Haman Krzysztof

Komentarz prof. Krzysztofa Hamana do raportu
prof. dr hab. Zbigniewa Jaworowskiego pt. "Idzie
zimno"
ZagroŜenie niekorzystnymi zmianami klimatu jest jednym z najpowaŜniejszych
współczesnych problemów ludzkości balansującej na krawędzi kryzysu w zakresie
zaopatrzenia w energię, Ŝywność i słodką wodę - elementów krytycznie zaleŜnych od
warunków klimatycznych. Nic więc dziwnego, Ŝe sprawy te budzą powszechne
zainteresowanie a popularyzacja rzetelnej wiedzy o nich jest wysoce poŜądana.
Niestety, artykuł prof. Zbigniewa Jaworowskiego na ten temat w numerze 15 (2649)
„Polityki" warunku rzetelności nie spełnia. Składa się on w znacznej mierze z nieprawd,
półprawd, nieścisłości i nieporozumień, których szczegółowe omawianie i prostowanie w
krótkim tekście na łamach niespecjalistycznego tygodnika jest praktycznie niewykonalne.
Ograniczam się więc do wskazania tylko najistotniejszych a jednocześnie najłatwiejszych
do wyjaśnienia błędów tego artykułu.
1. Globalne ocieplenie o którym się obecnie mówi, dotyczy wzrostu temperatury przy
powierzchni ziemi uśrednionej po powierzchni całego globu i okresie przynajmniej
kilkunastu lat, co nie wyklucza znacznych nawet odchyleń w górę lub w dół na
mniejszych obszarach i w krótszych przedziałach czasu. Przytaczane przez prof.
Jaworowskiego przykłady, dotyczące poszczególnych lat czy nawet miesięcy i lokalnych
sytuacji, nawet gdyby były rzetelne (a nie wszystkie są), nie są więc właściwymi
argumentami w dyskusji z wnioskami IPCC. Podobny zestaw przykładów moŜna (równie
bezzasadnie) podać na dowód tezy przeciwnej i moŜna zauwaŜyć, Ŝe „entuzjaści"
globalnego ocieplenia w rodzaju Ala Gore w jego „Niewygodnej prawdzie" to robią. Uwaga
ta dotyczy takŜe danych historycznych, zwłaszcza z przed wieku XIX, które niemal z
reguły oparte są na analizach informacji pośrednich uzyskiwanych dla stosunkowo
nielicznych punktów globu.
2. Od modeli klimatu na obecnym etapie ich rozwoju oczekuje się przede wszystkim
poprawnych symulacji średniej temperatury globalnej, i wbrew temu co pisze prof.
Jaworowski, najlepsze z nich robią to całkiem nieźle, mimo Ŝe w szczegółach wciąŜ
wykazują liczne niedostatki (i zapewne długo jeszcze będą). Fakt, Ŝe Ŝaden z nich nie jest
w stanie, bez uwzględnienia antropogenicznej produkcji gazów cieplarnianych, poprawnie
zasymulować wzrostu temperatury obserwowanego w ostatnich dekadach, jest istotnym
argumentem za powaŜnym traktowaniem ostrzeŜeń wyraŜanych w ostatnich raportach
IPCC. W skomplikowanym chaotycznym układzie jakim jest atmosfera Ziemi, w dodatku
oddziałująca z oceanami i powierzchnią lądów, opieranie się w prognozach na przyszłość
na analogiach z przeszłością jest wysoce ryzykowne. Jedynie dobre modele
matematyczne mogą w tym pomóc. Są one wciąŜ, mimo szybkiego postępu, dalekie od
doskonałości ale lepszym narzędziem na razie nie dysponujemy.
3. Propagowany przez prof. Jaworowskiego pogląd, Ŝe głównym czynnikiem sterującym
klimatem są oddziaływania kosmiczne, jest na razie jedynie hipotezą o bardzo słabych
podstawach empirycznych i łatwą do zakwestionowania. Podobnie nietrudno
zakwestionować tezę o rzekomo wysokich stęŜeniach atmosferycznego dwutlenku węgla
w XIX wieku. Są to jednak zagadnienia zbyt specjalistyczne by dyskutować je
szczegółowo na łamach „Polityki".
