„Wpływ środowiska na ścieżkę zawodową dzieci i młodzieży z

Transkrypt

WYŻSZA SZKOŁA PEDAGOGICZNA
TOWARZYSTWA WIEDZY POWSZECHNEJ
W WARSZAWIE
WYDZIAŁ NAUK SPOŁECZNO-PEDAGOGICZNYCH
W KATOWICACH
Kierunek: Pedagogika, studia podyplomowe dofinansowane z EFS
Specjalność: Pośrednictwo pracy
Anna Majewska
Wpływ środowiska na ścieżkę zawodową dzieci i młodzieży
z rodzin dysfunkcyjnych
Praca dyplomowa
wykonana pod kierunkiem
Doktor Danuty Rode
Katowice 2010
Katowice, dnia 24. 01. 2010 r.
Anna Majewska
Nr albumu 100232/SP
kierunek: pedagogika
specjalność: pośrednictwo pracy
poziom studiów: studia podyplomowe dofinansowane z EFS
tryb studiów: studia niestacjonarne
OŚWIADCZENIE
Świadoma odpowiedzialności karnej oświadczam, że przedłożona do obrony praca dyplomowa pod tytułem:
Wpływ środowiska na ścieżkę zawodową dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych, została napisana przeze mnie
samodzielnie. Oświadczam jednocześnie, że praca nie narusza praw autorskich w rozumieniu ustawy z dnia 04 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904, z późniejszymi zmianami)
oraz dóbr osobistych chronionych prawem cywilnym.
Oświadczam jednocześnie, że praca nie zawiera danych i informacji, które zostały uzyskane w sposób niedozwolony prawem oraz nie były dotychczas przedmiotem żadnej urzędowej procedury związanej z uzyskaniem dyplomu wyższej uczelni.
Oświadczam ponadto, że niniejsza wersja pracy jest identyczna z załączoną wersją elektroniczną.
............................................
/czytelny podpis słuchacza/
2
Spis treści
Wstęp.................................................................................................................................4
1. Aspiracje zawodowe dzieci i młodzieży.....................................................................6
1.1 Pojęcie aspiracji...........................................................................................................6
1.2 Typologia aspiracji......................................................................................................8
1.3 Poziom aspiracji........................................................................................................12
1.4 Czynniki wpływające na kształtowanie się aspiracji zawodowych...........................13
2. Rodzina jako podstawowy czynnik kształtujący predyspozycje zawodowe........17
2.1 Pojęcie rodziny i środowiska.....................................................................................17
2.2 Funkcje rodziny.........................................................................................................19
2.3 Dysfunkcje rodziny...................................................................................................21
2.4 Struktura rodziny.......................................................................................................23
3. Założenia metodologiczne badań własnych.............................................................25
3.1 Przedmiot i cel badań................................................................................................25
3.2 Problemy badawcze...................................................................................................26
3.3 Metody, techniki i narzędzia badawcze.....................................................................27
3.4 Organizacja i przebieg badań....................................................................................28
3.5 Charakterystyka terenu badań i badanej grupy.........................................................28
4. Wpływ środowiska na ścieżki zawodowe dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych w świetle wyników badań własnych...................................................................33
4.1 Aspiracje edukacyjno-zawodowe badanych dzieci i młodzieży...............................33
4.2 Rodzina czynnikiem kształtującym ścieżki zawodowe dzieci i młodzieży..............48
4.3 Podsumowanie wyników badań własnych................................................................67
Bibliografia......................................................................................................................70
Spis stron internetowych.................................................................................................71
Spis rysunków.................................................................................................................72
Spis tabel.........................................................................................................................72
Spis wykresów................................................................................................................72
Aneks..............................................................................................................................74
3
Wstęp
Aspiracje to dążenia, zamierzenia, pragnienia, życzenia, potrzeby oraz zainteresowania jednostki, które wpływają na jej zachowania i warunkują jej dalszą drogę życiową. Aspiracje życiowe szczególnie aspiracje edukacyjno-zawodowe, odgrywają
istotną rolę w życiu dzieci i młodzieży.1
Na kształtowanie się aspiracji wpływa wiele czynników socjologicznych, pedagogicznych i psychologicznych. Rodzina i środowisko, w którym przebywają dzieci
i młodzież są czynnikami w dużej mierze determinującymi aspiracje edukacyjne, zawodowe oraz życiowe.
Przedmiotem badań przedstawionych w niniejszej pracy są ścieżki edukacyjnozawodowe dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych.
Głównym celem badań jest poznanie i dokładny opis ścieżek edukacyjnozawodowych dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych oraz wpływ środowiska na
kształtowanie aspiracji edukacyjnych, zawodowych i życiowych. Celem prowadzonych
badań jest również wskazanie na fakt, że dzieci i młodzież z dysfunkcyjnych środowisk
wychowawczych nie zawsze muszą dziedziczyć upośledzony status społecznych swych
rodziców/opiekunów.
W rozdziale pierwszym przedstawiono zagadnienia teoretyczne dotyczące problematyki aspiracji w literaturze przedmiotu. Omówiono pojęcie aspiracji, typologię
aspiracji, poziom aspiracji oraz czynniki wpływające na kształtowanie się aspiracji.
Rozdział drugi poświęcono rodzinie jako podstawowemu czynnikowi kształtującemu predyspozycje zawodowe. Przedstawiono pojęcie rodziny i środowiska, funkcje
rodziny, dysfunkcje rodziny oraz strukturę rodziny.
Rozdział trzeci zawiera założenia metodologiczne badań własnych: przedmiot
i cel badań, problemy badawcze, metody, techniki i narzędzia badawcze oraz charakterystykę terenu badań i badanej grupy.
W rozdziale czwartym zaprezentowano wyniki badań własnych nad wpływem
środowiska na ścieżkę zawodową dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych. Przedstawiono jak kształtują się aspiracje edukacyjno-zawodowe badanych dzieci i młodzie-
1
Musialska K.: Aspiracje życiowe młodzieży stojącej u progu dorosłości. Wydawnictwo IMPULS, Kraków 2008, s. 9
4
ży oraz jak rodzina wpływa na aspiracje edukacyjne i ścieżki zawodowe dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych.
W podsumowaniu przedstawiono wnioski płynące z badań i sformułowano postulaty ewentualnych zmian, które pozwoliłyby zdolnym dzieciom i młodzieży z ubogich rodzin rozwijać swoje zainteresowania i zdobywać wiedzę oraz nowe doświadczenie.
Składam serdeczne podziękowania Dzieciom i Młodzieży biorącym udział
w badaniach oraz Pani Annie Kusto dzięki, której mogłam przeprowadzić badania
w świetlicy parafialnej Karolek w Gliwicach.
5
Rozdział I
Aspiracje zawodowe dzieci i młodzieży
W rozdziale tym będą pokrótce omówione kwestie teoretyczne wiążące się z pojęciem aspiracji zawodowych dzieci i młodzieży. Zostaną zasygnalizowane definicje aspiracji występujące na gruncie nauk społecznych. Ponadto zwróci się tutaj uwagę na liczne typologie aspiracji oraz na czynniki wpływające na ich kształtowanie się.
1.1 Pojęcie aspiracji
Pojęcie aspiracji zawodowych jest powszechnie używane na gruncie psychologii, socjologii, pedagogiki czy nawet ekonomii. Termin ten jest różnie definiowany
przez każdą z powyższych nauk, co przysparza wielu kontrowersji wśród badaczy. Najłatwiejszego zrozumienia pojęcia aspiracje dostarcza Słownik Wyrazów Obcych, gdzie
zostały one wyjaśnione jako „ pragnienie czegoś, dążenie do czegoś”.2
W literaturze przedmiotu aspiracje definiowane są najczęściej jako dążenia do
osiągnięcia zamierzonych celów, do realizacji jakiś ideałów życiowych”.3 Zbigniew
Skorny aspiracjami określa „dążenia, zamierzenia, pragnienia, życzenia dotyczące wyników własnego działania lub osiągnięcia za jego pośrednictwem pożądanych stanów
satysfakcjonujących danego osobnika oraz spełniających dlań funkcję nagrody”.4
W literaturze przedmiotu wskazuje się na podział definicji aspiracji na trzy grupy, którego dokonał A Janowski:5

Aspiracje P- są to aspiracje w rozumieniu charakterystycznym dla psychologów. Aspiracje tego typu są pragnieniami lub dążeniami o określonym natężeniu związane z zaspokojeniem pewnej potrzeby i/lub nakierowane na określony
cel.

Aspiracje S- aspiracje w ujęciu socjologicznym. Określane są jako zespół dążeń
wyznaczonych przez hierarchię celów, jakie jednostka stawia sobie do osią-
2
Sobol E. (red.): Słownik Wyrazów Obcych. Wydanie Nowe. PWN, Warszawa 1997, s. 82
Okoń W.: Nowy słownik pedagogiczny. Wydawnictwo Żak, Warszawa 1996, s. 24
4
Skorny Z.: Pojęcie aspiracji oraz mechanizmy ich funkcjonowania. W: Skorny Z (red.): Mechanizmy
funkcjonowania aspiracji. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1980, s. 8
5
Janowski A.: Aspiracje młodzieży szkół średnich. PWN, Warszawa 1977, s. 11
3
6
gnięcia i które są dla niej ważne. Uważa się, że aspiracje są silnie motywowane
zamiarem realizacji czy też osiągnięcia wyznaczonego sobie celu. Aspiracje
związane są przede wszystkim z uwarunkowaniami środowiskowymi, jakim
podlega jednostka lub grupa.

Aspiracje C- są to aspiracje ujęte w rozumieniu osób próbujących uogólnić
wiedzę o człowieku. W ramach tego typu aspiracji mieszczą się wszelkie dążenia jednostki jak również pożądane przez człowieka szeroko pojęte obiekty.
Cechą wspólną wszystkich definicji aspiracji nawet tych pominiętych w niniej-
szej pracy jest zwrócenie uwagi, na to, że dotyczą one przyszłego stanu rzeczy. 6
Na uwagę zasługuje poniższy rysunek przedstawiający proces tworzenia się
aspiracji.
Rysunek 1. Proces tworzenia się aspiracji
Wartości
Motyw
Życzenie
Postawy
Aspiracje
Poziom
aspiracji
Dążenie
Orientacja
życiowa
Oczekiwania
Przechodzenie od potrzeb do orientacji życiowej
Stały wpływ na aspiracje innych czynników psychicznych
Źródło: A. Janowski: Aspiracje młodzieży szkół średnich. PWN, Warszawa 1977, s. 33
6
Bednarczyk-Jama N.: Aspiracje edukacyjno-zawodowe uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Instytut
Badań Edukacyjnych, Warszawa 2008, s. 81
7
Pierwotne wobec aspiracji są motywy i życzenia jednostki. „Można przyjąć, że
motyw jest to stan jednostki skierowany na osiągnięcie pewnego obiektu lub znalezienie
się w określonej sytuacji psychicznej. Motywy wpływają na życzenie, przez które rozumie się jednorazowe, krótkotrwałe pragnienie osiągnięcia pewnego stanu lub pewnego
obiektu. Główną różnicą między życzeniami a aspiracjami jest brak trwałości tych
pierwszych”.7 Proces tworzenia się aspiracji (rys.1) można opisać następująco: „liczne
motywy przeradzają się w mniej liczne życzenia, tylko powtarzane życzenia tworzą aspiracje, tylko trwałe i silne aspiracje tworzą dążenia, kilka dążeń daje orientację życiową
jednostki”.8
Aspiracje mogą być różnie definiowane w zależności od nauki, która się nimi
zajmuje. Inaczej będzie je definiował psycholog czy pedagog a jeszcze inaczej socjolog.
Jednak cechą wspólną wszystkich definicji jest dążenie do czegoś.
Na użytek niniejszej pracy aspiracje będą definiowane jako dążenia, zamierzenia, potrzeby i zainteresowania jednostki, które zamierza ona zrealizować w przyszłości, które determinują jej zachowanie i plany dotyczące jej życia.9
1.2 Typologia aspiracji
W literaturze przedmiotu wyróżnia się kilka rodzajów aspiracji. Aspiracje rozróżnia się ze względu na: czas realizacji, poziom powiązania ze świadomością, związek
z działaniem, ruchliwość, relacje do posiadanych możliwości jak również treść aspiracji.10 Poniżej zostały przedstawione najważniejsze z punktu widzenia autora niniejszej
pracy typologie aspiracji.
Tadeusz Lewowicki w publikacji Aspiracje dzieci i młodzieży przedstawia następujące typologie aspiracji:11

Ze względu na treść wyróżnia się:
a) Aspiracje dotyczące nauki szkolnej- związane są z różnymi treściami i poziomami kształcenia.
7
Janowski A., op. cit., s. 32-33
Tamże, s. 33
9
Musialska K.: Aspiracje życiowe młodzieży stojącej u progu dorosłości. Wydawnictwo IMPULS, Kraków 2008, s. 14
10
Bednarczyk-Jama N., op. cit., s. 82
11
Lewowicki T.: Aspiracje dzieci i młodzieży. PWN, Warszawa 1987, s. 24-27
8
8
b) Aspiracje zawodowe- dotyczą one szeroko pojętej pracy zawodowej tj. rodzaju pracy, cech wykonywanego zawodu oraz warunków wykonywanej
pracy/zawodu.
c) Aspiracje życiowe- są to aspiracje związane z życiem osobistym, rodzinnym,
obejmują one relacje/stosunki między członkami rodziny jak również wyobrażenia o modelu i funkcjach rodziny.
d) Aspiracje materialne- wiążą się one ze standardem życia, dostępem do dóbr
materialnych jak również dóbr konsumpcyjnych, itp.
e) Aspiracje kulturalne- jak sama ich nazwa wskazuje związane są z kultura,
uczestnictwem jednostki czy grupy w życiu kulturalnym społeczeństwa.
f) Aspiracje społeczne- odnoszą się do aktywności w ramach grup społecznych, do których należy jednostka, związane są z funkcjonowaniem tych
grup jak również z organizowaniem społeczności lokalnej (organizowanie
i kształtowanie różnych społeczności).
g) Aspiracje przywódcze i kierownicze- przejawiają się najczęściej w działalności zawodowej, edukacyjnej, życiu rodzinnym oraz w życiu społecznopolitycznym.
h) Aspiracje moralne- związane są z pewnymi wartościami, normami etycznymi, których zarówno jednostka jak i całe grupy społeczne pragną przestrzegać.
i) Aspiracje ludyczne- wiążą się z zabawowymi formami spędzania czasu.
j) Aspiracje zainteresowań- obejmują one rozmaite zainteresowania, zamiłowania i pasje, które są właściwe poszczególnym jednostkom czy grupom.

Ze względu na czas wyróżnia się:
a) Aspiracje aktualistyczne- „to zamierzenia, które mogą być zrealizowane
w bliskiej przyszłości za pośrednictwem czynności wykonywanych w określonej sytuacji zadaniowej”.12
b) Aspiracje przyszłościowe- „to zamierzenia dotyczące przyszłych osiągnięć
lub przyszłych wyników działania w zakresie uczenia się, działalności zawodowej, społecznej, naukowej, kulturowej, sportowej”.13

Ze względu na trwałość:
a) Aspiracje przejściowe
12
13
Skorny Z., op. cit., s. 12
Tamże
9
b) Aspiracje trwałe
Aspiracje mogą być również rozróżniane z uwagi na ich poziom, są to:14

Aspiracje wysokie- mówi się o nich, jeśli zadnie, które zamierza wykonać
jednostka bądź grupa jest trudne.

Aspiracje przeciętne/niskie-, jeśli zadnie, które zamierza wykonać jednostka
bądź grupa jest średnio trudne wówczas mówi się o aspiracjach przeciętnych, z kolei, gdy wykonywane zadanie jest łatwe to aspiracje są niskie.
Kolejna klasyfikacja aspiracji związana jest z możliwością ich realizacji, zalicza się
tutaj:15

Aspiracje zawyżone- uwidaczniają się w próbach wykonywania zadań, których wykonanie przewyższa możliwości jednostki.

Aspiracje realistyczne- to zadania, które jednostka jest w stanie wykonać,
pomimo, że wymagają od niej dużego wysiłku.

Aspiracje zaniżone- są to łatwe a nawet bardzo łatwe zadania, które jednostka podejmuje, choć mogłaby wykonać zadania znacznie trudniejsze.
Z uwagi na związek z działaniem aspiracje dzieli się na:16

Aspiracje życzeniowe- ukierunkowane są na cele idealne, w świadomości
występują w formie życzeń, pragnień czy marzeń dotyczących upragnionego
stanu lub wyniku działań. O istnieniu tego typu aspiracji można wnioskować
jedynie na podstawie wypowiedzi jednostki.

Aspiracje działaniowe- to dążenia lub zamierzenia dotyczące osiągnięcia
pewnego stanu lub wyniku działania. Spełniają one funkcje stymulatora pobudzającego jednostkę do podjęcia określonej formy aktywności. Ważna
funkcje pełnią tutaj procesy poznawcze, które pomagają jednostce w ocenie
swych możliwości, przewidywaniu skutków zamierzonego działania czy
w wyborze najlepszej strategii działania.
Innym kryterium podziału aspiracji jest ruchliwość, wyróżnia się tutaj następujące rodzaje aspiracji:17

Pozioma ruchliwość aspiracji- związana jest ze zmianą miejsca zamieszkania, miejsca nauki, pracy, itp.
14
16
Skorny Z., op. cit., s. 9-11
17
15
10

Pionowa ruchliwość aspiracji- dotyczy zmian w hierarchii społecznej lub
zawodowej.
W literaturze przedmiotu wyróżnia się również aspiracje uświadomione i latentne:
18

Aspiracje uświadomione- odnoszą się do celów, jakie jednostka zamierza
osiągnąć.

Aspiracje latentne- są nieuświadomione, o ich istnieniu wnioskuje się pośrednio poprzez analizę treści, celów i wartości.
W poniższej tabeli zostały zamieszczone główne rodzaje aspiracji, większość
z nich została omówiona powyżej.
Tabela 1. Główne rodzaje aspiracji
Kryterium podziału
Rodzaje aspiracji
Poziom aspiracji
Wysoki-niskie
Relacja do możliwości
Zawyżone- adekwatne- zaniżone
Związek z działaniem
Działaniowe-życzeniowe
Okres realizacji
Aktualistyczne-perspektywistyczne
Ruchliwość
Duża ruchliwość-mała ruchliwość
Związek ze świadomością
Uświadomione-latentne
Przedmiot
Ukierunkowane na stan-ukierunkowane na przedmiot
Treść
Ludyczne- edukacyjne- zawodowe- społeczne- kierownicze
Źródło: Skorny Z.: Aspiracje młodzieży oraz kierujące nimi prawidłowości. Wydawnictwo im.
Ossolińskich, Wrocław 1980, s. 24 [za:] Bednarczyk-Jama N.: Aspiracje edukacyjno-zawodowe
uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2008, s. 82
18
11
1.3 Poziom aspiracji
Z pojęciem aspiracji ściśle wiąże się pojęcie poziomu aspiracji. Poziom aspiracji
określany jest przez wielu autorów jako wynik, rezultat, zespół dążeń.19
Wincenty Okoń poziom aspiracji definiuje jako przewidywany przez podmiot rezultat jego działań skierowanych na osiągnięcie nakreślonego sobie celu”.20
„Zdaniem M. Łoś poziom aspiracji rozumiany jest najczęściej jako zespół dążeń
wyznaczonych przez hierarchie celów, które jednostka akceptuje oraz definiuje jako
ważne i które przesądzają o jej planach życiowych”.21
„Uważa się, że F. Hoppe pierwszy sformułował pojęcie poziom aspiracji natomiast T. Dembo wprowadził to pojęcie w badaniach eksperymentalnych. Z kolei K. Lewin wraz ze współpracownikami prowadząc obszerne badania dotyczące poziomu aspiracji przyczyniły się do stworzenia teorii poziomu aspiracji”.22
Poziom aspiracji często ujmuje się z punktu widzenia psychologii, socjologii
i pedagogiki. W rozumieniu psychologicznym poziom aspiracji definiuje się jako przewidywany lub spodziewany wynik działalności. W ujęciu socjologicznym poziom aspiracji rozpatrywany jest na tle pragnień i dążeń dużych oraz małych grup społecznych.
Płaszczyzną odniesienia stają się aspiracje tych grup. W badaniach pedagogicznych
poziom aspiracji najczęściej rozumiany bywa podobnie, jak w pracowniach socjologicznych, przy czym obok odniesień do hierarchii wartości o charakterze socjologicznym pojawiają się rozważania o wartościach i aspiracjach o charakterze kulturowym. 23
Andrzej Janowski w publikacji Aspiracje młodzieży szkół średnich podaje trzy
rodzaje ujęcia poziomu aspiracji:24

Poziom aspiracji P- jest to przewidywany przez jednostkę przyszyły wynik
jej akcji w warunkach, gdy realizacja tej akcji ma zaspokoić istotne potrzeby
jednostki lub przybliżyć ją do istotnych dla niej celów.

