05-14 - zszarzecze

Ekologiczne metody chowu trzody chlewnej
Początki rolnictwa ekologicznego w Polsce sięgają lat osiemdziesiątych.
Najnowsze dane wskazują, że rolnictwo ekologiczne w Polsce stale się rozwija, o czym
świadczyć może ciągle zwiększająca się liczba gospodarstw ekologicznych. Według stanu
na 31 grudnia 2011 r., w Polsce kontrolą jednostek certyfikujących objętych było blisko
23,5 tys. gospodarstw ekologicznych. Jest to około 15% wzrost w stosunku do 2010 r.
Podobnie, w 2009 roku liczba gospodarstw ekologicznych wynosiła ponad 17 tys. i było to
o 15 % więcej niż w roku 2008.
W 2011 r. liczba gospodarstw ekologicznych wynosiła 23 449, z czego najwięcej
ekologicznych gospodarstw rolnych było w województwach: zachodniopomorskim (3065),
warmińsko-mazurskim (3033) i podlaskim (2440). Ze względu na liczbę przetwórni dominuje
natomiast województwo mazowieckie (54), wielkopolskie (41) oraz lubelskie (28).
Największa powierzchnia użytkowana ekologicznie znajduje się w województwie
zachodniopomorskim (119 779,95 ha), warmińsko-mazurskim (98 473,08 ha) oraz
podlaskim (52 065,94). Powierzchnia upraw użytkowanych zgodnie z przepisami o
rolnictwie ekologicznym wyniosła w sumie ponad 605 519 ha. Jest to 16% wzrost w
odniesieniu do 2010 r.
W okresie 2003 - 2011 powierzchnia użytków ekologicznych wzrosła 10-krotnie i stanowi
obecnie ok. 3,2% całej powierzchni użytkowanej rolniczo w Polsce. Średnia powierzchnia
gospodarstw ekologicznych przekracza obecnie 25 ha przy średniej krajowej ok. 10 ha dla
gospodarstw konwencjonalnych.
Powierzchnia upraw rolnych, liczba gospodarstw oraz przetwórni ekologicznych
znajdujących się w systemie rolnictwa ekologicznego wg województw w 2011r.
Województwo
Powierzchnia upraw Liczba ekologicznych
Liczba przetwórni
rolnych [ha]
gospodarstw rolnych
ekologicznych
dolnośląskie
45 546,46
1322
11
kujawsko-pomorskie
8 375,92
371
12
lubelskie
34 837,06
2065
28
lubuskie
44 259,36
1081
6
łódzkie
8 746,31
478
12
małopolskie
21 395,76
2138
23
mazowieckie
50 099,85
2140
54
opolskie
2 702,87
86
1
podkarpackie
32 358,46
2045
20
podlaskie
52 065,94
2440
6
pomorskie
27 356,53
793
11
śląskie
6 786,72
238
13
świętokrzyskie
14 300,99
1296
9
warmińsko-mazurskie
98 473,08
3033
7
wielkopolskie
38 434,35
888
41
zachodniopomorskie
119 779,95
3065
16
Razem
605 519,61
23449
270
Ostatnie lata w rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce charakteryzują się stałą dynamiką
wzrostu, zarówno liczby gospodarstw ekologicznych (wyk. 1), liczby przetwórni (wyk. 2), jak
i powierzchni upraw będących w systemie rolnictwa ekologicznego (wyk. 3). Rozwój sektora
rolnictwa ekologicznego znajduje również odzwierciedlenie w liczbie upoważnionych
jednostek certyfikujących odpowiedzialnych za kontrole ww. podmiotów.
Liczba gospodarstw w systemie rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach 2003-2011.
Liczba przetwórni w systemie rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach 2003-2011.
Powierzchnia upraw użytkowanych zgodnie z przepisami o rolnictwie ekologicznym w
Polsce w latach 2003-2011.
Na stronie Głównego Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych
znajdują się raporty i analizy dotyczące stanu i tendencji rozwoju rolnictwa ekologicznego w
Polsce na przestrzeni lat.
Firmy i stowarzyszenia posiadające w Polsce prawo do kontroli standardów produkcji i
jakości produktów ekologicznych, wydające certyfikaty, to m.in.: Ekoland, Agrobiotest i
Bioekspert. Zdecydowana większość gospodarstw ekologicznych wyspecjalizowana jest w
uprawach rolniczych, natomiast produkcją żywca wieprzowego zajmują się nieliczne.