4. Próbką nierzetelności naukowej omawianego artykułu moŜe być ramka na stronie 36
podająca za NASA informację o najcieplejszych latach od r. 1880, które rzekomo miały
przypadać na czwartą dekadę XX wieku. Proponuję zajrzeć na stronę:
1
http://data.giss.nasa.gov/gistemp/graphs/
a na niej kliknąć link: Ranking (Top 10 Warmest Years) i sprawdzić, Ŝe przytoczone tam
przez prof. Jaworowskiego dane dotyczą jedynie terytorium USA (1,6% powierzchni
globu). W danych globalnych najstarszym rokiem najcieplejszej dziesiątki jest 1990.
Trudno mi się ustosunkować do oskarŜeń, Ŝe propagowanie tezy o zagroŜeniu globalnym
ociepleniem bywa celowym działaniem na rzecz określonych grup interesu. Nie mam
moŜliwości ich sprawdzenia. Wiem jednak, Ŝe tego rodzaju oskarŜenia wysuwane są
przez obie strony sporu pod adresem ich przeciwników.
Niewątpliwie, przy naszej obecnej wiedzy o mechanizmach ewolucji klimatu, pełnej
licznych luk, pogląd o antropogenicznym pochodzeniu obecnego ocieplenia jest wciąŜ
bardziej hipotezą niŜ dobrze ugruntowaną teorią (jak by ją chcieli widzieć Al Gore i liczni
inni jej zwolennicy), lecz liczba argumentów przemawiających za jej prawdziwością
szybko wzrasta. Nie da się na razie wykluczyć, Ŝe dominują tu czynniki naturalne i
ograniczając emisję gazów cieplarnianych nie zdołamy tego procesu powstrzymać, ale
przynajmniej nie uczynimy go groźniejszym. Natomiast bierne czekanie na uzyskanie
większej pewności i nic nie robienie moŜe się dla ludzkości skończyć fatalnie.
Prof. dr hab. Krzysztof Haman - Instytut Geofizyki Uniwersytetu Warszawskiego,
Członek korespondent PAN
Odpowiedź Zbigniewa Jaworowskiego na list profesora Krzysztofa Hamana
Nie zgadzam się pierwszym zdaniem prof. Krzysztofa Hamana mówiącym o rzekomo
niekorzystnych skutkach Współczesnego Ocieplenia, jednej z faz odwiecznych
naturalnych zmian klimatu. Nie jest obiektywne przedstawianie wyłącznie negatywnych
skutków tych zmian, kiedy w rzeczywistości Współczesne Ocieplenie, jak i cieplejsze od
niej podobne fazy poprzednie, były niezwykle korzystne dla całej biosfery i człowieka.
Działo się tak głównie dlatego, Ŝe podwyŜszona temperatura i spowodowany nią wzrost
emisji CO2 z oceanów do atmosfery, w znaczący sposób zwiększał na całym globie
biologiczną produkcję netto (np. w latach 1995-2003 o 6%). Wskutek nawoŜenia przez
naturalnie zwiększony poziom CO2 w atmosferze oraz innowacji w rolnictwie, pomimo
wzrostu liczby ludności nie mamy światowego kryzysu Ŝywnościowego, o którym mówi
prof. Haman, lecz odwrotnie - jest teraz więcej Ŝywności niŜ kiedykolwiek.
Przedstawiłem to w pracy (Jaworowski, 2007). Zebrałem w niej dane statystyczne z
których wynika, Ŝe pomiędzy rokiem 1939 a 2000 ludność świata wzrosła 2,9 razy, a
światowa produkcja Ŝywności (pszenica, ryŜ, kukurydza i mięso) od 3,5 do 6,3 razy). Na
głowę ludności świata przypadło w r. 2000 18% więcej pszenicy niŜ w r. 1939, 35%
więcej ryŜu, 76% więcej kukurydzy i 200% więcej mięsa (patrz równieŜ (Gadomski,
2008). To w duŜym stopniu wpłynęło na wzrost przeciętnego trwania Ŝycia na całym
świecie, a w Polsce z 48,2 lat u męŜczyzn i 51.4 u kobiet w r. 1931, do 69.7 u męŜczyzn
i 78,1 u kobiet w r. 2000 (GUS, 2001; Klonowicz, 1976). W tym kontekście warto
przypomnieć o cyklicznych klęskach głodu nawiedzających świat nawet w końcowym
okresie Małej Epoki Lodowej (1350 - 1900). Jeszcze w r. 1846 i r. 1857 w czasie takich
klęsk wywołanych zimnem, w Galicji zabijano ludzi z głodu, zjadano starców a nawet
własne dzieci (Biegeleisen, 1929). To nie współczesna zmiana klimatu zaczyna
doprowadzać do kryzysu Ŝywnościowego i załamania współczesnej cywilizacji, lecz
bezskuteczna walka z urojonym ogrzewaniem globu przez człowieka. Krytykę rzekomo
groŜącego kryzysu energetycznego świata (zaleŜnego jak twierdzi prof. Haman od
klimatu, co wydaje się dziwne, chyba, ze myśli o gwałtownym zwiększeniu zuŜycia
energii po jego oziębieniu) przedstawiłem w (Jaworowski, 2007).
