Spór o uniwersalia - podstawowe stanowiska i

Spór o uniwersalia - podstawowe stanowiska i główni przedstawiciele.
Filozofia scholastyczna i jej znaczenie dla filozofii zachodniej.
Spór o uniwersalia, to spór o status pojęć ogólnych. Wiąże się z tym
pytanie, do czego pojęcia ogólne się odnoszą.
A. Należy odróżnić predykaty, które są orzekane o czymś, i przypisują
jakiemuś przedmiotowi (rozumianemu bardzo szeroko, a nie tylko jako
synonim rzeczy) własność lub jej odmawiają. Np. Kubica jest
kierowcą F1. To jest dom. Andrzej pisze. Prawdomówność jest cnotą
etyczną. Niesprawiedliwość nie jest dobrem moralnym.
Predykaty oznaczają i mają zazwyczaj charakter ogólny, bowiem
predykaty kierowca, dom, pisze, cnota etyczna, dobro moralne można
przypisać lub odmówić ich przypisania różnym i zarazem wielu
przedmiotom.
Ogólność może być rozumiana dwojako:
 Ekstensja (denotacja) predykatu to klasa jego desygnatów (ogółu
przedmiotów, które on oznacza).
 Intensja (konotacja) predykatu to to, co predykat przypisuje
przedmiotowi lub czego mu odmawia. Intensję można nazwać
pojęciem.
B. Nazwy (także własne) i oznaczenia denotują przedmioty np.
Piłsudski,
Wawel,
miasto,
Wisła. Oznaczenia,
często
będące
połączeniem słów wskaźnikowych (ten, ta, to, tamten, to oto itp.) z
predykatami lub same słowa wskaźnikowe spełniają funkcję
denotowania: ten tam, ta dziewczyna, miasto Wyspiańskiego, siedziba
królów polskich.
Pytanie, jakie stawiano jeszcze w starożytności, a potem w okresie
średniowiecza i później, brzmiało, czy predykatom, które mają znaczenie, czyli
intensję, odpowiadają desygnaty, które są pod jakimś względem ze sobą zgodne,
czy też desygnatami predykatów (zazwyczaj ogólnych) są przedmioty ogólne.
nazwa – pojęcie/intensja/konotacja – desygnat/ekstensja/denotacja
Realizm pojęciowy Platona głosił, że istnieją desygnaty predykatów w
postaci idei/form/przedmiotów ogólnych, niezmiennych. W ostatnich dialogach
Platon sam skrytykował własną teorię idei, którą później podjął jego uczeń
Arystoteles, i pokazał paradoksy do których prowadzi - tzw. argument trzeciego
człowieka. Ujawnia on regres do nieskończoności w teorii idei.
Umiarkowany realizm pojęciowy Arystotelesa głosił, że desygnatami
predykatów są zespoły własności istotnych – formy, występujące w
przedmiotach indywidualnych. Nie istnieją przedmioty ogólne jako desygnaty
predykatów.
W okresie średniowiecza realizm pojęciowy Platona poprzez św.
Augustyna (354-430) i umiarkowany realizm pojęciowy Arystotelesa za
pośrednictwem Boecjusza (Boethius) (480-524) wpłynęły na ukształtowanie się
stanowisk w sporze o uniwersalia, głównie realizmu pojęciowego.
W IX wieku Eryk z Auxerre (841-876) i Remigiusz z Auxerre (841 – 908)
przyjęli stanowisko antyrealistyczne, pomiędzy realizmem a nominalizmem.
W XII wieku Roscelin (1050-1125) zajął stanowisko nominalistyczne i
głosił, iż istnieją jedynie przedmioty jednostkowe, a rodzaje to dźwięki, albo
głosy. Przypuszczalnie był nauczycielem Piotra Abelarda (1079-1142), który
stał na stanowisku zwanym sermonizmem (łac. sermo – rozmowa, mowa,
wyraz). Według Abelarda powszechniki/uniwersalia nie są głosami, lecz
wyrazami, posiadającymi ogólne znaczenie, czyli konotację lub intensję.
Wilhelm z Champeaux (1070-1121) był realistą pojęciowym (bliższym
stanowisku Arystotelesa) i twierdził, że wszystkie jednostki należące do gatunku
mają jedną i tę samą istotę/naturę.
Jan z Salisbury (1115/1120–1176/1180), studiował pod kierunkiem Piotra
Abelarda, stał na stanowisku konceptualizmu. Ani desygnaty, ani nazwy nie są
ogólne, lecz jedynie pojęcia, rozumiane jako stany psychiczne. William (of)
Ockham (Occam) (1285-1349) twierdził, iż nie istnieją realne przedmioty
ogólne, lecz jedynie pojęcia jako stany umysłu.
Tzw. brzytwa Ockhama: „Nie wolno przyjąć niczego bez uzasadnienia, że
ono jest, musi ono być oczywiste albo znane na mocy doświadczenia, albo
zapewnione przez autorytet Pisma Świętego.” XVII-wieczne sformułowanie:
„nie należy mnożyć bytów ponad konieczną potrzebę”. Ockham, sam będąc
scholastykiem i logikiem, dążył do ograniczenia założeń w rozumowaniach,
scholastycznych, które można byłoby interpretować w sposób metafizyczny,
czyli jako opisujące jakieś byty i relacje pomiędzy nimi bez możliwości
stwierdzenia ich istnienia.
Termin „scholastyka” wywodzi się z łacińskiej schola, czyli „szkoła”.
Była to zarówno koncepcja filozofii i metoda jej nauczania i uprawiania. Za
pierwszych scholastyków uważa się św. Augustyna i Boecjusza, choć właściwie
dopiero św. Anzelm z Aosty (1033-1109), biskup Canterbury, był scholastykiem
w pełnym tego słowa znaczeniu.
Trzy okresy w dziejach scholastyki:

Średniowieczny: V/VI wiek (Boecjusz) – XVI wiek. Wiek XIII –
złoty wiek scholastyki (św. Tomasz z Akwinu).

Nowożytny: XVI wiek – pocz. XIX wieku (Thomas de Vio Cajetan,
Francesco de Vittoria, Francisco Suarez).

Neoscholastyka: pocz. XIX wieku, znacząca papieża rola Leona XIII
dla rozwoju scholastyki (głownie myśli tomistycznej), do Soboru
Watykańskiego II (Vaticanum II), to jest do 1959-1965 roku.
Metoda:
Lectio – dokładna lektura jakiegoś dzieła o uznanym autorytecie, np.
Arystotelesa z zakresu logiki, Euklidesa z zakresu geometrii, Awicenny
lub Galena z zakresu medycyny. Rola magistra (mistrza): czuwanie nad
interpretacją.
Disputatio
–
swobodna
dyskusja
nad
zagadnieniem
(quaestio)
wynikającym z przeczytanego tekstu przy zachowaniu rygorów logiki.
Scholastyka obejmowała studiowanie filozofii, prawa kanonicznego i
cywilnego, medycyny i teologii. Najważniejsze były fakultety filozofii i teologii,
do których studiowania przygotowywały fakultety sztuk wyzwolonych (artes
liberales):
Trivium: gramatyka (łacina), dialektyka (logika) i retoryka.
Quadrivium: geometria, arytmetyka, astronomia i muzyka.