Poziom aspiracji S- jest to określony stan aspiracji, przyjęty w kategoriach
wartości: wysoki lub niski w porównaniu z szerszymi grupami społecznymi.
19
Musialska K., op. cit., s. 14
Okoń W., op. cit., s. 24
21
Skorny Z., op. cit., s. 8
22
23
Lewowicki T., op. cit., s. 22-24
24
Janowski A., op. cit., s. 11-14
20
12

Poziom aspiracji C- informuje o zależnościach między poziomem aspiracji P
a poziomem aspiracji S.
Poziom aspiracji może być również ujmowany w aspekcie subiektywnym
i obiektywnym. W ujęciu subiektywnym poziom aspiracji jest traktowany jako mechanizm regulacji stosunków człowieka z otoczeniem, uruchamia działanie nakierowane na
osiągnięcie określonego celu lub też wstrzymuje jednostkę przed podjęciem danej formy aktywności. Z kolei w aspekcie obiektywnym poziom aspiracji określany jest jako
stosunek wyniku przewidywanego do wyniku uzyskanego. 25
1.4 Czynniki wpływające na kształtowanie się aspiracji zawodowych
Aspiracje w tym aspiracje zawodowe kształtują się pod wpływem wielu czynników. Różnorodność uwarunkowań i ich powiązań może spowodować, że ludzie nie
zawsze uświadamiają sobie wpływ tych czynników. Z uwagi na skomplikowany proces
badania natury ludzkiej nie w pełni znany jest obraz uwarunkowań aspiracji ludzkich.
Obecnie czynniki warunkujące powstanie aspiracji człowieka dzieli się na uwarunkowania; psychologiczne (osobowościowe), socjologiczne (środowiskowe) i pedagogiczne.26
Wśród uwarunkowań osobowościowych ważną jak nie najważniejszą rolę odgrywają potrzeby. W psychologii społecznej wskazuje się na różnego typu potrzeby,
poniższy rysunek przedstawia klasyfikację potrzeb wg Abrahama Maslowa. Zgodnie
z koncepcją Maslowa potrzeby wiążące się z rozwojem/samorealizacją człowieka mogą
występować dopiero po zaspokojeniu potrzeb niższego rzędy np. potrzeb fizjologicznych.27 Można wnioskować, że aspiracje człowieka, a w szczególności aspiracje zawodowe są konsekwencją potrzeby samorealizacji.28
25
Szefer- Timoszenko J.: Aspiracje w życiu człowieka. Wydawnictwo UŚ, Katowice 1981, s. 16
27
Lewowicki T., op. cit., s. 29
28
26
13
Rysunek 2. Klasyfikacja potrzeb według Abrahama Maslowa
Źródło: http://www.wsipnet.pl/dane/obrazki/kluby/23//piramida_Maslowa.jpg (z dn. .12.2009r.)
W literaturze przedmiotu zwraca się uwagę na związki aspiracji z procesami motywacyjnymi. Teoria motywacji autorstwa J. W. Atkinsona i N. F. Feathera „podkreśla
oddziaływanie na poziom aspiracji dwóch procesów motywacyjnych, a mianowicie motywacji osiągnięć i motywacji unikania”.29 Oznacza to, że wynik wykonywanego zadania wpływa na poziom aspiracji u danej jednostki, tzn. sukces powoduje podwyższenie
poziomu aspiracji zaś porażka powoduje obniżenie poziomu aspiracji. Warto zwrócić
uwagę na fakt, że jednostka o słabej motywacji osiągnięć ma aspiracje do wykonywania
zadań łatwych lub zadań o wysokim stopniu trudności. Porażkę w zadaniu trudnym jest
łatwo wytłumaczyć, przez co nie wpływa ona w znaczący sposób na poziom aspiracji
człowieka.30 W tym miejscu należy zasygnalizować, że związki między poczuciem sukcesu a poziomem aspiracji mają charakter indywidualny.31
Czynnikiem wpływającym na kształtowanie się aspiracji jest również samoocena. Wysoka samoocena jest czynnikiem sprzyjającym wysokiemu poziomowi aspiracji,
zaś niska samoocena prowadzi do kształtowania się niskiego poziomu aspiracji. Samoocena jednostki i jej aspiracje determinowane są przez wiele czynników indywidualnych, np. warunki fizyczne (wygląd, stan zdrowia, sprawność fizyczna, itp.) i psychiczne cechy osobowości (temperament, emocje, zdolności, itp.).32
Wśród czynników środowiskowych warunkujących aspiracje wymienia się
przede wszystkim rodzinę, grupy, normy grupowe, środowisko lokalne i uwarunkowa29
31
32
Tamże, s. 31-32
30
14
nia kulturowe.
33
W literaturze przedmiotu wielokrotnie można spotkać się z twierdze-
niem, że to rodzina i panujące w niej warunki życia w dużym stopniu determinują aspiracje jednostki. To rodzina jest jedną z pierwszych i podstawowych grup społecznych,
w której jednostka uczestniczy od początku swego życia. To rodzina jako ta pierwsza
i podstawowa grupa formułuje pewne normy postępowania i tworzy hierarchie wartości.34 Oddziaływanie rodziny na jednostkę a ściślej na jej aspiracje jest wieloczynnikowe. Z jednej strony przejawia się ono w sferze materialnej a z drugiej w wzorcach postępowania, kryteriach oceny. Ostatnim silnie oddziaływującym czynnikiem są bezpośrednie intencjonalne oddziaływania rodziców na młodego człowieka. 35
W znaczący sposób na kształtowanie się aspiracji dzieci młodzieży wpływa grypa rówieśnicza i uznawane w niej normy i wartości.36 Grupa może udzielać jednostce
silnego wsparcia wówczas, gdy aspiracje jednostki są akceptowane w grupie, jednak
w przypadku, kiedy aspiracje jednostki nie są akceptowane przez grupę podejmowane
są wobec jednostki działania nie korzystne (np. brak wsparcia).37 Klasa szkolna jest tą
grupą, która w istotny sposób wpływa na kształtowanie się aspiracji dzieci i młodzieży.38
„Wśród czynników środowiskowych coraz większe znaczenie odgrywają szeroko
rozumiane uwarunkowania kulturowe, a więc wzorce kulturowe propagowane w społeczeństwie, tradycje, udział w kulturze, itp.”.
39
Tak naprawdę to mass media- internet,
radio telewizja nakreślają pewną modę, za którą coraz częściej podążają młodzi ludzie
w poszukiwaniu wzorców dla siebie, wartości czy nawet aspiracji. Szeroko pojęta kultura dostarcza jednostce informacji, za czym w danym momencie warto podążać.40
Do pedagogicznych uwarunkowań aspiracji zalicza się przede wszystkim szkołę,
pracę dydaktyczno-wychowawczą nauczycieli, organizację szkolnictwa, hierarchie wartości kształtowane i proponowane przez nauczycieli i wychowawców. W procesie
kształtowania aspiracji ważne znaczenie odgrywa zespół czynników środowiskowych
i pedagogicznych związanych z atmosferą wychowawczą w szkole, typem szkoły, tradycjami szkoły, poziomem pracy dydaktyczno-wychowawczej. Szkoła przekazuje dzieciom i młodzieży normy uznawane za wartościowe społecznie, powszechnie akcepto33
35
Janowski A., op. cit., s. 23
36
37
38
Janowski A., op. cit., s. 26
39
40
34
15
wane. Co więcej szkoła ma na celu pomóc swym wychowankom w dokonywaniu właściwych wyborów. Cel ten jest realizowany między innymi poprzez odpowiednie programy dydaktyczne i wychowawcze, które są swoistymi czynnikami pedagogicznymi
warunkującymi aspiracje, plany czy orientacje życiowe dzieci i młodzieży. W tym miejscu zasadne wydaje się, aby wspomnieć o poziomie pracy dydaktyczno-wychowawczej
szkół i innych placówek oświatowych, poziomie wymagań stawianych uczniom, systemie oceniania postępów w nauce czy stylu pracy dydaktyków i wychowawców,
wszystko to ma niebagatelny wpływ na kształtowanie się aspiracji dzieci i młodzieży. 41
Wymienione powyżej uwarunkowania aspiracji zazwyczaj oddziałują we wzajemnych powiązaniach. Przez co wyodrębnienie poszczególnych czynników determinujących aspiracje dokonywane jest głównie z uwagi na potrzeby badawcze jak również
na dążenie do możliwie jasnego opisu uwarunkowań aspiracji.42
Konkludując należy podkreślić, że wśród wymienionych czynników pedagogicznych, psychologicznych i socjologicznych to środowisko rodzinne jest fundamentalnym czynnikiem wpływającym na aspiracje a następnie na dążenia życiowe dzieci
i młodzieży. 43
41
Lewowicki T., op. cit., s. 37-39
Tamże, s. 39
43
42
16
Rozdział II
Rodzina jako podstawowy czynnik kształtujący predyspozycje
zawodowe
Rozdział ten w całości poświęcony jest najważniejszej grupie społecznej, do jakiej
należy człowiek a mianowicie rodzinie. Zostaną tu przytoczone liczne definicje rodziny,
których celem jest zwrócenie uwagi na liczne trudności pojawiające się podczas definiowania rodziny. Ponadto w rozdziale tym dokładnie zostaną omówione funkcje rodziny i jej struktura. Zasygnalizowany zostanie tu również problem dysfunkcjonalności
rodziny.
2.1 Pojęcie rodziny i środowiska
Zdefiniowanie rodziny podobnie jak wielu innych pojęć na gruncie nauk społecznych przysparza wielu trudności. Owe trudności wynikają często z faktu, że pojęcie
rodzina zawiera w sobie dwa powiązane, ale nie tożsame elementy. Jednym z nich jest
pokrewieństwo biologiczne, drugim zamieszkiwanie we wspólnym gospodarstwie domowym.44
Rodzina szczególnie na gruncie socjologii ujmowana jest jako grupa społeczna,
ściślej pierwotna grupa społeczna stanowiąca środowisko społeczne i środowisko wychowawcze jednostki.45
Socjolog Jan Szczepański rodzinę definiuje jako grupę złożoną z osób połączonych stosunkiem małżeńskim i rodzicielskim.46
Rodzina określana jest również w następujący sposób: „rodzina- mała grupa
społeczna składająca się z rodziców, ich dzieci i krewnych; rodziców łączy więź małżeńska, rodziców z dziećmi- więź rodzicielska, stanowiąca podstawę wychowania rodzinnego, jak również więź formalna określająca obowiązki rodziców i dzieci względem
siebie”.47
44
Szcka B.: Wprowadzenie do socjologii. Oficyna Naukowa, Warszawa 2003, s. 372
Przetacznik-Gierowska M., Tyszkowa M.: Psychologia rozwoju człowieka. Zagadnienia ogólne. PWN,
Warszawa 2004, s. 124
46
Szczepański J.: Elementarne pojęcia socjologii. PWN, Warszawa 1963, s. 300
47
45
17
Rodzinę określa się mianem podstawowej komórki społeczeństwa, złożoną
z osób połączonych przynajmniej jednym z dwóch typów stosunków społecznych, do
których zalicza się stosunek małżeństwa i stosunek/relację rodzice-dzieci.48
O rodzinie również można powiedzieć, że jest to „grupa społeczna, której
członkowie powiązani są więzią małżeńską, pokrewieństwem lub adopcją i którzy żyją
razem, współpracując pod względem ekonomicznym i wspólnie wychowując dzieci.
Z drugiej strony można powiedzieć, że to psychologiczne relacje między członkami stanowią o tym, czy grupa społeczna jest rodziną czy nie”.49
„Różni autorzy usiłują zbudować własne, mniej lub bardziej zadawalające definicje rodziny. Cechą wspólną tych definicji jest jednak zawsze podkreślenie faktu, że
rodzina zapewnia ciągłość biologiczną społeczeństwa i przekazuje dziedzictwo kulturowe następnym pokoleniom”.50
Środowisko najogólniej rzecz ujmując to „całość procesów ekologicznych, ekonomicznych, politycznych, społecznych, kulturalno-oświatowych i instytucjonalnychw ich wzajemnych związkach i zależnościach”.51 W myśl takiego rozumienia środowisko staje się przestrzenią, w której społeczeństwo realizuje różne formy działalności,
tworząc w ten sposób warunki własnego życia oraz zaspokajania materialnych i duchowych potrzeb.52
Na użytek niniejszej pracy zasadne wydaje się, aby przywołać definicję środowiska społecznego, które de facto w znaczącym stopniu wpływa na kształtowanie się
aspiracji edukacyjnych i zawodowych dzieci i młodzieży. Środowisko społeczne to
„jednorodny zbiór takich samych lub przynajmniej istotnie podobnych pozycji i ról”.53
Środowisko społeczne wpływa na aktywność i zachowanie jednostki. Do komponentów
środowiska społecznego zalicza się przede wszystkim:54

rozmieszczenie jednostek i zbiorowości, które warunkuje różnorodność
i częstotliwość kontaktów międzyludzkich;

poziom wykształcenia grup, które są najsilniej powiązane z daną jednostką,
przede wszystkim poziom wykształcenia rodziców;
48
Adamski F.: Rodzina-wymiar społeczno-kulturowy. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2002, s. 27
49
Frieske K. W., Poławski P.: Opieka i kontrola. Instytucje wobec problemów społecznych. Śląsk, Katowice 1999, s. 145
50
Adamski F., op. cit., s. 28
51
52
Tamże
53
Sztompka P.: Socjologia. Analiza społeczeństwa Wydawnictwo Znak, Kraków 2005, s. 133
54
18

struktura zawodowa jednostek i grup wpływająca na ekonomiczny aspekt
życia.
2.2 Funkcje rodziny
Socjologowie, psychologowie i pedagodzy dzięki swym licznym badaniom dokładnie scharakteryzowali istotne funkcje rodziny, jakie ona pełni w licznych dziedzinach życia jednostki oraz w różnorodnych zbiorowościach ludzkich.55
Poniżej zostały wymienione i opisane najważniejsze funkcje, jakie pełni rodzina.

Utrzymanie ciągłości biologicznej społeczeństwa- rodzina jest grupą, w której wydawane na świat jest potomstwo, co więcej jest ona zalegalizowanym
miejscem stosunków seksualnych ludzi, a w wyniku tego zalegalizowanym
miejscem przyjścia na świat potomstwa. Rodzina jest prawnie, religijnie
i społecznie uznanym środowiskiem do powoływania nowego życia, dostarczania społeczeństwu nowych członków. Dokonuje się to poprzez zaspokojenie potrzeb seksualnych i dążności rodzicielskich małżonków.56

Utrzymanie ciągłości kulturalnej- dokonuje się poprzez przekazywanie potomstwu języka, obyczajów, wzorów zachowań, itp. wszystko dokonuje się
w procesie socjalizacji, który rozpoczyna się już z chwilą narodzin dziecka.
Dziecko już od pierwszych chwil swego życia uczy się w rodzinie m. in.: jak
zaspokajać własne potrzeby, jak o nich sygnalizować, uczy się oceniania postępowania własnego i innych. Rodzina pośredniczy tu między jednostką
a większą zbiorowością.57

Transmisja statusów- rodzina nie tylko przekazuje z pokolenia na pokolenie
szeroko pojęty dorobek kulturowy, ale także osadza potomstwo w strukturze
społecznej. Jest tu mowa o przypisanych i osiąganych statusach społecznych.
Statusy przypisane to te, które rodzice przekazują dzieciom, jednostka nie
ma na nie wpływu, są to; rasa, religia, narodowość, przynależność klasowa,
55
Tyszka Z.: Rodzina w świecie współczesnym- jej znaczenie dla jednostki i społeczeństwa. W: Pilch T.,
Lepalczyk I. (red.): Pedagogika społeczna. Żak, Warszawa 1995, s.137
56
57
Szczepański J., op. cit., s. 304
19
itp. Cechy przypisane określają możliwość zajęcia w życiu określonej pozycji społecznej.58

Zapewnienie jednostkom zaspokojenia potrzeb emocjonalnych- rodzina daje
poczucie bezpieczeństwa, możliwość odzyskania równowagi emocjonalnej.
Czynniki występujące w życiu społecznym, które mogą grozić dezintegracją
osobowości zostają w rodzinie zneutralizowane i wyrównane przez wpływ
zharmonizowanego współżycia rodzinnego.59

Kontrola nad postępowaniem - rodzina jest silnym czynnikiem kontroli zachowań swych członków, a przede wszystkim zachowań seksualnych. Spójna, zrównoważona rodzina skutecznie zapobiega odchyleniom od norm zachowania we wszystkich prawie dziedzinach życia społecznego. Rodzina
kontrolę sprawuje między innymi przez więź emocjonalną, uczuciowe zaangażowanie wszystkich członków w utrzymanie i pomnażanie dóbr rodziny,
jej dobrej opinii, majątku, itp.60