2
Wydaje mi się, Ŝe prof. Haman nie zbyt dokładnie przeczytał mój artykuł, twierdząc, Ŝe
dyskutując z wnioskami IPCC ograniczam się do zmian temperatury w okresie
„poszczególnych lat czy nawet miesięcy i lokalnych sytuacji". Nie zauwaŜył, Ŝe dyskutuję
sprawy w skali całego globu i jego wielkich połaci (np. Arktyki, Antarktydy i strefy
tropikalnej), oraz w skali ostatnich 70 lat a takŜe setek tysięcy (badania glacjologiczne) i
setek milionów lat (badania geologiczne).
Mówiąc o modelach komputerowych prof. Haman zaprzecza sam sobie. Pisze, Ŝe modele
„symulują temperaturę ...całkiem nieźle", a jednocześnie „wykazują liczne niedostatki".
Kuriozalnym jest twierdzenie, Ŝe poniewaŜ Ŝaden model nie jest w stanie poprawnie
zasymulować
obecnego
wzrostu
temperatury,
bez
uwzględnienia
wpływu
antropogenicznego CO2, to naleŜy powaŜnie traktować ostrzeŜenia IPCC, czyli zagroŜenie
dwutlenkiem węgla. Prof. Haman nie doczytał się w moim artykule wyjaśnienia, Ŝe
wszystkie modele komputerowe, a więc i te uwzględniające ów dwutlenek węgla, dają
pionowy i horyzontalny rozkład temperatury globu niezgodny z pomiarami (Douglass et
al., 2007) (Daly, 2000; Przybylak, 2000). Symulacje komputerowe poniosły tu całkowita
klęskę, która dyskwalifikuje je jako narzędzie do przewidywania przyszłości klimatu.
Jeszcze bardziej zadziwiające jest twierdzenie prof. Hamana, Ŝe „opieranie się w
prognozach na przyszłość na analogiach z przeszłością jest wysoce ryzykowne. Jedynie
dobre modele matematyczne mogą w tym pomóc". JeŜeli od tych modeli ma, zgodnie z
zaleceniami IPCC, zaleŜeć przyszłość naszej cywilizacji, to pobłaŜliwość wobec nich
wydaje się nie na miejscu. JuŜ od czasów Oświecenia obowiązuje w naukach
przyrodniczych podstawowa zasada aktualizmu, stanowiąca, Ŝe współczesność jest
kluczem do odtwarzania przeszłości, a przeszłość przyszłości. James Hutton, ojciec
współczesnej geologii, określił to jasno w r. 1795: „In examining things present, we have
data from which to reason with regard to what has been; and from what has actually
been, we have data for concluding with regard to that which is to happen
thereafter."(Hutton, 1795).
Zasady tej ani modele komputerowe, ani najlepsi matematycy, nie zastąpią nigdy.
Wszystkie komputerowe modele klimatu oparte są na załoŜeniach Ŝe Ziemia moŜe być
traktowana jako płaska i poddana wpływom przeciętnych składników strumienia energii.
Zakładają one naturalną niezmienność zarówno tych składników jak i gazów
cieplarnianych, wbrew wszystkim obserwacjom i dowodom, wykazującym, m.in., Ŝe
wpływ wzrastającej koncentracji CO2 w powietrzu jest całkowicie eliminowany przez
negatywne sprzęŜenia zwrotne klimatu, a załoŜenia IPCC o dominującej roli sprzęŜeń
pozytywnych są fałszywe (Karner, 2007). Przyjrzyjmy się co, zgodnie z innymi wieloma
krytykami postępowania IPCC, mówi o modelach komputerowych Vincent Gray, ekspert
IPCC i oficjalny recenzent wszystkich jego raportów. Wedle Graya, Ŝaden komputerowy
model klimatu nie przewidział jeszcze prawidłowo jakiegokolwiek przyszłego ciągu
zdarzeń klimatycznych (Gray, 2008).
