 będą stanowić podstawy rozwoju gospodarczego. Modernizacja i rozbudowa istniejącej infrastruktury stworzy dogodne warunki dla inwestowania. Podobne znaczenie będzie miał rozwój drogi wodnej, zarówno poprzez intensyfikację transportu rzecznego, jak i w sferze jego otoczenia. Przekształcenia zachodzące w gospodarce Polski w ostatnich czasach duży nacisk kładą na budowę i rozwój sektora prywatnego. Reforma administracyjna kraju i utworzenie poszczególnych szczebli samorządów oraz przyznanie im kompetencji w różnych dziedzinach stworzyła podstawy decentralizacji działań publicznych. Umocowana w tych realiach realizacja Programu dla Odry 2006 nie pomija aspektu zachodzących w Polsce przemian i ich wpływu na efektywne wdrażanie programu. W planie realizacyjnym programu zakłada się jego wdrażanie przez różne podmioty, posiadające właściwe kompetencje w zakresie poszczególnych składowych programu. Istotny jest udział struktur samorządowych, zarówno merytoryczny, jak i finansowy. Istnieje również miejsce dla kapitału prywatnego. Realizacja i koordynacja programu będzie realizowana z poszanowaniem samodzielności i kompetencji poszczególnych jednostek wdrożeniowych. 4.82 4.2.5 Demografia i urbanizacja Województwo zachodniopomorskie liczy 1733 tys. mieszkańców, gęstość zaludnienia jest jednak niska (76 osób na 1 km2 przy średniej krajowej 124) . Występują duże dysproporcje pomiędzy obszarami miejskimi, gdzie gęstość zaludnienia osiąga 1000 osób na 1 km2, a obszarami wiejskimi, gdzie ten wskaźnik jest poniżej 20 osób na 1 km2. Ludność miejska stanowi 70%, przy czym największym jej skupiskiem jest aglomeracja szczecińska. Tempo wzrostu liczby ludności województwa nie jest duże i systematycznie spada. Trwa też proces odpływu ludności ze wsi do miast, chociaż tendencja ta jest też malejąca. W porównaniu z innymi regionami Polski w województwie brak jest przeludnienia wsi, nie występują przerosty w zatrudnieniu w rolnictwie, a obszary wiejskie mają znaczne możliwości rozwoju sfery pozarolniczej. Dodatnie saldo migracji występuje w części północno-zachodniej województwa i w pasie środkowego wybrzeża. Województwo ma relatywnie do średniej krajowej młodą ludność, niższy jest odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym , a wyższy od średniej krajowej w wieku produkcyjnym. Niepokojącym zjawiskiem jest spadek liczby urodzin. Województwo lubuskie liczy 1022 tys. mieszkańców. Głównymi skupiskami ludności są Zielona Góra i Gorzów Wlkp. Województwo należy do najrzadziej zaludnionych regionów Polski (73 osób na 1 km2 ). Duże jest zróżnicowanie regionu pod względem gęstości zaludnienia, a w niektórych gminach zachodniej części województwa wskaźnik jest niższy nawet od 15 osób na 1 km2 , co wynika z dużego zalesienia i nadgranicznego charakteru tych ziem. W Gorzowie Wlkp i Zielonej Górze, wskaźnik gęstości zaludnienia przekracza natomiast 1500 osób na 1 km2 . Województwo wyróżnia się wysokim odsetkiem ludności w wieku przedprodukcyjnym, w ostatnim okresie czasu zachodzą jednak niekorzystne zmiany w strukturze wiekowej. Pomimo tego, że województwo należy do regionów o wyższym od średniej krajowej przyroście naturalnym, jednak od kilku lat obserwowana jest tendencja spadku liczby urodzin. Dodatnie saldo migracji występuje tylko w największych miastach (Gorzów Wlkp, Zielona Góra) oraz powiatach je otaczających. W pozostałych powiatach województwa występuje ujemne saldo migracji, które w skali całego województwa ma wartość bliską zeru. Województwo dolnośląskie zamieszkuje 2978 tys. mieszkańców. Gęstość zaludnienia wynosi 149 osób na 1 km2. Do najgęściej zaludnionych obszarów zaliczyć należy miasta Wrocław, Legnicę, Wałbrzych i Jelenią Górę. Większość ludności (71%) mieszka w miastach. Województwo pod względem wskaźnika urbanizacji zajmuje drugie, po śląskim, miejsce w kraju. Przyrost naturalny w województwie jest ujemny, a saldo migracji około -0,1%. Wskaźniki opisujące strukturę wiekową ludności są zbliżone do średniej krajowej. Województwo opolskie to 1088 tys. mieszkańców, a średnia gęstość zaludnienia wynosi 116 osób na 1 km2 . Położenie i zasoby naturalne pozytywnie wpłynęły na ukształtowanie sieci osadniczej. Silnie zurbanizowane obszaru to okolice Opola, i Kędzierzyna-Koźla. Obszary wiejskie charakteryzują się natomiast dużymi jednostkami osadniczymi. W ostatnich latach obserwowane jest niekorzystna tendencja spadku liczby ludności oraz ciągle zmniejszający się przyrost naturalny. Województwo notuje też ujemne saldo migracji, przy czym większość wyjeżdżających stanowią emigrujący za granicę. Województwo śląskie zamieszkuje 4882 tys. ludności. Województwo posiada najwyższą w kraju gęstość zaludnienia, która wynosi 397 osób na 1 km2 . Województwo posiada ujemny i jeden z najniższych w kraju przyrost naturalny. Województwo jest silnie zurbanizowanym obszarem, a ludność wiejska stanowi tylko 20% populacji. Duży udział 4.83 ludności w wieku produkcyjnym świadczy o tym, że województwo charakteryzuje się populacją młodszą od średniej krajowej, jednak niepokojący jest proces szybkiego starzenia się populacji. Województwa Polski, przez które przepływa rzeka Odra liczą w sumie ok. 11,7mln mieszkańców, z czego