Zabezpieczenie materialne i produkcja- rodzina zabezpiecza materialne potrzeby swych członków, zarówno tych, którzy są zdolni do pracy, jak i tych,
którzy nie są zdolni do pracy z uwagi na wiek czy stan zdrowia. Źródłem zabezpieczenia potrzeb materialnych jest praca zarobkowa. Członkowie rodziny pracują najczęściej poza jej obszarem, uczestniczą w wytwarzaniu dóbr,
które funkcjonują na rynku.61
Realizacja każdej z wymienionych wyżej funkcji zależy od realizacji pozostałych. Funkcje, jakie spełnia rodzina są ze sobą ściśle powiązane i pozostają w związku
ze społeczeństwem i innymi instytucjami formalnymi i kulturowymi.62
W tym miejscu należy podkreślić, że wszystkie omówione powyżej funkcje rodzina spełnia we wszystkich typach społeczeństw, niezależnie od tego jak ona sama jest
zorganizowana.63
58
Frieske K. W., Poławski P., op. cit., s. 147
60
Tamże
61
62
Tamże
63
59
20
2.3 Dysfunkcje rodziny
O dysfunkcjonalności rodziny mówi się wówczas, gdy funkcje rodziny nie są realizowane w należyty sposób. Rodzina może być dysfunkcjonalna wewnętrznie wobec
członków rodziny i zewnętrznie wobec społeczeństwa. Dysfunkcjonalność wewnętrzna
i zewnętrzna nie zawsze muszą iść ze sobą w parze. Warto zasygnalizować, że często
zaniedbanie funkcji wewnętrznej prowadzi do ograniczeń funkcji zewnętrznej.64
Dysfunkcjonalność w rodzinie ma charakter konfliktogenny, przez co wielokrotnie prowadzi do długotrwałych napięć emocjonalnych jak również do negatywnych
zachowań członków rodziny. Dysfunkcjonalność a nawet patologia życia rodzinnego
stanowią niebezpieczeństwo zakłócenia naturalnego procesu wychowawczego dzieci
i młodzieży.65
Uważa się, że „Rodzina dysfunkcjonalna jest stworzona przez dysfunkcjonalne
małżeństwo, takie małżeństwa zaś tworzą dysfunkcjonalne osoby, które odnajdują się
wzajemnie
i żenią ze sobą. Jednym z tragicznych faktów jest to, że osoby dysfunkcjonalne prawie
zawsze znajdują inną osobę, która działa albo na tym samym, albo na większym poziomie dysfunkcji”.66
Wśród przyczyn dysfunkcjonalności rodziny upatruje się przede wszystkim
związki patologii czy szerzej dewiacji rodziny z rozwojem ekonomicznym i społecznym, sprzyjać im mają: industrializacja, urbanizacja, procesy ruchliwości przestrzennej,
przemiany struktury społecznej. Większego natężenia dysfunkcjonalności rodziny czy
mocniej mówiąc natężenia zjawisk patologicznych należy szukać tam gdzie w szybkim
tempie zachodzą zmiany społeczne, np. województwa o wysokim stopniu urbanizacji
czy szybkim rozwoju gospodarczym.67 Wielu badaczy wskazuje na to, że skumulowane
czynniki dysfunkcji z większym prawdopodobieństwem pojawią się w rodzinach,
w których dochody są stosunkowo niskie, jej członkowie mają niski status społecznoekonomiczny oraz niski poziom wykształcenia i uczestnictwa w kulturze. Prawdopodo-
64
Cudak H.: Funkcje rodziny w pierwszych okresach rozwojowych dziecka. Wydawnictwo Wyższej
Szkoły Pedagogicznej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Warszawa 2000, s. 23-24
66
Bradshaw J.: Zrozumieć rodzinę. Warszawa 1998 [za:] Serwatowska A.: Dysfunkcjonalność rodziny a
zaburzenia w zachowaniu dzieci.
http://www.mos1szczecin.neostrada.pl/pliki/publikacje/dysfunkcjonalnosc.doc
(z dn. 1.12.2009r.), s. 2
67
65
21
bieństwo wystąpienia dysfunkcji rośnie w tych rodzinach, w których zachodzi odmienność wyznawanych wartości przez jej członków.68
Rodzinę dysfunkcjonalną charakteryzują poniższe symptomy: 69

Zaprzeczenie istniejącym problemom w rodzinie, co powoduje, że nie są one
nigdy rozwiązane;

Bark intymności;

Poczucie wstydu, dzieci bardzo często wstydzą się swoich rodziców, swojej
rodziny;

Członkowie rodziny mają utrwalone, zamrożone, sztywne role poza ramy,
których nie wychodzą;

Członkowie rodziny nie mogą zaspokoić swoich indywidualnych potrzeb;

Komunikacja w rodzinie polega na otwartym konflikcie lub na udawanej
zgodzie, rzadko ma miejsce tu autentyczny, prawdziwy kontakt;

Indywidualne różnice jednostki poświęca się dla dobra systemu, jednostce
trudno jest opuścić taką rodzinę;

Sztywne i nie zmieniające się zasady, do których zalicza się m. ni.: kontrolę,
perfekcjonizm i oskarżenie;

Jawne tajemnice, stają się one częścią kłamstw rodziny, każdy udaje, że
o niczym nie wie, nie widzie problemu, itp.;

Zaprzeczanie istniejącym konfliktom i frustracji, stwarza to sytuację, w której każdy chce osiągnąć swoje cele siłą woli, co więcej sprawia to wrażenie
umiejętnego radzenia sobie z problemem;

Członkowie rodziny odrzucają granice własnej osoby, przez co trąca własną
tożsamość.
Na nieprawidłowe funkcjonowanie rodziny ma wpływ wiele zjawisk przede
wszystkim są to takie zjawiska jak alkoholizm, przemoc w rodzinie, rozwody i/lub
śmierć rodziców, próby samobójcze, bezrobocie, ubóstwo, itp. Jednak trudno jest
stwierdzić, które z tych zjawisk to skutki a które to przyczyny dysfunkcjonalności rodziny.70
68
Frieske K. W., Poławski P., op. cit., s. 152-153
Prajsner M.: Rodzina dysfunkcyjna. http://www.parpa.pl/download/remedium/prajsnermaj.pdf (z dn.
1.12.2009r.), s. 19
70
69
22
2.4 Struktura rodziny
Z uwagi na charakter niniejszej pracy w podrozdziale tym zostaną tylko zasygnalizowane kryteria podziału rodziny i najważniejsze jej rodzaje.
Termin struktura definiowany jest jako „zespół związków (relacji) dynamicznych
bądź statycznych między elementami a całością, koniecznych do funkcjonowania bądź
istnienia tej całości”. 71
Do struktury rodziny zalicza się:72

Formy instytucjonalne tworzące małżeństwo i rządzące nim (uznany społecznie sposób wyboru partnera, instytucjonalne formy zawarcia małżeństwa
i jego rozwiązania, liczba partnerów w małżeństwie);

Wzory regulujące współżycie wewnątrz rodziny;

Układ wzajemnie powiązanych ról i pozycji małżonków;

Stosunki zachodzące między rodzicami i dziećmi;

Struktury dziedziczenia nazwiska, majątku, władzy;

Fazy życia małżeńsko-rodzinnego.
„Strukturę rodziny wyznacza liczba i wiek jej członków, różne formy organizacyjne życia rodzinnego, charakter źródła utrzymania rodziny i środowiska zamieszkania
oraz styl życia. Te elementy stanowią kryterium typologii rodziny”.73
Wśród licznych typów organizacyjnych wyróżnia się74

Rodzinę małżeńską- nazywaną nuklearną, składa się z męża i żony oraz
dzieci. Jest to typ rodziny dwupokoleniowej o zredukowanej liczbie członków.

Rodzinę poligamiczną- składa się z kilku związków małżeńskich (najczęściej jednego mężczyzny z wieloma kobietami) połączonych w jedną rodzinę.

Rodzinę poszerzoną/wielopokoleniową- składa się przynajmniej z dwóch
rodzin nuklearnych podporządkowanych organizacyjnie jednemu kierownictwu rodzinnemu. Pod jednym dachem zamieszkuje kilka rodzin uznających
władzę ojca rodziny.
71
Adamski F., op. cit., s. 33-34
73
Tamże, s. 34
74
Tamże, s. 34-35
72
23

Zmodyfikowaną rodzinę poszerzoną- stanowi ona związek rodzin nuklearnych, będących w stanie częściowej zależności od siebie, jej członkowie
wymieniają między sobą usługi. Poszczególne rodziny nuklearne zachowują
tu swoja niezależność ekonomiczną. Brak tu hierarchicznej struktury autorytetu.
Z uwagi na miejsce zamieszkania i źródło utrzymania rodziny dzieli się na następujące typy:75

Rodzina chłopska- gospodarstwo rolne stanowi jedyne jej źródło utrzymania,
na gospodarce pracują wszyscy zdolni do pracy członkowie rodziny;

Rodzina robotnicza- źródło utrzymania stanowi dochód z pracy fizycznej
członków rodziny, nie posiadających własnego warsztatu;

Rodzina inteligencka- utrzymuje się głównie z pracy umysłowej, bierze
czynny udział w kulturze;

Rodzina miejska- wyróżniona jest na podstawie kryterium miejskiego charakteru środowiska zamieszkania, związanej z tym faktem organizacji czasu
wolnego i udziału w kulturze;

