Teoria zasłużonej kary

Ks. Kazimierz Pierzchała
Teoria zasłużonej kary
– zarys analityczno-syntetyczny
problemu
Wszyscy możemy zbłądzić. Kara ma służyć
poprawie i powrotowi, nie zaś zemście1
„Kara – środek represyjny stosowany względem osób, które popełniły przestępstwo lub w jakikolwiek sposób naruszyły normy prawne lub obyczajowe;
środek wychowawczy mający na celu hamowanie wykroczeń”2.
„Kara – (def. prawna) środek przymusu państwa stosowany przez sąd wobec sprawcy przestępstwa, polegający na wyrządzeniu sprawcy dolegliwości
i wyrażający społeczne potępienie czynu.
Kara – (def. psychologiczna) jeden z regulatorów postępowania jednostki,
ważny w kształtowaniu jej potrzeb i nawyków; wszelkie, odczuwane jako przykre, konsekwencje zachowania się”3.
„Grupa ludzka – większa lub mniejsza – jest miejscem, w którym człowiek
szuka spełnienia swoich istotnych potrzeb: przynależności, znaczenia, oparcia
i bezpieczeństwa. Potrzeby te nasilają się szczególnie w obcych i nieprzyjaznych
warunkach. Niewątpliwie takie właśnie warunki panują w więzieniu. Ponieważ
osoba więźnia często nie jest dla nikogo ważna, już po kilku miesiącach w warunkach izolacji od społeczeństwa może on odwzajemniać swojemu otoczeniu obojętność lub wrogość. Ludzie w tych warunkach funkcjonują oczywiście
w różnoraki sposób, są zdolni do różnego stopnia desperacji i upadku. Jednak
już niedługo po zaaresztowaniu zaczynają odczuwać osamotnienie i zlekcewaA. Kremplewski, Papież wśród więźniów, „Tygodnik Powszechny” 1988, nr 16, (z 17 kwietnia), s. 1, 4,
przedruk (poszerzonej wersji z podaniem źródeł wypowiedzi Jana Pawła II), [w:] Wokół reformy więziennictwa. Materiały z seminarium zorganizowanego przez Studenckie Koło Penitencjarne Uniwersytetu Mikołaja
Kopernika w Toruniu, poświęconego pamięci prof. dra J. Śliwowskiego, Toruń 14-15 grudnia 1987 r., Wrocław
1989, s. 73-85.
2
Kary i nagrody, Encyklopedia Zarządzania, http://mfiles.pl/pl/index.php/Kary_i_nagrody [dostęp
21 września 2014].
3
Encyklopedia popularna PWN, R.J. Burek (red.), Świat Książki, Warszawa 1998, t. 4, s. 330.
1
50
Ks. Kazimierz Pierzchała
żenie pogłębione nielojalnością dotychczasowych przyjaciół i wspólników, zerwaną miłością lub niewiernością małżeńską”4.
Dla zobrazowania istoty zagadnienia, zostanie zacytowany drugi akapit najnowszej książki autora: „W historii ludzkości często popełniano czyny niezgodne z prawem i normami ustalanymi przez wspólnotę. Za swoje występki przestępca musiał ponieść karę, a sposobów karania było mnóstwo: od zadań, które
osadzony (osoba pozbawiona wolności) musiała wykonać na korzyść swojej
społeczności, poprzez różnego rodzaju kary fizyczne, aż po karę izolacji i karę
więzienia. Już w starożytności posługiwano się tego typu sankcjami5.
Naturalną konsekwencją popełnienia przestępstwa winno być poniesienie
kary przez jego sprawcę. Wykonywanie kary pozbawienia wolności jest kosztowne, a zarazem mało skuteczne z punktu widzenia ograniczenia i przeciwdziałania przestępczości6. Wszelkie penitencjarne instytucje izolacyjne w dużym
stopniu ograniczają bądź nawet całkowicie uniemożliwiają realizację podstawowych potrzeb człowieka, powstrzymując funkcjonowanie ludzi poddanych
pejoratywnej izolacji7.
W dzisiejszym, rozwiniętym społecznie świecie dostrzegalna jest chęć poprawy oddziaływania na sprawców czynów zabronionych (inkryminowanych),
poprzez odpowiednie zróżnicowanie kary, nie ograniczając się jedynie do kary
pozbawienia wolności. W tym wszystkim ważne jest znalezienie właściwej formuły zasłużonej kary, właściwego rozumienia sensu sprawiedliwości karnej.