W pierwszym Raporcie IPCC (1990) występuje rozdział „Validation of Computer Models".
Kiedy ten sam tytuł ukazał się we wstępnej wersji drugiego raportu Vincent Gray zwrócił
Panelowi uwagę, Ŝe Ŝaden komputerowy model klimatu nigdy nie podległ walidacji. Od tej
pory w dokumentach IPCC słowo „validation" zniknęło, i IPCC nigdy juŜ nie ogłaszał Ŝe
jakikolwiek jego model podlegał walidacji. IPCC przestał nawet głosić, Ŝe jego modele są
zdolne do prognozy (forcasting) przyszłego klimatu, i obecnie uŜywa słabszego określenia
- przewidywanie (projection). Jak stwierdza IPCC „Projections are distinguished from
predictions in order to emphasize that projections involve assumptions concerning, for
example, future socioeconomic and technological developments that may or may not be
realized, and are therefore subject to substantial uncertainty"(Solomon et al., 2007).
Tak więc mamy tu do czynienia z przyznaniem się do "substantial uncertainty" wszystkich
„projections", zwiększonej przez brak nawet próby sprawdzenia czy jakakolwiek
3
„projection" zgodna jest z rzeczywistym zachowaniem się klimatu. IPCC ocenia swoje
„projections" w oparciu o opinię osób opłaconych za ich opracowanie. Ten konflikt
interesów czyni, Ŝe oceny te są bez wartości i winny być ignorowane. Nie ma obecnie
Ŝadnych przekonujących argumentów na poparcie poglądu jakoby emisja gazów
cieplarnianych przez człowieka miała wykrywalny wpływ na klimat. Zamiast obserwacji i
zasady aktualizmu, Prof. Haman, tak jak i IPCC, woli matematyczne modele. Ja nie.
Prof. Haman twierdzi, Ŝe pogląd o dominującej roli promieniowania kosmicznego w
sterowaniu klimatem jest jedynie hipotezą, łatwą do zakwestionowania. Sprawa ta wyszła
z fazy hipotezy opartej na korelacjach miedzy aktywnością Słońca a zmianami
temperatury i zachmurzenia w atmosferze Ziemi. Same korelacje nie dowodzą niczego.
Natomiast mechanizm sterowania klimatem został wyjaśniony eksperymentalnie w
doświadczeniach przeprowadzonych z naturalnymi promieniami kosmicznymi w Danish
National Space Center w Kopenhadze, które wyjaśniły tworzenie się chmur poprzez
oddziaływanie
naturalnych
mionów
z
atomami
dolnej
troposfery.
Obecnie
przygotowywane jest nowe doświadczenie w CERN z uŜyciem potęŜnego akceleratora,
umoŜliwiającego badanie tworzenia się chmur przez dokładnie zdefiniowane cząstki rozpocznie się w r. 2010. Zachęcam Prof. Hamana do owego łatwego zakwestionowania
wspomnianej hipotezy, obecnie zmienionej w teorię. Przedtem zalecam bliŜsze
zapoznanie się ze szczegółowym opisem zagadnienia przedstawionym, m.in., w ksiąŜce
(Svensmark and Calder, 2007).
Prawdą jest, Ŝe przytoczone przez mnie dane, skrytykowane przez statystyka S.
McIntyre (http://www.climateaudit.org/?p=1880) i poprawione przez NASA latem 2007,
wskazujące, Ŝe od roku 1880 najcieplejszym był rok 1934, a nie 1998, nie są średnimi
pomiarami z całego globu, lecz z terenu Stanów Zjednoczonych. W moim artykule nie
ma informacji, Ŝe to są pomiary temperatury z całego globu. Szkoda, Ŝe nie rozwinąłem
tego tematu, ale przy najlepszej woli redakcji POLITYKI nie da się powiedzieć
wszystkiego w jednym artykule. Prawdą jest, Ŝe Stany Zjednoczone (9 161 923 km2)
stanowią tylko 1,8% powierzchni Ziemi (510 065 600 km2), nie 1,6% jak pisze Prof.
Haman. Ale równieŜ jest prawdziwe, Ŝe ich powierzchnia to 6% wszystkich lądów (ok.