Rodzina wiejska- z uwagi na wiejskie środowisko zamieszkania różni się od
rodziny miejskiej między innymi organizacją czasu wolnego czy stylem życia jej członków.
Rodzina podobnie jak wiele innych struktur w społeczeństwie stanowi dynamiczny system związków społecznych- członkowie rodzinny nieustannie wchodzą ze
sobą w liczne interakcje. Wszystkie oddziaływania mające miejsce w strukturze rodziny
zmieniają się w zależności od etapu życia rodzinnego i innych, znaczących zmian dotyczących członków rodziny.76
Podsumowując należy stwierdzić, że na gruncie nauk społecznych szczególnie
zaś na gruncie socjologii istnieje wiele kryteriów podziału rodzin (struktur rodziny).
Przeobrażenia, jakie zachodzą we współczesnym społeczeństwie mają także wpływ na
zmiany w typologii rodzin. W wyniku tych zmian pewne typy podziału rodzin przestają
być aktualne, a w ich miejsce powstają nowe dostosowane do zmieniającego się oblicza
rodziny.
75
Szabelska E.: Rola rodziny w życiu dziecka.
http://www.wychowanieprzedszkolne.pl/nowepublikacje/?p=750 (z dn. 1.12.2009r.), s. 2
76
24
Rozdział III
Założenia metodologiczne badań własnych
Rozdział ten w całości poświęcony jest metodologii niniejszej pracy. Omówione
zostały tu dokładnie przedmiot, cel badań, problemy badawcze, metody, techniki i narzędzia badawcze. Dokonano tu również charakterystyki terenu badań i badanej grupy.
3.1 Przedmiot i cel badań
Od wielu lat w Polsce, jaki i na całym świecie prowadzone są badania dotyczące
kształtowania się ścieżki zawodowej dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych. Co
jakiś czas pojawia się moda na tego typu badania szczególnie wśród pedagogów, socjologów i doradców zawodowych.
Każda praca empiryczna wymaga od autora badań sformułowania przedmiotu
a następnie calu badań. Stanisław Nowak przedmiot badań określa jako „pewne przedmioty, zjawiska czy procesy, które znalazły się w polu zainteresowania danego badacza”
77
Przedmiotem badań przedstawionych w niniejszej pracy są ścieżki edukacyjno-
zawodowe dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych.
Głównym celem badań jest poznanie i dokładny opis ścieżek edukacyjnozawodowych dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych oraz wpływ środowiska na
kształtowanie aspiracji edukacyjnych, zawodowych i życiowych. Celem prowadzonych
badań jest również wskazanie na fakt, że dzieci i młodzież z dysfunkcyjnych środowisk
wychowawczych nie zawsze muszą dziedziczyć upośledzony status społecznych swych
rodziców/opiekunów tzn. popadać w alkoholizm i narkomanię, wchodzić w konflikty
z prawem czy kończyć edukację na sześciu klasach szkoły podstawowej.
77
Nowak S.: Metodologia badań socjologicznych. PWN, Warszawa 1970, s. 220
25
3.2 Problemy badawcze
Sformułowanie problemu badawczego jest konieczne przed przystąpieniem do
przeprowadzania badań. Tadeusz Pilch sformułowanie problemu badawczego określa
jako „prosty zabieg werbalny, polegający na precyzyjnym rozbiciu tematu na pytania,
problemy.”78 Idąc tokiem takiego rozumowania „problem badawczy to bodziec intelektualny wywołujący reakcję w postaci badań naukowych.”79 Ogólnie rzecz ujmując problemy badawcze są zestawem pytań, na które w trakcie badań poszukuje się odpowiedzi.80
Za główny problem badawczy w niniejszej pracy przyjęto odpowiedź na pytanie: Czy środowisko wpływa na ścieżkę zawodową dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych? Do powyższego problemu badawczego sformułowano następujące szczegółowe pytania badawcze:
1. Jaki jest wpływ środowiska na ścieżkę zawodową dzieci i młodzieży?
2. Czy dzieci i młodzież z rodzin dysfunkcyjnych chce mieć taki sam status społeczny jak ich rodzice?
3. Jakie są aspiracje edukacyjne, zawodowe i życiowe dzieci i młodzieży z rodzin
dysfunkcyjnych?
4. Jakie czynniki determinują aspiracje edukacyjne i zawodowe badanych dzieci
i młodzieży?
78
Pilch T.: Zasady badań pedagogicznych. Żak, Warszawa 1998, s. 24
Frankfort-Nachmias Ch., Nachmias D.: Metody badawcze w naukach społecznych. Wydawnictwo Zysk
i S-ka, Poznań 2001, s. 67
80
Gruszczyński L. A.: Elementy metod i technik badań socjologicznych. Śląskie Wydawnictwa Naukowe,
Tychy 2002, s. 14
79
26
3.3 Metody, techniki i narzędzia badawcze
Do rozwiązania postawionych w niniejszej pracy pytań badawczych niezbędne
jest dokonanie wyboru odpowiedniej metody badawczej. Według Janusza Sztumskiego
„Przez metodę rozumie się na ogół system założeń i reguł pozwalających na takie uporządkowanie praktycznej lub teoretycznej działalności, aby można było osiągnąć cel, do
jakiego się świadomie zmierza”.81
Techniką badawczą nazywa się „czynności praktyczne, regulowane starannie
wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych
informacji, opinii i faktów”.82
Narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki
badań, służy do technicznego gromadzenia danych z badań. 83
Do realizacji opisywanych badań posłużyła metoda surveyowa zwana także metodą sondażową. Metoda ta pozwala w krótkim czasie zebrać dane w dużej liczebnie
zbiorowości.84 W metodzie sondażu wykorzystuje się techniki ankiety i wywiadu.
W niniejszej pracy posłużono się techniką ankiety. Wykorzystany został kwestionariusz
ankiety własnego autorstwa, był on całkowicie anonimowy i składał się z pytań otwartych i zamkniętych dając łączną liczbę 24 pytań (Aneks: Załącznik 1). W kwestionariuszu ankiety znajdowały się zarówno pytania jednokrotnego jak i wielokrotnego wyboru
(17 pytań jednokrotnego wyboru i 7 pytań wielokrotnego wyboru). Kwestionariusz ankiety został skierowany do dzieci i młodzieży z świetlicy parafialnej „Karolek” działającej w Gliwicach pod patronatem Katolickiego Stowarzyszenia Wychowawców. Zastosowany w badaniach kwestionariusz ankiety dostarczył wielu cennych danych dotyczących aspiracji edukacyjno-zawodowych dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych.
81
Sztumski J.: Wstęp do metod i technik badań społecznych. Śląsk, Katowice 1995, s. 60
Pilch T.: Zasady badań pedagogicznych: strategie ilościowe i jakościowe. Żak, Warszawa 2001, s. 71
83
Tamże
84
Sołoma L.: Metody i techniki badań socjologicznych. Wydawnictwo UWM, Olsztyn 2005, s. 77
82
27
3.4 Organizacja i przebieg badań
Badania przy zastosowaniu powyżej opisanej metody i techniki badawczej przeprowadzone był w trzech etapach.
Etap pierwszy to szeroko pojęta organizacja badań obejmująca przede wszystkim przygotowanie metodologiczne oraz wybór terenu i próby badawczej.
Etap drugi obejmował badania właściwe, które przebiegały w terminie od 19
października do 30 listopada 2009 roku. Badaniami została objęta grupa 22 osób (dzieci
i młodzież) chodzących do świetlicy „Karolek” w Gliwicach. Zastosowano tu celowy
dobór próby badawczej85. Za celowym doborem próby przemawiał fakt, iż wszyscy
uczęszczający do świetlicy pochodzą z mniej lub bardziej dysfunkcyjnych środowisk,
przez co cała młodzież i dzieci zostali objęci badaniami.
Ostatni etap badań to weryfikacja zebranego materiału empirycznego pod kątem
jego wartości naukowej oraz opracowanie uzyskanych za pomocą kwestionariusza ankiety wyników badań własnych.
3.5 Charakterystyka terenu badań i badanej grupy
Badania przeprowadzono w świetlicy parafialnej „Karolek” prowadzonej z ramienia Katolickiego Stowarzyszenia Wychowawców w Gliwicach. W badaniach udział
wzięły 22 osoby, co stanowi całość wszystkich dzieci i młodzieży uczęszczających
z zróżnicowaną frekwencją do świetlicy.
Charakteryzując badaną grupę szczególną uwagę zwrócono na następujące dane:
płeć, wiek, miejsce zamieszkania, rodzaj szkoły, wykształcenie rodziców/opiekunów.
Zamieszczone poniżej wykresy i tabele zawierają charakterystykę próby badawczej.
Wykres 1 dotyczy płci ankietowanych.
85
Dobór celowy- badacz sam decyduje, kto zostanie objęty badaniami. Dokonując takiego wyboru badacz kieruje się posiadaną wiedzą o interesującej go populacji. Dobór celowy nazywany jest często doborem tendencyjnym. (Łobocki M.: Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych. Wydawnictwo
Impuls, Kraków 1999, s. 159)
28
Wykres 1. Płeć badanych respondentów
56
54,5
54
52
Procenty
50
N=100%
48
45,5
46
44
42
40
Kobieta
Mężczyzna
Źródło: Badania własne
Badaniami objęto 22 osoby w tym 12 kobiet i 10 mężczyzn, co daje odpowiednio
54,5% i 45,5% badanej populacji. W przeprowadzonych badaniach niemożliwy był
równy udział procentowy respondentów, ponieważ na zajęcia w świetlicy uczęszcza
więcej dziewcząt niż chłopców.
Średnia wieku respondentów to 13,3 lat. Zdecydowaną większość stanowią osoby w wieku 13 i 16 lat. Najmłodsza osoba ma 7 lat, zaś najstarsza 20 lat. Poniższa tabela i wykres przedstawiają dokładny rozkład wieku badanej grupy.
Tabela 2. Wiek badanych respondentów
Wiek
N
%
7
1
4,5
8
1
4,5
9
1
4,5
10
2
9,1
11
2
9,1
13
5
22,7
14
2
9,1
15
1
4,5
29
16
4
18,2
17
2
9,1
20
1
4,5
Ogółem
22
100
Wykres 2. Respondenci według kategorii wiekowej
50
45,5
45
40
Procenty
35
31,8
30
25
Od 7do 10
22,7
Od11do15
N=100%
Od16do20
20
15
10
5
0
Ilość osób
Najliczniejszą kategorię wiekową stanowią osoby w wieku od 11 do 15 lat jest to 10
osób (45,5% badanej grupy), zaś najmniej liczną osoby w wieku od 7 do 10 lat jest to 5
osób, co daje 22,7% badanej populacji.
Miejsce zamieszkania jest czynnikiem w dużej mierze warunkującym ścieżki zawodowe dzieci i młodzieży. Zdecydowana większość ankietowanych (14 osób a to jest
63,8%) zamieszkuje dzielnice śródmieście, co łączy się z faktem, że w tej dzielnicy usytuowana jest świetlica „Karolek”. Najmniej osób zamieszkuje dzielnice: Obrońców Pokoju, Kopernik i Zatorze (1 osoba każdą z dzielnic). W każdym mieście są dzielnice
cieszące się tzw. złą sławą, wśród dzielnic zamieszkiwanych przez respondentów tak
ową jest dzielnica Zatorze i Kopernik. „Słyną” one m.in.: z rozbojów, kradzieży, itp.
W aneksie niniejszej pracy (załącznik 2) znajduje się mapa Gliwic z aktualnym podzia-
30
łem na dzielnice. Badaną grupę ze względu na zamieszkiwaną dzielnicę charakteryzuje
poniższy wykres.
Wykres 3. Respondenci według miejsca zamieszkania
70
63,8
60
50
Procenty
Kopernik
40
Obrońcow Pok.
N=100%
Śródmieście
Trynek
30
Zatorze
22,7
20
10
4,5
4,5
4,5
0
Dzielnice
Rodzaj szkoły, do której uczęszcza dziecko czy dorastająca osoba ma znaczący
wpływ na kształtowanie się aspiracji edukacyjno-zawodowych. Prawie połowa ankietowanych (10 osób, co daje 45,5%) uczęszcza do gimnazjum, jest to najwyższa wartość.
Po jednym uczniu przypada na szkołę zawodową i technikum. Dwie osoby (9,1% ankietowanych) uczęszczają do liceum ogólnokształcącego i 8 osób (36,4% ankietowanych)
jest uczniami szkoły podstawowej. Nikt z respondentów nie jest uczniem liceum profilowanego. W tym miejscu warto zaznaczyć, że 16 osób (72,8% ankietowanych) nie
uczęszcza do tzw. szkoły specjalnej, 5 osób (22,7% ankietowanych) jest uczniami tego
typu szkoły. Dość zaskakujący jest fakt, że jedna osoba nie wie, do jakiej szkoły
uczęszcza (tzn. nie wie czy jest czy nie jest uczniem szkoły specjalnej). Poniżej wykres
4 i wykres 5 charakteryzuje dzieci i młodzież pod względem rodzaju szkoły, której są
uczniami.
31
Wykres 4. Rodzaje szkół, do których uczęszczają respondenci
50
45,5
45
40
36,4
35
Szkoła Podstawowa
Procenty
30
Gimnazjum
Szkoła zawodowa
25
N=100%
Liceum Ogólnokształcące
Liceum Profilowane
20
Technikum
15
9,1
10
4,5
5
4,5
0
0
Rodzaje szkół
Wykres 5. Respondenci uczęszczający do tzw. Szkoły specjalnej
80
72,8
70
60
Procenty
50
N=100%
40
30
22,7
20
10
4,5
0
Tak
Nie
Nie wiem
Po przedstawieniu założeń metodologicznych przeprowadzonych badań w kolejnym rozdziale niniejszej pracy zaprezentowana zostanie analiza wyników badań własnych.
32
Rozdział IV
Wpływ środowiska na ścieżki zawodowe dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych w świetle wyników badań własnych
4.1 Aspiracje edukacyjno-zawodowe badanych dzieci i młodzieży
W tym miejscu raz jeszcze pozwolę sobie przytoczyć definicję aspiracji, która
jest niezbędna do rzetelnego opracowania wyników badań. Aspiracje to dążenia, zamierzenia, potrzeby i zainteresowania jednostki, które zamierza ona zrealizować w przyszłości, które determinują jej zachowanie i plany dotyczące jej życia.86
Badane przez mnie dzieci i młodzież pod kątem aspiracji edukacyjnozawodowych na pytanie kwestionariusza ankiety Jak myślisz, co będziesz robił/robiła
po ukończeniu szkoły, do której aktualnie uczęszczasz? W zdecydowanej większości
odpowiadają, że podejmą naukę na kolejnym szczeblu edukacji. Spośród 22 badanych
osób 4 osoby deklarują, że podejmą pracę, są to osoby uczęszczające do szkoły zawodowej, technikum i liceum ogólnokształcącego, głównie z przedziału wiekowego 16-20
lat. Jedna osoba uznała, że po ukończeniu szkoły podstawowej, której jest uczennicą
zostanie aktorką. Świadczyć to może po pierwsze o chwilowej fascynacji dziecka zawodem aktora i chęcią zaspokojenia swojego marzenia bycia aktorką tu i teraz. Po drugie taka odpowiedź może wskazywać na brak wiedzy z zakresu wymogów formalnych
wymaganych przy podjęciu zawodu aktora (np. odpowiednie umiejętności, wykształcenie, kwalifikacje, itp.). Optymizmem napawa fakt, że ani jedna osoba nie chce być bezrobotna, na co wskazuje zero wskazań na odpowiedź „Nie pójdę do pracy” Ponad to nie
było ani jednego wskazania na odpowiedź „Nie podejmę dalszej nauki”. Uzyskane
przeze mnie dane mogą wskazywać na złamanie pokutującego w świadomości wielu
ludzi stereotypu dotyczącego dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych. Osobom tym
przyczepia się często łątkę nieuków, leniów, obiboków, kombinatorów, co gorsza często mówi się, że skończą tak samo jak ich rodzice popadając w alkoholizm czy też zostaną długotrwale bezrobotnymi nagminnie korzystającymi z pomocy społecznej.
86
33
Poniższy wykres zawiera dane, które posłużyły mi do wyciagnięcia powyższych wniosków.
Wykres 6. Zamierzenia dzieci i młodzieży po ukończeniu szkoły
90
80
77,3
70
Procenty
60
N=100%
50
40
30
18,2
20
10
0
0
Podjęcie dalszej Nie podjęcie Ppodjęcie pracy
edukajcji
dalszej edukacji
zarobkowej
Nie podjęcie
pracy
zarobkowej
0
4,5
Inne
Między aspiracjami edukacyjnymi i zawodowymi zachodzi ścisły związek,
a mianowicie wybór szkoły czy ściślej kierunku kształcenia (profilu szkoły) w dużej
mierze decyduje o przyszłym zawodzie. Z tego właśnie powodu aspiracje zawodowe
i aspiracje edukacyjne określane są mianem aspiracji edukacyjno-zawodowych.87
„Aspiracje zawodowe odnoszą się do zdobycia w przyszłości określonego zawodu lub wykonywania czynności zawodowych. Mogą również dotyczyć wykonywanych
funkcji zawodowych, właściwości przyszłej pracy, zajmowanego w niej stanowiska,
miejsca pracy”.88 Badane osoby zapytane, kim chciałby zostać w przyszłości i dlaczego
najczęściej wskazują na zawody związane z wykształceniem zawodowym i/lub technicznym, co więcej są to zawody łączące się przede wszystkim z pracą fizyczną. Na
podstawie pozyskanych informacji można zasugerować, że badana młodzież i dzieci
w większości przypadków będzie dziedziczyć status zawodowy swoich rodziców czy
opiekunów. Badani chłopcy wskazują następujące zawody: „kierowca, mechanik samochodowy, informatyk, żołnierz, policjant, piekarz, kucharz, murarz, pilot samolotu, stra87
88
Skorny Z.: Aspiracje. W: Encyklopedia pedagogiczna. Fundacja Innowacja, Warszawa 1993, s. 30
34
żak, cukiernik, siłacz.89 Najwięcej wskazań miał kierowca. Na zawody żołnierz, strażak,
siłacz, pilot samolotu wskazywali chłopcy z kategorii wiekowej od 7 do 10 lat. Najstarsi
chłopcy (kategoria wiekowa od 16 do 20 lat) najczęściej wskazywali na kierowcę, murarza i informatyka. Uzasadnienia wyboru danego zawodu są bardzo różne, w poniższej
tabeli przedstawiono kilka losowo wybranych zawodów i uzasadnień dla poszczególnych kategorii wiekowych.
Tabela 3. Aspiracje zawodowe badanych chłopców
Kategoria
wiekowa
7 do 10
11 do 15
1. Siłacz
„Bo jest sławny”
Szkoła, do której
uczęszcza
Szkoła Podstawowa
2. Kierowca
„Bo wujek nim jest”
Szkoła Podstawowa
3. Żołnierz
„Bo lubię wojsko”
Szkoła Podstawowa
1. Informatyk
„Bo lubię komputery”
Gimnazjum
2. Analityk gieł-
„Bo interesuje mnie giełda
Gimnazjum
Zawód
dowy
16 do 20
Uzasadnienie
papierów wartościowych”
1. Kierowca
„Bo lubię samochody”
2. Policjantem
„Ponieważ bym brał udział Gimnazjum
Gimnazjum
w pościgu”
3. Kucharz
„Ponieważ lubię gotować i Technikum
można znaleźć dobra pracę”
Z kolei badane dziewczęta wskazywały następujące zawody: „raperka, mechanik samochodowy, kucharka, sędzia, fryzjerka, siatkarka, kosmetyczka, cukiernik, aktorka, architekt, przedszkolanka, lekarz, psycholog”.90 Z powyższego wynika, że dziewczęta bardziej niż chłopcy aspirują do zawodów wymagających wyższego wykształcenia, np. psycholog, architekt, lekarz. Uzasadnienia wybranych zawodów są bardzo różne począwszy od dość specyficznych, np. „sędzia, ponieważ podoba mi się to np. jak
oglądam Annę Marię Wesołowską”91 do zdecydowanych i realnych, np. „cukiernik,
ponieważ uczę się w tym zawodzie, lubię tą pracę, interesuje mnie to”. Podobnie jak
89
Zawody zostały wypisane na podstawie kwestionariusza ankiety użytego w badaniach własnych.
Tamże
91
Uzasadnienia zawodów w całej pracy na podstawie badań własnych.
90
35
przy opisaniu wyborów zawodów wskazywanych przez chłopców tak i tutaj zamieszczam tabelę z kilkoma losowo wybranymi zawodami i ich uzasadnieniami.
Tabela 4. Aspiracje zawodowe badanych dziewcząt
Kategoria
wiekowa
7 do 10
11 do 15
1. Aktorka
„ No, bo lubię”
Szkoła, do której
uczęszcza
Szkoła Podstawowa
2. Lekarz
„Bo lubię badać”
Szkoła Podstawowa
1. Siatkarka
„Ponieważ lubię grać w
Gimnazjum
Zawód
Uzasadnienie
siatkówkę”
2. Kosmetyczka
„Ponieważ lubię malować Szkoła Podstawowa
siebie i innych”
3. Architekt
„Bo mi się podoba i nie-
Szkoła Podstawowa
źle płacą”
16 do 20
1. Cukiernik
„Ponieważ uczę się w tym Szkoła Zawodowa
zawodzie, lubię ta pracę,
interesuje mnie to”
2. Przedszkolanka
„Bo lubię zajmować się