Warunkiem koniecznym do prowadzenia ekologicznego chowu świń w gospodarstwie jest
posiadanie użytków rolnych. Na Kujawach działa jedyna w kraju przetwórnia mięsa
wytwarzanego w gospodarstwach ekologicznych.
W krajach, w których funkcjonuje rynek żywności ekologicznej, obowiązują ceny o 40-290%
wyższe na surowce wytwarzane z produkcji ekologicznej w porównaniu do cen
konwencjonalnych. W UE około 3% żywności produkowane jest ekologicznie, w Polsce
poniżej 0,03%, i dotyczy to głównie warzyw gruntowych.
W Polsce produkuje się żywiec wieprzowy metodami ekologicznymi zgodnie z ustawą o
rolnictwie ekologicznym z 30 kwietnia 2004 r. (DzU Nr 93, poz. 898).
Zwierzęta
Do gospodarstw ekologicznych preferowane są rasy świń zapewniające zadowalający
poziom produkcji, charakteryzujące się naturalną odpornością na choroby, dobrym
zdrowiem, łagodnym temperamentem i dobrym wykorzystaniem pasz gospodarskich. W
produkcji należy wykorzystywać rasy miejscowe, chociaż w wypadku świń nie zawsze jest to
możliwe. Rasy wyspecjalizowane, wysoko wydajne (np. linie hybrydowe) są nieprzydatne, ze
względu na wysokie wymagania paszowe, delikatność, podatność na choroby, problemy
zdrowotne. Do produkcji najlepiej jest używać zwierząt pochodzących z innych gospodarstw
ekologicznych. Dopuszczalny jest też zakup świń z gospodarstw konwencjonalnych, jednak
pod warunkiem spełnienia okresu karencji, który dla świń wynosi 6 miesięcy. Z gospodarstw
tradycyjnych można kupować prosięta do masy 25 kg i przeznaczać je na tucz ekologiczny.
Tempo wzrostu świń w tuczu ekologicznym jest nieco wolniejsze niż tuczników
produkowanych w gospodarstwach konwencjonalnych. Najlepszym rozwiązaniem jest
produkcja w gospodarstwie ekologicznym loszek, które stanowić będą stado podstawowe.
Dopuszcza się tworzenie stada podstawowego przy wykorzystaniu materiału żeńskiego z
gospodarstwa konwencjonalnego, ale lochy z takiego gospodarstwa nie mogą stanowić
więcej niż 20% całego pogłowia. Knury mogą w całości pochodzić z gospodarstwa
konwencjonalnego.
Rozród
W gospodarstwie ekologicznym reprodukcja świń powinna odbywać się metodą naturalną.
Zabronione jest stosowanie transplantacji zarodków. Dopuszcza się inseminację, szczególnie
w małych gospodarstwach, gdzie utrzymanie knura nie jest uzasadnione ekonomicznie.
Prosięta przy lochach powinny pozostawać przez okres 40 dni.
Żywienie
Żywienie musi być zbilansowane i pokrywać potrzeby pokarmowe. Większość pasz, powinna
pochodzić z własnego gospodarstwa. Podstawowymi paszami dla trzody w gospodarstwie
ekologicznym są pochodzące z upraw ekologicznych zboża i rośliny motylkowe
grubonasienne. Za zgodą jednostki certyfikującej, do 20% surowców paszowych
(komponentów) może pochodzić z zewnątrz. Do przygotowania mieszanek można
wykorzystać pasze pochodzenia zwierzęcego, tj. mleko i jego pochodne, ryby, inne zwierzęta morskie i ich pochodne, np. mączki. Związki mineralne i witaminy powinny być
pochodzenia naturalnego i zawarte w paszach. W ostateczności dopuszcza się użycie do
mieszanek dla świń witamin syntetycznych, identycznych z naturalnymi. Wykaz środków
żywienia
zwierząt
(świń)
w
gospodarstwach
ekologicznych
określa
stosowne
rozporządzenie.
