Krystyna Ganowiczówna

© Mariusz Formanowicz, 2015-2016
www.formanowicz.pl [start]
Krystyna Ganowiczówna (ur. w 1913, zm. ?) – mistrzyni Polski w szybownictwie z 1935 roku, działaczka podziemia w strukturach Dowództwa Głównego AK (Krystyna Klimaszewska pseud. „Ewa”).
Zarys biografii
Krystyna była córką dr. Czesława Ganowicza i jego małżonki Janiny z Wentzlów1,2. Urodziła się w 1913 roku, najprawdopodobniej w Kudowie Zdroju, gdzie jej ojciec w tym czasie prowadził
praktykę lekarską3. Rok wcześniej w Poznaniu urodził się jej
starszy brat Zbigniew. Od 1915 roku rodzina Ganowiczów miesz-
Krystyna Ganowiczówna
kała w Międzychodzie, zaś po odzyskaniu niepodległości wrócili do Poznania. Można przypuszczać, że w Poznaniu Krystyna rozpoczęła edukację (szczegółów nie znam). W maju 1926
roku Ganowiczowie przeprowadzili się do Golubia, a od listopada
1927 roku zamieszkali, już na stałe, w Inowrocławiu. Tam dr
Czesław Ganowicz otworzył praktykę lekarską. Tam też Krystyna
kontynuowała edukację na poziomie średnim. Ukończyła Prywatne
Gimnazjum Żeńskie im. Marii Konopnickiej. W roku szkolnym
1928/29 była uczennicą klasy VI, z czego wynika, że w 1931 roku
zdała egzamin dojrzałości (gimnazja były ośmioklasowe)4.
Po ojcu lekarzu, który był też literatem i filozofem, Krystyna
odziedziczyła lekkość pióra. Jej pierwsze opowiadanie „Śmierć lotnika”, opublikował „Tydzień” – dodatek niedzielny do „Gazety Szamotulskiej”5. Do kolejnych publikacji Krystyny jeszcze wrócę. Nieprzypadkowo pierwsze opowiadanie miało tematykę lotniczą. Wielką pasją Krystyny było szybownictwo. Należała do pierwszej w Polsce Sekcji Szybowniczej Pań,
działającej przy Aeroklubie Poznańskim. Była członkiem jej Zarządu od momentu powstania Sekcji,
czyli od 10 listopada 1932 roku6. Ganowiczówna była chlubą fordońskiej Szkoły Szybowcowej (w
Fordonie k/Bydgoszczy), w której odbyła szkolenie podstawowe7. Było to około 1934 roku.
25 sierpnia 1935 roku, w trakcie przygotowań do zawodów szybowniczych w Bezmiechowej
Górnej koło Leska, Krystyna Ganowiczówna wykonała pierwszy w Polsce, a zarazem i w świecie,
nocny szybowcowy lot żaglowy. Latała wówczas na szybowcu „Komar”. Utrzymała się w powietrzu
przez 5 godzin i 40 minut, w tym około 2 godziny lotu nocnego. Osiągnęła pułap 950 metrów ponad
linią startu8. Tuż potem rozpoczęła i pomyślnie ukończyła, kurs szybowcowy w lotach na holu za samolotem. Odbył się on we Lwowie w dniach 25 sierpnia – 5 września 1935 roku9. Klika dni później
Aeroklub Poznański zorganizował wewnętrzny kurs pilotażu, w którym również brała udział Ganowiczówna (10 września 1935)10.
1
M. Dereżyński, Czesław Ganowicz (1881-1938) [w:] Polski Słownik Biograficzny, t.7, 1958, s. 267.
E. Mikołajczak, Inowrocławski słownik biograficzny, t.3, Inowrocław 1997, s. 23-24 ; (także: Wikipedia).
3
P. Strachanowski, Samorząd miasta Inowrocławia 1918-1939, Inowrocław 2000, s. 154.
4
Z. Kuras, Liceum Ogólnokształcące im. Marii Konopnickiej w Inowrocławiu, Inowrocław 1988, s. 31.
5
„Tydzień” 1933.02.26 R.8 Nr 8, s. 1-2.