Liceum Ogólno-
dziećmi”
kształcące
Pisząc o aspiracjach edukacyjno- zawodowych warto odnieść się do stosunku
przejawianego przez badane dzieci i młodzież do nauki, szkoły, pełnionych funkcji
w życiu klasy i szkoły. Uzyskane wyniki świadczą o tym, że według badanej młodzieży
warto się uczyć i zdobywać wykształcenie, 95,5% ankietowanych tak uważa. Uzasadnienia, jakie są podawane dotyczą przede wszystkim czynników materialnych (praca
i płaca), np. „bo można mieć pracę”, „żeby mieć zawód, wykształcenie i pracę”, „ponieważ potem można pójść do lepszej płatnej pracy”, „ponieważ można zdobyć dobrze
płatną pracę”, „ponieważ jak nie będziemy się uczyć to nie będziemy mieć, z czego
żyć”, „ponieważ potem wolno znaleźć dobrą pracę”, „bo można być bogatym”, „ponieważ niektórzy pracodawcy patrzą na wykształcenie”92 na przytoczone argumenty
92
Uzasadnienia pochodzą z kwestionariusza ankiety użytego do badań własnych.
36
wskazały badane dziewczęta z kolei chłopcy podali następujące argumenty przemawiające za słusznością stwierdzenia, że warto się uczyć i zdobywać wykształcenie: „będę
mieć dobrą pracę”, „bo trzeba wszystko umieć”, „warto, ponieważ później można dostać się do różnej pracy”, „bo chcę mieć pracę i dom”, „bo mam większe możliwości na
zdobycie wykształcenia i dobrej pracy”, „ponieważ chcę zdobyć pracę”, „bo wielu rzeczy się nauczę”, „bo chcę znaleźć dobrą pracę”, „ bo jest się mądrym i ma się lepszą
pracę i więcej zarabia”.93 Wśród wszystkich ankietowanych tylko jedna osoba uznała,
że nie warto się uczyć, „bo to się nie przydaje”. Tym stwierdzeniem został w mojej
ocenie przełamany kolejny stereotyp czy też podjęto próbę przełamania stereotypu głoszącego, że to chłopcy nie przykładają się do nauki, że im się nie chce uczyć. Negatywnej odpowiedzi na pytanie Czy Twoim zdaniem warto się uczyć i zdobywać wykształcenie udzieliła dziewczyna, uczennica gimnazjum, która bierze udział w licznych zawodach sportowych zajmując w ich wysokie miejsca a jednocześnie twierdzi, że cyt.
„szkoła to nuda” Stosunek badanej grupy do nauki i zdobywania wykształcenia charakteryzuje poniższy wykres.
Wykres 7. Czy warto się uczyć i zdobywać wykształcenie według ankietowanych?
120
100
95,5
Procenty
80
N=100%
60
40
20
4,5
0
Tak
Nie
93
Uzasadnienia pochodzą z kwestionariusza ankiety użytego do badań własnych.
37
Powyższe odpowiedzi sugerują, że dla ankietowanych bardzo ważne jest zdobycie dobrze płatnej pracy, co z kolei wskazuje na chęć podniesienia ich statusu materialnego.
Wątek ten zostanie dokładnie zanalizowany w dalszej części niniejszej pracy.
Badane przeze mnie osoby zostały poproszone o ustosunkowanie się do pytania,
Czym dla Ciebie jest nauka/chodzenie do szkoły? Spośród kafeterii odpowiedzi ankietowani mogli wybrać maksymalnie trzy odpowiedzi. Analiza wyników badań wskazuje,
że dla 63,6% ankietowanych nauka/chodzenie do szkoły traktowane jest jako miejsce
zdobywania wiedzy a to w znakomity sposób komponuje się z danymi zamieszczonymi
na wykresie 7. Dla równo połowy badanych nauka jest szansą na lepsze życie, co jednoznacznie wskazuje, że osoby te nie chcą dziedziczyć statusu swojej rodziny, chcą żyć
lepiej i godniej niż ich rodzice czy opiekunowie. Śmiem stwierdzić na podstawie przeprowadzonych badań, że ankietowani odpowiadający w ten sposób nie chcą, aby ich
przyszła rodzina przypominała rodzinę, w której obecnie się wychowują. (Wątek ten
rozwinięty jest w rozdziale 4.2 niniejszej pracy). Zaledwie trzy osoby spośród wszystkich ankietowanych stwierdziły, że nauka jest dla nich przymusem/karą, są to przede
wszystkim osoby, które mają pewne trudności w nauce. Każda trudność czy niepowodzenie jest łączona z negatywnymi emocjami, np. żal, złość nakierowana na nauczyciela, nie rzadko jest to agresja słowna (wulgaryzmy adresowane do grona pedagogicznego
i samej instytucji, jaką jest szkoła). Osoby traktujące naukę jako karę znalazły się
w swego rodzaju pułapce tj. trudności/braki w nauce z czasem narastają na siebie. Poszczególne trudności rodzą kolejne braki w wiedzy i odwrotnie a to powoduje, że szkoła
utożsamiana jest ze wszystkim, co złe, np. złe oceny w nauce, problemy wychowawcze
(np. agresja słowna, wagary traktowane jako ucieczka od problemu zwanego szkołą
i trudnościami/brakami w nauce). Wszystko to powoduje, że aspiracje zawodowe
a przede wszystkim edukacyjne tych osób są bardzo niskie, nie chcą dalej się kształcić.
Po ukończeniu szkoły, do której aktualnie uczęszczają chcą podjąć pracę. W kwestii
zawodu jest to najczęściej praca fizyczna nie wymagająca wysokich kwalifikacji zawodowych. Dla 54,5 % ankietowanych (12 osób) nauka jest obowiązkiem, który często
łączy się z takimi aspektami nauki/chodzenia do szkoły jak wczesne wstawanie, systematyczność w odrabianiu zadań domowych, przygotowywanie się do sprawdzianów,
itp. Wykres 8 w pełni charakteryzuje stosunek badanych dzieci i młodzieży do nauki, co
zostało powyżej omówione.
38
Wykres 8. Stosunek ankietowanych do nauki/chodzenia do szkoły94
70
60
63,6
Obowiązkiem
54,5
50
50
Procenty
40,1
Przymusem/karą
Zdobywaniem wiedzy
40,1
40
Poznawaniem nowych
kolegów i koleżanek
30
20
Przyjemnością
18,2
Szansą na lepsze życie
13,6
Szansą na zdobycie dobrze
płatnej pracy
10
0
Czym jest nauka/szkoła
W nawiązaniu do powyższych danych pozwolę sobie w tym miejscu zaznaczyć,
że pond połowa ankietowanych (13 osób, 59,1% badanych) twierdząco odpowiedziała
na następujące pytanie kwestionariusza ankiety: Czy lubisz się uczyć? Łączy się to
w pewien z sposób z dużą liczbą wskazań na traktowanie szkoły jako miejsca gdzie
zdobywa się wiedzę. Taki a nie inny rozkład odpowiedzi ankietowanych dowodzić może, że twierdząco odpowiadały osoby, które nie mają większych trudności/braków
w nauce, mają wysokie aspiracje zawodowe- wskazują na zawody wymagające wysokich kwalifikacji i umiejętności, np. psycholog, informatyk czy analityk giełdowy. Co
więcej są w grupie osób uważających, że warto zdobywać wiedzę i wykształcenie.
Z kolei osoby odpowiadające negatywnie na postawione, powyżej przez mnie pytanie
w kwestionariuszu ankiety przejawiają liczne trudności/braki w nauce. Szkołę i naukę
traktują jako przymus, karę i nieprzyjemny obowiązek. Na poniższym wykresie zamieszczony jest procentowy rozkład głosów badanych respondentów na pytanie: Czy
lubisz się uczyć?
94
Dane liczbowe na wykresie dają, powyżej 100%, ponieważ ankietowani mogli wskazać maksymalnie
3 odpowiedzi. Każda możliwość odpowiedzi była przeliczana do ogółu ankietowanych, np. a) Obowiązkiem 12 osób a to daje 54,5% wszystkich ankietowanych.
39
Wykres 9. Pozytywny i negatywny stosunek badanych do nauki
70
60
59,1
50
Procenty
40,9
N=100%
40
30
20
10
0
Tak
Nie
Badane przeze mnie dzieci i młodzież twierdzącą odpowiedź na pytanie: Czy lubisz się
uczyć? uzasadniała następująco: „bo zdobywam wiedzę”, „bo dostaję dobre oceny” ,bo
mogę zdobyć dużą wiedzę, ale to dla mnie przyjemność”, „bo jestem mądrzejsza”, „ponieważ mogę zdobyć nową wiedzę”, są to uzasadnienia dziewcząt. Chłopcy pozytywną
odpowiedź argumentowali w podobny sposób, np.: „bo będę mądry”, „bo sprawia mi
to przyjemność, „bo wiem więcej”.
Badane dziewczęta negatywne odpowiedzi argumentowały następująco: „nie lubię się
uczyć, ponieważ to zabiera mi dużo czasu”, „bo to jest za trudne dla mnie”, „bo to jest
nudne i zabiera mi dużo czasu”, „wolę robić cos innego”, „bo zasypiam przy odrabianiu lekcji”. Chłopcy swój negatywny stosunek do nauki uzasadniali podobnie jak
dziewczęta, np.: „bo nie bardzo mi to idzie”, „bo to jest za trudne”. Uzasadnienia dla
negatywnej odpowiedzi na pytanie: Czy lubisz się uczyć? są swego rodzaju potwierdzeniem dla tezy, że to właśnie osoby, które mają trudności w nauce nie lubią chodzić do
szkoły oraz zdobywać nowej wiedzy/uczyć się. W poniższej tabeli zamieszczony został
rozkład pozytywnych i negatywnych odpowiedzi na powyższe pytanie wraz z losowo
wybranymi uzasadnieniami.
40
Tabela 5. Pozytywny i negatywny stosunek badanych do nauki
Kategoria wieLiczba dziewPrzykładowe uzasadnienie
Liczba chłopców
kowa
cząt
Pozytywna odpowiedź na pytanie Czy lubisz się uczyć?
1. „bo jestem mądrzejOd 7 do 10 lat
2
1
sza”
2. „bo będę mądry”
1. „bo zdobywam wie-
Od 11 do 15 lat
-
4
dzę”
2. „bo dostaję dobre
oceny”
1. „tak, bo mogę mieć
Od 16 do 20 lat
4
2
dobre oceny”
2. „bo zdobywam nową
wiedzę”
Ogółem: 13 osób
Negatywna odpowiedź na pytanie Czy lubisz się uczyć?
1. „bo nie bardzo mi to
Od 7 do 10 lat
2
-
idzie”
2. „bo to jest za trudne
dla mnie”
1. „nie lubię się uczyć,
ponieważ to zabiera
Od 11 do 15 lat
-
5
mi dużo czasu”
2. „bo to jest za trudne
dla mnie”
Od 16 do 20 lat
1
1
Ogółem: 9 osób
41
1. „bo to jest za trudne”
Z aspiracjami edukacyjnymi badanej grypy łączy się kolejne zagadnienie a mianowicie ich udział w konkursach, zawodach, olimpiadach, itp. Osoby, które biorą udział
w konkursach wiedzy czy zawodach sportowych w większości rekrutują się z osób mających pozytywny stosunek do nauki.
Wykres 10. Udział dzieci i młodzieży w zawodach, konkursach, olimpiadach
80
72,7
70
60
Procenty
50
N=100%
40
27,3
30
20
10
0
Tak
Nie
Powyższy wykres jednoznacznie wskazuje, że ponad 70% ankietowanych (16 osób)
brało udział w zawodach sportowych, konkursach, olimpiadach. Spośród tych osób, aż
14 osób (87,5%) zajęło jakieś miejsce i otrzymało nagrodę (medal, dyplom, drobne
upominki, np. mazaki, słodycze, itp.). Najwięcej osób brało udział w zawodach sportowych- 12 osób, co stanowi 75% wszystkich uczestników. Wynik ten sugerować, może,
że udział w zawodach sportowych de facto nie wymaga od uczestników dużych nakładów wiedzy, przez co zawody tego typu cieszą się dużą popularnością nawet wśród
osób, które nie lubią się uczyć a szkołę traktują jako przymus czy karę. W zawodach
tych udział biorą osoby, które swoją najbliższą przyszłość wiążą ze sportem, (wskazania
zawodu- siatkarka). Jednak czy udział w zawodach sportowych może świadczyć o aspiracjach edukacyjno-zawodowych badanej grupy? W pewnym sensie tak, ponieważ osoby, które biorą w nich udział chcą coś osiągnąć, np. dobrą ocenę z lekcji wychowania
fizycznego na semestr czy zakończenie roku szkolnego, uzyskać nagrodę czy też poka-
42
zać się, że coś potrafią, że nie są takie złe jak je niejednokrotnie odbiera środowisko.
Ponadto odwołując się do przytoczonej przez mnie na początku tego rozdziału definicji
aspiracji badane dzieci i młodzież biorąc udział w zawodach sportowych spełnia swe
dążenia, potrzeby i realizuje swe zainteresowania, wobec czego zawody sportowe są
swego rodzaju aspiracją. Co więcej zajęcie miejsca na podium i otrzymanie nagrody
zaspokaja potrzebę szacunku i uznania, której zaspokojenie według Abrahama Maslowa
pozwala przystąpić do realizacji bardzo ważnej potrzeby w życiu każdego człowieka
a mianowicie potrzeby samorealizacji. Poniższy wykres obrazuje, jaki procent badanych
zajął dowolne miejsce i/lub otrzymał nagrodę w zawodach sportowych, konkursach czy
olimpiadach, przez co osoby te w pewnym sensie zaspokoiły potrzebę szacunku i uznania w oczach innych osób. Nic innego nie pobudza tak dziecka do działania jak uznanie
i szacunek wśród innych osób a szczególnie wśród rodziców/opiekunów.
Wykres 11. Ankietowani, którzy zajęli dowolne miejsce w zawodach, konkursach
100
90
87,5
80
Procenty
70
60
N=100%
50
40
30
20
10
6,25
6,25
Nie
Nie pamiętam
0
Tak
Spośród ankietowanych biorących udział w zawodach sportowych, konkursach czy
olimpiadach jedna osoba, (co stanowi 6,25% wszystkich biorących udział w zawodach,
konkursach) nie zajęła żadnego miejsca i/lub nie otrzymała nagrody. Jedna osoba
w dniu, w którym była przeprowadzana z nią ankieta nie pamiętała czy zajęła jakieś
miejsce w zawodach, w których brała udział. Informacje te zostały zawarte w powyższym wykresie.
43
Wykres 12. Rodzaj zawodów, konkursów, w których brali udział ankietowani
80
75,5
70
60
Procenty
50
Sportow e
N=100%
Plastyczne
40
Taneczne
Matematyczne
30
20
12,5
10
6,25
6,25
0
Rodzaje zaw odów /konkursów
Jak zostało to już wspomniane najwięcej osób brało udział w zawodach sportowych, bo
aż 12 osób (75,5% ankietowanych biorących udział w zawodach/konkursach). Dyscypliny sportowe, w których badani próbowali swych sił to przede wszystkim: piłka nożna, siatkówka, tor przeszkód, biegi, judo, gry zespołowe, np. „dwa ognie”. W zawodach
plastycznych udział wzięły dwie osoby, co stanowi 12,5% ankietowanych biorących
udział w zawodach/konkursach. Jedna z tych osób w przyszłości chce zostać architektem. Udział tej osoby w konkursie plastycznym pozwala postawić mi tezę, że osoba ta
jest ukierunkowana na cel zawodowy, jakim jest zostanie architektem. Do osiągnięcia
tego celu służą tej osobie m.in.: udział w konkursach plastycznych gdzie może skonfrontować swe umiejętności z innymi uczestnikami jak również zajęcia poza lekcyjne
(koła plastyczne w szkole), których jest uczestnikiem.
Na kształt aspiracji zawodowych dzieci i młodzieży wpływa nie rzadko funkcja,
jaką dziecko czy dorastająca już osoba pełni w życiu klasy bądź szkoły. W badanej
przeze mnie grupie dzieci i młodzieży jest 10 osób (45,5% ankietowanych) pełniących
funkcje w życiu klasy i szkoły oraz 12 osób (54,5% ankietowanych) nie spełnia żadnej
funkcji w życiu klasy i szkoły. Proporcje te ilustruje poniższy wykres.
44
Wykres 13. Ankietowani spełniający funkcje w życiu klasy i szkoły
56
54,5
54
52
Procenty
50
N=100%
48
46
45,5
44
42
40
Tak
Nie
Czy spełniasz jakąś funkcję w życiu klasy/szkoły
Pełnione funkcje przez ankietowanych to między innymi: przewodniczący klasy (3 osoby), skarbnik (1 osoba), jedna osoba przez cały semestr pomaga przy rozdawaniu mleka
wszystkim uczniom, pozostałe pięć osób pełni funkcję dyżurnego klasy. Ankietowani
poprzez pełnienie jakby się mogło wydawać błahych funkcji dyżurnego, osoby rozdającej mleko czy też pełnienie „wyższych” funkcji tj. przewodniczącego lub skarbnika
klasy w oczach innych zyskują szacunek i uznanie. Zostaje tu spełniona jedna z wielu
potrzeb znajdujących się w piramidzie Abrachama Maslowa (opis zaspokajania potrzeby szacunku i uznania został zamieszczony przy opisie udziału ankietowanych w zawodach sportowych w rozdziale 4.1 niniejszej pracy).
Aspiracje edukacyjne a w konsekwencji aspiracje zawodowe determinowane są
przez wiele czynników, może nim być np. dostęp do szeroko rozumianej edukacji oraz
ograniczenie go. Badanym przeze mnie dzieciom i młodzieży zadałam w kwestionariuszy ankiety pytanie: Jak uważasz, co może ograniczać edukację (naukę, zdobywanie
wiedzy) dzieci i młodzieży? Ankietowani mogli zaznaczyć maksymalnie cztery odpowiedzi. Zdecydowana większość badanej grupy (19 osób) uznała, że czynnikiem ograniczającym edukację dzieci i młodzieży jest lenistwo. Drugim według wskazań czynnikiem jest brak pieniędzy, czyli złe warunki materialne rodziny oraz tzw. złe towarzystwo, z którym mają kontakt dzieci i młodzież- na oba czynniki wskazało po 13 osób
45
spośród 22 odpowiadających na kwestionariusz ankiety. Najmniejsza liczba wskazań
ankietowanych została przypisana brakowi szkół w pobliżu miejsca zamieszkania- 4
wskazania (18,2% wszystkich ankietowanych). Zamieszczony tu wykres odzwierciedla
powyższe wybory badanych przez mnie dzieci i młodzieży.
Wykres 14. Czynniki ograniczające dostęp do edukacji według ankietowanych95
100
90
86,4
80
Lenistwo
Procenty
70
60
Brak pieniędzy
59,1
59,1
54,5
Brak szkół w miejscu
zamieszkania
50
40,9
40
Choroba
Złe towarzystwo
30
20
Problemy w domu
18,2
10
0
Czynniki ogrniczające edukację
Powyższe wyniki sugerują, że badane przeze mnie osoby są świadome zarówno swego
lenistwa, jaki i lenistwa swych rówieśników, sami uznali wskazując taką a nie inną odpowiedź, że to lenistwo w znaczący, ujemny sposób wpływa na kształtowanie się aspiracji edukacyjno-zawodowych. Wskazanie przez ankietowanych braku pieniędzy jako
czynnika ograniczającego dostęp do edukacji świadczyć może, że oni sami lub ich rówieśnicy z najbliższego otoczenia wielokrotnie z powodu złej sytuacji materialnej rodziny nie mieli kupionych książek do szkoły, przyborów szkolnych, nie uczestniczyli
w płatnych zajęciach pozalekcyjnych. Samo przez się jest zrozumiałe, że w sytuacji,
gdy dziecko nie ma zakupionych niezbędnych książek i przyborów szkolnych jego poziom aspiracji po pewnym czasie spada. Dzieci te mają liczne trudność i braki w naucenie mają podręczników, z których mogłyby czerpać wiedzę. Brak funduszy na edukację
95
Dane liczbowe na wykresie dają powyżej 100%, ponieważ ankietowani mogli wskazać maksymalnie
4 odpowiedzi. Każda możliwość odpowiedzi była przeliczana do ogółu ankietowanych.
46
przekłada się w pewnym stopniu na frekwencję dziecka w szkole. Nie posiadanie podręczników, podstawowych przyborów szkolnych, nie rzadko gorsze ubranie czy brak
śniadania do szkoły powoduje, że dziecko zaczyna czuć się gorsze, wstydzi się. W momencie, kiedy doznaje ze strony lepiej ubranych, posiadającym modne gadżety kolegów
i koleżanek licznych upokorzeń szkoła zaczyna być dla niego złem koniecznym, przymusem czy wreszcie karą. Można powiedzieć, że w takiej sytuacji zachowanie dzieci
i młodzieży idzie dwutorowo, po pierwsze ich aspiracje edukacyjno-zawodowe ograniczają się do minimum, chcą skończyć szkołę ponadgimnazjalną i podjąć pracę zawodową, nie mają wysokich wymagań, co do pracy najczęściej jest to praca fizyczna nie
wymagająca wysokich kwalifikacji. Druga ścieżka, jaką mogą podążać te osoby to stawianie sobie celów i aspiracji będących ponad ich możliwościami, mówimy wówczas
o aspiracjach zawyżonych (nierealistycznych). Działanie takie ma w pewnym sensie
wyrównanie deficytów, jakich doznała dna jednostka. Kolokwialnie mówiąc ja biedny,
poniżany X jeszcze pokażę, na co mnie stać i kim mogę zostać.
Badane przeze mnie dzieci i młodzież za czynnik ograniczający dostęp do edukacji