ponad 40% stanowi ludność województwa śląskiego. W górnym biegu rzeki województwa charakteryzują się dużym wskaźnikiem gęstości zaludnienia oraz dużym zurbanizowaniem terenów. Województwa lubuskie i zachodniopomorskie mają niski wskaźnik gęstości zaludnienia, a większość ludności zamieszkuje w dużych skupiskach miejskich. Rzeka Odra przepływa przez 3 duże aglomeracje miejskie (Opole, Wrocław, Szczecin) , a Kanałem Gliwickim połączona jest z aglomeracją katowicką. Z dużych miast leżących na brzegach Odry wymienić należy również Racibórz, Kędzierzyn-Koźle, Głogów, Słubice oraz Zdzieszowice, Brzeg, Oława, Brzeg Dolny, Nowa Sól, Krosno Odrzańskie, Kostrzyń i Gryfino. W sumie mieszka w nich ponad 1,6 mln mieszkańców (nie licząc aglomeracji katowickiej) , czyli ok. 5 % populacji kraju. Całe dorzecze Odry w granicach państwa polskiego, to ponad 100 tys. km2, czyli ok. 1/3 terytorium kraju. Powodzie w Europie Zachodniej, a zwłaszcza powodzie w dolinie Renu w latach 1993-1995 zainicjowały dyskusje, które uświadomiły konieczność uwzględniania w większym stopniu spraw związanych z gospodarką wodną w planowaniu zagospodarowania przestrzennego, jak również roli opracowań planistycznych w minimalizowaniu zagrożeń przeciwpowodziowych. Spośród wielu działań, mających na celu ograniczenie skutków powodzi, podstawową formę w społeczeństwach zorganizowanych jest właściwe planowanie zagospodarowania przestrzennego obszarów o dużym ryzyku zagrożenia klęskami żywiołowymi. Ustalenia wynikające z opracowań planistycznych mogą dotyczyć od najprostszych form ochrony, w postaci obligatoryjnych wykluczeń lokalizacyjnych lub warunkowym dopuszczeniu lokalizacji określonych funkcji i obiektów na terenach zagrożonych do bardziej złożonych w postaci rezerwowania terenów pod przyszłe realizacje programów inwestycyjnych o charakterze hydrotechnicznym. Nieprzewidywalność zjawisk przyrodniczych wymaga konsekwentnego prowadzenia polityki przestrzennej ze zwróceniem uwagi na prawdopodobieństwo, nawet jeśli jest ono znikome, możliwości wystąpienia tych zjawisk,. Należy również zmienić dotychczasowe stereotypy działań w zakresie zagospodarowania przestrzeni, w tym zwłaszcza na poziomie gmin. Profilaktyczna ochrona przeciwpowodziowa polega na wykorzystaniu instrumentów służących planowaniu zagospodarowania przestrzeni w celu minimalizacji skutków zagrożenia powodziowego. Polegać powinna ona na: • spowodowaniu przesiąkania do gruntu i zatrzymywania wód deszczowych w miejscach ich opadania, zarówno na terenach niezagospodarowanych, gruntach rolnych oraz obszarach zurbanizowanych, • zapobieganiu wykorzystywania na inne cele obszarów zalewowych i błotnistych umożliwiając w ten sposób zatrzymanie jak największej ilości wody oraz ograniczenie wielkości szkód • podaniu do publicznej wiadomości informację o obszarach, które są zagrożone powodzią, która umożliwi podejmowanie właściwych decyzji przez nowych inwestorów, a w stosunku do istniejącej sytuacji pozwoli na działania w kierunku zmiany sposobu użytkowania terenów • ustaleniu standardów użytkowania dla stref zagrożonych powodzią • zabezpieczeniu potencjalnych terenów zalewowych poprzez wyznaczanie terenów priorytetowych i zastrzeżonych oraz zapewnienie miejsca dla sztucznych zbiorników 4.84 retencyjnych, jak również opracowaniu przyjaznych dla środowiska koncepcji modernizacji dróg wodnych, obiektów rzecznych i elektrowni • opracowaniu strategii likwidacji zabudowy na terenach szczególnie zagrożonych • zapewnieniu wolnych przestrzeni, na których zachowane, lub odtworzone powinny być lasy inne naturalne tereny posiadające korzystny wpływ na gospodarkę wodną • stosowaniu pośrednich instrumentów sterowania, mających na celu wymuszenia na użytkownikach terenów zagrożonych powodzią uwzględnienia ryzyka zagrożenia. Te kierunki działań w zakresie profilaktycznej ochrony przed powodzią zostały uznane przez Konferencję Ministrów ds. zagospodarowania przestrzennego UE w 1995r. Na tle tych tendencji należy dokonać krytycznej oceny roli planowania zagospodarowania przestrzennego w Polsce. Wykazała to powódź w 1997r , która zweryfikowała podejmowane na obszarach zagrożonych decyzje lokalizacyjne. Kryzys efektywności w planowaniu zagospodarowania przestrzennego nastąpił z chwilą przystąpienia do sporządzania planów zagospodarowania przez gminy, w których ochrona przeciwpowodziowa stała się problemem drugorzędnym. Zgodnie z obecnymi uregulowaniami prawnymi instrumentem kształtowania zagospodarowania przestrzennego wybranych terenów, gmin oraz regionu są studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, przy czym tylko ten drugi ma charakter przepisu lokalnego. Jeżeli prawo miejscowe, stanowione w formie planu zagospodarowania przestrzennego ma skutecznie chronić środowisko, życie i zdrowie ludzi oraz mienie to w odniesieniu do zagrożeń powodziowych musi być oparte na dokładnym rozpoznaniu warunków fizjograficzno-przyrodniczych oraz być skoordynowane na całej długości od obszaru mogącego stanowić początek powstawania zagrożenia do końcowego obszaru jego występowania. Zgodnie z założeniami Programu dla Odry 2006 tereny zagrożone powodzią będą objęte kompleksowym i skoordynowanym na całej długości rzeki procesem optymalizacji polityki przestrzennej. Zakłada się przy tym uspołecznienie procesu tworzenia planów zagospodarowania przestrzennego i implementację doświadczeń krajów Unii Europejskiej polegających na bezpośrednim kontakcie ze społecznościami poszczególnych wsi, osad i miast i już na etapie projektu planu wprowadzaniu korekt wynikających z przyzwyczajeń i zachowań danych społeczności. Stwarzać to będzie sytuację, w której powstanie poczucie współautorstwa ustaleń planu i współodpowiedzialności za jego realizację- zwłaszcza w sferze zachowań w warunkach zagrożenia powodziowego. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego opracowywane są dla terenów o małej powierzchni. Szczególną rolę w kreowaniu polityki zagospodarowania przestrzennego służącej ochronie przeciwpowodziowej nabierają studia zagospodarowania przestrzennego województw. Formułują one dla samorządów lokalnych generalne wytyczne. Procesy i zjawiska przyrodnicze o charakterze wielkoprzestrzennym, do których zaliczyć można powódź, w sposób pełny może być oceniane dopiero w wyniku analiz uwarunkowań na dużych obszarach. Obserwacje i oceny w sposób najbardziej komplementarny mogą być realizowane dopiero na szczeblu regionalnym. Ponieważ działania przeciwpowodziowe podejmowane indywidualnie przez pojedyncze gminy mogą wpływać niekorzystnie na przebieg zjawiska w innych gminach, ramowe wytyczne muszą być sporządzone dla całego regionu i w tej formie kierowane do wszystkich gmin. Funkcję taką realizują plany zagospodarowania przestrzennego województw. Program dla Odry 2006, jako jedno z narzędzi ochrony przeciwpowodziowej zakłada realizację zadań z zakresu zagospodarowania przestrzennego związanych z : 4.85 • optymalizacją podejmowania decyzji o zagospodarowaniu przestrzennym terenów zagrożonych powodzią • stosowaniem rozwiązań projektowych obiektów budowlanych gwarantujących minimalizację strat • tworzeniem i wdrażaniem systemów ostrzegania przed zagrożeniem powodziowym i sprawnej ewakuacji ludzi i mienia ruchomego Działania powinny być podjęte równolegle na wszystkich poziomach administracji rządowej i samorządowej, stosownie do zakresu kompetencji. Niezbędne jest aby gminy dokonały zmian miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, szczególnie w zakresie weryfikacji terenów przeznaczonych pod rozwój funkcji związanych ze stałym pobytem ludzi oraz określeniem dodatkowych wymogów lokalizacyjnych służących ograniczeniu szkód na terenach zagrożonych powodzią, weryfikację terenów przeznaczonych pod lokalizację infrastruktury technicznej i działalności gospodarczej. Potrzebne jest również podjęcie działań organizacyjnych zmierzających do wykorzystania w pracach planistycznych opracowania fizjograficznego stanowiącego podstawę do prognozowania zasięgów i skutków zagrożeń. Konieczne jest zewidencjonowanie obiektów, szczególnie na obszarach zagrożenia powodziowego, w których przechowywane są surowce i towary o charakterze toksycznym lub zaliczane do grupy odpadów niebezpiecznych oraz ustalenie warunków eksploatacji i zabezpieczenia tych obiektów na wypadek powodzi. Na szczeblu powiatowym i regionalnym niezbędne jest uruchomienie systemów informacji o środowisku geograficznym służących celom planistycznym w zakresie gospodarki przestrzennej, prognozowaniu zasięgu i skutków zdarzeń nadzwyczajnych oraz ich skutków, a także podejmowaniu decyzji co do formy i zakresu działań zapobiegawczych. Na szczeblu administracji centralnej potrzebne jest podjęcie prac nad stworzeniem krajowego systemu informacji o środowisku oraz przepisów prawnych gwarantujących właściwe opracowywanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, uwzględniających wszystkie niezbędne aspekty. Dolinę Odry charakteryzują bardzo cenne walory przyrodnicze i krajobrazowe. Pomimo utworzenia już wielu obszarów ochrony, niezbędne są dalsze prace związane z ochroną tych walorów. Wymaga to również prowadzenia skoordynowanych działań z zakresu planowania przestrzennego. Program dla Odry 2006 zakłada kompleksowe prace związane z zagospodarowaniem przestrzeni doliny Odry w celu ochrony skupisk ludzkich oraz racjonalnego gospodarowania terenami zagrożonymi powodzią. Uporządkowanie i koordynacja prac nad miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego umożliwić może minimalizację skutków zagrożenia powodzią oraz właściwe wykorzystanie terenów doliny Odry. 4.3 UWARUNKOWANIA ZWIĄZANE Z OCHRONĄ ŚRODOWISKA 4.3.1 Program dla Odry 2006 jako odpowiedź na problem deficytu wody Polska zaliczana jest do krajów o ubogich zasobach wodnych. Składają się na nie: zasoby wód powierzchniowych, których wielkość, określana jako średni odpływ z wielolecia, wynosi około 63,1 mld m3/rok (tj. średnio 1660 m3/rok na mieszkańca, podczas gdy w krajach europejskich przeciętne zasoby wód powierzchniowych szacowane są na 4560 m3/rok na mieszkańca); zasoby wód podziemnych, których 4.86 zasoby eksploatacyjne szacowano w 1996 r. na 15,6 km3, z czego 35% z warstw geologicznych głęboko zalegających. Wielkość zasobów wód powierzchniowych jest zmienna w czasie, zarówno w skali wielolecia jak w ciągu danego roku. W latach suchych wskaźnik zasobów w przeliczeniu na 1 