Papież Jan Paweł II powiedział 7 czerwca 1991 r. do więźniów w Płocku
m.in.: „Kara pozbawienia wolności już sama w sobie jest wystarczająco uciążliwa i powinno się oszczędzać więźniom takich warunków, które godzą bezpośrednio w ich zdrowie, w ich więzi rodzinne czy poczucie osobistej godności.
Więzień, każdy więzień, który odbywa karę za popełnione przestępstwo, nie
przestał być przecież człowiekiem, obciążonym, co prawda słabością, zagrożeniem i grzechem, a nawet upartymi nawrotami do niego, ale nie pozbawionym
również tej wspanialej możliwości, jaką jest poprawa, powrót do siebie…”8.
Według Adama Smitha, choć „(…) natura nawołuje ludzkość do aktów dobroczynnych”, to jednak dla „istnienia społeczności jest (...) mniej istotne czynienie dobra niż sprawiedliwość”. Sprawiedliwość jest „główną kolumną, która
podtrzymuje cały gmach. Jeśli się ją usunie, wielka, potężna struktura społeczA.E. Licznerska, Życie w więzieniu, http://pokazywarka.pl/zycie_w_wiezieniu/ [dostęp 10 września
2014].
5
K. Pierzchała, Kapelan więzienny w procesie resocjalizacji penitencjarnej, Wydawnictwo Adam Marszałek,
Toruń 2013, s. 7 i 8.
6
Senat Rzeczypospolitej Polskiej, Probacyjne środki polityki karnej – stan i perspektywy. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Komisję Praw Człowieka i Praworządności, 20-21 października 2000 r., s. 10.
7
A. Lewicki (red.), Psychologia kliniczna, PWN, Warszawa 1969, s. 30.
8
Jan Paweł II, Byłem w więzieniu, a przyszliście do mnie. Spotkanie z więźniami. Płock, 7 czerwca 1991, [w:]
Ducha nie gaście. Jan Paweł II w Polsce. 1-9 czerwca 1991 r. IV pielgrzymka do Polski, Editions Dembiński –
International Polish Book Club, Paryż 1991, s. 237.
4
Teoria zasłużonej kary – zarys analityczno-syntetyczny problemu
51
ności ludzkiej (...) musi wkrótce rozsypać się na małe cząsteczki. (...) Aby więc
narzucić przestrzeganie sprawiedliwości, natura zaszczepiła w sercach ludzkich
świadomość złego postępku. Wszystkie obawy zasłużonej kary, oczekującej
tych, którzy sprzeniewierzają się sprawiedliwości, jako gwarancję utrzymania
związku ludzi, by ochraniać słabych, powściągnąć stosujących przemoc i ukarać
winnych”.9
Emmanuel Kant sprowadza problem zasłużonej kary do trzech tez, jakkolwiek ściśle ze sobą powiązanych:
1. Kara jest usprawiedliwiona tylko wtedy, gdy jest zasłużona.
2. Kara jest zasłużona jedynie wówczas, gdy ukarany wyrządził zło z wolnej
woli.
3. Surowość zasłużonej kary jest równa ciężarowi przestępstwa10.
Powyższe tezy Emanuela Kanta sprowadzają się do twierdzenia, iż wszyscy,
którzy dobrowolnie powodują cierpienie innych, również zasługują na cierpienie. Mimo wszystko, argumenty te nie odpowiadają dostatecznie dokładnie na
pytanie, w jaki sposób z wartości danego człowieka wynika zasłużone cierpienie. Przyjęcie takiego modelu spowodowałoby konieczność tworzenia nowych
i rozbudowy już istniejących zakładów karnych. W takim systemie nieliczni skazani mogliby liczyć na inną karę niż więzienie.
Jeffrey Murphy pisze: „Jeśli zadaniem prawa jest gwarantowanie sprawiedliwego ładu, to nie wolno pozwolić, by naruszający ów ład osiągnęli niesłuszne
korzyści, w przeciwieństwie do tych, którzy będą dobrowolnie przestrzegać reguł prawa. Ważne jest, by nikt nie czerpał zysków z popełnionego zła”11.
