Ekologiczne metody chowu bydła

Ekologiczne metody chowu bydła
Rolnictwo ekologiczne to system gospodarowania, w którym stosowane są jedynie
naturalne, nieprzetworzone technologicznie środki. Poprzez aktywizację przyrodniczych
mechanizmów produkcyjnych rolnictwo ekologiczne zapewnia trwałą żyzność gleby i
zdrowotność zwierząt oraz wysoką jakość produktów rolniczych. Jest to system
zrównoważony pod względem ekologicznym, ekonomicznym i społecznym. Nie obciąża
środowiska i jest w dużym stopniu niezależny od nakładów zewnętrznych. Spełnia również
ważne funkcje społeczne i kulturowe.
Produkcja zwierzęca stanowi istotną część wielu gospodarstw rolnych, które zajmują się
rolnictwem ekologicznym, gdyż ułatwia naturalne nawożenie roślin uprawnych. Dzięki temu
możliwe jest tworzenie i podtrzymywanie układu wzajemnych zależności między glebą,
roślinami i zwierzętami. W rolnictwie ekologicznym układ ten działa jako samoregulujący się
cykl biologiczny, którego podstawą jest gleba. Z tego też powodu produkcja zwierzęca, tzw.
bezglebowa (fermowa, bez bazy paszowej), w rolnictwie ekologicznym jest zabroniona.
Najbardziej właściwym kierunkiem produkcji zwierzęcej w ramach rolnictwa ekologicznego
jest chów bydła. Wynika to z dążenia do samowystarczalności paszowo-nawozowej
gospodarstwa
-
jednej
z
nadrzędnych
zasad
tego
typu
gospodarowania.
Samowystarczalność paszowo-nawozowa oznacza dostosowanie poziomu produkcji do
urodzajności gleby oraz do jej tolerancji ekologicznej, czyli możliwości rozkładu odpadów
rolniczych bez zanieczyszczania środowiska.
Zwierzęta gospodarskie w rolnictwie ekologicznym usprawniają, a jednocześnie zamykają
obieg materii poprzez zrównoważenie produkcji roślinnej i zwierzęcej. Obecność bydła
wymusza włączenie do uprawy roślin pastewnych, pozwala wykorzystać grunty marginalne,
a przede wszystkim zaopatruje gospodarstwo w nawóz. Obsada zwierząt rzędu 0,5-1,5
DJP/ha pozwala uzyskać samowystarczalność paszowo-nawozową.
Przyjmuje się, że produkcja mleka w gospodarstwach ekologicznych typu mlecznego może
być opłacalna, gdy w stadzie znajduje się 15-30 krów mlecznych o wydajności ok. 5-7 tys. kg
mleka rocznie, a powierzchnia użytków rolnych na krowę wyniesie 0,9-1,15 ha. W
gospodarstwach o kierunku mleczno-mięsnym zadawalające wyniki finansowe uzyskuje się
przy minimum 20 krowach i dużym areale użytków rolnych.
Podstawę prawną zasad funkcjonowania rolnictwa ekologicznego w krajach Unii
Europejskiej stanowi Rozporządzenie Rady 2092/91/EWG z dnia 24 czerwca 1991 r. (DzU
L198, 22.7.1991, s. 1).
W gospodarstwach ekologicznych warunki utrzymania zwierząt muszą być zgodne z ich
wymaganiami gatunkowymi. Zwierzętom zapewnia się dostęp do wody i pasz najwyższej
jakości. Warunki egzystencji oraz wielkość stada regulowane są zgodnie z ich potrzebami
bytowymi. Wszystkie zwierzęta muszą mieć możliwość ruchu na powietrzu - latem na
pastwiskach, a zimą na okólniku.
Zwierzęta gospodarskie należy karmić paszami wytworzonymi metodami ekologicznymi.
Pasze powinny pochodzić z własnego gospodarstwa (ponad 50%) lub innych gospodarstw
ekologicznych. Dla przeżuwaczy dopuszcza się jednak zakup do 15% (w przeliczeniu na
suchą masę) pasz z gospodarstw konwencjonalnych. Wyklucza się pasze przemysłowe
zawierające syntetyczne dodatki paszowe, konserwanty, barwniki, witaminy, hormony,
stymulatory wzrostu, produkty pochodzące z organizmów genetycznie zmodyfikowanych
(GMO).
W chowie zwierząt trawożernych należy dążyć do jak największego wykorzystania pastwisk.
W warunkach klimatycznych Polski bydło powinno przebywać na pastwisku około 6
miesięcy.