mieszkańca spada do 1100 m3/rok (dane z 1991 r), podczas gdy w latach mokrych notowano maksima na poziomie 2600 m3/rok na mieszkańca (dane z 1975 r). Tak duża zmienność utrudnia racjonalne zagospodarowanie wód powierzchniowych, a stosunkowo mała pojemność retencyjna sztucznych zbiorników wodnych (ok. 6% średniego rocznego odpływu w skali kraju) nie pozwala na skuteczne niwelowanie problemów wynikających z okresowych nadmiarów i deficytów wody w rzekach. W 1996 roku zbilansowane zasoby wód powierzchniowych wyniosły 60,9 mld m3, tj. 1600 m3 na mieszkańca. Wody pochodzące ze zlewni położonych w całości na obszarze kraju stanowią około 87% zasobów wód powierzchniowych ogółem. Podstawowe znaczenie w zaopatrywaniu w wodę w naszym kraju mają zasoby wód powierzchniowych. Wody ujmowane z rzek i jezior pokrywają ponad 80% potrzeb gospodarki narodowej. Zasoby wód podziemnych przeznaczane są przede wszystkim na zaopatrzenie ludności w dobrej jakości wodę do picia. Prawo nakazuje racjonalizację ich zużycia i nie zezwala na wykorzystanie na cele przemysłowe, jeżeli nie ma to uzasadnienia w wymogach technologicznych (np. przemysł farmaceutyczny, produkcja żywności itp.). Rejestrowany pobór wody w Polsce wynosi średnio w ciągu roku ok. 12 008 mln m3, przy czym na wody powierzchniowe przypada ok. 10 066 mln m3, na wody podziemne ok.-1685 mln m3 oraz z systemów odwadniania kopalń zagospodarowano 257 mln m3 wód. Pobierana woda przeciętnie jest wykorzystywana: • przez przemysł - 8573 mln m3 (71,4%), • przez gospodarkę komunalną - 2377 mln m3 (19,8%), • przez rolnictwo i leśnictwo - 1058 mln m3 (8,8%). Zapotrzebowanie sektora komunalno-bytowego pokrywane jest w co najmniej 55% przez pobór wód podziemnych. W rzeczywistości udział ten jest znacznie większy, gdyż należy również uwzględniać, nie objęty statystyką, pobór wody ze studni indywidualnych. W porównaniu do sytuacji w 1990 roku rejestrowane obecnie zużycie wody w gospodarce jest wyraźnie mniejsze. Spadek wykorzystania wody zanotowano we wszystkich gałęziach gospodarki, w tym: • w przemyśle o 10,2%, • w gospodarce komunalnej o 21%, • do nawodnień w rolnictwie i leśnictwie oraz do uzupełniania wody w stawach rybnych o 35%. Na ograniczenie zużycia wody istotny wpływ mają zmiany w wielkości i strukturze produkcji przemysłowej, zamykanie obiegów wodnych, urealnienie opłat za pobór wody oraz stawek eksploatacyjnych w gospodarce komunalnej przy równoległym, masowym wprowadzaniu liczników wody dla indywidualnych odbiorców, a także likwidacja dużych, państwowych kombinatów rolniczych. Należy jednak zauważyć, że po okresie radykalnego zmniejszenia zapotrzebowania na wodę, obserwowanego na przełomie minionej i obecnej dekady, od 1995 roku notuje się ponowny wzrost poboru na cele przemysłowe, jakkolwiek jego tempo jest zdecydowanie niższe niż tempo przyrostu produkcji. 4.87 Jednostkowy wskaźnik zużycia wody wodociągowej w gospodarstwach domowych w miastach na terenie kraju wynosił w 1996 r. 0,157 m3 na mieszkańca na dobę, a na przestrzeni lat 1990-1995 zmniejszył się z 0,210 m3 na mieszkańca na dobę do 0,169 m3 na mieszkańca na dobę. Jednakże należy wziąć pod uwagę, że komunalne sieci wodociągowe zaopatrują również, obok gospodarstw domowych, część zakładów przemysłowych, obiekty użyteczności publicznej, jednostki usługowe itp. W skali całego kraju sprzedaż wody z sieci wodociągowych do tych sektorów przekracza 24%, a w miastach 27% ogólnego zużycia wody. Dlatego też rzeczywisty wskaźnik jednostkowego zużycia wody w miejskich gospodarstwach domowych jest zdecydowanie niższy. W zakresie racjonalizacji zużycia wody osiągnięto zatem znaczny postęp, chociaż sytuacja ciągle jeszcze nie jest zadowalająca. Przykładowo, w sieciach komunalnych rejestruje się bardzo wysoki poziom strat sięgający 25% całkowitego zużycia wody. Znaczne straty wody występują także w gospodarstwach domowych, gdzie ciągle jeszcze nie ma powszechnych nawyków jej oszczędzania (stosowane bywają wodochłonne urządzenia gospodarstwa domowego, liczne są przeciekające instalacje sanitarne). Bilansowaniu rzeczywistego poziomu, a tym samym identyfikacji i ograniczaniu strat sprzyja jednak, coraz powszechniejsze, instalowanie liczników zużycia wody. Także w przemyśle ma miejsce nieracjonalne wykorzystywanie wody. Zaledwie nieco ponad połowa zakładów zużywających wodę na cele produkcyjne posiada obiegi zamknięte (najczęściej wód chłodzących – ok.85% wód wykorzystywanych dla potrzeb produkcji). Obiegi obejmujące ponad 90% wykorzystywanej wody posiada niewiele ponad 100 zakładów przemysłowych. Wg Ministerstwa Środowiska jednostkowy wskaźnik zużycia wody w przemyśle na cele produkcyjne (bez wykorzystania na cele chłodnicze) wynosił w 1996 r. 28,5 m3 /Mk/rok oraz 8,2 dm3/USD PKB. Zasoby wodne dorzecza Odry są oceniane na 23,5 mld m3/rok, z czego wody powierzchniowe stanowią 19,9 mld m3/rok tj. 84,6%. Przeciętny z wielolecia odpływ roczny z Odry do Bałtyku wynosi 18,5 mld m3/rok co stanowi tylko 29,5 % opadu przypadającego na powierzchnię dorzecza. Program dla Odry 2006 przewiduje podjęcie inwestycji, których celem jest m.in.: • wykonanie prac zapobiegających spływowi powierzchniowemu spowalniających ten spływ w