Zdaniem Andrzeja Bałandynowicza, przy rozważaniu, czy konkretna kara
jest zasłużona?, nie można mieć na myśli jej dolegliwości (czy jest ona zbyt
łagodna, czy zbyt surowa), „ani też takiej, która jest adekwatna dla znamion
stanu podmiotowego przestępcy czy proporcjonalna do stopnia szkodliwości
czynu przestępczego, ani też takiej, która jest okrutna lub nie”12, dająca szanse
jednostce powrotu do normalnego życia. Chodzi jedynie o karę sprawiedliwą,
wolną od zbytniego rygoryzmu, jak i też od abolicjonizmu13.
Kara pozbawienia wolności może w ocenie sprawców przestępstw podlegać
różnym modyfikacjom. Jedni odczują zbawienny wpływ tej kary w postaci darmowego wyżywienia i noclegu, kolejni jako okazję do biesiady z kumplami ze
A. Smith, Teoria uczuć moralnych, PWN, Warszawa 1989, s. 127, za J. Polowczyk, Elementy ekonomii
behawioralnej w dziełach Adama Smitha, „Ekonomista” 2010, nr 4.
10
M.M. Falls, Retribution, Reciprocity, and Respect for Persons, „Law and Philosophy” 1987, nr 6, s. 25
za M. Królikowskim, Komunikacyjne teorie kary jako współczesne retrybutywne uzasadnienia kary kryminalnej,
Studia Iuridica XLIII/2004.
11
J.G. Murphy, Marxism and Retribution, „Philosophy and Public Affairs” 1978, nr 2, s. 100,
za: M. Królikowskim, Komunikacyjne …, op. cit.
12
A. Bałandynowicz, Probacja. Resocjalizacja z udziałem społeczeństwa, Wyd. II, Wyd. LEX a Wolters
Kluwer Polska Sp. z o.o., Warszawa 2011, s. 177.
13
Ibidem.
9
52
Ks. Kazimierz Pierzchała
środowisk kryminogennych, jeszcze inni – jako brak możliwości zrekompensowania ofierze przestępstwa i społeczeństwu wyrządzonej podłości lub też jako
jedynie okres frustracji i hańby14.
Oznacza to, że poczucie sprawiedliwości wymaga, aby winę kwitować stosowną karą, i aby niewinny nigdy nie spotkał się z karą. Te zupełnie oczywiste
założenia mają głębokie podstawy we współczesnym prawie i kulturze zachodu. Związek winy i kary formował się przez wieki. Związanie tych dwóch elementów nastąpiło w okresie średniowiecza, bez wątpienia pod wpływem prawa
kanonicznego, gdzie definicje grzechu i pokuty mają znacznie głębszy sens, nieograniczający się tylko do rekompensacji. Ścisłe powiązanie winy z karą wyznacza uzyskanie przez oba te pojęcia, ale szczególnie przez karę, głębokiego
znaczenia etycznego.
Ważne jest – czy do końca każdy człowiek zdaje sobie sprawę, co to znaczy
uznać kogoś winnym? Najczęściej ktoś inny jest winien i wielokrotnie domagamy się wymierzenia winnym sprawiedliwej kary. Niech dobrym przykładem
ostatnich kilku lat będzie Ustawa o nadzorze nad groźnymi przestępcami tzw.
„bestiami”, która elektryzuje całe społeczeństwo Polski15.
Ustalając nowe przepisy lub korygując dotychczasowe, ustawodawca zobowiązany jest do ustalenia granic grożących kar za poszczególne typy przestępne. Musi on, w oparciu o założoną aksjologię, określić hierarchię dóbr
chronionych prawem karnym. Na początek wymaga to określenia, szczególnie
maksymalnie grożących kar16. Ustalając powyższe granice (górny i dolny brzeg
kary), ustawodawca często kieruje się uczuciami, widząc najczęściej przestępców jako ludzi wyłącznie nieprzystosowanych społecznie, zdemoralizowanych,
zupełnie nie zasługujących na danie im szansy zrehabilitowania się w społeczeństwie.
Stopniowanie winy. Odpowiedzialność karna oparta na przesłance winy
stanowi węzłową zasadę prawa karnego. Wina koniecznie musi być interpretowana w logicznym powiązaniu z zasadą nullum crimen sine lege17, gdyż jest to fundamentalna ustawowa przesłanka karalności. Właściwe udowodnienie sprawcy
popełnienia czynu zabronionego, a następnie winy, sprawia uszczegółowienie
przez sąd kary (sankcji) przewidzianej w ustawie18. Kara nie może przewyższać
stopnia winy sprawcy, bowiem stałaby się karą niesprawiedliwą. W tej sytuacji
bezspornie należy uznać, iż przestępstwa będące zamachem na życie i zdrowie
A. Bałandynowicz, System probacji – kary średniej mocy i środki wolności dozorowanej jako propozycja sprawiedliwego karania, „Prokuratura i Prawo” 2005, nr 12, s. 55.