W żywieniu świń nie wolno stosować:

stymulatorów wzrostu,

syntetycznych dodatków pobudzających apetyt,

środków konserwowanych preparatami syntetycznymi, jak również poprzez
napromieniowanie i fale elektromagnetyczne,

roślin, zwierząt i mikroorganizmów (w całości lub ich produktów) uzyskanych w
wyniku inżynierii genetycznej,

poubojowych produktów zwierzęcych nieznanego pochodzenia.
Profilaktyka i leczenie
W ramach szeroko rozumianej profilaktyki w chowie ekologicznym świń należy,
uwzględniając wymagania poszczególnych grup produkcyjnych, optymalizować warunki
zoohigieniczne w budynkach i na wybiegach. Zasadne jest utrzymywanie odporniejszych ras
świń (rodzimych, mieszańców) oraz stosowanie w ich żywieniu pasz wysokiej jakości.
Profilaktyczne stosowanie szczepionek lub leków jest zabronione. W tym systemie produkcji
dopuszczalna jest dezynfekcja budynków chlewni i to ona ma spełniać rolę profilaktyczną.
Do stosowania w chlewniach są dopuszczone: mleko wapienne, wapno palone, soda
kaustyczna,
naturalne
wyciągi
roślinne
(wykaz
dopuszczonych
środków
określa
rozporządzenie). W leczeniu zwierząt chorych należy stosować leki ziołowe, preparaty
homeopatyczne, mikroelementy. Tylko w sytuacjach zagrożenia życia lub w celu ulżenia w
cierpieniu dopuszcza się leczenie z użyciem środków chemicznych lub antybiotyków. Musi
być ono prowadzone pod kontrolą lekarza weterynarii i zapisane w dokumentach. Po
zastosowaniu takiego leczenia okres karencji wydłuża się dwukrotnie w stosunku do
normalnie obowiązującego.
Warunki utrzymania
W produkcji ekologicznej konieczne jest zapewnienie świniom dobrostanu zgodnie z
Kodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej. Świnie należy utrzymywać w sposób bezstresowy,
zgodnie z wymaganiami dla poszczególnych grup produkcyjnych. Ściółka musi być
przynajmniej na połowie powierzchni kojców. Świnie muszą korzystać z wybiegów lub
pastwisk. Niedopuszczalne jest utrzymywanie świń w klatkach i kojcach piętrowych oraz
systemem bezściółkowym. Budynki i kojce mają zapewnić zwierzętom komfort i wygodę.
Normy utrzymania świń
Grupa świń
Locha z prosiętami
Prosięta o masie do 30 kg
Tuczniki: do 50 kg
do 85 kg
do 110 kg
Budynek,
m2/szt.
7,5
0,6
0,8
1,1
1,3
Wybieg,
m2/szt.
2,5
0,4
0,6
0,8
1,0
Budynek chlewni musi zapewniać ochronę przed nasłonecznieniem, opadami, skrajnymi
temperaturami. Pomieszczenia muszą posiadać oświetlenie naturalne, a powierzchnia okien
powinna stanowić minimum 5% powierzchni podłogi (1:20). Wyposażenie chlewni powinno
umożliwiać łatwy dostęp do paszy i wody. W czasie tuczu świniom należy zapewnić dostęp
do otwartej przestrzeni. Jedynie ostatnią fazę tuczu, ale nie dłuższą niż 1/5 całego okresu
można prowadzić w pomieszczeniach. Izolacja, ogrzewanie i wentylacja pomieszczeń musi
zapewnić utrzymanie odpowiedniej temperatury, wymianę powietrza oraz usuwanie
zapylenia i szkodliwych gazów.
W produkcji ekologicznej istotne jest spełnienie wymogów dotyczących ochrony środowiska
naturalnego. Na 1 ha przeliczeniowy obsada zwierząt powinna wynosić od 0,5 do 1,5 SD
(sztuka duża), co oznacza, że ilość azotu w nawozie wyprodukowanym przez zwierzęta nie
może przekroczyć 170 kg na 1 ha. Warunkiem koniecznym jest posiadanie w gospodarstwie
płyty gnojowej (3,5 m2 na 1 SD, z możliwością gromadzenia obornika przez pół roku) i
zbiornika na gnojówkę.
Zabiegi pielęgnacyjne
W chowie ekologicznym świń w celu uzyskania wysokiej jakości produktu dopuszcza się
kastrację knurków. Zabieg należy wykonać w młodym wieku, w sposób fachowy, tak aby
ograniczyć cierpienie zwierząt. Zabronione jest przycinanie kiełków i ogonków. Za zgodą
jednostki certyfikującej wymienione zabiegi mogą być wykonane w przypadkach
szczególnych, takich jak: ochrona zdrowia maciory lub względy sanitarne.