6
„Nowy Kurjer: dawniej Postęp” 1932.11.12 R.43 Nr 61 ; „Orędownik” 1933.11.16 R.63 Nr 264, s. 8/10 ;
„Orędownik” 1933.11.17 R.63 Nr 265, s. 8/10. W 1932 roku Sekcja liczyła 50 członkiń. W 1935 roku do Zarządu wybrano prezesa („prezeskę”) W. Modlibowską, wiceprezes Korczyńską, sekretarza K. Ganowiczównę,
skarbniczkę A. Korytkowską, referentką prasową M. Hrynakowską.
7
H. Wilk, Fordońskie skrzydła [w:] „Głos Św. Mikołaja”, Miesięcznik parafii pw. św. Mikołaja w BydgoszczyFordonie, Nr 9 (167) Rok XV, Wrzesień 2012, s. 8-9.
8
„Orędownik” 1935.08.30, nr 198 ; J.R. Konieczny, Kronika lotnictwa polskiego 1241-1945, Warszawa 1984, s.
90.
9
„Nowy Kurjer” 1935.09.07 R.46 Nr 206, s. 9/12. Z Aeroklubu Poznańskiego kurs odbyły również Hrynakowska i Korczyńska.
10
„Nowy Kurjer” 1935.11.17 R.46 Nr 266, s. 9.
2
-1-
© Mariusz Formanowicz, 2015-2016
www.formanowicz.pl [start]
Podczas III Krajowych Zawodów Szybowcowych w Ustjanowej koło Ustrzyk Dolnych (22
września – 6 października 1935), lecąc na tym samym typie szybowca, Ganowiczówna ustanowiła
kobiecy rekord Polski w wysokości lotu, osiągając 1 800 m (dotychczasowy rekord wynosił 975 m).
Był to rekord przejściowy, pobity podczas tych samych zawodów. 30 września Maria Younga osiągnęła 2 235 m11.
W 1936 roku Krystyna Ganowiczówna, „córka inowrocławskiego lekarza”, była wyczynową
pilotką szybowcową kat. „C”12. W grudniu 1936 roku Aeroklub Polski zatwierdził ją jako komisarza
pomocniczego Aeroklubu Poznańskiego na zawody szybowcowe w 1937 roku13.
Cztery pilotki szybowcowe na mistrzostwach Polski w Ustjanowej w 1935 roku.
Od lewej: Wanda Modlibowska (Aeroklub Poznański), Maria Younga (Lwów),
Krystyna Ganowiczówna (Aeroklub Poznański), Jadwiga Maćkowska.
Fot. „Ilustrowany Kuryer Codzienny”, 1935.09.27, nr 268.
W 1938 roku ukazało się kolejne opowiadanie Krystyny poświęcone tematyce lotniczej. Jego
tytuł to „Ostatni lot – opowiadanie z czasów wojny bolszewickiej”14. Od listopada tego roku publikowała w prasie śląskiej. Na uwagę zasługują jej dwa artykuły poświęcone związkom Wielkopolski i
Śląska: „Duchowe pobratymstwo Wielkopolski i Śląska”15 i „Świat śląski” w wielkopolskim ›Przyjacielu Ludu‹16. W połowie 1939 roku uczestniczyła z zjeździe literackim tygodnika „Fantana”17.
Przełom 1938 i 1939 roku oraz pierwsze dni wojny, były tragicznym okresem dla rodziny
Ganowiczów z Inowrocławia. 23 grudnia 1938 roku w Roszkowie koło Jarocina zmarł ojciec Krystyny. Kilkanaście dni później zmarła jej matka (5 stycznia 1939). Rodzice Krystyny spoczęli w grobowcu zaprzyjaźnionej rodziny Ozdowskich w Jarocinie. Starszy brat Krystyny ukończył studia na Uniwersytecie Poznańskim. Po obronie pracy dyplomowej, wiosną 1939 roku zdobył zawód inżyniera
rolnika. Zmobilizowany w stopniu podporucznika do 15 Pułku Ułanów Poznańskich brał udział w
bitwie nad Bzurą. Poległ pod Młocinami 19 września 1939 roku.