15
Ustawa z dnia 22 listopada 2013 r. o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających
zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób (Dz.U. z 2014, poz. 24).
16
A. Zoll, Wina i kara, Portal Wiedzy PAN, „Nauka” 2004, nr 1, s. 45.
17
Nullum crimen sine lege – oznacza, że nie jest przestępstwem czyn, który nie był zabroniony w momencie jego popełniania.
18
V. Konarska-Wrzosek, Dyrektywy wyboru kary w polskim ustawodawstwie karnym, Toruń 2002, s. 46,
Por. A. Piaczyńska, Kryteria stopniowania winy, „Prokuratura i Prawo” 2012, nr 9, s. 50.
14
Teoria zasłużonej kary – zarys analityczno-syntetyczny problemu
53
człowieka powinny spotkać się z represją izolacyjną, a przestępstwa przeciw
mieniu oraz przestępstwa gospodarcze w formie sankcji ekonomicznych, częstokroć bardzo dotkliwych.19 Ustawodawca, normując granice zagrożenia karą
dla konkretnego czynu karalnego, dopasowuje je do najbardziej rażących przypadków pogwałcenia prawa. Na tym mogą cierpieć „statystyczni” przestępcy,
którzy najczęściej stają się „ofiarami” rygoryzmu władzy ustawodawczej niejako z przypadku. Odrzucenie schematyzmu przez sądy przy doborze sankcji
karania jest w tej kwestii najlepszym rozwiązaniem. Ponadto nie bez znaczenia
jest modyfikacja wewnętrzna w obrębie poszczególnych kar (przepustki osadzonych, zatrudnienie skazanych na zewnątrz, warunkowe przedterminowe
zwolnienie, a przy karze grzywny – rozłożenie jej na raty, odroczenie płatności).
„(…) Dominująca pozycja kary pozbawienia wolności w zestawie kar zasadniczych, choć nadal się utrzymuje, została poddana druzgocącej krytyce. Aktualnie karze pozbawienia wolności odmawia się miana środka poprawczego oraz
zwraca się uwagę na postępującą dehumanizację20 więźniów w warunkach
izolacji więziennej. Poszukiwania systemu sprawiedliwej represji karnej,
opierającego się na cierpieniach fizycznych i psychicznych związanych z uwięzieniem, nie powinny mieć racji bytu w kraju demokratycznym, w którym prawa
człowieka nie są tylko czczą deklaracją”21. Niestety nikt dotychczas nie wymyślił
bardziej sprawiedliwej polityki karania, system ten można jedynie korygować, poprawiać. Przyszłym zamiennikiem kary pozbawienia wolności mogłyby
być alternatywnie: kara ograniczenia wolności, względnie kara grzywny, znane środki probacyjne (warunkowe przedterminowe zwolnienie, warunkowe
umorzenie postępowania karnego, czy też warunkowe zawieszenie wykonania
kary pozbawienia wolności), środki zabezpieczające (izolacyjno-lecznicze22),
a także instytucja zamiany rodzaju kary na środek łagodniejszy. Zamierzając
przeprowadzić gruntowną reformę obecnego systemu karnego, nie wystarczy
zamienić kilku instytucji nowymi. Konieczna jest gruntowna diagnoza przyczyny niewydolności (dysfunkcjonalności) poprzednich rozwiązań i wprowadzić
A. Bałandynowicz, Probacja…, op. cit., s. 178.
Dehumanizacja, czyli pozbawienie człowieka ludzkich cech, takich jak indywidualizm, współczucie,
uprzejmość, dobroć. Ludzie, którzy działają mechanicznie i rutynowo, są zimni i obojętni na los drugiego człowieka zostali już odczłowieczeni i znajdują się w beznadziejnym stanie, najczęściej w ogóle
tego nie postrzegając. Każdego dnia obserwuję akt degradacji ludzi, zaniżanie ich wartości w każdej
gałęzi współczesnego życia; jednym z takich sposobów jest publiczna manipulacja, zwana inaczej dehumanizacją – odczłowieczeniem. Dehumanizacja jest celowym aktem usuwania sympatycznych
i dobrych ludzkich cech odnosząc się do członków przeciwnej ideologii, rasy, religii, politycznej partii
czy innego źródła konfliktu, Wiesława, Dehumanizacja, http://www.vismaya-maitreya.pl/miecz_prawdy_dehumanizacja. html [dostęp 10 września 2014].