Zaleca się dzielenie pastwiska na kwatery za pomocą żywopłotów, które chronią zwierzęta
przed skrajnymi temperaturami i wiatrem. Żywopłoty, będąc ostoją ptactwa, przyczyniają
się też do ograniczenia plagi insektów. Pozyskiwane z żywopłotów drobne gałązki stanowią
po wysuszeniu cenny dodatek mineralno-witaminowy (tzw. liściarka) w żywieniu
przeżuwaczy.
Co najmniej 60% pasz dla przeżuwaczy w przeliczeniu na suchą masę powinna stanowić
pasza objętościowa - zielonka, kiszonka, siano, okopowe, liście, susz paszowy i słoma.
Jako dodatki do kiszonek oraz środki pomocnicze używane w przetwórstwie dopuszcza się
tylko substancje wymienione w Rozporządzeniu. Rozporządzenie szczegółowo reguluje też
kwestie stosowania wszelkich pasz w ekologicznej hodowli zwierząt.
W żywieniu nowo narodzonych cieląt wymaga się stosowania pełnego mleka matek.
Ponadto zwraca się uwagę, by okres odchowu cieląt przy matce wynosił minimum 3
miesiące.
Chorobom zwierząt utrzymywanych metodami ekologicznymi należy zapobiegać poprzez
odpowiedni dobór odpornych ras, stosowanie praktyk wzmagających odporność zwierząt
oraz zapewnianie im odpowiedniej paszy, wybiegów, ruchu i właściwej obsady. Jeśli jednak
zwierzę zachoruje, należy poddać je w pierwszej kolejności kuracjom roślinnym i
homeopatycznym. Syntetyczne leki weterynaryjne wolno podawać jedynie wtedy, gdy
powyższe środki nie dają efektów, a także gdy leczenie ma zapobiec cierpieniu lub śmierci
zwierzęcia. Nie wolno tych leków stosować profilaktycznie.
Zakazane jest stosowanie stymulatorów wzrostu lub produkcji, hormonów i podobnych
substancji do regulacji rozrodu (np. wywoływanie lub synchronizowanie rui).
Należy pamiętać, że po koniecznym zastosowaniu leków syntetycznych okres karencji na
produkty zwierzęce z gospodarstw ekologicznych jest dwukrotnie dłuższy niż praktykowany
w gospodarstwach konwencjonalnych.
Jeżeli zwierzę było w ciągu roku poddawane 2-3-krotnej kuracji lekami syntetycznymi (poza
szczepieniami, lekami przeciw pasożytniczymi i in. wymienionymi w Rozporządzeniu), to
produkty pozyskane od tego zwierzęcia nie mogą być wprowadzone na rynek jako
ekologiczne.
Rozród zwierząt gospodarskich utrzymywanych metodami ekologicznymi powinien opierać
się na metodach naturalnych. Dopuszcza się wprawdzie sztuczną inseminację, ale inne
formy sztucznego lub wspomaganego rozrodu (np. przenoszenie zarodków) są zabronione.
W celu remontu stada, gdy brak jest zwierząt chowanych metodami ekologicznymi, do
stada można wprowadzić jałówki w liczbie nie przekraczającej 10% stanu liczbowego stada,
z gospodarstw produkujących metodami nieekologicznymi. W wypadku gospodarstw
utrzymujących mniej niż 10 sztuk bydła możliwe jest wprowadzenie jedynie 1 sztuki na rok z
gospodarstw konwencjonalnych. Całkowicie zabroniony jest zakup zwierząt niewiadomego
pochodzenia.
Przy doborze zwierząt do gospodarstw ekologicznych zaleca się wybór ras rodzimych,
dobrze dostosowanych do warunków lokalnych. W Polsce dla gospodarstw nastawionych
na produkcję mleka dopuszczalne jest jednak użytkowanie krów należących do rasy: czarnobiałej, czerwono-białej, simentalskiej, polskiej czerwonej, jersey i montbeliarde a w
gospodarstwach ukierunkowanych na produkcję żywca wołowego ras: simentalskiej,
charolaise, limousine, blonde d'aquitaine, hereford, aberdeen angus, piemontese i salers.
W rolnictwie ekologicznym preferuje się wolnostanowiskowe utrzymanie bydła. Utrzymanie
na uwięzi jest możliwe tylko na czas określony, gdy zagrożone jest bezpieczeństwo lub
dobrostan zwierząt oraz w małych gospodarstwach po uzyskaniu zgody organów
certyfikujących. Tymczasowe utrzymanie zwierząt na uwięzi jest możliwe jedynie, gdy
zwierzęta mają zapewniony regularny ruch, a chów odbywa się zgodnie z wymogami
dobrostanu zwierząt, na wygodnie wyściełanych stanowiskach.