Krystyna w czasie okupacji mieszkała w Warszawie. Na początku lat czterdziestych rozpoczęła współpracę z konspiracyjnym wywiadem. W tym samym czasie została żoną Sándora Benisa –
wywiadowcy „Muszkieterów”, a później żołnierza ZWZ-AK. W konspiracji Benis znany był jako
11
„Nowy Kurjer” 1935.09.26 R.46 Nr 222 ; „Orędownik powiatu Szubińskiego”, 1935.10.02 R.16 nr 78 ;
Olimpjada polskiego szybownictwa [w:] „Ilustrowany Kuryer Codzienny”, 1935.09.27, nr 268, s. 1.
12
„Nowy Kurjer: dawniej Postęp” 1936.08.20 R.47 Nr 192, s. 7.
13
„Skrzydlata Polska” 1936 XII
14
„Ilustracja Polska” 1938.08.21 R.11 Nr 34, s. 34-35.
15
„Polonia”, Katowice 1938.11.15, R. XV, Nr 5058, s. 5/12.
16
„Powstaniec”, Katowice-Chorzów 1939.03.12, R. 13, nr 11, s. 21-22/32.
17
„Powstaniec”, Katowice-Chorzów 1939.06.25, R. 13, nr 26, s. 21-22 ; „Fantana”, 1939 lipiec-sierpień, R. 2, nr
7/8
-2-
© Mariusz Formanowicz, 2015-2016
www.formanowicz.pl [start]
Henryk Klimaszewski. Używał także pseudonimów „Szan” i „GG 420”18. Jego wieloletni dowódca i
współpracownik płk. Kazimierz Leski pisze w swoich wspomnieniach: „poznałem ówczesną kandydatkę na współpracowniczkę, znaną przed wojną pilotkę samolotową Krystynę Ganowicz, która
wkrótce została żoną [Sándora] Benisa19. Z racji przybranego przez męża nazwiska konspiracyjnego,
Krystynę nazywano Klimaszewską. Miała pseudonim „Ewa”. Była sekretarką w Referacie „997” Oddziału II (informacyjno-wywiadowczego) Komendy Głównej AK („Wywiady obce”)20,21. Komórka ta
zajmowała się rozpracowywaniem struktury organizacyjnej, personaliów i metod pracy niemieckich
władz bezpieczeństwa, zarówno cywilnych (np. Gestapo), jak i wojskowych (Abwehra), a także okazjonalnie penetracją polskiego społeczeństwa przez inne wywiady obce (głównie brytyjski i sowiecki).
Kierownikiem referatu był por. inż. Kazimierz Leski, zaś mąż Krystyny tworzył podgrupę wywiadowczą „GG 420”. Obsadzenie małżonków w jednym referacie „z punktu widzenia konspiracji nie było
posunięciem właściwym [Krystyna Klimaszewska] pracowała jednak bardzo dobrze”22.
Sándor Benis był Węgrem mieszkającym w Polsce. Miał wykształcenie ekonomiczne, doskonałą znajomość języka niemieckiego i niesłychaną łatwość zjednywania sobie ludzi. Był bardzo przedsiębiorczym człowiekiem. W Garbatce–Letnisku koło Kozienic w 1941 roku zorganizował przedsiębiorstwo „Holzbetrieb Garbatka” produkujące szafy, stoły i inny tego rodzaju sprzęt na potrzeby Wehrmachtu. Firma posiadała biuro w Warszawie i Krakowie. Te drugie przy ul. Krupniczej. Właściwym
zadaniem „Garbatki” było stworzenie podstaw formalnych do nawiązywania stosunków z niektórymi
urzędami Generalnego Gubernatorstwa23. Przy okazji firma była źródłem utrzymania dla „Szana” i
jego rodziny oraz niektórych zatrudnionych w „Garbatce” kolegów (np. Kazimierza Leskiego). Przy
krakowskim biurze firmy mieściło się mieszkanie pp. Klimaszewskich, z którego oboje korzystali w
czasie ich wyjazdów do GG. Benis miał przedwojenny stopień kaprala z cenzusem. W lipcu 1944
został mianowany podporucznikiem czasu wojny. Walczył w powstaniu warszawskim. Poległ 13
września 1944 w rejonie Szpitala św. Łazarza. Został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Orderu Virtuti
Militari (22 września 1944)24.