21
A. Bałandynowicz, Probacja…, op. cit., s. 179.
22
Ustawa z dnia 22 listopada 2013 r…., op. cit., Por. E. Ivanova, Koniec sporu o bestie? Rząd wygasza kontrowersyjną ustawę, Gazeta Prawna.PL 2014, http://prawo.gazetaprawna.pl/ artykuly/806501,koniec-sporu-o-bestie-rzad-wygasza-kontrowersyjna-ustawe.html [dostęp 9 września 2014].
19
20
54
Ks. Kazimierz Pierzchała
nowatorskie lub zmodyfikować współczesne instrumenty polityki karania23.
Skazani potrzebują działania m.in. w zakresie interwencyjno-wychowawczo-terapeutycznym. O potrzebie zmian strukturalno-organizacyjnych, potrzebie
wprowadzenia programów m.in. profilaktyczno-terapeutycznych autor szeroko
opisuje w swej ostatniej publikacji24.
Wprowadzenie szeregu zmian legislacyjnych wymaga zmiany mentalnej
i ideologicznej wielu działaczy politycznych. Niestety ciągle króluje pogląd, iż
najefektywniejszy i najbardziej sprawiedliwy system represji karnej, najbardziej
efektywne sankcje to kara pozbawienia wolności i kara śmierci. Nierealność
przekonania większości parlamentarnej może spowodować, iż postępowe zmiany w polityce kryminalnej odnoszące się do wprowadzenia kar pośrednich nie
wyjdą poza sferę studiów naukowych.
Wprowadzenie nowych uregulowań karno-prawnych to cały ciąg koniecznych zmian strukturalno-organizacyjnych w ramach służb więziennych. Ktoś
musiałby się czegoś nauczyć, ktoś inny musiałby być zwolniony i to wszystko
powoduje opór obecnej struktury organizacyjnej odpowiedzialnej za proces
wykonania kary pozbawienia wolności.
Restrukturyzacja jednostek penitencjarnych w zakłady rehabilitacji społecznej, a także lecznictwa odwykowego, udoskonalenie systemu ściągania należności pieniężnych, tudzież przeszkolenie policjantów i kadry kuratorów, wymaga
od budżetu państwa konkretnych nakładów finansowych, a z tym może być
różnie. Według prof. Andrzeja Bałandynowicza, ciężar przeprowadzenia przedmiotowej operacji musiałby spocząć na urzędach gmin. Wcześniej koniecznym
stałoby się przekonanie ich, iż finansowanie infrastruktury wykonawczej w zakresie kar pośrednich będzie dla gmin opłacalne25.
Podsumowanie
„Problem … [zasłużonej kary]26 należy umieścić w kontekście sprawiedliwości karnej, która winna coraz bardziej odpowiadać godności człowieka (…).
Istotnie, kara wymierzana przez społeczeństwo ma przede wszystkim na celu
naprawienie nieporządku wywołanego przez wykroczenie. Władza publiczna
powinna przeciwdziałać naruszaniu praw osobowych i społecznych, wymierzając sprawcy odpowiednią do przestępstwa karę, jako warunek odzyskania prawa
do korzystania z własnej wolności. W ten sposób władza osiąga także cel, jakim
jest obrona ładu publicznego i bezpieczeństwa osób, a dla samego przestępA. Bałandynowicz, Probacja…, op. cit., s. 179.
K. Pierzchała, Kapelan…, op. cit.
25
A. Bałandynowicz, Probacja…, op. cit., s. 180 i 181.
26
Przypis autora.
23
24
Teoria zasłużonej kary – zarys analityczno-syntetyczny problemu
55
cy kara stanowi bodziec i pomoc do poprawy oraz wynagrodzenia za winy”27.
„Kara bowiem nie może być jedynie formą odpłaty ani tym bardziej przybierać
kształtu społecznego odwetu czy zinstytucjonalizowanej zemsty. Kara i więzienie mają sens wówczas, gdy potwierdzając zasady sprawiedliwości i zapobiegając przestępczości służą zarazem odnowie człowieka, dając tym, którzy
popełnili błąd, możliwość zastanowienia się i odmiany życia, aby mogli włączyć
się na nowo w życie społeczeństwa jako jego pełnoprawni członkowie”28.