rejonach o największych spadkach, • tworzenie polderów przepływowych opóźniających przepływ w czasie wysokich stanów, • magazynowanie wód wielofunkcyjnych, • prowadzenie prac w zakresie małej retencji. powierzchniowych w zbiornikach lub retencyjnych Ocenia się, że wskutek prac przewidzianych Programem w tym zakresie będzie możliwe zatrzymanie ok. 550 mln m3 wody. Biorąc pod uwagę zarówno dotychczasową, więcej niż skromną, jak na warunki europejskie zasobność dorzecza Odry, oraz scharakteryzowany powyżej sposób jej zużycia, należy stwierdzić, że projektowane inwestycje przyczynią się do zdecydowanej poprawy ilości dyspozycyjnych zasobów wodnych w dorzeczu Odry. 4.88 4.3.2 Jakość wód i oczyszczanie ścieków O jakości wód powierzchniowych decydują przede wszystkim, częstokroć bardzo specyficzne, zanieczyszczenia chemiczne i mikrobiologiczne pochodzące ze źródeł punktowych, przestrzennych i liniowych związanych z działalnością gospodarczą i bytowaniem człowieka. Przez zanieczyszczenia odprowadzane ze źródeł punktowych należy rozumieć ścieki odprowadzane w zorganizowany sposób systemami kanalizacyjnymi. Do podstawowych punktowych źródeł ścieków należą: • źródła komunalne, tj. miejskie i wiejskie systemy kanalizacyjne odprowadzające zazwyczaj mieszaninę ścieków z gospodarstw domowych i z zakładów przemysłowych podłączonych do kanalizacji, • źródła przemysłowe, tj. zakłady przemysłowe odprowadzające ścieki bezpośrednio do wód za pośrednictwem własnych systemów kanalizacyjnych. Przez zanieczyszczenia powierzchniowe lub obszarowe rozumie się zanieczyszczenia spłukiwane opadami atmosferycznymi z terenów zurbanizowanych nie posiadających systemów kanalizacyjnych oraz z obszarów rolnych i leśnych. Obejmuje to także zanieczyszczenia wsiąkające do gruntu, przenikające do wód gruntowych i za ich pośrednictwem zasilające wody powierzchniowe. Czynnikami zanieczyszczającymi, wymywanymi z pól, łąk i pastwisk do odbiorników, są przede wszystkim składniki nawozów mineralnych i organicznych (gnojowica, obornik), chemiczne środki ochrony roślin, ścieki i osady ściekowe wykorzystywane do celów rolniczych lub w niewłaściwy sposób wprowadzane do ziemi, substancje wymywane przez opady z atmosfery itp. Przez zanieczyszczenia ze źródeł liniowych lub pasmowych rozumie się zanieczyszczenia komunikacyjne (wytwarzane przez środki transportu drogowego i kolejowego) spłukiwane z powierzchni dróg lub torowisk przez opady atmosferyczne oraz zanieczyszczenia przenikające do wód gruntowych z rurociągów, gazociągów, kanałów ściekowych, osadowych i odprowadzających wody zasolone. Podstawowymi punktowymi źródłami antropogenicznego zanieczyszczenia wód powierzchniowych pozostają zakłady przemysłowe i większe skupiska ludności, odprowadzające ścieki do odbiorników systemami kanalizacyjnymi. Natomiast w wiejskich jednostkach osadniczych rosnąca liczba przyłączy wodociągowych, poprawiająca zdecydowanie warunki sanitarne gospodarstw rolnych, sprzyja jednocześnie powstawaniu, w znacznie większych niż dotychczas ilościach, ścieków bytowych, względnie mieszanych ścieków bytowych i z hodowli zwierząt (gnojówka), które niejednokrotnie odprowadzane są bez jakiegokolwiek oczyszczenia do małych rzek, potoków i rowów melioracyjnych, szybko wyczerpując ich zdolność do samooczyszczania. Istotny jest również, a w przeszłości niedoceniany lub wręcz pomijany, wpływ źródeł obszarowych i liniowych. Wg szacunków przeprowadzonych w latach 1994-1996 (podczas realizacji programów badawczych służących opracowaniu strategii ochrony wód przed zanieczyszczeniem) ze źródeł tych pochodzi ponad 50% ładunków azotu ogólnego i ponad 25% ładunków fosforu ogólnego wprowadzanych do polskich wód powierzchniowych. Rejestrowana w systemie statystyki państwowej ilość ścieków odprowadzanych do wód powierzchniowych z punktowych źródeł zanieczyszczeń wynosi przeciętnie ok. 10 075 mln m3/r z czego 2 913 mln m 3/r stanowią ścieki wymagające oczyszczenia. Ogólna ilość ścieków stanowi ponad 86% ilości wody pobranej na cele gospodarcze. Zrzuty bezpośrednio z zakładów przemysłowych (łącznie z wodami chłodniczymi i 4.89 zanieczyszczonymi wodami kopalnianymi) stanowią ok. 82,6% ogółu ścieków, tj. 8 323 mln m 3, a odprowadzane z miejskich systemów kanalizacyjnych 17,4%, tj. 1 751 mln m3. W ściekach przemysłowych znaczący udział (około 85%) mają tzw. “umownie czyste” wody chłodnicze, które w znacznej części nie muszą być oczyszczane metodami biologicznymi. Pozostałe wody zanieczyszczone, odprowadzane ze źródeł przemysłowych wynoszą więc ok. 1 300 mln m 3 . W Polsce ogółem około 61,4% globalnej ilości ścieków wymagających oczyszczania pochodzi z systemów komunalnych, a pozostałe 39,6% odprowadzane jest z zakładów przemysłowych. Dorzecze rzeki Odry wraz z głównymi dopływami (Nysą Kłodzką, Baryczą, Bobrem, Nysą Łużycką i Wartą z Notecią) zajmuje powierzchnię w granicach Polski 106 821 km2 tj. ok.34% całkowitego terytorium. Jest tu odprowadzane rocznie 1 109 mln m 3 ścieków wymagających oczyszczania. Poddanych temu procesowi jest jedynie 860 mln m 3 ( w tym 407 mln m 3 mechanicznie). Ok. 250 mln m 3 ścieków jest odprowadzanych do wód dorzecza Odry bez jakiegokolwiek oczyszczania. Przyjmuje