Czy w Polsce notujemy wzrost temperatury i inne przejawy

Wk ad prezentowany na Akademickim Forum: Mi dzy Bali a Poznaniem. Polska wobec zmian Klimatu: Nauka – Gospodarka – Polityka – Spo ecze stwo prowadzonym przez - Uniwersytet WarszawskiUniwersyteckie Centrum Badan nad rodowiskiem Przyrodniczym i Wszechnic Polsk – Szko
Wy sz Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Katedr Turystyki i Ekonomii.
Dr Krzysztof Olszewski
Dr Bo ena Kici ska
Wydzia Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego
[email protected]
[email protected]
Czy w Polsce notujemy wzrost temperatury i inne przejawy ocieplenia klimatu?
Zmiany klimatu s dynamiczn cech systemu Ziemia-Atmosfera. Dokonuj si one w ró nej
skali czasowej i przestrzennej. Ich przyczyny mo na podzieli na trzy grupy:
przyczyny natury kosmicznej (np. zmiana aktywno ci S
ca);
przyczyny natury ziemskiej (np. dryf kontynentów);
przyczyny wynikaj ce z dzia alno ci cz owieka. (np. przekszta canie powierzchni
Ziemi, zmiana sk adu chemicznego atmosfery).
Zmiany temperatury powietrza w historii naszej planety wyst powa y zawsze. Pierwotnie
by y to wy cznie zmiany naturalne, wspó cze nie do si sprawczych do czy cz owiek. Dzisiejszy problem polega nie na wyst powaniu zmian temperatury, ale na ich szybko ci. Dotychczas zmiany temperatury odbywa y si w tempie u amka stopnia Celsjusza na tysi ce lat
lub stulecia, obecnie czas ten skróci si do dziesi cioleci (Flohn, 1979).
Impreza zorganizowana w ramach obchodów Dnia Ziemi 2008 przez Fundacj O rodka Edukacji Ekologicznej. Na organizacje Forum wsparcie zosta o udzielone przez Islandi , Lichtenstein i Norwegi
poprzez dofinansowanie ze rodków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz bud etu Rzeczpospolitej Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarz dowych.
Wk ad prezentowany na Akademickim Forum: Mi dzy Bali a Poznaniem. Polska wobec zmian Klimatu: Nauka – Gospodarka – Polityka – Spo ecze stwo prowadzonym przez - Uniwersytet WarszawskiUniwersyteckie Centrum Badan nad rodowiskiem Przyrodniczym i Wszechnic Polsk – Szko
Wy sz Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Katedr Turystyki i Ekonomii.
Dowody
Szacowane sezonowe i roczne zmiany temperatury powierzchni Ziemi wskazuj , e w
ostatnich stukilkudziesi ciu latach wyst puje sta y trend wzrostowy; zaznacza si on szczególnie w zimie. Podobny trend obserwuje si równie w Polsce.
oC
24
Zmiany temperatury powietrza w Warszawie (1780-2000)
lipiec
t = 0,3oC/100 lat
rok
t = 0,7oC/100 lat
18
12
6
0
,
-6
-12
stycze
-18
1750
1800
t = 1,3oC/100 lat
1850
1900
1950
2000
rok
Rys. 1. Zmiany temperatury powietrza w Warszawie w latach 1780-2000
W Warszawie (rys. 1) najwi kszy wzrost temperatury wyst puje w zimie (w styczniu
wynosi on 1,3oC/100 lat), w lecie jest znacznie mniejszy (oko o 0,3oC/100 lat). Wzrost redniej rocznej temperatury wynosi 0,7oC/100 lat. Nie jest pewne, czy te zmiany wynikaj tylko
z antropogenicznego wzrostu ilo ci gazów cieplarnianych w atmosferze, czy s po cz ci
spowodowane zmianami naturalnymi. Z ostatnich raportów IPCC (Mi dzyrz dowego Panelu
ds. Zmian Klimatu) wynika jednak, e cz owiek jest w 90% odpowiedzialny za globalne
ocieplenie.
Impreza zorganizowana w ramach obchodów Dnia Ziemi 2008 przez Fundacj O rodka Edukacji Ekologicznej. Na organizacje Forum wsparcie zosta o udzielone przez Islandi , Lichtenstein i Norwegi
poprzez dofinansowanie ze rodków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz bud etu Rzeczpospolitej Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarz dowych.
Wk ad prezentowany na Akademickim Forum: Mi dzy Bali a Poznaniem. Polska wobec zmian Klimatu: Nauka – Gospodarka – Polityka – Spo ecze stwo prowadzonym przez - Uniwersytet WarszawskiUniwersyteckie Centrum Badan nad rodowiskiem Przyrodniczym i Wszechnic Polsk – Szko
Wy sz Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Katedr Turystyki i Ekonomii.