Szukając formuły zasłużonej kary, uwzględniającej wymogi rozwiniętego
państwa prawa XXI wieku, prognozę postępów karania, a nawet pośrednio
czynników społecznych należy uznać, iż kary pośrednie nie powinny być widziane jedynie jako zamiana dla kary pozbawienia wolności. Ten rodzaj kary
powinien się stać sankcją niezależną, zapełniającą przestrzeń pomiędzy zakładem karnym a środkami probacyjnymi. Różnorodne środki penalne, poza karą
pobytu w więzieniu, nie mogę być traktowane jako substytuty pobytu w celi.
„Nie zmienia to faktu, iż rezultatem każdego przestępstwa winna być dolegliwa sankcja, np. kara pozbawienia wolności albo kara pośrednia. Nie może
nią być:
▪ kara śmierci, która nie zawiera w sobie elementów poprawy sprawcy, a jedynie wypełnia funkcję eliminacyjną,
▪ kara piętnująca, godząca w godność człowieka,
▪ kara cielesna (np. chłosta), poniżająca nie tyle ofiarę tej kary, ile społeczeństwo, które ją wymierza”29.
Kara powinna być wyłącznie odpowiedzią na przestępstwo, oczywiście odpowiedzią ukierunkowaną. Niemniej jednak, aby nadać jej właściwy kierunek
należy pochylić się nad każdym człowiekiem, rozpoznać jego wnętrze, poznać
jego najgłębsze moralne motywacje postępowania, z uwzględnieniem jego godności, ale także wolności i odpowiedzialności.
Nie ma poprawy człowieka bez jego przyznania się do winy i bez zrozumienia faktu, że za przestępstwo, które stanowi naruszenie fundamentalnych
praw drugiego człowieka, należy się sprawiedliwa i adekwatna do popełnionego
czynu kara, i nie jest ona żadną krzywdą wyrządzoną przestępcy przez społeczeństwo. Ze względu na popełniony wcześniej czyn, kara jest zasłużona
i należna. Jeśli sprawca unika tej niełatwej prawdy, nigdy nie będzie szansy
na jego prawdziwą zmianę i resocjalizację, bowiem społeczeństwo XXI wieku
zbudowane jest na fundamencie wartości, pośród których króluje sprawiedliwość społeczna.
Evangelium Vitæ (łac. Ewangelia życia) – encyklika papieża Jana Pawła II o wartości i nienaruszalności życia ludzkiego, ogłoszona 25 marca 1995, http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/encykliki/evangelium_1.html [dostęp 02 września 2014].
28
Jan Paweł II, Więzienie ma sens i służy odnowie człowieka, Homilia podczas Mszy św. w rzymskim więzieniu „Regina Caeli” dn. 9 lipca 2000 r., „L’osservatore Romano” 2000, Nr 9, s. 38
29
A. Bałandynowicz, System…, op.cit., s. 39.
27
56
Ks. Kazimierz Pierzchała
Ekwiwalentność karania pozostaje jedynie ideałem, do którego społeczeństwo XXI wieku powinno dążyć. Wymiar i rodzaj sankcji nie może opierać
się na oczekiwaniach społecznych, lecz na bezstronnej prognozie postępów
karania.
Literatura przedmiotu:
Bałandynowicz A., Probacja. Resocjalizacja z udziałem społeczeństwa, Wyd. II,
Wyd. LEX a Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., Warszawa 2011.
Bałandynowicz A., System probacji – kary średniej mocy i środki wolności dozorowanej jako propozycja sprawiedliwego karania, „Prokuratura i Prawo” 2005, nr 12.
Encyklopedia popularna PWN, pod red. R.J. Burek, Świat Książki, Warszawa
1998, t. 4, s. 330.
Evangelium Vitæ (łac. Ewangelia życia) – encyklika papieża Jana Pawła II
o wartości i nienaruszalności życia ludzkiego, ogłoszona 25 marca 1995, http://
www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/encykliki/evangelium_1.
html.
Fallus M.M., Retribution, Reciprocity, and Respect for Persons, „Law and Philosophy” 1987, nr 6.