się, że wskaźnik obciążenia ściekami w dorzeczu Odry wynosi 29,5 m3/dobę/km2. Dla porównania w dorzeczu Wisły jest on równy 24,2 m3/dobę/km2. Ponadto ocenia się, że w polskiej części dorzecza Odry występuje ponad 1 700 punktowych źródeł zanieczyszczeń o różnym stopniu oddziaływania na stan jakości wód w rzece. W tej liczbie jest ponad 700 użytkowników mogących wywierać znaczący wpływ na jakość wód. Ogólna ocena jakości wód Odry na podstawie trzech wskaźników zanieczyszczenia wykazała, że o wyniku klasyfikacji decydowało zanieczyszczenie fosforem organicznym. Ocenia się, ze rocznie do wód rzeki Odry z głównych ośrodków miejskich odprowadzany jest w ściekach oczyszczonych ładunek zanieczyszczeń wynoszący: 205 000 t O2, 37 700 t azotu ogólnego i 7 200 t fosforu ogólnego. Istniejące aktualnie oczyszczalnie w tych ośrodkach zapewniają redukcję zanieczyszczeń: BZT5 - 50%, azot ogólny - 25%, fosfor ogólny o 34% a więc znacznie niższą od wymaganej przepisami. Dopuszczalne parametry jakościowe ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi określa Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 5 listopada 1999 roku (Dz. U. nr 126, poz. 503). Przepis ten uwzględnia międzynarodowe zobowiązania Polski, stąd np. od 2000m3/ddopuszzcalne wartości BZT5 wynoszą 15mgO2/dm3 (przy ogólnie obowiązujęcej wartosci 30 mg 02/dm3), fosforu ogólnego 1,5mg/dm3 (przy ogólnie obowiązującej wartości 5,0 mg/dm3). 4.3.3 Zewnętrzne koszty transportu Każda dyskusja o korzyściach z transportu drogami wodnymi wzdłuż rzeki Odry musi uwzględniać dostępne dane empiryczne, jakie zostały zgromadzone odnośnie zewnętrznych kosztów transportu towarów. Ze względu na brak w Polsce aktualnych studiów empirycznych na ten temat, pożądane podejście do zagadnienia polegać będzie na przedstawieniu danych teoretycznych odnośnie zewnętrznych kosztów każdego rodzaju transportu. Głównymi zmiennymi jakie należy uwzględnić w rozważaniach są: bezpieczeństwo osób oraz kwestie środowiskowe, energetyczne i ekologiczne. W szczególności: • Emisje zanieczyszczeń do powietrza; • Bezpieczeństwo indywidualne i zbiorowe (ryzyko wypadków i utraty życia); • Poziomy hałasu i innych dokuczliwych zakłóceń; 4.90 • Bezpieczeństwo transportu i zarządzanie ryzykiem rozlania się szczególnie substancji silnie zanieczyszczających; • Odpady generowane przez infrastrukturę transportową i urządzenia transportowe; • Wpływ infrastruktury transportowej na wartości estetyczne krajobrazu; • Użytkowanie terenu przez infrastrukturę transportową i urządzenia transportowe. Niemniej jednak określenie wielkości całkowitych kosztów generowanych przez różne rodzaje transportu pozostaje zagadnieniem kontrowersyjnym. Precyzyjna ocena ekonomicznych, ekologicznych i społecznych korzyści przejścia z jednego rodzaju transportu na inny wymaga uwzględnienia kilku parametrów transportu. Zasadnicze znaczenie ma określenie dla każdego rodzaju transportu różnych danych fizycznych, ekonomicznych i energetycznych takich, jak: • Typ urządzeń transportowych (pojazdy przewozowe i przewozowa pojazdów ciężarowych, wagonów, barek, itd.); • Zużycie energii w każdym rodzaju transportu (sprawność silnika) oceniane w oparciu o równanie wielu zmiennych łączące średnią szybkość / przebytą odległość / wielkość przewiezionego ładunku / moc); • Całkowite wykorzystane i niewykorzystane możliwości infrastruktury transportowej; • Liczba przejazdów każdym rodzajem transportu; • Średni i całkowity tonaż każdego rodzaju transportu i typu ładunku; • Całkowita odległość dla każdego rodzaju transportu. trakcyjne, zdolność Wnioski z kilku studiów różnią się w zależności od przeprowadzonych ocen jakości stosowanych urządzeń transportowych, analizowanego tonażu i towarów oraz zastosowanych metod badania lub liczenia. W latach osiemdziesiątych kilka europejskich raportów zgodziło się co do oszacowań, według których zewnętrzne koszty społeczne transportu wodnego były cztery razy mniejsze od kosztów transportu kolejowego i dziewiętnaście razy mniejsze od kosztów transportu drogowego1. Jako sygnatariusz Układu z Kyoto w sprawie redukcji gazów cieplarnianych, Polska może też odwoływać się do łącznych rezultatów studiów kanadyjskich2 pokazujących 1 PLANCO – Consulting GmbH, (1991), Externe kosten des verkehrs: schiene, strasse binnenschiffahrt gustachten im auftrag der deutschen bundesbahn. Essen, Niemcy. PLANCO – Consulting GmbH, (1993), Environmental impacts of transportation infrastructures projects. Quantitative methods for the environmental impact assessment of land transportation. Paris, France. Union International des Chemins de Fer – UIC -, (1995), Effets externes du transportation. Rapport préparé par INFRAS AG Zurich et IWW de l’Université de Karlsruhe. MEISTERMANN C., (1992), « Les enjeux actuels sur la voie de navigation rhénane ». 5ème Entretiens Jacques Cartier. Octobre 1992. Montréal, Canada. 2 HAMELIN, CFoRT, GESCO, (2000), Étude comparative des impacts environnementaux des modes de transportation de marchandises dans l’axe du Saint-Laurent. Rapport préparé pour la SODÈS-Ministère des Transportations du Québec. Québec, Canada. TRANSPORTATION CANADA, (1999), Les transportations et le changement climatique : options à envisager. Rapport sur les options de la table des transportations et du changement climatique. Ottawa, Canada. 