uznała problemy w domu (9 osób- 40,1% ankietowanych). Do owych problemów zaliczają: „alkoholizm”, „kłótnie rodziców”, „nie interesowanie się dziećmi”, „brak pieniędzy”, „patologia”.96 Wymienienie takich a nie innych problemów przez ankietowanych sugeruje, że właśnie te problemy występują w ich rodzinach lub w najbliższym
otoczeniu. Wysoce prawdopodobne jest, że są to najbardziej dotkliwe kwestie, szczególnie choroba alkoholowa rodzica czy też obojga rodziców. Śmiem twierdzić, że badana przeze mnie grupa odważyła się wskazać powyższe problemy, ponieważ kwestionariusz ankiety był anonimowy. Problemy społeczne występujące w rodzinach badanej
grupy i ich wpływ na kształtowanie się aspiracji edukacyjno-zawodowych dzieci i młodzieży są przedmiotem analizy niniejszej pracy w rozdziale 4.2 Rodzina czynnikiem
kształtującym ścieżki zawodowe dzieci i młodzieży.
96
Przytoczone tutaj problemy pochodzą z kwestionariusza ankiety użytego w baniach własnych.
47
4.2 Rodzina czynnikiem kształtującym ścieżki zawodowe dzieci
i młodzieży
Mikrośrodowisko wychowawcze, jakim jest rodzina w życiu każdego człowieka
ma wymiar prokreacyjny, socjalizacyjny, ekonomiczny, emocjonalny, opiekuńczowychowawczy i ekonomiczny. Na poprawne funkcjonowanie lub dezorganizację życia
rodzinnego (domowego), kultywowanie tradycji czy też zakłócenia atmosfery i komunikacji mają niebagatelny wpływ czynniki wewnątrzrodzinne i czynniki zewnętrzne. Do
czynników wewnątrzrodzinnych zalicza się: cechy indywidualne, hierarchię, więzi,
wartości, status ekonomiczny. Czynniki zewnętrzne to m. in.: media, ekonomia, rynek
pracy, przemiany kultury.97 Rodzina jest środowiskiem, w którym dziecko przebywa już
od dnia swoich narodzin. To rodzina przekazuje normy, wartości, wzory zachowań, itp.
swemu potomstwu. Dalej idąc to rodzina determinuje wiele wyborów życiowych, np.
wybór szkoły, zawodu czy nawet partnera życiowego. Nieumiejętne wypełnianie funkcji rodziny czy też całkowity ich zanik powoduje dezorganizację życia rodzinnego czy
innymi słowy dysfunkcjonalność środowiska rodzinnego, w który wychowywane jest
dziecko.
W podrozdziale tym przedstawię analizę wpływu środowiska rodzinnego na
kształtowanie się ścieżek zawodowych dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych.
Analizując wpływ rodziny na kształtowanie się aspiracji edukacyjnozawodowych dzieci i młodzieży zacznę od scharakteryzowania środowisk rodzinnych,
z których pochodzą moi respondenci. Spośród wszystkich ankietowanych 8 osób
(36,4% ankietowanych) mieszka w pełnej rodzinie. Pod pojęciem pełnej rodzinny
w niniejszej pracy rozumie się rodziców połączonych związkiem małżeńskimi i ich
dzieci zamieszkujący razem we wspólnym gospodarstwie domowym. Z kolei w rodzinie niepełnej (bez któregoś z rodziców) mieszka, aż 14 osób z badanej grupy (63,6%
ankietowanych). Blisko połowa ankietowanych, bo 45,5% ankietowanych (10 osób)
mieszka tylko i wyłącznie z matką i rodzeństwem, 36,4% badanych dzieci i młodzieży
(8 osób) mieszka z obojgiem rodziców i rodzeństwem. Dwie osoby (9,2% respondentów) mieszkają z matką jej konkubentem i rodzeństwem, warte zasygnalizowania jest,
że jedna osoba mieszka z dziadkami i rodzeństwem oraz jedna osoba mieszka z dziadkami, matką i bratem. Na poniższych wykresach została przedstawiona struktura rodzi97
48
ny badanych dzieci i młodzieży. Wykres 15 i wykres 16 przedstawia strukturę rodziny
z uwagi na członków rodziny (osoby, z którymi mieszkają ankietowani we wspólnym
gospodarstwie domowym).
Wykres 15. Struktura rodziny badanej grupy dzieci i młodzieży
70
63,6
60
Procenty
50
40
36,4
Rodzina Pełna
Rodzina Niepełna
30
N=100%
20
10
0
Typy rodzin ankietowanych
Wykres 16. Struktura rodziny badanej grupy dzieci i młodzieży
50
45,5
45
40
Procenty
35
Mamą, Tatą i rodzeństw em
31,8
30
Tylko z mamą i
rodzeństw em
25
Tylko z dziadkami i
rodzeństw em
18,2
20
Inne
15
10
4,5
5
0
Z kim mieszkają ankietow ani
49
N=100%
Na wykresie 16 przedstawiającym strukturę rodziny 18,2% ankietowanych (4 osoby)
wskazało na odpowiedź inne. Osoby te mieszkają z konkubentem matki i rodzeństwem
lub dziadkami (dokładna charakterystyka kategorii inne poprzedza zamieszczony
w niniejszej pracy wykres 15).
Rodzina jak to zostało powiedziane na wstępie niniejszego rozdziału jest środowiskiem w znaczący sposób determinującym wybory człowieka. Rodzi się tu pytanie
czy rodzina niepełna jest w stanie wypełniać wszystkie funkcje spoczywające na rodzinie, jak taka rodzina wpływa na aspiracje edukacyjno-zawodowe dzieci i młodzieży?
Uznaje się, że w pełni scharmonizowany rozwój jest w stanie zapewnić dziecku kochająca się, pełna rodzina. Jednak, co w sytuacji, gdy dziecko wychowuje się w pełnej rodzinie gdzie występuje problem alkoholowy, ciągłe awantury rodziców, itp. Taka rodzina ma pejoratywny wpływ na dziecko/dzieci znajdujące się w niej. Nie zaspakaja wielu
jego potrzeb, nie jest w stanie ich zaspokoić. Trudno sobie wyobrazić zaspokojenie potrzeby emocjonalnej dziecka, gdy w domu są ciągłe awantury i krzyki, przez co śmiem
twierdzić, że wiele matek kochających swe dzieci, troszczących się o ich prawidłowy
rozwój opuszcza z dziećmi to dysfunkcjonalne środowisko. To z kolei może sugerować,
że tak właśnie postąpiły matki badanych przez mnie dzieci i młodzieży-45,5% ankietowanych mieszka tylko z matką. Może to również sugerować na wiele innych rzeczy, np.
samotne macierzyństwo było/jest wyborem matki czy też zamieszkiwanie z matką spowodowane może być śmiercią ojca. Jednak z uwagi na znajomość środowiska, w którym przeprowadzałam badania pozwolę sobie postawić tezę, że wśród tych 45,5% dzieci i młodzieży mieszkających tylko z matką są właśnie te matki, chociaż kilka matek,
które dla szeroko rozumianego dobra dziecka/dzieci opuściły środowisko pełne nieustannych krzyków, awantur, alkoholu nie rzadko przemocy fizycznej i psychicznej.
Uważam, że zarówno rodzina pełna jak i rodzina niepełna może pozytywnie
i negatywnie wpływać na kształtowanie się aspiracji zawodowych dzieci i młodzieży.
Sytuacja, w jakiej znajduje się rodzina, jej problemy jej liczebność, itp. są niebagatelnymi determinantami aspiracji edukacyjny i zawodowych wychowujących się w niej
dzieci. W dalszej części niniejszej pracy problemy rodziny i ich wpływ na aspiracje
edukacyjno-zawodowe dzieci i młodzieży jest przedmiotem moich rozważań.
W literaturze przedmiotu w odniesieniu do struktury rodziny pojawia się pojęcie
wielodzietności. Rodzina wielodzietna definiowana jest jako wychowującą troje i więcej dzieci (http://pomocspoleczna.ngo.pl/x/121995 (z dn. 2.01. 2010r.).
50
Wobec czego biorące udział w badaniach dzieci i młodzież w 72,7% (16 osób) pochodzą z rodzin wielodzietnych pozostałe 23,7% (6 osób) nie wychowuje się w tego typu
rodzinie. Te sześć osób mieszka w rodzinie trzyosobowej. W myśl przytoczonej powyżej definicji wielodzietności dzieci, które mieszkają tylko z matką gdzie wszystkich we
wspólnym gospodarstwie domowym są cztery osoby (troje dzieci i matka) traktowane
są przeze mnie jako osoby pochodzące z rodziny wielodzietnej. Wśród rodzin wielodzietnych najliczniej reprezentowane są rodziny pięcioosobowe- 22,7% (5 osób), następne w kolejności są rodziny sześcioosobowe- 18,2% (4osoby) i rodziny siedmioosobowe- 13,6% (3osoby), co zostało zawarte na poniższym wykresie.
Wykres 17. Liczebność rodzin badanej grupy dzieci i młodzieży
30
27,3
25
Procenty
20
22,7
18,2
18,2
3 osoby
4 osoby
15
13,6
5 osób
N=100%
6 osób
7 osób
10
5
0
Liczebność rodzin ankietowanych
Na powyższym wykresie dostrzec można wysoki odsetek rodzin trzyosobowych- 27,3%
(sześć osób spośród wszystkich ankietowanych). W powiązaniu tych danych z danymi
dotyczącymi zamieszkiwania w rodzinie pełnej bądź niepełnej potwierdzona zdaje się
być teza, że są to głównie rodziny niepełne.
51
Wykształcenie członków rodziny a szczególnie wykształcenie rodziców bądź
opiekunów jest czynnikiem warunkującym aspiracje edukacyjne dzieci i młodzieży.
Wpływa ono między innymi na kształtowanie się postaw wobec nauki. Co więcej wykształcenie rodziców czy też któregoś z nich bywa powielane przez dzieci i młodzież.
Bardzo często, co oznacza, że nie zawsze tak musi być, jeśli rodzice mają wyższe wykształcenie to często dzieci chcą osiągnąć czy też osiągają ten sam poziom wykształcenia, natomiast, jeśli rodzice mają wykształcenie podstawowe bądź zawodowe dzieci
osiągają ten sam poziom wykształcenia. Nie jest to jednak regułą.
W poniższej tabeli zawarta została charakterystyka poziomu wykształcenia rodziców badanych dzieci i młodzież.
Tabela 6. Poziom wykształcenia rodziców badanej grupy dzieci i młodzieży
Rodzic
Matka
Ojciec
Poziom wykształcenia
N
%
Podstawowe
4
18,2
Zawodowe
5
22,7
Średnie
4
18,2
Wyższe
-
-
Nie wiem
9
40,9
Podstawowe
2
9,1
Zawodowe
4
18,2
Średnie
-
-
Wyższe
1
4,5
Nie wiem
15
68,2
Najwyższa wartość w tabeli 6 przy poziomie wykształcenia ojca łączy się z przedstawionymi w tym podrozdziale charakterystykami rodziny. Śmiem twierdzić, że zdecydowaną większością w tej grupie są osoby wychowywane w rodzinie niepełnej, wychowywane tylko przez matkę lub tylko przez dziadków. Zaznaczone w tabeli kolorem
czerwonym dane liczbowe świadczą, że większość ankietowanych nie zna poziomu
wykształcenia obojgu rodziców lub jednego z nich. Co więcej wartości te sugerują, że
rodzice nie rozmawiają z dzieci i młodzieżą na temat swojego wykształcenia oraz wykształcenia w ogóle. Ze znajomością wśród respondentów zawodu wykonywanego czy
52
też miejsca pracy ich rodziców jest już nieco lepiej, co zawarte jest w poniższym wykresie.
Wykres 18. Znajomość wśród badanych zawodu wykonywanego ich rodziców
80
70
68,2
59,1
60
Procenty
50
40,9
40
31,8
30
20
10
0
Zna zawód
Nie zna zawodu
Zna zawód
Matki
Nie zna zawodu
Ojca
Wśród respondentów tylko 7 osób (31,8% ankietowanych) na 22 osoby nie zna wykonywanego zawodu przez swoją matkę. Łączy to się między innymi z tym, że jedna osoba mieszka z dziadkami i jest przez nich wychowywana, przez co można przypuszczać,
że nie ma ona kontaktu z matką w konsekwencji nie wie, jaki jest jej zawód. Pozostałe
osoby z tej grupy nie znają zawodu czy też miejsca pracy matki z dwóch powodów, po
pierwsze matka jest osobą bezrobotną, o czym świadczyć mogą dane dotyczące sytuacji
materialnej rodziny przedstawione w dalszej części tego podrozdziału. Po drugie dzieci
nie interesują się wykonywanym zawodem, miejscem pracy matki, a te z kolei nie rozmawiają z dziećmi na ten temat, co w rezultacie daje wyniki zaprezentowane na wykresie 18. Nieco więcej badanych dzieci i młodzieży (40,9%, 9 osób) nie zna wykonywanego zawodu, miejsca pracy swego ojca. Wiąże to się z tym, że ponad połowa ankietowanych mieszka w rodzinach niepełnych, poza jedną osobą wychowywaną przez dziadków są to dzieci i młodzież mieszkające z matką i przez nią wychowywane, przez co
nieznajomość wykonywanego zawodu ojca zdaje się być uzasadniona. Zawód wyko-
53
nywany, miejsce pracy matki i ojca zna odpowiednio 68,2 % i 59,1% respondentów.
Wartości te sugerować mogą, że rodzice respondentów rozmawiają z nimi o swoim wykonywanym zawodzie, swojej pracy. To w dużej mierze wpływa na kształtowanie się
aspiracji zawodowych dzieci i młodzieży, ponieważ dzięki tym rozmową zdobywają
wiedzę odnośnie danego zawodu tj. jaką szkołę należy ukończyć, jakie posiadać umiejętności, indywidualne cechy, itp. aby wykonywać ten zawód. Co więcej dziecko nie
jakoby na żywo obserwuje na czym polega wykonywanie danego zawodu, nie zna go
tylko z suchego opisu, definicji encyklopedycznej ale z obserwacji zachowań rodziców
i rozmów z nimi na temat tego zawodu. Wszystko to ma niebagatelny wpływ na kształtowanie się aspiracji zawodowych, ponieważ dzięki tej wiedzy i poczynionym obserwacjom dziecko czy też młody człowiek potrafi sobie odpowiedzieć na pytanie czy chce
w życiu zawodowym robić to samo, co jego rodzice czy coś innego, czy też coś więcej,
wymagającego wyższych kwalifikacji i umiejętności zawodowych. W tym miejscu pozwolę sobie przytoczyć z kwestionariuszy wypełnionych przez badanych zawody wykonywane przez ich matki i ojców. Matki pracują w zawodach: „kaletnik, operator maszyn, telemarketer, piekarz, kasjer, sprzedawca, sprzątaczka, ogrodnik”. Najwięcej matek pracuje w zawodzie sprzedawca oraz sprzątaczka. Wykonywany zawód ojców ankietowanych to: „budowlaniec, monter okien i drzwi, brukarz, przedstawiciel handlowy,
górnik, dozorca, murarz”. Zdecydowana większość ojców pracuje jako budowlaniec.
O dysfunkcjonalności rodziny mówi się wówczas, gdy nie wypełnia ona w należyty sposób swych funkcji. Realizowanie funkcji środowiska rodzinnego może być zakłócone między innymi przez problemy występujące w rodzinie, do których zalicza się
np. uzależnienie od alkoholu czy substancji psychoaktywnych, bezrobocie, niepełnosprawność, przemoc fizyczną i psychiczną, długotrwała chorobę, itp. Środowiska,
z których pochodzą badane przeze mnie dzieci i młodzież przejawiają pewne cechy dysfunkcjonalności. Funkcje, jakie ma realizować rodzina niejednokrotnie są zakłócane
przez problemy występujące w rodzinach ankietowanych, są to między innymi: uzależnienie od alkoholu, bezrobocie, brak pieniędzy. Respondenci na pytanie postawione
w kwestionariuszu ankiety: Czy w Twojej rodzinie występuje któryś z poniższych problemów/zjawisk? w 45,5% (10 osób) odpowiedzieli, że w ich rodzinie żadne problemy
nie występują. Pojawia się tutaj pytanie czy faktycznie w tych rodzinach żadne problemy nie występują. Będąc przesadnym optymistom można powiedzieć, że tak. Jednak po
chwili zastanowienia i odwołaniu się do struktury rodziny badanej przeze mnie grupy
i funkcji, jakie ma realizować rodzina zasadne wydaje się być stwierdzenie, że wśród
54
respondentów nie ma rodziny bez problemów. Przykładowo rodzina niepełna (składająca się z matki i jej dzieci) nie będzie w stanie realizować funkcji prokreacyjnej czy
w pełni realizować funkcji emocjonalnej. Brak któregoś z rodziców zawsze powoduje
pewne deficyty u dziecka, niekorzystnie wpływa na jego rozwój psychiczny, społeczny.
Co więcej bezrobocie któregoś z rodziców czy też pracująca matka samotnie wychowująca dzieci może mieć pewne problemy z zaspokojeniem ekonomicznej funkcji rodziny.
W świetle tego problemem może być brak pełnej rodziny, brak wsparcia emocjonalnego
ze strony rodziców/rodzica czy bezrobocie- na to ankietowani nie zwrócili uwagi.
Wśród zamieszczonych możliwych odpowiedzi na pytanie: Czy w Twojej rodzinie występuje któryś z poniższych problemów/zjawisk? największą liczbę wskazań miał
brak pieniędzy- 5 osób (22,7% ankietowanych). Następne w kolejności były brak pracy
rodziców i uzależnienie od alkoholu po cztery wskazania. Po dwie osoby wskazały na
problem niepełnosprawności i problemy z prawem/pobyt w więzieniu. Poniższy wykres
obrazuje pełen rozkład wskazań ankietowanych na poszczególne problemy występujące
w ich rodzinach.
Wykres 19. Problemy społeczne występujące w rodzinach respondentów98
50
45,5
Uzależnienie od alkoholu
45
Uzależnienie od narkotyków
40
Brak pracy rodziców
35
Procenty
Niepełnosprawność
30
25
20
Problemy z prawem/pobyt w
więzieniu
22,7
18,2
Długotrwała choroba
18,2
Głód, niedożywienie
15
5
Brak pieniędzy
9,1 9,1
10
4,5
4,5
0
0
0
Inne
Żadne
Problemy występujące w domu
98
Dane liczbowe na wykresie dają, powyżej 100%, ponieważ ankietowani wskazywali te problemy spośród podanych, które występują w ich rodzinach. Ankietowany zaznaczał tyle problemów ile jest ich w
lego domu. Każda możliwość odpowiedzi była przeliczana do ogółu ankietowanych.
55
Spośród wszystkich ankietowanych jedna osoba wskazała na uzależnienie od narkotyków i jedna osoba na krzyki i awantury domowe (na powyższym wykresie odpowiedź
inne) jako problem występujący w jej środowisku rodzinnym. Żaden ankietowany nie
wskazał na problem głodu/niedożywienia i długotrwałej choroby.
Z problemami występującymi w rodzinie łączą się poniekąd formy spędzania
wolnego czasu rodziców z dziećmi. Kiedy w rodzinie mają miejsce różne problemy
ograniczeniu ulega różnorodność form spędzania wolnego czasu a to z kolei utrudnia
realizację rekreacyjnej funkcji rodziny polegającej między innymi na zaspokojeniu potrzeby relaksu czy rozrywki. Nie realizowanie czy też realizowanie w ograniczony sposób omawianej tu funkcji sprawia, że środowisko rodzinne zaczyna przejawiać dysfunkcje pod kątem zaspokojenia potrzeby rozrywki, relaksu swych członków. W tym
miejscu chcę zaznaczyć, że formy spędzania wolnego czasu rodziców z dziećmi determinują aspiracje edukacyjne, zawodowe i życiowe dzieci i młodzieży. Poniżej przedstawiam formy spędzania wolnego czasu ankietowanych z swymi rodzicami.
Wykres 20. Preferowane formy spędzania wolnego czasu z rodzicami 99
Oglądanie TV
90
80
77,3
Przed komputerem
70
Rozmowy
Procenty
60
Gry edukacyjne
50
40,9
40
36,4
Robienie zakupów w
Supermarkecie lub w innych
sklepach
Wspólne wycieczki, spacery,
wyjścia
31,8
27,3
30
20
9,1
10
0
0
0
Rodzice/opiekunowie rzadko
kiedy są w domu
Inny sposób
Formy spędzania wolnego czasu
99
56
Oglądnie telewizji jest najbardziej preferowaną przez ankietowanych formą spędzania
wolnego czasu z rodzicami- 77,3% (17 osób). Jako druga w kolejności z uwagi na największą liczbę wskazań jest odpowiedź „przed komputerem” – 40,9% (9 osób). Zaledwie 6 osób (27,3% ankietowanych) czas wolny z rodzicami spędza na wspólnych spacerach, wycieczkach wyjściach do kina czy na mecz. Nikt z respondentów nie spędza czasu wolnego grając w gry edukacyjne z rodzicami. Gdyby połączyć to z faktem, że
w świetlicy młodzież i dzieci bardzo często grają w różnego typy gry edukacyjne, np.
„Bystre oczko”, „Milionerzy”, „Statki”, nasuwa się wniosek, że badani nie grają
w tego typu gry z rodzicami, ponieważ rodziców nie stać na ich zakup bądź rodzice nie
mają czy też nie chcą mieć czasu, aby chociaż raz w tygodniu zagrać z dzieckiem
w dowolną grę edukacyjną. Forma spędzania wolnego czasu, jaką są gry edukacyjne ma