Aby zapobiec nadmiernemu wypasowi i erozji pastwisk oraz umożliwić rozrzucanie obornika
w sposób niezagrażający środowisku, liczba zwierząt gospodarskich musi być ściśle związana
z wielkością dostępnego obszaru.
Dawka obornika w gospodarstwie ekologicznym, obliczona według zawartego w nim azotu
nie może przekraczać 170 kg azotu (N) na hektar użytków rolnych rocznie.
Maksymalna obsada zwierząt w gospodarstwie ekologicznym (Rozp. 2092/91/EWG)
Klasa zwierząt
cielęta i inne do 1 roku życia
bydło 1 -2 rok życia
buhaje > 2 roku życia
jałówki hodowlane i opasowe
krowy mleczne
inne krowy
Maksymalna liczba zwierząt (szt.)
na hektar (równoważnik 170kg
N/ha/rok)
5
3,3
2
2,5
2
2,5
Gdy w gospodarstwie przekroczony zostanie dopuszczalny limit produkcji obornika,
konieczne jest udokumentowanie sprzedaży jego nadwyżki lub redukcja obsady zwierząt.
Pomieszczenia i urządzenia do magazynowania obornika muszą mieć konstrukcję
wykluczającą możliwość skażenia wody.
Pomieszczenia i wybiegi powinny być tak zaprojektowane, aby zaspokoić potrzeby zwierząt
wynikające z ich biologii i behawioru (zachowania się). Budynki powinny być odpowiednio
wentylowane, mieć właściwą dla gatunku i wieku zwierzęcia temperaturę i wilgotność oraz
zapewniać dopływ naturalnego światła. Wybiegi muszą zapewniać wystarczającą ochronę
przed deszczem, wiatrem, słońcem i ekstremalnymi temperaturami.
Obsada zwierząt w budynkach musi być tak dobrana, aby zapewniać im komfort i
dobrostan. Konieczne jest zapewnienie przestrzeni wystarczającej do stania w naturalnej
pozycji, łatwego położenia się, obracania, czyszczenia, przyjmowania innych naturalnych
pozycji oraz bezpieczne przejawianie się zależności hierarchicznych w stadzie.
Samoregulujące się zachowanie w stadzie krów występuje przy grupie około 20 sztuk.
Minimalne powierzchnie pomieszczeń i otwartych wybiegów dla bydła
(Rozp. 2092/91/EWG)
Powierzchnie wewnętrzne
(pow. netto dostępna dla
zwierząt)
bydło hodowlane i
opasowe
krowy mleczne
buhaje hodowlane
Powierzchnia
zewnętrzna –
wybiegi (bez
pastwiska)
waga żywca (kg)
m2/szt.
m2/szt.
do 100
1,5
1,1
do 200
2,5
1,9
do 350
4
3
>350
5 (przy min. 1
m2/100 kg)
3,7 (przy min. 1
m2/100 kg)
6
10
4,5
30
Pomieszczenia i ich wyposażenie powinny być czyszczone i dezynfekowane przy użyciu
środków dopuszczonych do stosowania w rolnictwie ekologicznym. Dla ułatwienia
zachowania higieny warto krowom zamontować w oborze czochradło.
Wszystkie zwierzęta muszą mieć dostęp do wybiegów i pastwisk. Dopuszcza się, aby
końcowy okres opasu bydła przebiegał jedynie w pomieszczeniach, choć nie może to trwać
dłużej niż 1/5 życia zwierzęcia (maksimum 3 miesiące).
Zabrania się trzymania cieląt dłużej niż 1 tydzień od urodzenia w kojcach indywidualnych.
W pomieszczeniach inwentarskich podłoga musi być gładka, ale nie śliska. Przynajmniej
połowa podłogi musi być lita, to znaczy nie może być zbudowana z listew ani krat. Na
powierzchni wypoczynkowej musi znajdować się obszerne, lite, suche miejsce do leżenia,
wyłożone ściółką ze słomy lub z innego naturalnego materiału.
Jednym z głównych celów rolnictwa ekologicznego, obok utrzymania równowagi w
przyrodzie i sprzyjaniu bioróżnorodności, jest wytwarzanie żywności o najwyższych
walorach jakościowych. Uznanie produktu zwierzęcego za ekologiczny musi być
poprzedzone 2-letnim okresem przestawiania powierzchni paszowej na użytkowanie
zgodne z zasadami rolnictwa ekologicznego oraz odpowiednio długim okresem żywienia
paszami z tych obszarów po zmianie sposobu użytkowania. W wypadku bydła okres ten
trwa co najmniej 12 miesięcy. Istnieje jednak możliwość jednoczesnego rozpoczęcia
przestawiania powierzchni paszowej i zwierząt na cykl ekologiczny.