Uwarunkowania ekonomiczne i rynkowe produkcji ekologicznej
Z przyczyn ekonomicznych nie należy ulegać sugestiom, aby w produkcji zwierzęcej, w tym
świń, stosować na większą skalę, niż obecnie, ekstensywne systemy chowu i utrzymania
(czyli produkcję ekologiczną i tzw. produkcję zintegrowaną - jest to rodzaj produkcji z
pogranicza ekologicznej i konwencjonalnej, tzn. takiej, w której postępuje przygotowanie do
produkcji czystej - zdrowej żywności, np. poprzez eliminację chemii z technik uprawy roślin).
Dotychczasowa ekologiczna produkcja zwierzęca w UE jest niewielka i wynosi około 2%
ogólnej produkcji mięsa i mleka krowiego, 1-2% mięsa owczego, koźlego i jajek oraz 0,3%
wieprzowiny i drobiu.
Brak rozpoznania rynku oraz zmiany podaży i popytu mogą doprowadzić do powstania
nadwyżek produktów ekologicznych. Przykładem jest Szwajcaria, gdzie udział produkcji
ekologicznej mleka w rynku tego kraju wyniósł blisko 5%, a nadwyżka sięgnęła 7 mln litrów.
Produkty ekologiczne kupują głównie konsumenci z gospodarstw domowych o wysokich
dochodach,
zamożni.
Dlatego
strategie
marketingowe
powinny
socjodemograficzne aspekty i wzory konsumpcji.
Produkcji ekologicznej w Polsce nie należy nadmiernie rozszerzać gdyż:
uwzględniać
• Nie ma w naszym kraju nadprodukcji żywności, a popyt na produkty ekologiczne jest
ograniczony niskimi dochodami wielu rodzin.
• Notuje się niedobory powierzchni paszowej w stosunku do obsady zwierząt. Systemy i
technologie ekologiczne w rolnictwie są ziemiochłonne i przyczyniają się do
zmniejszenia produkcji zwierzęcej w skali kraju. Może to doprowadzić do wystąpienia
niedoboru żywności w bilansie krajowym.
• Stosowanie systemów obniżających intensywność produkcji zwierzęcej skutkuje
spadkiem podaży krajowych surowców zwierzęcych i tworzeniem nisz rynkowych dla
żywności importowanej.
• Tworzenie nisz rynkowych dla żywności z zagranicy utrwala uzależnienie od importu.
Ceny na produkty importowane mogą się zwiększać. Import produktów
przetworzonych angażuje za granicą zasoby siły roboczej, a jednocześnie pogłębia
bezrobocie w Polsce.
• Ekstensywna ekologiczna produkcja zwierzęca obniża szanse bilansowania żywności
w kraju, i może na trwałe wyeliminować nas z potencjalnych zagranicznych rynków
zbytu.
• Dumpingowe (niższe) ceny żywności importowanej eliminują już obecnie polską
żywność, która jest relatywnie dużo zdrowsza.
• Produkcja ekologiczna, a w szczególności zwierzęca, charakteryzuje się: wyższymi
kosztami pasz, niższą wydajnością, niższymi wskaźnikami jednostkowymi efektywności produkcji, gorszym wykorzystaniem stanowisk zwierzęcych, wyższym
zużyciem paszy bytowej ze względu na dłuższe cykle produkcyjne, większą
pracochłonnością, wyższymi wskaźnikami wszystkich kosztów stałych.
Istotne są predyspozycje gatunkowe do produkcji ekologicznej, gdyż dla każdego gatunku
ekonomiczna efektywność jest inna. Największe potencjalne możliwości ma ekologiczna
produkcja żywca wołowego, baraniego i koziego ze względu na wykorzystanie tanich
użytków zielonych. Produkcję żywca wieprzowego ograniczają koszty żywienia, które są
wyższe od żywienia konwencjonalnego. Ekologiczna produkcja wieprzowiny wymaga
powiązania i współpracy trzech ogniw: hodowców-producentów, zakładów mięsnych i
handlowców, oferujących produkty ekologiczne.