148 940 000 km2), oraz to Ŝe są one najbardziej reprezentatywnym zbiorem danych dla
oceny długoterminowych zmian temperatury przyziemnej globu. Na lądach znajduje się
większość stacji globalnej sieci pomiarowej. Na terytorium Stanów Zjednoczonych
znajduje się 1221 stacji, co stanowi ½ całej globalnej sieci stacji, a amerykańska sieć
uwaŜana jest za najlepszą. Jeszcze waŜniejszą jest sprawa jakości stacji i prowadzonych
w nich pomiarów, a takŜe manipulacji danymi pomiarowymi.
Niska jakość tych pomiarów podwaŜa wiarogodność ocen zmian średniej przyziemnej
temperatury globu. Od około roku toczy się dyskusja nad wiarogodnością globalnych
ocen przedstawianych przez IPCC (Gray, 2008), wywołana m.in. wykryciem
zafałszowanego zminimalizowania wpływu „miejskich wysp ciepła" w pracach (Jones et
al., 1990) oraz (Wang et al., 1990), na których opiera się ICPP. Wielkość tego wpływu,
oceniona na zaledwie 0.05oC, miałaby być zbyt niska dla wyjaśnienia trendu ocieplenia w
XX wieku. Fałszerstwo udowodnił (Keenan, 1997; Keenan, 2007), i oskarŜył Wanga o
nieuczciwość naukową przed władzami Nowojorskiego Uniwersytetu Stanowego
(http://www.informath.org/WCWF07a.pdf).
Na oceny globalne wpłynęły teŜ fluktuacje liczby stacji pomiarowych, która gwałtownie
wzrosła po r. 1950, głownie wskutek wzrostu liczby stacji wiejskich oraz stacji przy
lotniskach. To częściowo spowodowało znany spadek oceny temperatury w okresie 1950
do 1975. Natomiast po roku 1989 wystąpiło w skali świata masowe zamykanie stacji
wiejskich, co wraz ze wzrostem ruchu lotniczego, przyczyniło się do wykazywania po r.
1988 wzrostu średniej przyziemnej temperatury w skali globu, a takŜe w mniejszym
stopniu w USA. Zjawisko to nie wystąpiło ani w balonowych pomiarach temperatury
dolnej troposfery (Thorne and al., 2004), ani w satelitarnych (MSU, 2007). Te pomiary
nie są obciąŜone błędami sieci naziemnej.
4
Farsa z ogłaszaniem coraz to nowych „najcieplejszych lat stulecia" trwała od lat
osiemdziesiątych do XXI wieku. W tej sytuacji warto przytoczyć dane z Polski. W
Warszawie najcieplejszymi latami w okresie 1779 -1998 były lata 1989 i 1990 (9,8 i
9,7oC). Rok. 1797 miał w Warszawie średnią temperaturę 9,6oC, rekordowy rok
amerykański 1934 był u nas trochę zimniejszy (9,5oC), a jeszcze zimniejszy był w
Warszawie rok 1998 (8,8oC) (Lorenc, 2000), który w skali globu jeszcze do niedawna
uchodził za najcieplejszy. Rok 2007 był w Warszawie równie ciepły jak rok 1797: 9,6oC
(informacja prywatna, prof. H. Lorenc). RównieŜ w dziesiątkach miejsc nie obciąŜonych
błędem „miejskich wysp ciepła", jak np. Islandia, Kolumbia, Andy, Syberia, Arktyka czy
wnętrze Antarktydy łącznie z Biegunem Południowym (czyli tam gdzie modele
komputerowe i IPCC przewidują największy wzrost temperatury) (patrz rysunek), nie
stwierdzono w latach 1955 - 2002 wzrostu temperatury, lecz jej spadek lub brak trendu
(Daly, 2003; Daly, 2008) (Humlum, 2003).
Nie zgadzam się z inwokacją w ostatnim zdaniu listu Prof. Hamana, do „zasady
przezorności", skompromitowanej w odniesieniu do naturalnych pozytywnych zmian
klimatu które obecnie przeŜywamy. GroŜące ekonomiczną, socjalną i polityczną
katastrofą skutki ograniczania emisji dwutlenku węgla (w imię nie udowodnionej
hipotezy), jest brutalnym uderzeniem w podstawowe źródła energii, serce współczesnej
cywilizacji, które nie ma Ŝadnych szans wpływania na klimat (patrz niŜej film The Great
Global Warming Swindle). Mamy cywilizację - ten najwyŜszy wykwit miliardów lat
ewolucji, oraz dobrobyt własny i przyszłych pokoleń, poświęcić na ołtarzu ekoreligii?
5