Kolejnym dowodem na ocieplanie klimatu jest wyd
W Polsce w ostatnich dziesi cioleciach wyd
anie si okresu wegetacyjnego.
si on do
znacznie (Olszewski, 2007).
Proces ten dobrze ilustruj mapy d ugo ci okresu wegetacyjnego, kre lone na podstawie danych pochodz cych z ró nych okresów (rys. 2).
Rys. 2. Zmiany d ugo ci okresu wegetacyjnego w Polsce
Dane do pierwszej mapy – rednie miesi czne warto ci temperatury powietrza – pochodz z okresu 1881-1930. Wynika z nich, e d ugo
okresu wegetacyjnego waha si od ok.
190 dni w pó nocno-wschodniej cz ci Polski do ok. 220 dni na nizinach po udniowozachodniej cz ci kraju. Z danych pochodz cych z lat 1961-1990 wynika, e najkrócej okres
ten trwa tak e w Polsce Pó nocno-Wschodniej, ale jego d ugo
Wzros a równie d ugo
wzros a do ok. 200 dni.
okresu wegetacyjnego w zachodniej Polski – w rodkowej cz ci
doliny Odry przekracza ona 230 dni. Mo na zatem zauwa
wyra ne wyd
anie si okresu
wegetacji, zwi zane zapewne ze wspó czesnymi zmianami klimatu Polski – z porównania
rednich warto ci z lat 1881-1930 i 1961-1990 wynika wyd
enie omawianego okresu o 5-
10 dni. Szczególnie du e zmiany mo na stwierdzi na Pojezierzu Zachodniopomorskim oraz
na Nizinie Szczeci skiej; w regionach tych wyst puj równie inne symptomy ocieplenia.
ugo
okresu wegetacyjnego wyliczon na podstawie danych z II po owy XX w. pre-
zentuje kolejna mapa (rys. 3).
Impreza zorganizowana w ramach obchodów Dnia Ziemi 2008 przez Fundacj O rodka Edukacji Ekologicznej. Na organizacje Forum wsparcie zosta o udzielone przez Islandi , Lichtenstein i Norwegi
poprzez dofinansowanie ze rodków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz bud etu Rzeczpospolitej Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarz dowych.
Wk ad prezentowany na Akademickim Forum: Mi dzy Bali a Poznaniem. Polska wobec zmian Klimatu: Nauka – Gospodarka – Polityka – Spo ecze stwo prowadzonym przez - Uniwersytet WarszawskiUniwersyteckie Centrum Badan nad rodowiskiem Przyrodniczym i Wszechnic Polsk – Szko
Wy sz Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Katedr Turystyki i Ekonomii.
Rys. 3. D ugo
wie XX w.
okresu wegetacyjnego w Polsce w II po o-
Ewidentnym dowodem na ocieplenie klimatu Polski s zmiany cz sto ci wyst powania
mro nych zim i ciep ych zim. W okresie prowadzenia instrumentalnych pomiarów temperatury powietrza (od ko ca XVIII w.) najch odniejsze zimy wyst powa y w II po owie XIX w.,
najcieplejsze przewa
y w II po owie XX w. (Boryczka i in., 2005).
Prognozy
Wiele modeli prognozuj cych zmiany klimatu przewiduje do roku 2075 wzrost redniej
temperatury planetarnej w granicy 1,5-4,5oC (Flohn, 1979). Zale y on oczywi cie od tempa
przyrostu st enia gazów szklarniowych. Najmniejsze zmiany przewiduje si w strefie mi dzyzwrotnikowej. W strefie klimatów umiarkowanych (a wi c i w Polsce) przyrost redniej
temperatury mo e wynie
ok. 4oC (rys. 4) (Jaworski, 1989). Dalszemu wyd
eniu ulegnie
zapewne okres wegetacyjny (rys. 5).
Impreza zorganizowana w ramach obchodów Dnia Ziemi 2008 przez Fundacj O rodka Edukacji Ekologicznej. Na organizacje Forum wsparcie zosta o udzielone przez Islandi , Lichtenstein i Norwegi
poprzez dofinansowanie ze rodków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz bud etu Rzeczpospolitej Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarz dowych.
Wk ad prezentowany na Akademickim Forum: Mi dzy Bali a Poznaniem. Polska wobec zmian Klimatu: Nauka – Gospodarka – Polityka – Spo ecze stwo prowadzonym przez - Uniwersytet WarszawskiUniwersyteckie Centrum Badan nad rodowiskiem Przyrodniczym i Wszechnic Polsk – Szko
Wy sz Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Katedr Turystyki i Ekonomii.