Ivanova E., Koniec sporu o bestie? Rząd wygasza kontrowersyjną ustawę, Gazeta
Prawna.PL 2014, http://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/806501,koniec-sporu-o-bestie-rzad-wygasza-kontrowersyjna-ustawe.html.
Jan Paweł II, Byłem w więzieniu, a przyszliście do mnie. Spotkanie z więźniami.
Płock, 7 czerwca 1991, [w:] Ducha nie gaście. Jan Paweł II w Polsce. 1-9 czerwca 1991 r.
IV pielgrzymka do Polski, Editions Dembiński – International Polish Book Club,
Paryż 1991.
Jan Paweł II, Więzienie ma sens i służy odnowie człowieka, Homilia podczas Mszy
św. w rzymskim więzieniu „Regina Caeli” dn. 9 lipca 2000 r., „L’osservatore
Romano” 2000, nr 9.
Konarska-Wrzosek V., Dyrektywy wyboru kary w polskim ustawodawstwie karnym,
Toruń 2002, s. 46, Por. A. Piaczyńska, Kryteria stopniowania winy, Prokuratura
i Prawo 2012, Nr 9.
Kremplewski A., Papież wśród więźniów, „Tygodnik Powszechny” 1988, nr 16,
(z 17 kwietnia), s. 1, 4 przedruk (poszerzonej wersji z podaniem źródeł wypowiedzi Jana Pawła II), [w:] Wokół reformy więziennictwa. Materiały z seminarium
zorganizowanego przez Studenckie Koło Penitencjarne Uniwersytetu Mikołaja
Kopernika w Toruniu, poświęconego pamięci prof. dra J. Śliwowskiego, Toruń
14-15 grudnia 1987 r., Wrocław 1989.
Królikowski M., Komunikacyjne teorie kary jako współczesne retrybutywne uzasadnienia kary kryminalnej, Studia Iuridica XLIII/2004.
Teoria zasłużonej kary – zarys analityczno-syntetyczny problemu
57
Lewicki A. (red.), Psychologia kliniczna, PWN, Warszawa 1969.
Licznerska A.E., Życie w więzieniu, http://pokazywarka.pl/zycie_w_wiezieniu/.
Murphy J.G., Marxism and Retribution, „Philosophy and Public Affairs”
1978, Nr 2.
Pierzchała K., Kapelan więzienny w procesie resocjalizacji penitencjarnej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2013.
Senat Rzeczypospolitej Polskiej, Probacyjne środki polityki karnej – stan i perspektywy. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Komisję Praw Człowieka i Praworządności, 20-21 października 2000 r.
Smith A., Teoria uczuć moralnych, PWN, Warszawa 1989, s. 127, za J. Polowczyk, Elementy ekonomii behawioralnej w dziełach Adama Smitha, Ekonomista 2010.
Ustawa z dnia 22 listopada 2013 r. o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami
psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób
(Dz.U. z 2014, Poz. 24).
Wiesława, Dehumanizacja, http://www.vismaya-maitreya.pl/miecz_prawdy_
dehumanizacja.html.
Zoll A., Wina i kara, Portal Wiedzy PAN, Nauka 2004, nr 1.
Literatura pomocnicza:
Bałandynowicz A., Probacja – wychowanie do wolności, Wyd. Zakład Poligraficzny „Primum”, 1996.
Pierzchała K., Cekiera Cz., Człowiek a patologie społeczne, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2009.
Pierzchała K., Cekiera Cz., Zwalczanie patologii społecznych w systemie penitencjarnym Polski i USA, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2008
Pierzchała K., Zakład karny, jako instytucja totalitarna, [w:], Problemy alkoholizmu, Warszawa 2006, Nr 3.
Pospiszyl I., Patologie społeczne, PWN, Warszawa 2008.
58
Ks. Kazimierz Pierzchała
The theory of deserved punishment
– the analytic-synthetic outline
of the problem
Abstract
The problem of the deserved punishment should be placed in the context of criminal
justice, which must increasingly conform to human dignity. Indeed, the punishment which
society inflicts is primarily intended to redress the disorder caused by the offense.
Public authority must react against the violation of personal and social rights by imposing
on offender an adequate punishment for the crime, as a condition of regaining the right to
embrace his own freedom.
The equivalence of punishing remains only an ideal, which society of twenty-first century
should strive to. Size and type of sanction can not be based on the expectations of society, but
on the neutral forecast of the progress of punishment.