w sobie wiele walorów po pierwsze dziecko rozwija swoje umiejętności poznawcze,
zdobywa nowe doświadczenie. Od najmłodszych lat uczy się radzenia sobie z sytuacją
wygranej lub przegranej. Po drugie zaciśnięciu ulegają więzi łączące dziecko i rodzica.
Po ostatnie ta forma spędzania wolnego czasu sprzyja realizacji zarówno emocjonalnej,
jaki i rekreacyjnej funkcji, jaką ma do spełnienia rodzina.
Na podstawie wykresu 20 wnioskować można, że rodzice badanych dzieci
i młodzieży o ile nie są osobami pracującymi zawodowo to są w domu, wobec czego
powinni mieć czas dla swoich dzieci i ich problemów wynikających z okresu adolescencji. Uważam tak, ponieważ nikt z respondentów nie zaznaczył w kwestionariuszu
ankiety odpowiedzi „Rodzice/opiekunowie rzadko, kiedy są w domu”.
Spośród wszystkich ankietowanych 7 osób, co daje 31,8% badanych do form
spędzania wolnego czasu z rodzicami zaliczyło rozmowy. Dotyczą one przede wszystkim „ szkoły”, „gier komputerowych”, „zachowania w szkole i poza nią”, „wszystkiego”100
Do „innych” form spędzania wolnego czasu z rodzicami 9,1% respondentów zalicza: „siedzenie na murku przed klatką”, u babci różne gry i zabawy”.101 Pierwsza
z cytowanych wypowiedzi sugerować może, że rodzice nie potrafią zapewnić czy też
zorganizować różnych form spędzania wolnego czasu. Przytoczona odpowiedź przed
oczy nasuwa obrazek siedzącej na ławce matki rozmawiającej z sąsiadkami/koleżankami i nieopodal „bawiących” się dzieci, które de facto same sobie organizu-
100
101
Tematy rozmów podane są na podstawie kwestionariusza ankiety użytego w baniach własnych.
Tamże
57
ją „rodzinne” formy spędzania wolnego czasu. Wobec tego trudno jest mi przyjąć, że
„siedzenie na murku przed klatką” jest formą spędzania wolnego czasu z rodzicami.
Na formy spędzania wolnego czasu czy też szerzej na aspiracje edukacyjne, zawodowe czy wreszcie życiowe dzieci i młodzieży wpływ ma sytuacja materialna środowiska rodzinnego. Poniżej analizie została poddana sytuacja materialna rodzin badanej przeze mnie grupy.
Wykres 21. Osoby pracujące w gospodarstwach domowych ankietowanych
35
30
31,8
27,3
27,3
Procenty
25
20
15
N=100%
9,1
10
4,5
5
0
Mama i tata
Tylko tata
Tylko mama
Żyjemy z rent i
zasiłków
Inne
Powyższe dane świadczą, że sytuacja materialna rodzin badanych dzieci i młodzieży jest zła czy też innymi słowy nienajlepsza, wskazuje na to fakt, że aż 31,8% tych
rodzin utrzymuje się tylko i wyłącznie z różnych zasiłków czy rent socjalnych, co więcej w przypadku 27,3% wszystkich rodzin utrzymanie rodziny spoczywa na matce. Należy pamiętać, co zostało omówione na początku niniejszego podrozdziału, że są to
w dużej mierze rodziny niepełne, wielodzietne, co dodatkowo wpływać może na niższy
status ekonomiczny tych rodzin. Dwie osoby spośród badanych wskazały, że w ich rodzinach osobami pracującymi są babcia i dziadek, konkubent matki.
Z warunkami materialnymi rodziny i ich wpływem na kształtowanie się aspiracji
edukacyjno-zawodowych łączy się udział dzieci i młodzież w zajęciach pozalekcyjnych,
do których zaliczyć można szeroko pojęte zajęcia edukacyjne tj. wszelkie kursy, korepetycje, koła zainteresowań, itp. oraz zajęcia dotyczące sportu. Badane przeze mnie
58
dzieci i młodzież w większości nie uczestniczy w zajęciach pozalekcyjnych, wskazują
na to informacje zawarte na poniższym wykresie.
Wykres 22. Ankietowani uczestniczący w zajęciach poza lekcyjnych
70
59,1
60
50
Procenty
40,9
40
N=100%
30
20
10
0
Tak
Nie
Uczestnictwo w zajęciach pozalekcyjnych argumentowane jest w następujący sposób:
„dla przyjemności”, „mam problemy z nauką”, „bo chcę wiedzieć więcej”, „to, czego
nie wiem uczę się na tych zajęciach”.102 Większość podanych argumentów łączyła się
z problemami w nauce. Dla uzasadnienia nie uczestnictwa w zajęciach pozalekcyjnych
ankietowani posłużyli się takimi argumentami jak: „brak pieniędzy”, bo nie ma takich,
które chcę”, „nie wiem”, „bo nie mogę”, „bo czasu nie ma”, „nie chce mi się”, „nie
mam czasu”, „nie znalazłem interesujących zajęć”, „nie myślałem o tym”.103 Argumentem najczęściej podawanym był „brak czasu”.
Pomimo takiego a nie innego udziału badanych dzieci i młodzieży w zajęciach
pozalekcyjnych wielu z nich ma aspirację uczestnictwa w tego rodzaju zajęciach,
o czym świadczą odpowiedzi na pytanie: Gdyby ktoś zaproponował Tobie, że będziesz
miał/miała opłacone dowolne, dodatkowe zajęcia pozalekcyjne to, co zrobisz? Aż
68,2% ankietowanych z chęcią skorzysta z takiej propozycji, ponieważ uważa, że nale102
103
Argumenty podane są na podstawie kwestionariusza ankiety użytego w baniach własnych.
Tamże
59
ży rozwijać swoje zainteresowania. Co więcej 22,7% respondentów chciało uczestniczyć w różnego rodzaju zajęciach pozalekcyjnych ale rodziców nie było stać na ich
opłacenie. Następnie 18,2% badanych chodzi już na zajęcia pozalekcyjne i kolejnych
nie chce podjąć. Dwie osoby kategorycznie odpowiedziały, że nie chcą chodzić na jakiekolwiek zajęcia, zaś jedna osoba udzieliła odpowiedzi, „Co za różnica czy będę mieć
te zajęcia czy nie”. Omówione tu informacje ujmuje wykres 23.
Wykres 23. Chęć ankietowanych do wzięcia udziału w zajęciach pozalekcyjnych104
80
70
Z chęcią skorzystam, bo
uważam, że należy rozwijać
swoje zainteresowania
68,2
Nie chcę chodzić na
dodatkowe zajęcia
60
Procenty
50
40,9
40
Co za różnica czy będę mieć
te zajęcia czy nie
Zawsze chciałem/chciałam
chodzić na dodatkowe zajęcia
ale rodziców nie było na to stać
30
Chodzę już na zajęcia
pozalekcyjne, kolejne nie są mi
potrzebne
22,7
18,2
20
Z chęcią skorzystam z tej
propozycji
9,1
10
4,5
0
Preferencje ankietowanych
Rozkład powyższych odpowiedzi sugeruje, że dzieci i młodzież ze środowisk dysfunkcyjnych posiada aspiracje zawodowe przejawiające się między innymi w chęci udział w
zajęciach pozalekcyjnych. Co więcej badani nie uczestniczą w zajęciach pozalekcyjnych bo nie stać na to rodziców a chętnie by w nich udział wzięli o czym świadczy treść
zadanego pytania i uzyskane na nie odpowiedzi.
Na stosunek dziecka do nauki a przede wszystkim na kształt aspiracji edukacyjno-zawodowych wpływ również ma pomoc rodzica dziecku w odrabianiu lekcji, przygotowaniu się do sprawdzianów czy też wytłumaczenie łatwym językiem tego, czego
dziecko w szkole nie zrozumiało. Ilu z nas mogło liczyć na pomoc rodziców podczas
104
60
zgłębiania tajników wiedzy? Ilu z nas rodzie wytłumaczyli kolejność wykonywania
działań czy nauczyli wierszyka Władysława Bełzy, „Kto Ty jesteś”? Badana przeze
mnie młodzież i dzieci w 45,5% przypadków może liczyć na stałą pomoc rodziców
bądź rodzica w odrabianiu zadań domowych, 40,9% tylko czasami może liczyć na pomoc rodziców, 22,7% uznało, że rodzice nie mają wystarczającej wiedzy, przez co nie
potrafią pomóc. Niejednokrotnie zauważyć można, że w sytuacji, gdy dziecko może
liczyć na pomoc rodziców w odrabianiu zadań domowych, wytłumaczeniu niezrozumiałych partii materiału czy też wsparcie i towarzyszenie mu podczas rozwijania edukacyjnych pasji dziecko to zaczyna przejawiać pozytywny stosunek do nauki, wzrastają
jego aspiracje edukacyjne czy zawodowe. Dzieci wczesnoszkolne, którym rodzice pomagają w nauce często mówią „Chcę być taki mądry jak mój tata/moja mama”. Sugeruje to, że rodzic, który pomaga dziecku w nauce kształtuje jego aspiracje edukacyjne.
Można powiedzieć, że dla wielu tych dzieci w pewnym momencie ich życia minimalną
poprzeczką edukacyjną jest osiągnąć tyle, co rodzice kolokwialnie mówiąc być mądrym
tak jak oni.
Wykres 24. Pomoc rodziców dzieciom i młodzieży w odrabianiu lekcji
50
45,5
Procenty
45
40,9
40
Tak
35
Nie
30
Czasami
22,7
25
Nie mają na to czasu
20
15
Nie potrafią/nie mają
wystarczającej wiedzy
13,6
10
4,5
5
0
0
Czy możesz liczyć na pomoc rodziców przy odrabianiu
lekcji
61
Nie prosiłem/prosiłam ich o
pomoc
N=100%
Pisząc o pomocy rodziców dziecku przy odrabianiu lekcji należy w tym miejscu
wspomnieć, że nie rzadko rodzice stosują wobec dzieci przemoc psychiczną (straszenie,
krzyki, poniżanie, itp.) oraz przemoc fizyczną (bicie, szarpanie, itp.). Ponad połowa
ankietowanych 77,3% podaje, że nie jest wobec niej stosowana przemoc psychiczna
podczas odrabiania lekcji, 22,7% informuje, że sporadycznie/czasami jest straszona
przez rodziców. Na podstawie uzyskanych informacji wnioskuję, że rodzicie nie stosują
ani przemocy fizycznej ani psychicznej wobec dziecka, kiedy pomagają mu w nauce.
Na poparcie tej tezy zamieszczam poniższy wykres.
Wykres 25. Stosowanie przez rodziców przemocy psychicznej podczas odrabiania
zadań domowych przez respondentów
90
77,3
80
70
Procenty
60
Tak
50
Sporadycznie
40
Nie
30
N=100%
22,7
20
10
0
0
Czy rodzice podczas odrabiania lekcji straszą Cię, krzyczą?
Nie stosowanie przez rodziców wobec dziecka przemocy fizycznej ani psychicznej może pozytywnie wpływać na kształtowanie się aspiracji edukacyjnych dzieci i młodzieży.
Rodzina jest czynnikiem nie tylko wpływającym na kształtowanie się aspiracji
edukacyjnych czy zawodowych, ma również swój wpływ na wyobrażenia dotyczące
przyszłej rodziny, innymi słowy ma wpływ na szeroko pojęte aspiracje życiowe. Rodzina, w której wychowuje się dziecko jest dla niego swego rodzaju modelem, na wzór,
którego w przyszłości będzie lub nie będzie zakładać swoją rodzinę. Ponad połowa badanych przez mnie dzieci i młodzieży nie chce, aby ich przyszły dom/ rodzina były po-
62
dobne do tego, w którym teraz mieszkają. Wiązać się to może po pierwsze z tym, że
w rodzinach ankietowanych pojawiają się rożne problemy, (co było omówione, powyżej) których badani chcą uniknąć w zakładanych przez siebie w przyszłości rodzinach.
Po drugie badana młodzież i dzieci mogą mieć świadomość, że ich rodzinny nie do
końca są środowiskami w pełni funkcjonalnymi. Po trzecie wskazywać to może na posiadanie przez respondentów wywodzących się ze środowisk dysfunkcyjnych wysokiego poziomu aspiracji życiowych, które przejawiają się w stwierdzeniu „chcę, aby moja
rodzina była lepsza niż ta, w której mieszkam”.105 W opisywanych tu badaniach dwie
osoby nie miały zdania na temat, tego czy chcą, aby ich przyszła rodzina była podobna
do tej, w której teraz się wychowują. Dokładny rozkład odpowiedzi na pytanie Czy
chciałbyś/chciałabyś, aby Twój przyszły dom/rodzina były podobne do Twojego domu,
w którym teraz mieszkasz? Zawiera niżej zamieszczony wykres 26.
Wykres 26. Aspiracje ankietowanych dotyczące przyszłej rodziny
60
54,5
50
Procenty
40
36,4
Tak
30
Nie
N=100%
Nie wiem
20
9,1
10
0
Czy chcesz aby Twoja przyszła rodzina była podobna do tej, w której
teraz mieszkasz?
Pod pojęciem aspiracji życiowych najogólniej ujmując mieści się wszystko to, co dana jednostka chce robić, osiągnąć w przyszłości. Kierując się takim rozumieniem aspiracji życiowych badanej przeze mnie grupie w kwestionariuszu ankiety zadałam pytanie
105
Cytowanie stwierdzenie zaczerpnięte jest z kwestionariusza ankiety użytego w badaniach własnych.
63
Jak wyobrażasz sobie swoja przyszłość? Ankietowani mogli wskazać na cztery odpowiedzi. Prawie wszyscy badani (19 osób) uznali, że w przyszłości chcą założyć rodzinę.
Ponad polowa respondentów 54,5% chce skończyć liceum lub technikum i pójść na
studia, po ukończeniu, których chce znaleźć dobrze płatną pracę. Procentowy rozkład
głosów udzielonych poszczególnym odpowiedziom świadczy, że dzieci i młodzież ze
środowisk dysfunkcyjnych podobnie jak dzieci z tzw. „normalnych” domów mają wysokie aspiracje edukacyjno-zawodowe, chce pójść na studia, które pozwolą znaleźć dobrze płatną pracę czy też założyć rodzinę. Zaskakująca w pewnym sensie jest odpowiedź, jakiej udzieliła jedna osoba spośród wszystkich ankietowanych, a mianowicie
„znajdę męża/żonę, który będzie mnie utrzymywał”. Sugeruje to, że wzorzec rodziny,
jaki ma ta osoba to jedno z rodziców/małżonków pracujące na utrzymanie domu a drugie zajmujące się domem i wychowaniem dzieci. Trzy osoby spośród całej grupy badanych uznały, że „potrafią kombinować i dadzą sobie radę w życiu”, ta odpowiedź sugerować może, że osoby te pochodzą z rodzin utrzymujących się z pomocy społecznej czy
też pracy na „czarno”. Ponadto na podstawie tej odpowiedzi można wnioskować
o przemożnym wpływie środowiska na kształtowanie się między innymi aspiracji zawodowych dzieci i młodzieży. W tym momencie chciałoby się powiedzieć, czym skorupka nasiąknie za młodu tym na starość trąci..... czy tak będzie w przypadku dzieci
i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych czas pokaże, jakie podejmą wybory życiowe.
Na pytanie dotyczące wyobrażenia własnej przyszłości 22,7% badanych udzieliło odpowiedzi inne. Pod pojęciem inne udzielano następujących wypowiedzi: „znajdę dobrze płatną pracę po liceum ogólnokształcącym”, „skończyć technikum i pójść do pracy”, „chcę wychować dobrze dzieci”, „chcę skończyć szkołę fryzjerską”, „chcę mieć
dobry zawód”.106 Wykres 27 na kolejnej stornie przedstawia wyobrażenia dzieci i młodzieży o swojej przyszłości.
106
Cytowane wypowiedzi zaczerpnięte są z kwestionariusza ankiety użytego w badaniach własnych.
64
Wykres 27. Wyobrażania ankietowanych dotyczące ich przyszłości107
100
90
Chcę skończyć
liceum/technikum i pójść na
studia
86,4
Chcę tylko skończyć szkołę
zawodową i pracować
gdziekolwiek
80
Chcę skończyć studia i
znaleźć dobrze płatną pracę
70
Procenty
60
54,5
Wykształcenie nie ma dla
mnie znaczenia
54,5
50
Nie będę pracować,
pracowanie jest bezsensu
40
Umiem "kombinować" dam
sobie radę
30
22,7
20
13,6
10
13,6
4,5
Znajdę męża/żonę, który
będzie mnie utrzymywał
Chcę założyć rodzinę
4,5
0
Inne
0
Jak wyobrażasz sobie swoją przyszłość?
Na zakończenie opisu przeprowadzonych przez mnie badań warto wspomnieć
o posiadaniu autorytetów przez dzieci i młodzież oraz o wpływie autorytetu na kształtowanie się aspiracji edukacyjno-zawodowych. Osoba, która cieszy się uznaniem
w oczach dziecka może wpływać na jego wybory życiowe dotyczące przykładowo edukacji czy wyboru zawodu. Dla 27,3% badanych przeze mnie dzieci i młodzieży wzorem
godnym naśladowania czy też innymi słowy autorytetem jest nauczyciel/wychowawca,
drugą taką osobą w kolejności dla 22,8% ankietowanych jest matka. Następnie autorytetem dla 18,2% respondentów autorytetem jest babcia, zaś rodzeństwo wzorem godnym
naśladowania jest dla 13,6% badanych. Ojciec tylko dla jednej osoby jest autorytetem.
Jedna osoba wskazała na Joannę Brodzik (aktorka) i również jedna osoba za autorytet
uznała swoją ciocię. Powyższe proporcje zamieszczone zostały na wykresie 28.
107
65
Wykres 28. Autorytety badanych dzieci i młodzieży
30
27,3
25
22,8
Procenty
20
Ojciec
18,2
Matka
Rodzeństwo
13,6
15
Babcia
N=100%
Dziadek
9,1
10
5
Nauczyciel/wychowawca
Inna osoba.
4,5
4,5
0
Kto jest dla Ciebie autorytetem?
Najwyższa liczba wskazań na nauczyciela/wychowawcę może świadczyć, że
w oczach ankietowanych są to osoby cieszące się prestiżem społecznym, posiadające
wiedzę i inne przymioty, które dla badanych są atrakcyjne. Co więcej można wysnuć
tezę, że nauczyciele świadomie bądź nieświadomie wpływają na aspiracje edukacyjne,
zawodowe dzieci i młodzieży. Wybór matki na autorytet (22,8% ankietowanych) sugerować może, że łączy ją ze swymi dziećmi bliska wieź emocjonalna, że mimo wszelkich
problemów, jakie pojawiają się w domu matka jest swego rodzaju ostają, do której zawsze można przyjść poprosić o pomoc, zwierzyć się czy zwyczajnie porozmawiać. Wysoka liczba wskazań na matkę jako autorytet może również sugerować, że wyboru takiego dokonywały w dużej mierze osoby z rodzin niepełnych wychowywanych tylko
przez matkę.
Podsumowując rodzina jest czynnikiem kształtującym aspiracje edukacyjnozawodowe dzieci i młodzieży. Wszystko, co dzieje się w rodzinie, problemy, z jakimi
się boryka, jej sytuacja materialna, atmosfera w niej panująca czy też jej struktura
z uwagi na członków rodziny (rodzina pełna lub niepełna) i ich liczebność- rodziny wielodzietne ma wpływ na aspiracje dzieci i młodzieży. Mam nadzieję, że udało mi się to
wykazać w niniejszej pracy.
66
4.3 Podsumowanie wyników badań własnych
Przeprowadzone i opisane powyżej badania pozwalają sformułować następujące wnioski:
1. Rodzina jest w dużej mierze czynnikiem kształtującym aspiracje edukacyjnozawodowe dzieci i młodzieży.
2. Czynnikami wyraźnie warunkującymi aspiracje dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych są przede wszystkim: wykształcenie rodziców, sytuacja materialna
rodziny, z którą łączy się między innymi uczestnictwo w zajęciach pozalekcyjnych czy też możliwość realizacji wielu funkcji rodziny w tym funkcji ekonomicznej czy rekreacyjnej. Do tych czynników zaliczyć jeszcze warto: posiadanie
autorytetu, uczestnictwo w życiu klasy bądź szkoły oraz formy spędzania wolnego czasu dzieci i młodzieży z ich rodzicami.
3. Ponad połowa respondentów (54,5%) nie chce, aby ich przyszły dom, rodzina
przypominał ten dom, w którym teraz mieszkają. Wskazywać, to może na funkcjonowanie wśród badanych przekonania, że są w stanie więcej osiągnąć niż ich
rodzice, że są w stanie stworzyć lepszy dom niż ten, w którym teraz mieszkają.
4. Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, że dzieci i młodzież
z rodzin dysfunkcyjnych nie chce dziedziczyć statusu społecznego swojej rodziny.
5. Zauważyć można wysoki poziom aspiracji edukacyjnych dzieci i młodzieży,
o czym świadczy fakt, że 77,3% ankietowanych chce podjąć naukę na dalszym
szczeblu edukacji po ukończeniu szkoły, do której aktualnie uczęszcza. W tym
miejscu raz jeszcze warto powiedzieć, że 54,5% badanych chce ukończyć liceum ogólnokształcące lub technikum i podjąć dalszą naukę na studiach wyższych.
6. Z aspiracjami edukacyjnymi w dużej mierze łączy się uczestnictwo dzieci i młodzieży w zajęciach pozalekcyjnych. Niestety skromny budżet domowy wielokrotnie uniemożliwia rozwijanie zainteresowań poprzez uczestnictwo w różnych
kołach zainteresowań, sekcjach sportowych, itp.