4.91 zależności pomiędzy zanieczyszczeniami powietrza a różnymi rodzajami transportu (Tabela 4.3). Tabela 4.3 Zanieczyszczenia powietrza w zależności od rodzaju transportu (g/tys. km) Rodzaj transportu Zanieczyszczenia CO2 CO NOx COV SO2 Pyły Drogowy 1.08 115.2 1.99 0.2 0.24 0.13 Kolejowy 0.17 21.2 0.43 0.02 0.03 0.02 Wodny 0.07 15.5 0.04 0.09 0.01 0.02 Źródło : IBI Group, 1995 Zastosowanie dróg wodnych do transportu towarów jest jednym z najmniej szkodliwych rodzajów transportu z punktu widzenia generowania gazów cieplarnianych. Ponadto pod względem zużycia energii dla potrzeb transportu towarów, drogi wodne mogą być porównywane do transportu drogowego (Rysunek 4-6). Studium to ma na celu dostarczenie podstawowych informacji o różnych politycznych, ekonomicznych i społecznych udziałowcach zaangażowanych w sektor transportowy w celu ułatwienia długoterminowego planowania i wsparcia długofalowego interesu narodowego. Przewaga transportu drogami wodnymi nad transportem drogowym i kolejowym ze względów środowiskowych jest dobrze znana i uzasadniona. Niemniej jednak oszacowanie całkowitych kosztów zewnętrznych transportu drogami wodnymi wzdłuż rzeki Odry wiąże się z uwzględnieniem kilku innych czynników (małe możliwości istniejącego transportu drogami wodnymi, sezonowość okresu żeglugowego, określona wydajność innych rodzaju transportu w Polsce, możliwości i faktyczne wykorzystanie infrastruktury transportowej). 4.3.4 Ochrona środowiska i siedlisk Figure 4-. Energy consumption of 1 ton of merchandise carried over 1 kilometer Drogi Środek transportu Mode of transportation Road 0,8 Kolej Rail 0,4 T. wodny Waterway 0,3 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 Energy Consumption Zużycie energii (megajoules) IBI Group, (1995). Full cost transportation and cost-based pricing strategies. da. Wykres 4.6 Zużycie energii na 1 tonę towarów przewiezionych na odległość 1 kilometra 4.92 Polska jest sygnatariuszem 29 konwencji, protokołów i międzynarodowych porozumień w dziedzinie ochrony środowiska, z czego 18 jest ratyfikowanych (Tabela 4.4, Zał. 4-1). Pełna realizacja Programu, w tym wprowadzenie w życie środków łagodzących wpływ każdego komponentu na środowisko, stanowi narzędzie do poprawy zgodności działań w Polsce z większością konwencji i ułatwi Polsce osiągnięcie celów w dziedzinie ochrony środowiska. Komponent związany z ochroną środowiska i komponent związany z żeglugą w zakresie wdrażania środków łagodzących i korygujących ewentualne negatywne oddziaływanie na środowisko, mogą poprawić ogólny stan środowiska w odniesieniu do aktualnej sytuacji. Może to przyczynić się do ogólnej poprawy jakości i bioróżnorodności siedlisk. Ponadto komponent związany z żeglugą może poprawić jakość powietrza przez zmniejszenie zużycia energii przypadającej na 1 tono-kilometr przetransportowanych towarów i pozwolić na lepszą kontrolę i bezpieczeństwo transgranicznych przewozów niebezpiecznych odpadów i organizmów genetycznie zmodyfikowanych. Komponent związany z oczyszczaniem ścieków może istotnie poprawić jakość wody i bioróżnorodność rzeki Odry. Może się też znacznie poprawić stan zdrowia publicznego. I wreszcie przeprowadzenie odpowiednich ocen oddziaływania na środowisko, wraz zasięganiem konsultacji u różnych udziałowców na wczesnym etapie planowania, a także wdrożenie narzędzi naprawczych i kompensacyjnych poprzez realizację komponentu związanego z ochroną środowiska, może spowodować generalnie pozytywne i zgodne z zobowiązaniami międzynarodowymi Polski oddziaływanie Programu na środowisko. Programu dotyczy szczególnie Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego (z 1992r. zwana Konwencją Helsinską), w której Polska jest umawiającą się stroną. Zgodnie z Konwencją Polska “[…] zobowiązuje się do zapobiegania i eliminowania zanieczyszczeń środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego spowodowanych szkodliwymi substancjami ze wszystkich źródeł […] i w tym celu do wdrożenia procedur i środków podanych w Załączniku I […]” Konwencji. De facto dodatkowo lub przez odpowiednie działanie Polski jest spełniana część 2 tego załącznika – Substancje zabronione. Jednak zastosowanie części 1 – Zasady ogólne, dotyczącej szczególnie priorytetowych grup substancji szkodliwych stanowi poważne uzasadnienie dla komponentu Programu dotyczącego oczyszczania ścieków. Prawdą jest, że dzięki Programowi Polska spełnia swoje zobowiązania, ponieważ “[…] w [swoich] środkach zapobiegawczych nadaje priorytet […] grupom substancji, które są generalnie uważane za substancje szkodliwe […]” takie, jak metale ciężkie i ich związki, związki organiczne, związki azotu i fosforu, itd. Program służy również zobowiązaniom Polski do stosowania “Najlepszej Praktyki Ekologicznej i Najlepszej Dostępnej Technologii” oraz do “zapobiegania zanieczyszczeniom ze źródeł lądowych”, określonym odpowiednio w załączniku II i III Konwencji. Program służy także realizacji zobowiązania Polski do konserwatorskiej ochrony przyrody i bioróżnorodności – artykułu 15 Konwencji – w którym Polska powinna “[…] podjąć