Ze słów Kazimierza Leskiego – będącego jednocześnie dowódcą Krystyny Klimaszewskiej z
okresu jej współpracy z komórką wywiadowczą AK – można wnioskować, że spotykał się z nią w
czasie, gdy pisał swoje wspomnienia („Dziś jednak okresu tego zupełnie nie pamięta”)25. Przypuszczam, że w połowie lat sześćdziesiątych, jako Krystyna Klimaszewska, pracowała w Dziale Wydawnictw Centralnego Instytutu Informacji Naukowo-Technicznej i Ekonomicznej w Warszawie. W tym
samym Instytucie pracowała wówczas żona płk. Kazimierza Leskiego26.
18
J. Wilamowski, W. Kopczuk, Tajemnicze wsypy: polsko-niemiecka wojna na tajnym froncie, Warszawa 1990,
s. 222.
19
K. Leski, . Życie niewłaściwie urozmaicone, wspomnienia oficera wywiadu i kontrwywiadu, Warszawa 1989,
s. 167, 168, 189 i inne.
20
Poprzednią sekretarką tego referatu była „Elżbieta” (Barbara Knoll). W. Grabowski, Organy bezpieczeństwa i
wymiar sprawiedliwości Polskiego Państwa Podziemnego, Warszawa 2005, s. 75.
21
M. Ney-Krwawicz, Komenda Główna Armii Krajowej 1939-1945, Warszawa 1990, s. 105 ; A. Steinborn,
Wspomnienia z lat 1939-1945 [w:] „Rocznik Warszawski”, t. 19, 1987, s. 166, 170 ; W. Grabowski, Organy
bezpieczeństwa i wymiar sprawiedliwości Polskiego Państwa Podziemnego, Warszawa 2005, s. 75.
22
Wanda Modlibowska, koleżanka Krystyny z Aeroklubu Poznańskiego, również działała w konspiracji. We
wrześniu 1939 brała udział w ewakuacji Sztabu Głównego WP do Rumunii. Później jako kurier Naczelnego
Wodza cztery razy przekraczała Tatry. W 1940 przeszła kurs kryptologii we Francji, by po powrocie do kraju, w
Biurze Delegatury Rządu w Warszawie wprowadzić szyfr do łączności z Rządem RP w Londynie. W czasie
kierowania Biurem Prezydialnym Delegatury przeprowadziła szkolenie kryptologii dla kurierów zagranicznych.
23
A. Chmielarz, A.K. Kunert, Spiska czternaście: aresztowanie generała "Grota" Stefana Roweckiego,
Warszawa 1983, s. 102 ; P. Matusak, Wywiad Związku Walki Zbrojnej - Armii Krajowej, 1939-1945, Warszawa
2002, s. 33.
24
H. Nakielski, Biret i rogatywka, Warszawa 1985, s. 163.
25
K. Leski, . Życie niewłaściwie urozmaicone ... op.cit., s. 168.
26
Klimaszewska Krystyna, Informacja naukowa, techniczna i ekonomiczna w biurach projektów: analiza i
wnioski / Krystyna Klimaszewska, Maria Leska, Warszawa 1965. Klimaszewska Krystyna. Transkrypcja czy
transliteracja, Warszawa 1966.
-3-