7. Badane dzieci i młodzież mimo zadeklarowania chęci podjęcia nauki na studiach wyższych planuje pracować w zawodach do wykonywania, których umiejętności i wiedzę można uzyskać po ukończeniu zasadniczej szkoły zawodowej.
67
8. Niepokojący jest fakt, że większość badanych nie odróżnia zawodu (wyuczonego zawodu) od poziomu wykształcenia. Sugeruje to, że warto było by w szkołach na godzinie wychowawczej czy też w ramach oddzielnego przedmiotu
wprowadzić wiedzę z zakresu zawodoznastwa. Pozwoliłoby to dzieciom i młodzieży w sposób bardziej realny niż dotychczas planować swoje ścieżki edukacyjno-zawodowe.
9. Badane dzieci i młodzież znają wykonywany zawód obojga rodziców bądź jednego z nich, jednak w większości przypadków nie znają poziomu wykształcenia
czy wyuczonego zawodu rodziców.
10. Zasadne zdaje się, aby szkoły, do których uczęszczają respondenci, ale również
inne dzieci i młodzież w porozumieniu z władzami miasta stworzyły gamę różnych, nieodpłatnych zajęć w Młodzieżowym Domu Kultury. Jest to bardzo ważne z punktu widzenia kształtowania się aspiracji edukacyjno-zawodowych, ponieważ dzieci i młodzież swój czas wolny zamiast spędzać przed telewizorem
lub na klatce schodowej będzie mogła rozwijać swoje zainteresowania i jednocześnie pobudzać swoje aspiracje edukacyjno-zawodowe.
11. Warto, aby szkoły, do których uczęszczają dzieci z rodzin dysfunkcyjnych pomyślały o systemie stypendiów dla zdolnych dzieci i młodzieży pochodzących
z ubogich rodzin. To działanie pozwoliłoby rozwijać tym osobom swoje zainteresowania czy po prostu zdobywać nową wiedzę, której nauczyciele w szkole
nie przekazują z uwagi na sztywne ramy programów nauczania.
Przedmiotem analizy w niniejszej pracy był wpływ środowiska na ścieżki zawodowe dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych. Środowisko szczególnie rodzina ma
niebagatelny wpływ na kształtowanie się ścieżek zawodowych dzieci i młodzieży. Poziom wykształcenia rodziców, sytuacja materialna rodziny, struktura rodziny, formy
spędzania wolnego czasu z rodzicami czy też funkcje pełnione przez dziecko w klasie
bądź szkole są czynnikami determinującymi poziom aspiracji edukacyjno-zawodowych
dzieci i młodzieży. Czynniki te zostały dokładnie omówione w rozdziale poświeconym
prezentacji wyników badań własnych.
W świadomości wielu ludzi pokutuje stereotypowe myślenie o dzieciach i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych. Uważa się, że osoby z rodzin dysfunkcyjnych „źle skończą”, wejdą w konflikt z prawem, popadną w alkoholizm czy narkomanię czy też zakończą edukacje na szkole podstawowej lub gimnazjum. Celem niniejszej pracy było
68
przełamanie tego niechlubnego myślenia, udowodnienie, że jest wręcz przeciwnie, badane dzieci i młodzież mają wysoki poziom aspiracji edukacyjnych, zawodowych i życiowych. Chcą się dalej kształcić, mieć dobrą pracę, założyć dom/rodzinę, która nie
będzie podobna do tej, w której obecnie mieszkają.
Bardzo ważne jest, aby szkoła wspierała zdolne dzieci i młodzież z ubogich rodzin. Dzięki wsparciu finansowemu osoby te będą w stanie rozwijać swoje pasje, zdobywać wykształcenie i wszelkie umiejętności, które mogą okazać się niezbędne w przyszłości na otwartym rynku pracy. Mowa o wsparciu ze strony szkoły, ponieważ w niej
dziecko spędza większość swojego czasu, co więcej poza rodziną szkoła jest tym środowiskiem, które w istotny sposób wpływa na dziecko-na jego rozwój i kształtowanie
się aspiracji edukacyjno-zawodowych.
Mam nadzieje, że udało mi się w niniejszej pracy wyjaśnić wpływ środowiska
na kształtowanie się ścieżek zawodowych a szczególnie aspiracji edukacyjnych dzieci
i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych.
69
Bibliografia
1. Adamski F.: Rodzina-wymiar społeczno-kulturowy. Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego, Kraków 2002
2. Bednarczyk-Jama N.: Aspiracje edukacyjno-zawodowe uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2008
3. Bradshaw J.: Zrozumieć rodzinę. Warszawa 1998 [za:] Serwatowska A.: Dysfunkcjonalność
rodziny
a
zaburzenia
w
zachowaniu
dzieci.
http://www.mos1szczecin.neostrada.pl/pliki/publikacje/dysfunkcjonalnosc.doc
(z dn. 1.12.2009r.)
4. Cudak H.: Funkcje rodziny w pierwszych okresach rozwojowych dziecka. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej,
Warszawa 2000
5. Frankfort-Nachmias Ch., Nachmias D.: Metody badawcze w naukach społecznych. Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2001
6. Frieske K. W., Poławski P.: Opieka i kontrola. Instytucje wobec problemów społecznych. Śląsk, Katowice 1999
7. Gruszczyński L. A.: Elementy metod i technik badań socjologicznych. Śląskie
Wydawnictwa Naukowe, Tychy 2002
8. Janowski A.: Aspiracje młodzieży szkół średnich. PWN, Warszawa 1977
9. Lewowicki T.: Aspiracje dzieci i młodzieży. PWN, Warszawa 1987
10. Łobocki M.: Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych. Wydawnictwo Impuls, Kraków 1999
11. Musialska K.: Aspiracje życiowe młodzieży stojącej u progu dorosłości. Wydawnictwo IMPULS, Kraków 2008
12. Nowak S.: Metodologia badań socjologicznych. PWN, Warszawa 1970
13. Okoń W.: Nowy słownik pedagogiczny. Wydawnictwo „Żak”, Warszawa 1996
14. Pilch T.: Zasady badań pedagogicznych. Żak, Warszawa 1998
15. Pilch T.: Zasady badań pedagogicznych: strategie ilościowe i jakościowe. Żak,
Warszawa 2001
16. Prajsner M.: Rodzina dysfunkcyjna.
http://www.parpa.pl/download/remedium/prajsnermaj.pdf (z dn. 1.12.2009r.)
70
17. Przetacznik-Gierowska M., Tyszkowa M.: Psychologia rozwoju człowieka. Zagadnienia ogólne. PWN, Warszawa 2004
18. Skorny Z.: Pojęcie aspiracji oraz mechanizmy ich funkcjonowania. W: Skorny Z
(red.): Mechanizmy funkcjonowania aspiracji. Wydawnictwo Uniwersytetu
Wrocławskiego, Wrocław 1980
19. Sobol E. (red.): Słownik Wyrazów Obcych. Wydanie Nowe. PWN, Warszawa
1997
20. Sołoma L.: Metody i techniki badań socjologicznych. Wydawnictwo UWM,
Olsztyn 2005
21. Szabelska E.: Rola rodziny w życiu dziecka.
http://www.wychowanieprzedszkolne.pl/nowepublikacje/?p=750 (z dn.
1.12.2009r.)
22. Szacka B.: Wprowadzenie do socjologii. Oficyna Naukowa, Warszawa 2003
23. Szczepański J.: Elementarne pojęcia socjologii. PWN, Warszawa 1963
24. Szefer- Timoszenko J.: Aspiracje w życiu człowieka. Wydawnictwo UŚ, Katowice 1981
25. Sztompka P.: Socjologia. Analiza społeczeństwa Wydawnictwo Znak, Kraków
2005
26. Sztumski J.: Wstęp do metod i technik badań społecznych. Śląsk, Katowice
27. Tyszka Z.: Rodzina w świecie współczesnym- jej znaczenie dla jednostki i społeczeństwa. W: Pilch T., Lepalczyk I. (red.): Pedagogika społeczna. Żak, Warszawa 1995
Spis stron internetowych
http://www.um.gliwice.pl/pub/obrazki/16831/osiedla.jpg (z dn. 11.12.2009 r.)
http://www.wsipnet.pl/dane/obrazki/kluby/23//piramida_Maslowa.jpg (z dn. 1.12.2009r.)
71
Spis rysunków
1.
Proces tworzenia się aspiracji (Rozdział 1.1, str. 7)
2.
Klasyfikacja potrzeb według Abrahama Maslowa (Rozdział 1.4, str. 14)
Spis tabel
1.
Główne rodzaje aspiracji (Rozdział 1.2, str. 11)
2.
Wiek badanych respondentów (Rozdział 3.5, str. 29)
3.
Aspiracje zawodowe badanych chłopców (Rozdział 4.1, str. 35)
4.
Aspiracje zawodowe badanych dziewcząt (Rozdział 4.1, str. 36)
5.
Pozytywny i negatywny stosunek badanych do nauki (Rozdział 4.1, str. 41)
6.
Poziom wykształcenia rodziców badanej grupy dzieci i młodzieży (rozdział 4.2,
str. 52)
Spis wykresów
1.
Płeć badanych respondentów (Rozdział 3.5, str. 29)
2.
Respondenci według kategorii wiekowej (Rozdział 3.5, str. 30)
3.
Respondenci według miejsca zamieszkania (Rozdział 3.5, str. 31)
4.
Rodzaje szkół, do których uczęszczają respondenci (Rozdział 3.5, str. 32)
5.
Respondenci uczęszczający, do tzw. Szkoły specjalnej (Rozdział 3.5, str. 32)
6.
Zamierzenia dzieci i młodzieży po ukończeniu szkoły (Rozdział 4.1, str. 34)
7.
Czy warto się uczyć i zdobywać wykształcenie według ankietowanych? (Rozdział 4.1, str. 37)
8.
Stosunek ankietowanych do nauki/chodzenia do szkoły (Rozdział 4.1, str. 39)
9.
Pozytywny i negatywny stosunek badanych do nauki (Rozdział 4.1, str. 40)
10.
Udział dzieci i młodzieży w zawodach, konkursach, olimpiadach (Rozdział 4.1,
str. 42)
11.
Ankietowani, którzy zajęli dowolne miejsce w zawodach, konkursach (Rozdział
4.1, str. 43)
72
12.
Rodzaj zawodów, konkursów, w których brali udział ankietowani (Rozdział 4.1,
str. 44)
13.
Ankietowani spełniający funkcje w życiu klasy i szkoły (Rozdział 4.1, str. 45)
14.
Czynniki ograniczające dostęp do edukacji według ankietowanych (Rozdział
4.1, str. 46)
15.
Struktura rodziny badanej grupy dzieci i młodzieży (Rozdział 4.2, str. 49)
16.
Struktura rodziny badanej grupy dzieci i młodzieży (Rozdział 4.2, str. 49)
17.
Liczebność rodzin badanej grupy dzieci i młodzieży (Rozdział 4.2, str. 51)
18.
Znajomość wśród badanych zawodu wykonywanego ich rodziców (Rozdział
4.2, str. 53)
19.
Problemy społeczne występujące w rodzinach respondentów (Rozdział 4.2, str.
55)
20.
Preferowane formy spędzania wolnego czasu z rodzicami (Rozdział 4.2, str. 56)
21.
Osoby pracujące w gospodarstwach domowych ankietowanych (Rozdział 4.2,
str. 58)
22.
Ankietowani uczestniczący w zajęciach poza lekcyjnych (Rozdział 4.2, str. 59)
23.
Chęć ankietowanych do wzięcia udziału w zajęciach pozalekcyjnych (Rozdział
4.2, str. 60)
24.
Pomoc rodziców dzieciom i młodzieży w odrabianiu lekcji (Rozdział 4.2, str.
61)
25.
Stosowanie przez rodziców przemocy psychicznej podczas odrabiania zadań
domowych przez respondentów (Rozdział 4.2, str. 62)
26.
Aspiracje ankietowanych dotyczące przyszłej rodziny (Rozdział 4.2, str. 63)
27.
Wyobrażania ankietowanych dotyczące ich przyszłości (Rozdział 4.2, str. 65)
28.
Autorytety badanych dzieci i młodzieży (Rozdział 4.2, str. 66)
73
ANEKS
74
Załącznik 1. Kwestionariusz ankiety
Ankieta
Drodzy ankietowani!
Poniższa ankieta ma pomóc w odpowiedzi na pytanie jak kształtują się ścieżki
zawodowe dzieci i młodzieży? Uzyskane dzięki Waszej uprzejmości odpowiedzi
stanowić będą duży wkład w badania, które prowadzę.
Odpowiadając na kolejne pytania proszę wybrane odpowiedzi zaznaczyć
KÓŁECZKIEM lub wpisywać je w odpowiednim miejscu, kierując się przy tym
osobistymi przekonaniami.
Proszę o szczere odpowiedzi! Ankieta jest ANONIMOWA!
1. Do jakiej szkoły aktualnie uczęszczasz?
a) Szkoła Podstawowa
b) Gimnazjum
c) Szkoła zawodowa
d) Liceum Ogólnokształcące
e) Liceum Profilowane
f) Technikum
2. Czy uczęszczasz do tak zwanej szkoły specjalnej?
a) Tak
b) Nie
c) Nie wiem
3. Jak myślisz, co będziesz robił/robiła po ukończeniu szkoły, do której aktualnie
uczęszczasz?
a) Podejmę naukę na kolejnym szczeblu edukacji
b) Nie podejmę dalszej nauki
c) Pójdę do pracy
d) Nie pójdę do pracy
e) Inne (Proszę wpisać, co)
75
4. Czy Twoim zdaniem warto się uczyć i zdobywać wykształcenie?
a) Tak (Dlaczego?)..............................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
b) Nie (Dlaczego?)...............................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
5. Czym dla Ciebie jest nauka/chodzenie do szkoły? (Proszę zaznacz maksymalnie 3
odpowiedzi)
a) Obowiązkiem
b) Przymusem/karą
c) Zdobywaniem wiedzy
d) Poznawaniem nowych kolegów i koleżanek
e) Przyjemnością
f) Szansą na lepsze życie
g) Szansą na zdobycie dobrze płatnej pracy
h) Inne (Jakie?)..................................
6. Jak uważasz, co może ograniczać edukację (naukę, zdobywanie wiedzy) dzieci i
młodzieży? (Proszę zaznacz maksymalnie 4 odpowiedzi)
a) Lenistwo
b) Brak pieniędzy
c) Brak szkół w miejscu zamieszkania
d) Choroba
e) Złe towarzystwo
f) Problemy w domu (Jakie?).................................
g) Inne (Jakie?)......................................................
7. Czy posiadasz autorytet, jeśli tak to, kto nim jest?
a) Ojciec
b) Matka
c) Rodzeństwo
d) Babcia
e) Dziadek
f) Nauczyciel/wychowawca
g) Inna osoba (Kto?).....................
76
8. Kim chciałbyś/chciałabyś zostać w przyszłości i dlaczego? (Proszę o wypisanie
dwóch zawodów)
a)...................................................
b)...................................................
9. Czy rozmawiasz z rodzicami, rodzeństwem o swoich planach na przyszłość dotyczących nauki i wyboru zawodu?
a) Tak (Z kim rozmawiasz?)....................................
b) Nie
10. Czy brałeś/brałaś udział w zawodach, konkursach i olimpiadach?
a) Tak (Jakich?, Proszę wypisać)......................................
b) Nie
c) Nie pamiętam
11. Czy zdobyłeś/zdobyłaś jakieś miejsce/nagrodę w zawodach, konkursach, olimpiadach, w których brałeś/brałaś udział?
a) Tak (Jakich?, Proszę wypisać)............................................
b) Nie
c) Nie pamiętam
12. Czy lubisz chodzić do szkoły/ (Odpowiedź uzasadnij)
a)
Tak.......................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
b)
Nie.......................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
13. W jaki sposób spędzasz czas wolny z rodzicami/opiekunami? (Proszę zaznacz maksymalnie 3 odpowiedzi)
a) Oglądamy telewizję
b) Przed komputerem
c) Rozmawiamy (O czym najczęściej?).............................................
d) Przy grach edukacyjnych
e) Robienie zakupów w Supermarkecie lub w innych sklepach
f) Wspólne wycieczki, spacery, wyjścia, np. do kina, zoo
g) Rodzice/opiekunowie rzadko, kiedy są w domu
h) Inny sposób (Jaki?)................................................
77
14. Czy rodzice pomagają Tobie w odrabianiu lekcji?
a) Tak
b) Nie
c) Czasami
d) Nie mają na to czasu
e) Nie potrafią/nie mają wystarczającej wiedzy
f) Nie prosiłem/prosiłam ich o pomoc
15. Czy lubisz się uczyć? (Odpowiedź uzasadnij)
a)
Tak.......................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
b)
Nie.......................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
16. Czy Twoi rodzice podczas odrabiania lekcji straszą Cię, krzyczą na Ciebie, dokuczają Tobie?
a) Tak
b) Sporadycznie (Tak, czasami)
c) Nie
17. Czy Twoi rodzice podczas odrabiania lekcji biją Cię?
a) Tak
b) Sporadycznie (Tak, czasami)
c) Nie
18. Kto u Ciebie w domu zarabia pieniądze?
a) Mama i tata
b) Tylko tata
c) Tylko mama
d) Żyjemy z rent i zasiłków
e) Inne (Jakie?)...........................
19. Czy w Twojej rodzinie występuje któryś z poniższych problemów/zjawisk? (Proszę
zaznacz te, które występują)
a) Uzależnienie od alkoholu (ktoś jest alkoholikiem)
b) Uzależnienie od narkotyków (ktoś bierze narkotyki)
c) Brak pracy rodziców (Napisz, który z rodziców jest bez pracy)..........................
78
d) Niepełnosprawność
e) Problemy z prawem/pobyt w więzieniu
f) Długotrwała choroba (Jaka?)..................................
g) Głód, niedożywienie
i) Brak pieniędzy
j) Inne (Jakie?)............................
20. Gdyby ktoś zaproponował Tobie, że będziesz miał/miała opłacone dowolne, dodatkowe zajęcia pozalekcyjne to, co zrobisz? (Zaznacz proszę maksymalnie 2 odpowiedzi)
a) Z chęcią skorzystam, bo uważam, że należy rozwijać swoje zainteresowania
b) Nie chcę chodzić na dodatkowe zajęcia (Dlaczego?).....................................................
c) Co za różnica czy będę mieć te zajęcia czy nie
d) Zawsze chciałem/chciałam chodzić na dodatkowe zajęcia, ale rodziców nie było na
to stać
e) Chodzę już na zajęcia pozalekcyjne, kolejne nie są mi potrzebne
f) Z chęcią skorzystam z tej propozycji
21. Czy chodzisz na zajęcia pozalekcyjne?
a) Tak (Jakie i dlaczego?)....................................................................................................
b) Nie (Dlaczego?)...............................................................................................................
22. Czy chciałbyś/chciałabyś, aby Twój przyszły dom/rodzina były podobne do Twojego domu, w którym teraz mieszkasz?
a) Tak
b) Nie
c) Nie wiem
23. Jak wyobrażasz sobie swoja przyszłość? (Proszę zaznacz maksymalnie 4 odpowiedzi)
a) Chcę skończyć liceum/technikum i pójść na studia
b) Chcę skończyć studia i znaleźć dobrze płatną pracę
c) Chcę tylko skończyć szkołę zawodową i pracować gdziekolwiek
d) Wykształcenie nie ma dla mnie znaczenia
e) Nie będę pracować, pracowanie jest bezsensu
f) Umiem "kombinować" dam sobie radę
g) Rodzice żyją z zasiłków dla bezrobotnych i z pomocy społecznej- ja będę tak samo
h) Znajdę męża/żonę, który będzie mnie utrzymywał
i) Chcę założyć rodzinę
79
j) Pracują tylko frajerzy ja tak nie chcę
k) Inne (Jakie?)............................................
24. Czy spełniasz w życiu klasy/szkoły jakąś funkcję?
a) Tak (Jaką?)...............................................................
b) Nie
Metryczka
1. Płeć
a) Kobieta
b) Mężczyzna
2. Wiek............
3. Miejsce zamieszkania
a) Centrum miasta
b) Dzielnica miasta, (Jaka?).....................
c) Inne miasto (Jakie?).............................
4. Wykształcenie rodziców (Przy każdym rodzicu podkreśl właściwą odpowiedź)
a) Matka: Podstawowe
Zawodowe
Średnie
Wyższe
Nie wiem
Zawodowe
Średnie
Wyższe
Nie wiem
jakie
b) Ojciec: Podstawowe
jakie
5. Zawód rodziców (Proszę wpisz zawód rodziców)
a) Matka..........................................
b) Ojciec.........................................
6. Ile osób liczy Twoja rodzina?
a) 2 osoby
b) 3 osoby
c) 4 osoby
d) 5 osób
80
e) Więcej niż 5 osób (Ile?)............
7. Mieszkasz w domu z:
a) Mamą, Tatą i rodzeństwem
b) Tylko z mamą i rodzeństwem
c) Tylko z tatą i rodzeństwem
d) Tylko z dziadkami i rodzeństwem
e) Rodzicami, dziadkami i rodzeństwem
f) Inne (Proszę wpisz, z kim mieszkasz?).............................................................
Dziękuję za udzielenie odpowiedzi na powyższe pytania.
81
Załącznik 2. Mapa Gliwic z podziałem na dzielnice
Źródło: http://www.um.gliwice.pl/pub/obrazki/16831/osiedla.jpg (z dn. 11.12.2009r.)
82

„Wpływ środowiska na ścieżkę zawodową dzieci i młodzieży z

Transkrypt

Podobne dokumenty

Kapitał intelektualny – wybrane zagadnienia

Browse publication - Tarnowska Biblioteka Cyfrowa

Szkoła wspomagająca rozwój