Rys. 4. Aktualne i prognozowane
zmiany temperatury powietrza
w Polsce (Jaworski, 1989)
Rys. 5. Prognozowane zmiany d ugo ci okresu
wegetacyjnego (K dziora, 1995)
Skutki
Skutkiem ocieplenia klimatu b dzie zmiana zasi gu wyst powania zespo ów ro linnych, w tym ro lin uprawnych. Optymi ci zak adaj , e praktycznie niemal w ca ej Polsce za
kilkadziesi t lat b dzie mo na uprawia kukurydz na ziarno, a na po udniu naszego kraju
pojawi si winnice. Niektórzy z naukowców zak adaj te , e przy wy szej temperaturze
powietrza szybszy b dzie przyrost biomasy drzew le nych (Brouwer, Chadwick, 1991).
Wi kszo
badaczy zwraca jednak uwag na bardzo niekorzystne skutki wspó czesnych
i prognozowanych na najbli sz przysz
zmian klimatu. Na obszarach po
onych poza
bezpo rednim s siedztwem du ych zbiorników wodnych (tak e w Polsce) nale y si liczy ze
zmniejszonymi sumami opadów atmosferycznych, zwi kszonym – przy wy szej temperaturze
powietrza – parowaniem, a w konsekwencji ze zmniejszonym odp ywem rzecznym i obni eniem poziomu wód gruntowych (Lenart, 2007). Zmiany te mog bardzo negatywnie odbi si
na funkcjonowaniu gospodarki (utrudnione zaopatrzenie w wod ), pogorsz te warunki bytowania ro lin (dlatego te by mo e ust puj ce z terenu naszego kraju lasy iglaste zast pi
nie lasy li ciaste, lecz stepy). Jest to dla naszego kraju bardzo niepokoj ce, zwa ywszy, e
zasoby wód w Polsce s raczej skromne. Do wa nych – a zarazem postrzeganych jako niekoImpreza zorganizowana w ramach obchodów Dnia Ziemi 2008 przez Fundacj O rodka Edukacji Ekologicznej. Na organizacje Forum wsparcie zosta o udzielone przez Islandi , Lichtenstein i Norwegi
poprzez dofinansowanie ze rodków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz bud etu Rzeczpospolitej Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarz dowych.
Wk ad prezentowany na Akademickim Forum: Mi dzy Bali a Poznaniem. Polska wobec zmian Klimatu: Nauka – Gospodarka – Polityka – Spo ecze stwo prowadzonym przez - Uniwersytet WarszawskiUniwersyteckie Centrum Badan nad rodowiskiem Przyrodniczym i Wszechnic Polsk – Szko
Wy sz Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Katedr Turystyki i Ekonomii.
rzystne – skutków prognozowanych zmian klimatu nale y te wzrost zmienno ci warunków
pogodowych (mo liwe b dzie cz stsze wyst powanie gwa townych zjawisk pogodowych).
Literatura:
Boryczka J., Stopa-Boryczka M., Pietras K., Bijak S., B ek E., Skrzypczuk J., 2005, Atlas
wspó zale no ci parametrów meteorologicznych i geograficznych w Polsce. T. XIX:
Cechy termiczne klimatu Europy, Wyd. WGiSR, Warszawa.
Brouwer F.M., Chadwick M.J., 1991, Future land use patterns in Europe. [w:] Land use
change in Europe. Kluwer Acad. Publ., Dordrecht.
Climate change. 2007. Synthesis report. An Assessment of the Intergovernmental Panel on
Climate Change.
Flohn H., 1979, Can climate history repeat itself. [w:] Man’s impact on climate. ESCP, Amsterdam.
Jaworski J., Krupa-Marchlewska J., 1989, Ewapotranspiracja i wilgotno gleby w warunkach zwi kszonej zawarto ci CO2 w atmosferze. Wiadomo ci Instytutu Meteorologii
i Gospodarki Wodnej, t. XII, z. 3-4, Warszawa.
dziora A., 1995, Prognoza zmian klimatycznych. [w:] Prognoza ostrzegawcza zmian rodowiskowych warunków ycia cz owieka w Polsce na pocz tku XXI wieku. NFO ,
Warszawa.
Lenart W., 2007, Pod kloszem, czyli prognoza pogody. Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej, Warszawa.
Olszewski K., 2007, Mapy okresu wegetacyjnego w Polsce [w:] Znaczenie bada krajobrazowych dla zrównowa onego rozwoju. Wyd. WGiSR UW, Warszawa
Impreza zorganizowana w ramach obchodów Dnia Ziemi 2008 przez Fundacj O rodka Edukacji Ekologicznej. Na organizacje Forum wsparcie zosta o udzielone przez Islandi , Lichtenstein i Norwegi
poprzez dofinansowanie ze rodków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz bud etu Rzeczpospolitej Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarz dowych.