Troska o dobrostan zwierząt w rolnictwie ekologicznym, obok aspektów etycznych, wynika
także z wpływu sposobu utrzymania na jakość produktów zwierzęcych. Produkty
pochodzące od zwierząt utrzymywanych w warunkach skrajnie intensywnych są złej jakości.
Wyniki wielu badań potwierdzają natomiast wyższą jakość produktów zwierzęcych
pochodzących z rolnictwa ekologicznego.
Mleko otrzymywane od krów z gospodarstw ekologicznych w porównaniu z mlekiem
produkowanym w gospodarstwach konwencjonalnych zawiera więcej suchej masy, tłuszczu,
wapnia i witaminy C. Posiada również wyższą zawartość wielu substancji o działaniu
prozdrowotnym.
Produkty pochodzące od zwierząt z gospodarstw ekologicznych charakteryzują lepsze
właściwości organoleptyczne.
W rolnictwie ekologicznym podkreśla się dbałość o naturalną, dobrą zdrowotność zwierząt.
Dzięki temu ich system odpornościowy funkcjonuje sprawniej, co pozwala zwierzętom
prowadzić skuteczniejszą walkę z chorobami. Zdrowe zwierzęta to przede wszystkim
mniejsze zagrożenie chorobotwórcze dla człowieka.
Jedną z niewielu niekorzystnych cech produkcji ekologicznej jest częstsze niż w systemie
konwencjonalnym występowanie zakażeń zwierząt pasożytami.
Rolnictwo ekologiczne jest coraz bardziej popularne w Europie i innych częściach świata.
Największe obszary uprawiane w sposób ekologiczny znajdują się w Australii (ponad 12 mln
ha), Argentynie (prawie 3 mln ha) i Włoszech (ponad 1 mln ha). Polska znajduje się pod
względem obszaru objętego takim sposobem gospodarowania dopiero w trzeciej dziesiątce
krajów świata.
Przy stałym wzroście wynoszącym około 25% rocznie w ciągu ostatnich 10 lat, rolnictwo
ekologicznie jest niewątpliwie jednym z najszybciej rozwijających się sektorów produkcji
rolnej. Głównym tego powodem jest rosnący popyt ze strony konsumentów poszukujących
bardziej bezpiecznych i kontrolowanych produktów żywnościowych oraz troska o zdrowe
środowisko i życie.
W 2004 r. w Polsce było 3 760 ekologicznych gospodarstw rolnych (wzrost o 63,2% w
stosunku do roku 2003), które swoją produkcję prowadziły na powierzchni 104 932,2 ha
(wzrost o 58,3% w stosunku do roku 2003). Mimo ogromnego zainteresowania tego typu
formą działalności rolniczej, gospodarstwa te stanowią zaledwie 0,2% wszystkich
gospodarstw rolnych w Polsce (0,3% powierzchni UR). Tylko niewielka część tych
gospodarstw specjalizuje się w produkcji zwierzęcej.
W 2004 r. produkcja mleka z gospodarstw ekologicznych w Polsce wynosiła ponad 26 tys.
litrów,
z
czego
najwięcej
wyprodukowano
w
województwach
mazowieckim
i
świętokrzyskim. Średnia wydajność od krowy z takich gospodarstw wyniosła 3 350 litrów
mleka.
Najwyższą
produkcję
żywca
wołowego
odnotowano
w
województwach
świętokrzyskim i zachodnio-pomorskim. Szczegółowe dane dotyczące ekologicznej
produkcji bydlęcej w Polsce w 2004 r. przedstawia tabela.
Przyczynami ograniczonego zasięgu rolnictwa ekologicznego w Polsce, a głównie
ekologicznej produkcji zwierzęcej, są, obok niskiej opłacalności finansowej: słabo rozwinięty
rynek wewnętrzny, niewłaściwe budynki inwentarskie, ograniczona dostępność pasz
ekologicznych oraz ciągle zbyt niska świadomość proekologiczna rolników. Szansę poprawy
tego stanu rzeczy stwarza wdrożony wraz z wejściem do Unii Europejskiej Krajowy Program
Rolnośrodowiskowy (KPR), wspierający finansowo działania rolnicze przyjazne środowisku i
ochronę zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich.
Gospodarowanie metodami ekologicznymi powinno być jak najszerzej propagowane i
wspierane, ponieważ w sposób kompleksowy spełnia wymogi stawiane nowoczesnemu
rolnictwu, jakimi są bezpieczeństwo człowieka i zwierząt oraz dbałość o środowisko
naturalne.