wszystkie odpowiednie środki w odniesieniu do obszaru Morza Bałtyckiego i jego ekosystemów nabrzeżnych […] w celu zachowania naturalnych siedlisk i biologicznej różnorodności oraz w celu ochrony procesów ekologicznych. Środki takie powinny zostać podjęte w celu zapewnienia zgodnego z wymogami środowiska wykorzystywania zasobów naturalnych w obszarze Morza Bałtyckiego.” Realizacja Programu poprawi znacznie jakość wody i biologiczną różnorodność rzeki Odry a tym samym jakość wody i biologiczną różnorodność obszaru Morza Bałtyckiego. Na poziomie krajowym Polska przyjęła Ustawę z dnia 9 listopada 2000r. o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz o ocenach oddziaływania na środowisko zastąpiona od 01-10-2001 r. ustawą Prawo Ochrony Środowiska). Ustawa ta ustala zasady: 4.93 • udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie; • udziału społeczeństwa w postępowaniu w sprawach ochrony środowiska; • procedur oceny oddziaływania na środowisko. Wśród innych ważniejszych ustaw dotyczących środowiska w Polsce, które zasadniczo niosą z sobą zobowiązanie do zarządzania zasobami w sposób odpowiedzialny, należy wymienić następujące: • Ustawa Prawo Wodne z 24 października 1974r.(zastąpiona od 01-01.2002 roku nowa ustawą Prawo Wodne); • Ustawa Prawo Geologiczne i Górnicze z 4 lutego 1994r. (po nowelizacji); • Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska z 31 stycznia 1980r. (ustawa ta została całkowicie zastąpiona ustawą o ochronie środowiska); • Ustawa o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska z 20 lipca 1991r.; • Ustawa Prawo Budowlane z 7 lipca 1994r.; • Ustawa o Ochronie Przyrody (znowelizowana w 2001 roku); • Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym z 7 lipca 1994r.; • Ustawa o odpadach z 27 czerwca 1997r. (zastąpiona od 01-10-2001 nowa ustawą o odpadach); • Ustawa o lasach; • Ustawy w sprawie restrukturyzacji gospodarstw rolniczych i leśnych. Z uwagi na międzynarodowe i krajowe uwarunkowania prawne i na zakres realizacyjny Programu okazuje się, że Program powinien zostać poddany ocenie przez Krajową Komisję ds. Ocen Oddziaływania na Środowisko i Wojewódzkie Komisje ds. Ocen Oddziaływania na Środowisko, z udziałem odpowiedniego organu reprezentującego Republikę Federalną Niemiec i Republikę Czeską. 4.4 ŹRÓDŁA • Strategia rozwoju województwa zachodniopomorskiego. • Strategia rozwoju województwa lubuskiego. Marzec 2000. • Strategia rozwoju województwa dolnośląskiego. Wrocław 2000. • Strategia rozwoju województwa opolskiego. Opole 2000. • Strategia rozwoju województwa śląskiego. Sytuacja województwa. Katowice, kwiecień 2000 (wersja robocza). • Strategia rozwoju województwa śląskiego. Diagnoza strategiczna województwa. Katowice, kwiecień 2000 (wersja robocza). • Strategia rozwoju województwa śląskiego. Pola strategiczne i wizja rozwoju województwa. Katowice, kwiecień 2000 (wersja robocza). 4.94 społeczno-gospodarcza • Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego. Poznań, lipiec 2000. • Strategia rozwoju województwa łódzkiego. Łódź, wrzesień 2000. • Strategia rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego. Toruń, maj 2000. 4.95 Tabela 4.4 Konwencje i wielostronne porozumienia ratyfikowane przez Polskę i określenie potencjalnych związków z aspektami środowiskowymi komponentów Programu dla Odry 2006 Konwencja 1. Konwencja o obszarach wodno-błotnych o międzynarodowym znaczeniu, zwłaszcza jako siedlisko ptactwa wodnego (Ramsar, 1971) 2. Konwencja o międzynarodowym handlu zagrożonymi gatunkami zwierząt i roślin (Waszyngton, 1973) 3. Konwencja o transgranicznym zanieczyszczeniu powietrza na dalekich odległościach 4. Protokół w sprawie długofalowego finansowania wspólnego programu monitorowania i oceny przenoszenia zanieczyszczeń powietrza na dalekie odległości (EMEP) (Genewa, 1984) 5. Konwencja Wiedeńska o ochronie warstwy ozonowej 6. Protokół Montrealski w sprawie substancji zubażających warstwę ozonową 7. Konwencja w sprawie ochrony środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego (Konwencja Helsinska, 1992) 8. Konwencja Bazylejska o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania odpadów niebezpiecznych (1989) 9. Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmiany klimatu 10. Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych o ochronie dzikiej flory i fauny europejskiej i ich naturalnych siedlisk (Brno, 19-09-1979) 11. Tekst Konwencji o różnorodności biologicznej (1992) 12. Protokół w sprawie bezpieczeństwa ekologicznego (Montreal, 29-01-2000) 13. Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt (Bonn, 23-06-1979) 14. Konwencja o ocenie oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym (Espoo, 1991) 15. Międzynarodowa Komisja Ochrony Wód Odry przez Zanieczyszczeniem (podpisana 11-04-1996, ratyfikowana 7-01-1999) 16. Konwencja o ochronie i użytkowaniu cieków transgranicznych i jezior międzynarodowych (Helsinki, 18-03-1992). 17. Protokół “Woda i Zdrowie” do Konwencji o ochronie i użytkowaniu cieków transgranicznych i jezior międzynarodowych (1992). Komponent Ochrona Oczyszczanie przeciwpowościeków Żegluga dziowa X X Ochrona środowiska X X X X X X X X X X X X X X X x X X X X X X X X X X X
